Status

- Radewijk is een dorp* in de provincie Overijssel, in de streek Salland, gemeente Hardenberg. T/m 30-4-1941 gemeente Ambt-Hardenberg.

* Op Wikipedia en in het Volkslied wordt Radewijk een buurtschap genoemd. Dat was het vanouds natuurlijk wel, toen de plaats nog geen kerk en kern had. Gezien de huidige omvang van de plaats is zij vandaag de dag zeker wel als dorp te kwalificeren.

- Het dorpsgebied bestaat uit een kleine kern met daar omheen een groot buitengebied. Hoewel het dus een dorp met voornamelijk verspreide bebouwing is, is er toch ook wel - hoe bescheiden ook - een zekere mate van kern (met kerk, zelfs 2 kerken, hoewel 1 ervan niet meer in functie is). Het bevreemdt ons dan ook dat de dorpskern geen komborden (blauwe plaatsnaamborden) heeft maar dat alleen de 'buitenkanten' van het dorp worden aangegeven met witte plaatsnaamborden. Vanuit Gramsbergen en Den Velde komend staan er zelfs helemáál geen borden, en kom je dus ongemerkt Radewijk binnen. Formeel heeft het dorp dus geen ´bebouwde kom´, praktisch gezien volgens ons wél, zoals hiervoor uiteengezet. Iets vergelijkbaars doet zich overigens voor bij geografisch vergelijkbare dorpen als Oosterwijk (UT), Vierakker (GL) en Readtsjerk (FR).

- Onder het dorp Radewijk vallen ook de buurtschappen Achterin en Hanekamp.

Naam

In het dialect
Roke.

Oudere vermeldingen
Ca. 1300 Rodewijc, 1464 Roedewijk, 1499-1500 Radewijck, 1583 erve Rawick, Rawijck, 1601-1602 Radewijck.

Naamsverklaring
Betekent rade, rode 'rooiing van bos, ontginning'. Wijk betekent hier 'vestigingsplaats'.(1)

Ligging

- Radewijk ligt O van Hardenberg, rond de Radewijkerweg. Bijzonder is dat, hoewel het dorp in het Z, O en N aan Duitsland grenst, je maar via 1 weg vanuit dit dorp Duitsland in kunt. De Radewijkerweg loopt dood in het O uiteinde, vlak voor de grens. Vlak vóór het einde van de Radewijkerweg kun je rechtsaf naar de Pekeldijk Duitsland in. De grens ligt hier in het midden van de Pekelbrug over de Radewijkerbeek.

- Aan degenen die een kaart van Overijssel hebben, is makkelijk uit te leggen waar dit dorp ligt. De omgeving van Hardenberg ziet er namelijk uit als een gezicht met een puntige neus, en Radewijk ligt dan precies in de neus.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Radewijk 18 huizen met 130 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 250 huizen met ca. 640 inwoners.

Geschiedenis

In den beginne
Dichtbij de plaats waar vroeger de Wellebeek in de Radewijkerbeek stroomde bevindt zich het oudste erve van het dorp, het latere erve Broekroelofs. Tegenwoordig behoort de boerderij, gelegen aan de Stobbenhaarweg nr. 11, toe aan de familie Prenger. De allervroegste vermelding van dit erve is gevonden in het manuaal van de rentmeester van Twente. Daar werd rond 1300 geschreven: 'De Precariis: Primo in Parochia Nyensteden, item Rodewijc 25s, vacat et non volitur.' Vrij vertaald betekent dat: 'Ten eerste vinden we in de parochie Nijenstede een erve Radewijk, hetgeen momenteel geheel verlaten is en niet wordt gebruikt.' Ter verduidelijking: het stadje Nijenstede was de voorganger van Hardenberg. Uit deze vermelding mag worden geconcludeerd dat het erve - in 1300 dus geheel verlaten - zeker enkele tientallen jaren daarvoor reeds bestaan moet hebben.

De volgende vermelding van het erve dateert uit 1384. In het leenprotocol van Overijssel werd destijds geschreven: 'dat guet to Rodwijc, gelegen in den kerspel van Nyensteden.' Slechts 22 jaar daarvoor, in 1362, zijn de stadsrechten van Nijenstede verlegd naar de vesting 'op den Hardenbergh'. Bijna tachtig jaar later, op 29 juni 1464 beleent bisschop David van Bourgondië - wegens trouwe bewezen diensten - Evert van Wythmen met 'het verzuimd leen der grove en smalle tienden over het erve Radewyck in de buurtschap Nijenstede, onder het kerspel Hardenberg'. Radewijk maakt dan nog deel uit van de marke Hardenberg en Baalder. (bron: Het boek van Roke) Zie verder de uitvoerige beschrijving van de geschiedenis van Erve Rodewyc of Broekroelofs op de site Historischeprojecten.nl.

Geografische ontwikkeling
Radewijk is van oorsprong een agrarisch dorp, een zwerm-es-nederzetting. De plaats heeft zich grotendeels ontwikkeld aan de noordzijde van de Radewijkerbeek. Omstreeks 1850 wordt de nederzetting onderscheiden in Radewijk Voorin, Middenin en Achterin. In eerste instantie ontwikkelt de nederzetting zich langs de Radewijkerweg. Ten zuiden van deze weg lagen de essen en ten noorden de veld- en veengronden. Eind vorige eeuw heeft kernvorming plaatsgevonden in Radewijk Middenin.

Kerken
Aanvankelijk gaan de Radewijkers in Hardenberg naar de kerk. Vanaf 1938 worden af en toe kerkdiensten gehouden in de school. Rond 1950 wordt een barak uit Kamp Molengoot bij de buurtschap Collendoorn* NW van Radewijk naar het dorp gebracht en ingericht tot Hervormde kerk. In 1970 wordt deze vervangen door het huidige kerkgebouw. Eveneens in 1950 verrijst er een Gereformeerde kerk. Zie verder bij Bezienswaardigheden. Zie ook de pagina kerkelijke geschiedenis Radewijk op de site van PKN Hardenberg Heemse.
* In het hierna vermelde 'Het boek van Roke' is per abuis vermeld dat deze barak uit Kamp Westerbork afkomstig zou zijn.

Onderwijs
Lange tijd blijft Radewijk een kleine buurtschap zonder enige voorziening. In 1737 vragen de Radewijkers om een eigen schoolmeester. In 1792 wordt er een schoolmeester vermeld in de archieven. Of dit daadwerkelijk de eerste schoolmeester is, is niet bekend. Een schoolgebouw is er dan kennelijk nog niet, want die komt er in 1882. Een openbare school. In 1985 moet deze sluiten wegens te weinig leerlingen (op dat moment waren dat er nog 12). In 1986 is het gebouw verbouwd en herbestemd tot het huidige dorpshuis De Heugte, dat nog altijd in functie is en door veel vrijwilligers draaiende wordt gehouden. In 1917 komt er een tweede school, een School met den Bijbel. In 1973 komt er een kleuterschool. Deze 2 scholen fuseren in 1985 tot basisschool 't Kompas.

Basisschool 't Kompas, die in 2017 nog het eeuwfeest heeft gevierd, wordt na afloop van schooljaar 2018-2019 opgeheven. De school is gefuseerd met de openbare basisschool in buurkern Den Velde, waar de kinderen in het vervolg naar school gaan. Natuurlijk waren ouders daar niet blij mee. De door hen gevormde werkgroep Open Radewijk stelde onder meer: "Niet alleen voor de kinderen en de ouders, maar zeker voor een dorp als Radewijk zou het sluiten van de enige school een enorme aderlating zijn. De school is het kloppend hart van de gemeenschap en draagt bij aan de leefbaarheid op het platteland."

Directeur-bestuurder Brink van het christelijke schoolbestuur Stichting Chrono maakt daar de kanttekening bij dat niet het schoolbestuur het initiatief nam voor de studie naar samenvoeging, maar dat de medezeggenschapsraad van 't Kompas zelf in 2015 vroeg om onderzoek naar de vorming van een 'levensvatbare plattelandsschool'. En: "Ik snap de emoties en de vrees dat hierdoor de leefbaarheid achteruit gaat. Maar 't Kompas in Radewijk en de basisschool in Den Velde zijn kleine schooltjes met elk maar zo'n vijftig leerlingen. De komende jaren zal dat verder achteruit gaan. Daar waar het kan moeten we kiezen voor slimme vormen van samenwerking door middel van één sterke toekomstbestendige plattelandsschool in plaats van twee 'halve' schooltjes die op den duur tot sluiting gedoemd zijn. Kijk maar naar het Drentse dorp Gees: daar wilden de openbare en christelijke scholen niet samenwerken en hebben ze nu helemaal geen basisschool meer."

Het verschil in identiteit is volgens Brink geen probleem, want na de fusie ontstaat een 'samenlevingsschool', waarbij ouders kunnen kiezen voor de openbare of de protestants-christelijke identiteit. En de afstand van Radewijk naar Den Velde, waar sommige ouders moeite mee hadden - de afstand tussen beide scholen is 3,7 km - is volgens Brink ook niet extreem: "Vroeger moesten we ook zo ver fietsen en daar zijn we groot door geworden." Bovendien gaat scholenkoepel Arcade, waar de school in Den Velde onder valt, naast de verbouwing en vergroting in verband met de fusie, extra in die school investeren, waardoor de basisschool zowel binnen als buiten een moderne uitstraling krijgt. Zo wordt een 'leerplein' gerealiseerd en wordt het meubilair compleet vernieuwd, waardoor volgens Arcade en Chrono 'een inspirerende werkomgeving voor leerlingen en personeel' ontstaat.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Radewijk, kun je terecht bij de volgende literatuur en sites:

- Aan het in 1999 verschenen boek 'Het boek van Roke' (280 pag., met meer dan 400 foto's) hebben lokale redacteuren enkele jaren intensief gewerkt. Het boek is ingedeeld in de hoofdstukken De geschiedenis, De erven, De handel, De belevenissen, De samenwerking en De oorlogen.

- Geschiedenis van Radewijk op de lokale dorpssite.

- Dhr. Johan Smit heeft de geschiedenis van de families Smit en Kiwiet uit dit dorp onderzocht en op schrift gesteld in zijn boek 'De families Smit en Kiwiet in Radewijk. honderdvijftig jaar boerenstand op de Vossebelt 1876-2015'. In het boek komt niet alleen de levensloop van allerlei leden van de genoemde families aan de orde, maar ook vele aspecten van de geschiedenis van het dorp in bredere zin. Daarom is dit boek ook zeer de moeite waard voor degenen die in de geschiedenis van dit dorp geïnteresseerd zijn. Via de link is het boek ook online te lezen.

Recente ontwikkelingen

- De intentie is om in 2016 de voormalige camping en asielzoekersopvang De Klaverhof te verbouwen tot Erve Buitenlust met 30 recreatiewoningen in een boerenerfstructuur met 6 hofjes, plus 2 groepsaccommodaties.

- In het centrum van het dorp (in het deel 'Middenin') is in 2017 een kleinschalig nieuwbouwwijkje gerealiseerd met een 7-tal woningen.

Bezienswaardigheden

- De Gereformeerde kerk (Radewijkerweg 54) uit 1950 is na de fusie tot PKN-gemeente niet meer in functie en wordt herbestemd tot woonhuis.

- De Hervormde kerk (Radewijkerweg 31) is na de fusie met de gereformeerde kerk tot PKN protestantse gemeente, in 2009 verbouwd tot Protestantse Kerk De Opgang, die deel uitmaakt van PKN Hardenberg-Heemse.

- Dé blikvanger in het dorp is de achtkantige beltmolen Windlust. De molen staat op een voet van gemetselde baksteen. Opvallend voor een beltmolen is de op een hoogte van 3 meter aanwezige stelling die deels over het bedrijfsgebouw loopt. De molen is in gebruik als korenmolen, waarbij nog steeds gebruik gemaakt word van de kracht van de wind. Bij een tekort aan wind wordt er elektrisch gemalen. Sinds 2014 werken cliënten van de Baalderborg Groep ook mee op Korenmolen Windlust. In het molenwinkeltje kun je o.a. bakmixen en versgebakken brood kopen.

- Voor de grenspaalliefhebbers: sommige grenspalen aan de grens met Duitsland bij Radewijk zijn wel heel bescheiden. Voor een deel zijn het namelijk verzonken grenssteentjes die je gemakkelijk over het hoofd ziet.

Jaarlijkse evenementen

- Toneelvereniging Roke brengt jaarlijks in januari een nieuw stuk op de planken.

- Het Rondje Radewijk (fietstocht, 2e pinksterdag) trekt ca. 1.500 deelnemers. De organisatie wil het dorp laten zien als een prachtige woon- en werkomgeving, maar ook als een plek waar je kunt logeren en (re)creëren. Onderweg kunnen de fietsers ca. 10 heel verschillende pleisterplaatsen aandoen om Radewijk te proeven en te beleven. Op verschillende erven presenteren Radewijkers zich met een zeer gevarieerd programma. Ook voor kinderen is er van alles te beleven.

- Op een zaterdag in september is er de jaarlijkse Herfstfair bij Erve Ramaker.

Landschap, natuur en recreatie

- Eén van de attracties van het dorp is, het klinkt wat curieus, de áfwezigheid van iets, namelijk herrie. "Dankzij de afwezigheid van doorgaande wegen kun je in Radewijk nog genieten van echte stilte", aldus de dorpssite.

- Door de hele lengte van het grondgebied van Radewijk - dat is ca. 6 km! - slingert de Radewijkerbeek. Deze beek komt vanuit Duitsland in het verlengde van de Radewijkerweg Nederland binnen. Vanaf dat punt tot halverwege de Pekeldijk en de Stobbenhaarweg vormt de beek hier de grens tussen Nederland en Duitsland. In het W gaat de beek onder het Overijssels Kanaal door, loopt verder Z om Hardenberg heen en komt uiteindelijk uit in de Vecht. Gedurende de 20e eeuw is de loop van de beek verschillende keren aangepast. Bij de ruilverkaveling in de jaren zeventig zijn de dode armen van de beek dichtgegooid en was het idyllische karakter van de beek grotendeels verdwenen. Na de wateroverlast in de jaren negentig is de Radewijkerbeek weer voorzien van natuurlijke oevers. De maximale doorstroming is vergroot en er is een retentiegebied aangelegd. Dit gebied is inmiddels weer een mooi stukje natuur geworden.

Literatuur

- Tweedehands boeken over Radewijk (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Radewijk.

- Nieuws: - Dorpskrant de Roker Proat (1x per kwartaal) is via de link ook online te lezen.

- Belangenorganisatie: - "Radewijk is een hechte gemeenschap waar mensen elkaar kennen en waar veel mensen elkaar bij veel activiteiten ontmoeten. Ons dorp heeft veel verenigingen. Als er iets moet gebeuren dan zet men er samen de schouders onder. Plaatselijk Belang speelt daarin een belangrijke rol. Plaatselijk Belang is niet een bestuur dat van bovenaf ‘bestuurt’ maar veel meer een afspiegeling van de plaatselijke samenleving. Als er dingen moeten gebeuren, dan wordt Plaatselijk Belang daarbij vaak betrokken. Plaatselijk Belang is dan ook eigenlijk een soort platform van waaruit allerlei activiteiten worden ondernomen. Plaatselijk Belang is o.a. betrokken bij: de organisatie van Koningsdag; het organiseren van de jaarlijkse reis voor 60+ ‘ers; het onderhoud van het monument aan de Noord-Oosterweg; het organiseren van allerlei sportactiviteiten; het uitgeven van 'Roker Proat’; onderhoud van het sportveld, 'De Proatpot’ en de speeltuin; de organisatie van het feest 2020; het onderhouden van de internetsite www.radewijk.eu; het in stand houden van het gebouwtje bij de fam. Zweers (de voormalige buurtbusgarage) en het gratis beschikbaar stellen van tafels en banken aan leden van PB. Plaatselijk Belang is bij bovengenoemde activiteiten betrokken; de vele vrijwilligers die actief zijn, zijn daarin de ‘motor’.

PB is ook aanspreekpunt voor de gemeente en omgekeerd meldt PB zaken bij de gemeente. Radewijk maakt deel uit van de gemeente Hardenberg. Voor het gemeentebestuur is een goed contact met de bewoners erg belangrijk; omgekeerd geldt dit natuurlijk ook. Plaatselijk Belang is voor veel zaken voor het gemeentebestuur het eerste aanspreekpunt. Ieder dorp in onze gemeente heeft een vaste contactambtenaar en een vaste contactwethouder. In het periodiek overleg worden bijvoorbeeld knelpunten op het gebied van onderhoud van de wegen, verkeersveiligheid, mogelijkheden voor het bouwen van woningen aan de orde gesteld."

- Dorpshuis: - "Het pand van dorpshuis De Heugte is in 1882 gebouwd als openbare school. Kort na het 100-jarig bestaan is de school op 1 augustus 1985 gesloten, wegens het geringe overgebleven aantal van 12 leerlingen. Dankzij de inzet van vele plaatselijke vrijwilligers is de school in een jaar tijd grondig verbouwd. In oktober 1986 is het gebouw als dorpshuis in gebruik genomen. Enkele jaren daarna is het gebouw met een kleine zaal uitgebreid. Vandaag de dag draait het dorpshuis nog altijd ankzij de inzet van vrijwilligers. Vrijwel dagelijks wordt het gebouw gebruikt voor vele activiteiten en verenigingen zoals badminton, dansles, kleuter- en seniorengym, toneelvereniging Roke, sjoelen, biljarten en darten."

Radewijker Volkslied

In een uithoek van ons landje
Aan de grens van 't Duitse rijk
Daar ligt een stil en eenzaam plaatsje
't Is de buurtschap Radewijk

Schatten zijn er niet te vinden
Nijpend armoe evenmin
Maar eendrachtig samen-werken
Met een opgeruimde zin

Maar al is het stil en eenzaam
Op uw wei en bruine hei
Nochtans minnen wij u teder
Wij gevoelen ons hier vrij

Nimmer zullen w'u vergeten
Uwe weiden en uw beek
Wij zullen Radewijk steeds roemen
Boven elke hemelstreek

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)