Rijs

Plaats
Dorp
De Fryske Marren
Fryslân

Rijs

Terug naar boven

Status

Rijs is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente De Fryske Marren. T/m 1983 gemeente Gaasterland. In 1984 over naar gemeente Gaasterlân-Sleat, in 2014 over naar gemeente De Fryske Marren.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Riis.

Oudere vermeldingen
1333 Riis.

Naamsverklaring
De oudste vorm heeft betrekking op een uithof van de abdij Staveren, die in 1495 gesloopt is. Men verbindt het woord met rijshout.(1)

Terug naar boven

Ligging

Rijs ligt NW van Oudemirdum, O van Bakhuizen en grenst (via de Z van het dorp gelegen bossen) in het Z aan het IJsselmeer.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Rijs 16 huizen met 95 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 70 huizen met ca. 180 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Religie
In 830 stichtte Odolf een kapittel in Stavoren. Nadat dit in verval raakte, werd het in 1132 omgezet in een Abdij van Benedictijnen. Deze Abdij had onder andere een uithof in Rijs. Dit was een kapel waarin een beeld van Maria in Friese kledij stond. Hierdoor werd het dorp een soort bedevaartsoord. In 1400 werd de Abdij in Stavoren verwoest. Vijftien jaar later begon men met de herbouw in het zuiden van Stavoren, maar de abt en een deel van de monniken hadden zich in de uithoven in Rijs en Hemelum gevestigd, waar toezicht ontbrak. De Abdij werd zwaar geteisterd door Ige Galama en opnieuw verwoest. In 1495 werd ze verplaatst naar Hemelum.

Steenfabriek en interneringskamp
In het begin van de 20e eeuw was er een steenfabriek bij Rijs. De leemgaten zijn nog in de weilanden aanwezig. In 1916 is hier een honderdtal Belgische gezinnen ondergebracht die waren gevlucht tijden de Eerste Wereldoorlog. Dit kamp had ook een postkantoortje dat stempels gebruikte met de naam 'Interneringsdepot Rijs'.

Van buurtschap naar dorp(je)
Vanouds was Rijs een buurtschapje van Bakhuizen. Door ontginningen in de 19e en 20e eeuw is het tot een dorpje uitgegroeid. De bebouwing groeide rond huize Rijs, dat helaas in 1937 is gesloopt. Rond dit huis verrezen villa's, woningen en een hotel.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Scholenkoepel RENN4 heeft de Witakkerschool in Rijs per 1 augustus 2017 gesloten. "Reden hiervoor is het teruglopende aantal leerlingen. Gelet op de demografische ontwikkelingen in de Zuidwesthoek van Friesland en de effecten van Passend Onderwijs, is de verwachting reëel dat het leerlingenaantal de komende jaren nog verder omlaag gaat. Op dit moment is de kwaliteit van het onderwijs nog op orde, maar we vrezen dat de kwaliteit die we nastreven niet langer gegarandeerd kan worden als het leerlingenaantal nog verder terugloopt", zo schrijft de scholenkoepel voor speciaal onderwijs in een persbericht in maart 2016. De kinderen die voorheen naar deze school gingen, gaan sindsdien naar school in Sneek. RENN4 heeft daar twee nieuwe locaties gerealiseerd, in de schoolgebouwen van de Piet Bakkerschool en Praktijkschool De Diken.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Rijs heeft 1 rijksmonument.

- Rijs heeft 3 gemeentelijke monumenten.

- Een van de bijzondere villa's in Rijs is het in 1912 gebouwde Mooi Gaasterland. Ooit was dat een buitenhuis van een edel geslacht, later werd het een kinderkoloniehuis. Duizenden kinderen kwamen en gingen de afgelopen eeuw in deze deftige villa. 'Bleekneusjes' die bij de zusters kwamen aansterken. De laatste jaren was het, t/m 2010, een Medisch Kindertehuis. Door nieuwe inzichten in de jeugdzorg en een provinciale bezuiniging heeft Jeugdhulp Friesland het internaat eind 2010 gesloten. Daarna is het een hotel-restaurant geweest. De laatste uitbaatster heeft in oktober 2018 de deuren wegens faillissement moeten sluiten.

- Naast villa Mooi Gaasterland staat een in 1947 gebouwd kapelletje van de Dochters van Onze Lieve Vrouw van het Heilige Hart.

- In het Rijsterbos staat een Vredestempeltje (Murnserleane 1) uit oorspronkelijk 1814, dat in 1945 en in 1977 is herbouwd.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Openluchttheater Rijs is gebouwd in 1959. In 1991 is om dit theater wandel- en recreatietuin De Teatertún aangelegd. - Teatertún Riis is zeer geschikt voor trouwceremonies en fotoreportages. Ook zijn er regelmatig optredens op het gebied van muziek, theater e.a. evenemeneten. Zie daarvoor de Agenda.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De Slottuin in het door It Fryske Gea beheerde Rijsterbos, Z van Rijs, is sinds 2007 stukje bij beetje herschapen in de Engelse tuin van weleer. Met grote vijver, glooiingen, oude fruitbomen en paden. In 2010 is de renovatie gereed gekomen. Opvallend element vormt het stalen hekwerk met hoge deuren langs de weg, ontworpen door kunstenaar Ids Willemsma. Het statige slot op dit terrein van de adellijke familie Van Swinderen is helaas in 1937 gesloopt.

- Rijs is al sinds ca. 1900 een toeristisch aantrekkelijke plaats, voorzien van hotels, restaurants en campings.

- De inrichting van 25 hectare natuur voor Natuurnetwerk Nederland in de Séfonsterpolder ten oosten van het Rysterbosk, Z van de dorpskern van Rijs, is in 2019 gereed gekomen. Het is het slotstuk van de gebiedsontwikkeling in Gaasterlân. Een gebiedscommissie, met daarin vertegenwoordigers uit de streek met verstand van natuur en landbouw, heeft de provincie geadviseerd over de inrichting van de polder. Onafhankelijk voorzitter Sicko Heldoorn. “Mooi dat dit prachtige bosrijke gebied in het zuidwesten van de provincie er natuur bij krijgt. Het is van belang dat de mensen in de streek zich hier ook bij betrokken voelen. De commissie kan daar een waardevolle rol in spelen. De vertegenwoordigers uit de streek vinden beheer van natuurgebieden door landbouwers gewenst.”

Aanpassingen in de waterhuishouding, de aanleg van een nieuwe poel, struiken en boompjes zorgen ervoor dat de natuur in de voorheen agrarische polder alle ruimte krijgt. In de zone rond het Rijsterbos zijn bosranden aangelegd. Daarmee is een minder scherpe overgang gerealiseerd tussen bos en het aangrenzende landbouwgebied. Nieuwe struiken en kleine boompjes zorgen voor een natuurlijke overgang tussen bos en polder. Beplanting en open plekken wisselen elkaar af zodat er mooie doorkijkjes ontstaan. De bosrand is een aantrekkelijk leefgebied voor bijen, zangvogels, insecten en vlinders zoals het bont zandoogje.

Er is een poel gegraven in de polder waar kikkers, padden, salamanders en insecten kunnen leven en waar reeën en andere dieren kunnen drinken. Enkele sloten zijn ondieper gemaakt en oevers natuurvriendelijker gemaakt, zodat daar planten kunnen groeien die insecten aantrekken. Door het verhogen van de waterpeilen in het natuurgebied kan kruiden- en bloemrijk grasland zich goed ontwikkelen. Omliggende percelen behouden hun eigen waterpeil door de aanleg van dammen en een stuw. Er zijn nieuwe wandelpaden aangelegd die aansluiten op de paden in het Rysterbosk. Zo ontstaat er een rondje door polder en bos. Het ruiter- en menpad is opgeknapt en er staan twee picknickbanken met informatieborden, waarvan een met een aanbindplek voor paarden. De planvorming en inrichting van natuurgebied Séfonsterpolder heeft de provincie 250.000 euro gekost. (bron: provincie Fryslân, april 2019)

De Provincie heeft de Séfonsterpolder bij Rijs in november 2019 te koop aangeboden, onder de voorwaarde dat het natuur blijft. Het is voor het eerst dat natuur in deze provincie in de vrije verkoop gaat. Eerder werden deze gebieden uitsluitend aangeboden aan natuurorganisaties zoals Staatsbosbeheer, It Fryske Gea en Natuurmonumenten. Nu kunnen ook particulieren en andere organisaties natuur kopen en beheren. Gedeputeerde Hoogland: “Het is mooi dat we de Séfonsterpolder nu kunnen verkopen aan degene met het beste beheerplan. Voor de nieuwe eigenaar is het mogelijk om subsidie aan te vragen voor het beheer en de verdere ontwikkeling van het gebied. De provincie verkoopt de komende drie jaar ongeveer 500 hectare natuur. Deze gebieden zijn eerder gekocht om ze vervolgens in te richten als nieuwe natuur. Ze zijn onderdeel van Natuur Netwerk Nederland, een samenhangend netwerk van bestaande en toekomstige natuurgebieden in Nederland. (bron: Provincie Fryslân, november 2019)

- "Mooi weer, vrije dagen en vakanties. Voor de jongere kinderen is er niets leuker dan de vele bijzondere attracties in het goedkoopste attractiepark van Nederland. Kinderen tot een jaar of 13 kunnen zich geweldig vermaken in de meer dan 40 attracties en speeltoestellen die Sybrandy's Speelpark* rijk is. Van 10 meter hoog tot aan griezelen in het spookhuis. Ook de alleskleinsten zullen uitgeput en tevreden naar huis gaan. Twee overdekte speeljungles voor klimmen, klauteren, springen en glijden. Speelhoek voor de kleinsten.
* Dat in de praktijk tot het dorp Rijs wordt gerekend omdat het tegen die dorpskern aan ligt, maar formeel, voor het postadres, ligt het nog net in het dorpsgebied van buurdorp Oudemirdum.

Al bijna 50 jaar vermaakt men zich in Sybrandy’s Speelpark, naast de bossen bij het IJsselmeer. Een geweldige dag met het gezin, familie, schoolreis of kinderfeestje. Sybrandy’s Speelpark is gelegen in Zuidwest Fryslân te midden van de prachtige bossen van Gaasterland. Het park, ontstaan uit een vogelpark, is uitgegroeid tot het attractiepark van Fryslân. De doelgroep van het park is kinderen van 3 tot 13 jaar. In het park is een groot terras bij het cafetaria. Hier zijn snacks, broodjes, ijs, patat en drinken te krijgen. Naast de vele picknickbanken in het park is er ook o.a. een picknickzaal waar onderdak gegeten kan worden." Gratis parkeren en wifi.

Na een halve eeuw is de bij de veel bezoekers geliefde elektrische draaischijf eind 2018 uit het park verwijderd. Het was de eerste elektrische attractie van de neef van directeur Simon Sybrandy, Jentje de Jong, de grondlegger van De Jong Constructiebedrijf in Oudega. De schijf, waarvan de snelheid langzaam werd opgevoerd, was de enige in zijn soort in Nederland, aldus Sybrandy. Misschien wel de enige in heel Europa, maar dat weet hij niet zeker. Uiteindelijk lukte het alleen degene die het midden had weten te bereiken de hele rit uit te zitten. De rest eindigde in het zand of tegen het schuimrubber. Het draaischijfavontuur was vaak goed voor een schram, schaafwond of tand door de lip. Maar de trapskelters en glijbaan bijvoorbeeld eisen meer slachtoffers. Toch kwamen er klachten van ouders over het apparaat, dat het toch niet meer van deze tijd is om een speeltoestel te hebben waarvan het de bedoeling is dat je eraf valt. Een deel van de bezoekers bleef daarom weg. Daarom is het apparaat verwijderd.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Rijs, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Bakhuizen, Mirns en Rijs.

- Nieuws: - Dorpskrant Op 'e Hichte voor de dorpen Bakhuizen, Mirns, Rijs e.o. is via de link ook online te lezen (ook oudere nummers).

- Belangenvereniging: - Het doel van vereniging Dorpsbelang Bakhuizen, Mirns en Rijs (BMR) is het behartigen van de belangen van alle inwoners. In dat kader overlegt BMR regelmatig met instanties als gemeente, woningbouwvereniging en andere Dorpsbelangen in de regio. Op basis van de Dorpsvisie die in 2008 is uitgebracht ondersteunt BMR ook projecten die bijdragen aan de leefbaarheid van de dorpen en die vaak op initiatief van inwoners tot stand komen.

Reactie toevoegen