Rheden

Plaats
Dorp en gemeente
Rheden
Veluwe
Gelderland

gemeente_rheden_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Rheden anno ca. 1870, kaart J. Kuijper, exclusief de in 1818 opgeheven gemeenten Dieren en Velp

Gemeente Rheden anno ca. 1870, kaart J. Kuijper, exclusief de in 1818 opgeheven gemeenten Dieren en Velp

gemeente_dieren_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Dieren, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Dieren, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

gemeente_velp_gl_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Velp, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Velp, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Rheden

Terug naar boven

Status

- Rheden is een dorp en gemeente in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe(zoom).

- (1) Vermeldt dat de gemeente Rheden in 1812 zou zijn opgesplitst in de gemeenten Dieren en Velp, en dat daarmee de gemeente dus opgeheven zou zijn, en in 1818 door samenvoeging van deze gemeenten weer zou zijn ontstaan, maar volgens de Kuijperkaarten elders op deze pagina zijn dit drie gemeenten geweest, die in 1818 zijn samengevoegd tot één gemeente. Dat duidt erop dat de gemeente dus wel is blijven bestaan, maar dat er als afsplitsing van 1812-1818 ook nog de genoemde andere twee gemeenten zijn geweest. Zoals elders in Gelderland ook veel het geval is geweest.

- Wapen van de gemeente Rheden.

- De gemeente Rheden omvat naast het gelijknamige dorp verder nog de dorpen De Steeg, Dieren, Ellecom, Laag-Soeren, Spankeren en Velp, en de buurtschappen Elleburg en Worth-Rheden. In totaal zijn dit 7 dorpen en 2 buurtschappen.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Rheden.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
960 kopie eind 16e eeuw in villa Rethon, 1028 kopie ca. 1530 Reden, 1250 Reden, Rethen, 1252 kopie 15e eeuw de Reiden, 1442 Rheden.

Naamsverklaring
Herkomst en betekenis onbekend. Is verklaard als een samenstelling van heem 'woonplaats' en riet 'riet', maar dat is niet mogelijk op basis van de oude vormen. Misschien samenhang met Reeth?(2)

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Rheden ligt NO van Arnhem. Hoofdplaats De Steeg ligt centraal-zuidelijk in de gemeente.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Rheden 845 huizen met 6.663 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 122/965 (= huizen/inwoners) met de buurtschappen Rhedersteeg 24/223 en Middachtersteeg 37/322, dorp Velp 300/2.446 met buurtschap Wordt-Rheden 24/182, dorp Ellekom 47/323 met buurtschap Havikkeweerd 12/109, dorp Dieren 198/1.468 met buurtschap Fraterweerd 9/82, dorp Spankeren 28/200 en dorp Soeren 44/343. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 20.000 huizen met ca. 45.000 inwoners, het het gelijknamige dorp omvat ca. 3.000 huizen met ruim 7.600 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
Deze plaatsnaam wordt voor het eerst aangetroffen in het 'diploma' van Koning Otto I van 28 augustus 960. In dit diploma is te lezen dat Otto I aan het St. Mauritiusklooster in Maagdenburg meerdere hoeven schenkt, die gelegen zijn op de Veluwe. Onder een hoeve wordt een stuk grond verstaan, groot ongeveer 32 tot 40 morgens = ongeveer 28 à 30 ha. Een van die hoeven is gelegen in de buurschap Rheden in de gouw Hamalant in het graafschap van graaf Wichman, stichter van de abdij te Elten in 967. In de taal van het 'diploma' wordt dit als volgt omschreven: "In villa Rheton nominate mansum I, hoc est situm in pago vocato Hamalant in comitatu Wichmanni". Een hoeve omvat een hoeveelheid grond nodig voor een behoorlijk boerenbedrijf. Deze schenking zal het ontstaan van het dorp tot gevolg hebben gehad. Waar precies de grond heeft gelegen die de oorsprong van het dorp is geweest, valt niet na te gaan.

In het oud-archief van Middachten staat in een brief van 21 juli 1364: "... een curia Rheden of in parrochia Rede curia dicta Rethof ...". 'Ret' in Rethof betekent riet. Vermoedelijk heeft de hof gelegen in de huidige Gasthuisbouwing, tussen Laak en Methorsterweg. Het St. Mauritiusklooster heeft zijn goederen en rechten rond het jaar 1000 opgegeven en de kerk en de 'Hof' zijn in bezit gekomen van het Benedictijnerklooster de St. Paulusabdij te Utrecht. De hof is ruim 300 jaar kerkelijk bezit geweest en daarna overgegaan in particuliere handen en tenslotte in september 1641 door Johan van de Poel opgedragen aan het St. Petergasthuis te Arnhem. De omschrijving luidde: "... eene bouwinge te Rheden in den dorpe gelegen, met huys, hoff, schuyr, berch, schaepschot, schaepdrift, met syn bouwlant, weylant, rijsweert, aenwas en toebehoor, soo groot ende cleen, als hij is genaemt den hof tho Reeden, gelyc die bij Albert Visser ende Johan Becker gebruyckt is ..." De naam 'Hof te Rheden' is in de gasthuisadministratie verloren gegaan. De boerderij 'de Gasthuisbouwing' is eind jaren zeventig gesloopt ten behoeve van woningbouw. Alleen de naam herinnert nog aan dit oude complex.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze gemeente, kun je terecht bij de volgende instantie en site:

- "Oudheidkundige Kring Rheden - Rozendaal is opgericht in 1954 en heeft zich ten doel gesteld: de bevordering van de kennis van land en volk van de Veluwezoom, in het bijzonder van de in haar naam vermelde gemeenten. De vereniging beoogt dit doel te bereiken door het houden van lezingen en exposities, het bewaren van historische voorwerpen en door het bevorderen van plaatselijk onderzoek op historisch gebied alsmede door steun van en samenwerking met instellingen, stichtingen en verenigingen die een soortgelijk doel nastreven.

Het archief van de Kring wordt bewaard in het Gelders Archief te Arnhem en omvat een grote verzameling boeken, dia’s, foto’s en andere voorwerpen. In overleg zijn deze archiefstukken voor eenieder te raadplegen. Vier maal per jaar wordt er een lezing gehouden door een deskundige die een interessant onderwerp belicht. In de zomer en de winter wordt voor de leden een excursie georganiseerd. Het eigen periodiek “Ambt & Heerlijkheid”, dat ieder kwartaal verschijnt, bevat onderwerpen die een raakvlak hebben met zowel de lokale als de regionale geschiedenis. In alle acht dorpen wordt er jaarlijks een historische wandeling georganiseerd. De Kring is aangesloten bij Erfgoed Gelderland."

- Rheden op de Kaart is een prachtige en gebruikervriendelijke website, waar je in een aantal menus's kunt selecteren op de canon van de gemeente (= de chronologische geschiedenis van de gemeente, beschreven in een 40-tal onderwerpen) of op een van de dorpen. Bij een dorp kun je op de kaart inzoomen op een schat aan informatie m.b.t. verleden en heden van een aantal thema's, met name bedrijvigheid, dorpsleven, films, groen erfgoed, kunstwerken, landgoederen en buitenplaatsen, monumenten, onderwijs, openbaar vervoer, religie, straten, weg en water, en zorg, die per object binnen dat thema in tekst en beeld worden beschreven.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De gemeente heeft inwoners, ondernemers, eigenaren, organisaties en overheidspartijen in 2019 gevraagd mee te denken over de Omgevingsvisie buitengebied van de gemeente Rheden. Onder de link vind je een mooie, creatieve video die toelicht welke mogelijkheden de gemeente ziet om de komende jaren het buitengebied her in te richten en te revitaliseren met nieuwe functies, met respect voor de omgeving en de cultuurhistorie.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden/erfgoed

- Rheden heeft 11 rijksmonumenten.

- Rheden heeft 46 gemeentelijke monumenten.

- Sinds 2010 wordt op initiatief van het Erfgoedplatform van Kunsten ’92 een nationale prijs toegekend aan de gemeente met het beste erfgoedbeleid: de BNG Bank Erfgoedprijs. De prijs stimuleert gemeenten om actief in te zetten op cultureel erfgoed, ook ter versterking van beleidsterreinen als toerisme, cultuur, onderwijs, sociale zaken, ruimtelijke ontwikkeling en economie. Hoofdsponsor is BNG Cultuurfonds. De gemeente Rheden heeft de BNG Bank Erfgoedprijs 2019 gewonnen. De jury gaf als motivatie dat de gemeente haar inwoners uitzonderlijk goed bij het erfgoed(beleid) betrekt. "De gemeente communiceert met de inwoners door middel van originele instrumenten, zoals een Historisch Tafelkleed, Erfgoedcafés en Rheden op de Kaart. De gemeente voert slim beleid door bijvoorbeeld een ‘totaalvergunning’ integraal af te geven voor een hele wijk (de Amsterdamse Schoolwijk). De gemeente heeft alles op het gebied van erfgoed, maar doet daar ook al het mogelijke mee. De kracht van de samenleving wordt door de gemeente ten volle benut", aldus de jury.

- Bij de (PKN) Dorpskerk in Rheden (Dorpsstraat 51) heeft men tegen een reeds aanwezig ouder schip uit de 14e eeuw de noord- en zuidbeuk gebouwd. Er ontstond toen een driebeukig schip (een pseudo-basiliek). In een steunbeer aan de zuidzijde, bij het afdakje van de kerkespraak, zit een steen uit het jaar 1505. Dit is de sluitsteen van de verbouwing van het schip. Uit de aangegeven kenmerken van de bouwperioden en het jaartal op de steen in de steunbeer, kunnen wij concluderen dat het huidige schip stamt uit het van begin 16e eeuw en het koor uit de 14e eeuw. De toren is opgetrokken uit tufsteen en dateert uit eind 12e of begin 13e eeuw. In 1930 is de toren grondig gerestaureerd. Er zijn toen onder meer enkele veranderingen in het aanzicht van de toren aangebracht, die de harmonische opbouw hebben aangevuld, maar een vroegere situatie nog wel zichtbaar laten.

De Dorpskerk is bij de kerkelijke gemeente in gebruik voor onder meer erediensten en rouw- en trouwdiensten. Het kerkgebouw kan ook gebruikt worden in gevallen waarin de ruimte in het kerkelijke centrum niet toereikend is. De Dorpskerk bezit een tweetal orgels, beide van dezelfde orgelbouwer: Abraham Meere, en beide gebouwd in 1816. Dat zijn het Meere-hoofdorgel en het Meere-koororgel. De kerk wordt, onder auspiciën van de Werkgroep Cultuur, ook gebruikt voor culturele activiteiten als concerten en tentoonstellingen. Kerkelijk centrum Jonkvrouw Brantsen (Dorpsstraat 70) is een voormalige lagere school en is in het verleden door de kerk aangekocht. Hier vinden doordeweekse activiteiten als vergaderingen, jeugdclubs, soosactiviteiten, ouderenbijeenkomsten en dergelijke plaats. De kerk valt onder de Protestantse Gemeente Rheden.

- Buitenplaats Rhederhof (Arnhemsestraatweg 54, gelegen direct N van de dorpskern van Rheden) is ontstaan in 1854, toen jonkvrouw Johanna Henriëtte Engelen (1789-1878), weduwe van Daniël Francis Schas (1772-1848), een aantal percelen bouwland in deze gemeente kocht en daar een landhuis met koetshuis en tuinmanswoning liet bouwen. Zij liet er een bescheiden park in landschappelijke stijl bij aanleggen. Rhederhof is gelegen op de overgang van de Veluwe naar de lager gelegen uiterwaarden van de Rijn en de IJssel. Het landgoed ligt in een gebied waarin sinds de middeleeuwen het potstalsysteem is toegepast. In het noordelijke deel van het landgoed bevinden zich eeuwenoude schaapsdriften, wildwallen en sprengen.

De laatste adellijke eigenaar, jonkvrouw Amélia Jacqueline Julie Brantsen (1875-1951), vermaakte het landgoed bij testament aan de diaconie van de Nederlands Hervormde Gemeente Rheden, met de wens dat het landgoed de bestemming zou krijgen van een 'verzorgingshuis voor ouden van dagen'. Maar de kosten van de verbouwing waren zo hoog dat men halverwege de jaren zestig besloot een nieuw bejaardentehuis op het terrein naast het landgoed te bouwen. Het oorspronkelijke huis werd kantoor. Het landhuis is een rijksmonument, de tuinmanswoning een gemeentelijk monument. In 2010 is Rhederhof uitgeroepen tot 'Het Mooiste Pand van Nederland', in het gelijknamige tv-programma van SBS6, waarbij de BankGiro Loterij aan een pand in slechte staat een geldprijs van 1 miljoen beschikbaar stelde voor een opknapbeurt. Zie in dat kader deze videoreportage van de Rhederhof anno 2010, en hier een fotoreportage van de Rhederhof, beide door Wim Reijerse. In het artikel onder deze link lezen wij dat deze titel later in het jaar aan de Rhederhof is ontnomen, waardoor de Waakzaamheid in Koog aan de Zaan alsnog de titel met de bijbehorende geldprijs won. Anno voorjaar 2019 zocht eigenaar Bernhard ten Brinke een huurder voor het pand.

"Het leefgebied van de dassen op landgoed Rhederhof op de Veluwezoom is voorlopig veiliggesteld. De Gelderse Natuur en Milieufederatie heeft, samen met Natuurmonumenten, Stichting Behoud Historische Landgoederen en Bond Heemschut, opnieuw met succes de bouw van appartementencomplexen op dit landgoed bij Rheden aangevochten. De Rechtbank in Utrecht oordeelde onlangs dat de vergunning op basis van de Wet Natuurbescherming ten onrechte was verleend. Zij volgde hiermee eerdere uitspraken van de Raad van State over stikstof en de PAS. Een soortgelijke vergunning haalde in 2016 bij de Raad van State de eindstreep ook al niet. Ook in de nieuwe vergunning was sprake van forse overschrijdingen van de drempelwaarden voor stikstof zoals die voor de Veluwe gelden.

Al jarenlang zijn er plannen voor de bebouwing op landgoed Rhederhof bij Rheden. Zo wisten we onder meer de aanleg van een woonwijk te voorkomen. Grootschalige bebouwing zal funest zijn voor de cultuurhistorie van het landgoed en voor het leefgebied van bijvoorbeeld de dassen, die ter plekke veel voorkomen. De bouwplannen zullen ook leiden tot meer uitstoot van stikstof op de natuur. Daardoor vindt verzuring plaats en zullen kwetsbare flora en fauna verdwijnen. Voorlopig zal er niet worden gebouwd. Natuurlijk blijven we alert en houden we de ontwikkelingen in de gaten. Niet alleen projectontwikkelaar Kuiper Bouw, maar ook de Ondernemersvereniging wil dat er hoe dan ook gebouwd gaat worden, meldt De Gelderlander. We hebben samen met onze partners altijd gepleit voor een plan dat meer bij de omgeving past. Voor de nu beoogde grootschalige appartementenbouw is daarin geen plaats." (bron: Gelderse Natuur en Milieufederatie, augustus 2019)

- Gevelstenen in Rheden.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- "Niet ver van treinstation Rheden en de stad Arnhem ligt het Bezoekerscentrum van Nationaal Park Veluwezoom. Hier begint je reis door uitgestrekte bossen en heidevelden. Je kunt er koffie drinken en er is een winkel. Maar het mooiste vind je buiten: geniet van geurende bossen en glooiende vergezichten. Misschien spot je onderweg wel een ree, edelhert of wild zwijn."

- De Posbank, N van Rheden, is een prachtig heidegebied. Een van de bijzondere diersoorten die je er kunt tegenkomen is de uiterst zeldzame zadelsprinkhaan. Dit mooie insect komt helaas alleen nog maar voor op een paar plekjes op de Veluwe en in de buurt van Nijmegen. Het vinden van een zadelsprinkhaan is niet heel lastig: door met hun korte vleugeltjes over elkaar te wrijven, creëren ze een erg kenmerkend geluid, waarmee ze hun aanwezigheid verraden. Quinten Bulte helpt je een handje en heeft niet alleen mooie foto's gemaakt van de zadelsprinkhaan, maar er ook een kort filmpje van opgenomen, zodat je kunt zien hoe het werkt met die vleugels en het geluid dat ze daarmee maken.

De Posbank is oorspronkelijk alleen de naam van de stenen bank die in 1918 aan de rand van het Herikhuizerveld is geplaatst, op een hoog punt met zeer fraai uitzicht. De in de bank genoemde data ’1893 - 7 mei 1918’ herinneren aan het zilveren jubileum van de 2e voorzitter van de ANWB en hoofdconsul de heer G.A. Pos. "Hij effende banen voor het vreedzaam verkeer tusschen de volken. Duizenden bracht hij in en tot de natuur. Den Nederlanders deed hij Neerlands schoonheid kennen, waarderen en liefhebben", zo luidt de verdere inscriptie op de bank. In de volksmond heeft het aangrenzende gebied - dat eigenlijk Herikhuizerveld heet - geleidelijk ook de naam Posbank gekregen.

- Wandelroute Posbank (5,4 km) start bij Bezoekerscentrum Veluwezoom direct N van Rheden, en voert je door landgoed Heuven, langs de schaapskooi en over de heideheuvels naar Paviljoen de Posbank. Met af en toe een flinke klim of daling. Op het hoogste punt word deze inspanning ruimschoots beloond. Geniet bij helder weer van het prachtige uitzicht op het Herikhuizerveld en het IJsseldal.

- Natuurmonumenten nodigt iedereen van harte uit om een lammetje van de Rhedense Schaapskudde te adopteren. Met deze financiële adoptie draag je bij aan de instandhouding van de kudde. Natuurmonumenten vindt schaapskuddes met een herder belangrijk, voor zowel het natuurbeheer als voor de cultuurhistorische waarde van dit eeuwenoude ambacht. De schapen grazen per dag zo’n 7 tot 8 uur; alleen in de lammerperiode zijn ze ook overdag bij de kooi. Met dank aan de Rhedense Schaapskudde blijft het open heidelandschap van de Veluwe behouden. Halverwege vorige eeuw was het Veluws heideschaap bijna uitgestorven. Dankzij Stichting de Rhedense Schaapskudde en met hulp van Stichting Zeldzame Huisdierrassen is op basis van oude raskenmerken het Veluws Heideschaap succesvol teruggefokt en weer volop op de Veluwe te vinden: 9 kuddes met in totaal 1.400 schapen. (bron: Natuurmonumenten, 7-3-2018)

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Rheden, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Rheden (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Rheden. - Nieuws van de gemeente op Facebook.

- Media/nieuws: - Studio Rheden is de publieke lokale omroep voor de gelijknamige gemeente en buurgemeente Rozendaal.

- Muziek: - Uit de hieronder beschreven watersportvereniging De Engel is Trekzakclub Tegeliek ontstaan.

- Overige verenigingen: - Watersportvereniging WSV De Engel is in 1992 ontstaan uit een fusie tussen WSV Tussen Wal en Schip en WSV Rheden. De naam verwijst naar het voormalige hotel De Engel.

- Zorg: - "Zorgboerderij De Munnikenhof in Rheden is in 2006 van start gegaan. Inmiddels zijn we uitgegroeid tot een veelzijdig familiebedrijf waar voor veel verschillende mensen een passende dagbesteding wordt gerealiseerd en waar anderen met veel plezier kunnen vergaderen en recreëren. Samen met onze vrijwilligers en stagiares hebben we een sterk team voor de begeleiding van onze cliënten. Wij zijn een erkend stagebedrijf. We hebben een erkenning van SBB (Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven). Diverse soorten mensen zijn bij ons aan de slag, waaronder: mensen met een verstandelijke beperking, mensen met een lichamelijke beperking, mensen met een autistische stoornis, mensen voor reïntegratie in het arbeidsproces, en mensen voor wie het werken met dieren en het buitenleven van groot belang is. Weet je niet zeker of het werken bij ons iets voor jou is? Neem gerust even contact op. Het is altijd mogelijk om een keer proef te draaien of een rondleiding te krijgen."

Reactie toevoegen