Status

- Peperga is een dorp in de provincie Fryslân, in de streek Stellingwerven, gemeente Weststellingwerf.

- Het dorp Peperga heeft diverse samenwerkingsverbanden en gemeenschappelijke voorzieningen met buurdorp De Blesse (zoals een gemeenschappelijk Plaatselijk Belang, dorpswapen, en diverse evenementen).

- Onder het dorp Peperga valt ook een deel van de buurtschap Overburen.

Naam

In het Stellingwerfs
Peperge.

In het Fries
Pepergea.

Oudere vermeldingen
1399 kopie 18e eeuw Pepergae, 1408 en 1510 Pepergo, 1561 en 1579 Peperga.

Naamsverklaring
Samenstelling met ga 'dorp, dorpsgebied', maar de betekenis van Peper blijft duister. Een persoonsnaam Papo is geen bevredigende oplossing. Ook pip 'slijmig vocht' ontstaan uit het Latijnse pîtuîta of pipper 'waterig land' is niet waarschijnlijk.* De naam is verder in verband gebracht met het verbouwen van peperkers (Lepidium latifolium), ook armenpeper genoemd, of mierikswortel (Cochlearia armoracia), die beide reeds in de middeleeuwen peper(kruid) heetten.(1) * (2) acht dit wél waarschijnlijk, en stelt: "Het eerste naamsbestanddeel gaat mogelijk terug op een verwijzing naar 'waterig land' dat wel met het woord peper of piper werd omschreven. Het gebied werd door het gebruik als boerenland én door tufgraverij zelfs zo nat dat de kerk met daarbij het hele dorp al voor 1660 zo'n 900 meter opschoof naar een gunstiger, drogere plaats."

Aangezien bij oudere plaatsen degenen die de plaats destijds hun naam hebben gegeven niet meer leven, is het de uitdaging voor de naamsverklaringsdeskundigen om de naam te verklaren op grond van zowel de taalkundige als de historisch-geografische aspecten (beide gezien in het licht van de tijd van het ontstaan van de plaats!). Kennelijk constateert de - recentere - eerste bron dat de verklaring van de tweede bron op grond van de taalkundige aspecten niet waarschijnlijk is.

En (3) stelt: "Peper is de volksnaam voor de mattenbies. In deze betekenis is het woord 'peper' verwant met het oude woord 'peep' of 'pepe' dat riet- of strohalm betekent. Dit gewas had een grote betekenis vanwege het veelvuldig gebruik voor bind- en vlechtwerk om stoelen te matten en het vlechten van tassen en manden.* Het groeide langs de riviertjes in de omgeving, waaronder de Linde. In oude geschriften wordt de naam geschreven als Peperghoe. 'Ghoe' is een oude benaming voor streek of landschap. Hierdoor staat het geheel voor 'landschap van biezen' of 'biezenstreek'." * Bron: René Dings, 'Over straatnamen met name: waarom onze straten heten zoals ze heten' (2017) (het deel dat specifiek over 'peper' gaat, vind je hier). Nu is het rietvlechten in deze omgeving inderdaad van betekenis geweest. Buurdorp Noordwolde profileert zich zelfs als 'Vlechtdorp', met o.a. het Nationaal Vlechtmuseum. De vraag is echter of dit ambacht ten tijde van het onstaan van de plaats - en daarmee de plaatsnaam - hier al werd uitgeoefend. Kennelijk niet, want anders hadden de eerste twee bronnen - beiden goed bekend met deze streek - dit wel geopperd (historisch-geografisch aspect).

Ligging

Peperga ligt ZO van Wolvega, en grenst in het W aan de A32, in het N aan het riviertje de Linde en in het ZO aan de provincie Overijssel (kern Willemsoord).

Statistische gegevens

De inwonertallen van het dorp Peperga zijn door de jaren heen fors gedaald. Voor een deel is dat verklaarbaar doordat de huishoudens steeds kleiner worden, waardoor in die 35 huizen van nu enkele malen minder mensen wonen dan vroeger (tegenwoordig wonen er in de dorpen namelijk gemiddeld ca. 2,5 mensen in een huis, terwijl tot na de oorlog 6, 7 of 8 mensen in een huis, gemiddeld in een dorp, nog heel gebruikelijk was). Een grote aderlating voor specifiek dit dorp was ook de onder Geschiedenis beschreven grenscorrectie in ca. 1970 ten gunste van buurdorp De Blesse. Vandaar dat in dat jaar een scherpe daling heeft plaatsgevonden. Het verloop is als volgt: 1954: 378, 1959: 370, 1964: 328, 1969: 286, 1974: 150, 2008: 90. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 35 huizen met ca. 85 inwoners.

Geschiedenis

Spoorlijn en amputatie dorp
In 1865 start de aanleg van een spoorlijn tussen Zwolle en Leeuwarden. Deze komt aan de westkant van Peperga te liggen en splitst het dorp in tweeën. Rond 1970 wordt besloten het gedeelte westelijk van de spoorlijn tot aan de Steenwijkerweg voortaan tot het dorpsgebied van het aldaar gelegen dorp De Blesse te rekenen (de grens tussen beide dorpsgebieden liep vroeger door de Steenwijkerweg). Deze splitsing is eind jaren tachtig extra versterkt met de aanleg van de A32 aan de oostkant van het spoor.

Station
Van 1868 tot 5 januari 1941 had het dorp een eigen treinstation. Station Peperga werd naast passagiersvervoer gebruikt voor het exporteren van rotan uit Noordwolde. Begin jaren zeventig is het stationsgebouw helaas afgebroken. Tegenwoordig wordt de locatie gemarkeerd door een onderstation van de Nederlandse Spoorwegen.

Molen
In de ZO hoek van de kruising Steenwijkerweg-Bovenweg (welk gebied voor ca. 1970 nog onder Peperga viel) heeft van 1639 of eerder tot 1833 een korenmolen gestaan. Door de storm van 31 december 1833 is de molen omgewaaid. De huidige molen in De Blesse dateert uit 1834 en is de opvolger van deze molen.

Bezienswaardigheden

- Peperga heeft 1 rijksmonument, zijnde de voormalige Hervormde Nicolaaskerk (Pepergaweg 12), een in oorspronkelijk 1537 gebouwde kerk in gotische stijl. In 1810 is vanwege een brand op dezelfde plaats een nieuwe kerk gebouwd. De toren is bij de brand behouden gebleven. "Eenvoudig kerkje bij merkwaardige laatgotische toren bestaande uit vier geledingen waarvan de bovenste een achtzijdige lantaren vormt waarvan de hoeken in pinakels eindigen. Blijkens gedenksteen in 1537 gebouwd. In de kerk vier zerken waaronder een gotische priesterzerk en preekstoel met gesneden panelen en klankbord." Aldus de beschrijving van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

De kerk van Peperga is in 2001 aan de eredienst onttrokken en verkocht aan Folkert Munsterman, voormalig bandlid van Mannenkoor Karrespoor. Deze zou de kerk verbouwen tot restaurant, maar dit stuitte op weerstand. In 2007 is de kerk opnieuw verkocht. Het slecht functionerende Van der Molen-orgel uit 1912 is toen verwijderd en vervangen door het Proper-orgel (1903) uit de gereformeerde kerk van Woldendorp. De nieuwe eigenaar, Ruud van der Hoeven, doopte de kerk om tot Pieter Stuyvesantkerk, omdat deze beroemde kolonist - waarvoor zie het volgende onderdeel in dit hoofdstuk - in dit dorp is geboren is en vermoedelijk rond 1611 in deze kerk is gedoopt (dat is niet helemaal zeker, omdat het doopboek van de kerk verloren is gegaan). Zijn vader was hier predikant. Het gebouw was beschikbaar voor verschillende doeleinden. - In 2012 is de kerk wederom te koop gezet. Een nadeel is dat er niet in mag worden gewoond, omdat er een kerkhof bij de kerk zit, aldus toenmalig makelaar Reliplan. - In 2014 is het pand verkocht. - Beschrijving archief Hervormde gemeente Peperga / Blesdijke 1701-2000.

De organisatie 'Heilige Nachten' heeft in april 2020 bij de gemeente een verzoek ingediend om het Pieter Stuyvesantkerkje in Peperga een tijdelijke logiesfunctie te mogen geven. Het gaat om het bieden van een zogeheten pop-up slaapbeleving in het oostelijke gedeelte van het kerkje. De afgelopen jaren heeft de eigenaar de nodige onderhoudswerkzaamheden verricht, zodat de kerk weer in goede staat is. De kerk heeft anno 2020 nog geen concrete herbestemming. Door het pop-up concept komt er tijdelijk weer wat activiteit in de kerk. De monumentale waarde van de kerk wordt niet aangetast, omdat het logiesgedeelte maar een klein deel van de kerk betreft en het geheel eenvoudig weer in originele staat is te brengen. De slaapbeleving kan een bijdrage zijn aan het voortbestaan van het kerkgebouw. Een deel van de opbrengst komt daar ook aan ten goede.

Het verzoek gaat voorlopig over vijf jaar. Omdat deze functie afwijkt van het bestemmingsplan, moest de gemeente er goedkeuring voor verlenen. Kennelijk is dat gebeurd, want je kunt sinds juli 2020 inderdaad via 'Heilige Nachten' in de kerk logeren. Onder de link vind je een verslag van een stel dat dit in juli 2020 mocht uitproberen, in het kader van Persreis 'Het Andere Friesland' (#PRHAF20). Ze waren door Zuidoost Friesland Marketing uitgenodigd om dit bijzondere gebied in Nederland te ontdekken en uiteraard verslag te doen van hun bevindingen. En zo geschiedde.

- Peperga is de geboorteplaats van de beroemde kolonist Pieter Stuyvesant (ca. 1612-1672) (Peter is een later gebruikte verengelste naamvariant). Hij was de zevende directeur-generaal van de kolonie Nieuw-Nederland, waarvan Nieuw-Amsterdam de hoofdplaats was. Na zijn bewindvoering werd het gebied aan de Engelsen overgedragen en werd de stad hernoemd in New York. In het dorp staat een monument voor Pieter Stuyvesant: een zwerfkei waarop een model van het schip waarmee hij in Amerika aankwam is gemonteerd. Er staat trouwens een standbeeld voor Pieter Stuyvesant in buurdorp Wolvega. - Hier vind je een beschrijving van de levensloop van Pieter Stuyvesant, door historicus Enne Koops.

- De rijksmonumentale dubbele spoorbrug over het riviertje de Linde uit 1924 is een bijzonder grensgeval, omdat hier 3 dorpsgrenzen bij elkaar komen; het ZO deel valt onder het dorpsgebied van Peperga, het ZW deel onder dat van De Blesse, en de N helft valt onder het dorpsgebied van Wolvega (zie de kaart van de situatie ter plekke).

- Grondwatermeter bij de Lindevallei.

- Gemaal Catspolder is in 2008 door een nieuw exemplaar vervangen en een stukje richting A32 verplaatst.

Jaarlijkse evenementen

- Feestcommissie De Blesse - Peperga organiseert het Dorpsfeest dat deze dorpen jaarlijks gezamenlijk vieren (vr/za/zo eind juni). Voor een indruk van dit evenement zie het programma van het Dorpsfeest editie 2019. Foto's van al deze evenementen vind je op de Facebookpagina onder de eerste link.

Landschap, natuur en recreatie

- Met de afronding in 2010 van de herinrichting van de Catspolder, NW van - en vallend onder het dorpsgebied van - Peperga, is het eerste onderdeel van de inrichting van natuurgebieden langs het beekdal van de Linde gereed. Doel is het weer laten meanderen van de Linde. De Catspolder is grotendeels in oude staat hersteld. Het 37 hectare grote gebied is gedeeltelijk onder water gezet en de oude petgatenstructuur is teruggekeerd. De in de jaren dertig ontgonnen Catspolder heeft een open verbinding gekregen met de Linde. De boerderij van Pieter Dekker is gehandhaafd. Ter hoogte van de polder is de meander uitgegraven waardoor de oude loop van de Linde is hersteld (in de jaren twintig is de Linde gekanaliseerd). Daarnaast is ook bij het NO buurdorp De Hoeve de oude loop van de Linde hersteld. Het oude gemaal is vervangen door een nieuwe en richting de A32 verplaatst.

Gedeputeerde Hans Konst sloot de werkzaamheden officieel af door op 18 mei 2010 het 2,5 kilometer lange fietspad Catspolderpad te openen. Het fietspad loopt van de dorpskern van Peperga O langs de Catspolder naar de Linde, waar het aansluit op het bestaande fietspad langs het water. Het pad is niet alleen interessant voor toeristen en recreanten maar ook een handig en veilig binnendoorweggetje voor scholieren. Aan de kant van de Linde is een informatiepaneel over het gebied geplaatst. Met de inrichting van het gebied is een belangrijke schakel in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) klaar. De jaren na 2010 zijn binnen het Landinrichtingsproject Beekdal Linde nog diverse plannen uitgevoerd. Hierbij gaat het met name om het weer laten 'kronkelen' van de Linde en de inrichting van natuurgebieden langs de beek.

- In 2018 heeft It Fryske Gea een nieuwe vogelkijkhut geplaatst in natuurgebied de Lendevallei. De hut staat op de polderdijk aan de W kant van de Catspolder, NW van de dorpskern van Peperga, en biedt een prachtig uitzicht over het water. Je kunt hier van allerlei moeras- en watervogels genieten. Het ontwerp van deze hypermoderne vogelkijkhut komt uit het creatieve brein van ontwerper Pieter Jukema. De hut is gemaakt van cortenstaal, past perfect in het natuurgebied en biedt uitzicht op de Catspoolder. De polder was onderdeel van een groot herinrichtingproject van de Lendevallei, waarbij landbouwgrond bij Peperga is ingericht voor natuur, recreatie en waterberging. Hierbij is het waterpeil verhoogd en is een uitgebreid plas-drasgebied ontstaan. Deze ‘nieuwe natuur’ trekt veel vogels aan, waardoor de locatie ideaal is voor deze vogelkijkhut. De bouw van de hut is financieel mogelijk gemaakt door Stichting De Versterking, Stichting Ynnatura en de Nationale Postcode Loterij.

Hoe kom je er? Rij vanuit Wolvega over de Steenwijkerweg. Sla na de Blessebrug, N van De Blesse en Peperga, linksaf de doodlopende Domeinenweg in. Passeer het viaduct. Na zo’n honderd meter staat er aan de rechterkant een gemaal. Bij de oprit naar het gemaal geeft een klaphek toegang tot het pad naar de hut. Via dit pad kun je zonder de vogels te verstoren naar de hut lopen. Wat is er te zien vanuit de vogelkijkhut? Er is een grote kans dat de blauwe reiger, grote zilverreiger of zelfs de zeldzame purperreiger zich laten spotten. Voor ervaren vogelaars zijn de groenpootruiters, bosruiters en waterrallen de moeite waard, maar ook de wintergasten zoals smienten en andere eenden zijn prachtig om te zien. In de achtergelegen bomen zitten vaak aalscholvers hun vleugels te laten drogen. Extra tips: Vanuit Wolvega functioneert de Lendevallei als 'groene loper' de natuur in. Je kunt hier heel mooi fietsen en wandelen. Daarnaast is een wandeling naar het Helomasluisje of de monumentale Molen De Gooijer zeker de moeite waard. (bron: It Fryske Gea)

Links

- Belangenorganisatie: - Het in 1864 opgerichte - en daarmee misschien wel de oudste PB van Nederland? - Plaatselijk Belang (PB) De Blesse - Peperga "Tot Nut en Genoegen" (N&G) heeft ten doel het behartigen van de belangen van de inwoners van de genoemde dorpen. "Momenteel is er een 5-tal subcommissies dat onder de vlag van Plaatselijk Belang opereert: Feestcommissie, Seniorencommissie, Oranjecommissie, Oudejaarscommissie en Beheerscommissie. Samen met deze commissies proberen wij naar oplossingen te zoeken voor problemen die in onze dorpen spelen en worden er door het jaar heen diverse activiteiten georganiseerd voor jong en ouder."

- Jeugd: - "Scouting de Linde is een groeiende waterscoutinggroep uit Peperga. Onze groep is opgericht in 2007 en heeft haar accommodatie aan het riviertje de Linde. Scouting de Linde is een leuke vereniging waar je als jongen of meisje terecht kunt bij de Dolfijnen, Zeeverkenners, Wilde Vaart, Loodsen of Stuurmannen (dat zijn leeftijdsgroepen oftewel 'speltakken'), voor activiteiten op en rond het water en elke week weer wat anders, zoals kanoën, zeilen, pionieren, primitief koken en knopen. Op onze site laten wij zien wat wij allemaal te bieden hebben, maar het zelf beleven is toch de beste manier om te weten te komen of het ook iets voor jou is, dus ben jij nieuwsgierig geworden kom dan eens 3 keer gratis meedoen!

Voor de Dolfijnen hebben wij 4 Canadese kano's. Deze zijn helemaal open en 5 meter lang. Hierin kanoën zij tochten en doen zij spellen rondom onze groep of in de Linde Wijk. Tevens beschikken wij nog over een kanotrailer, waardoor de kano’s naar elke willekeurige plek gereden kunnen worden, bijvoorbeeld als de Dolfijnen op kamp gaan. Wij hebben ook drie lelievletten. Vanaf de lente tot aan de herfst zeilen hier onze Zeeverkenners, Wilde Vaart, Loodsen en Stuurmannen in op de plassen bij de Linde Wijk N van Peperga. Wanneer de winter er aankomt gaan de lelievletten uit het water en doen de speltakken het nodige onderhoud. De lelievlet is een open zeilboot, knikspant met midzwaard en sloepgetuig met een zeiloppervlak van 12m2. Met deze lelievletten kan zowel geroeid, gezeild als gewrikt worden. Deze boten zijn 5.6 meter lang, 1.8 meter breed en wegen 560 kg."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Peperga.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 2. Friese plaatsnamen. Alle steden, dorpen en gehuchten.,
  Gildemacher, dr. K. F.
  , p.288, (2007)
  
• 3. Wikipedia,
  
  , (2020)