Status

- Rugdijk is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Hart van Brabant, gemeente Tilburg.

- De buurtschap Rugdijk valt, ook voor de postadressen, onder de stad Tilburg.

- De buurtschap Rugdijk heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Naam

Oudere vermeldingen
Vanaf de 15e eeuw komen we dit toponiem veelvuldig tegen. In 1419 als "aen die Rugdijck" en in 1423 als "den Rugdike". In 1580 "aen die Heydsyde by den Rugdyck" en in 1676 "aen den Heicant aen den Rugdijck". Op de kaart van D. Zijnen uit 1760 staat de spelling Rugdyk. 1865 Rugdijk.

Naamsverklaring
"Het middelnederlandse woord ruge betekent ruigte en dijk heeft hier de betekenis van hoger gelegen verbindingsweg, opgeworpen in laag, deels moerassig terrein. In eerste aanleg zou deze dijk opgeworpen kunnen zijn van uitgestoken zoden of kluiten met verward dooreen groeiende biezen of taaie wortels." (bron: Ronald Peeters, 'De straten van Tilburg', 1987) "Vergelijk de namen van twee akkers in de omgeving van Udenhout: 1571 den vorsten rugge en den middelsten rugge."(1)

Ligging

De buurtschap Rugdijk ligt rond de gelijknamige weg, direct N van de stad Tilburg, WNW van het dorp Berkel-Enschot, ZW van het dorp Udenhout en ZO van het dorp Loon op Zand. "In 1881 is deze straatnaam voor het eerst officieel door de gemeenteraad vastgesteld, 'lopende van de Heikantsche Kerk tot Udenhout'. De dijk was in 1871 met keien bestraat. In 1900 omschrijft de gemeenteraad de straat als 'lopende van den Heikant langs wed. A. Smulders tot het einde van den keiweg bij J. van Hulten'." (bron: Ronald Peeters, 'De straten van Tilburg', 1987)

Statistische gegevens

De buurtschap Rugdijk omvat ca. 20 huizen met ca. 50 inwoners.

Geschiedenis

Archeologie
"In opdracht van de gemeente Tilburg heeft Archol in 2017 een archeologisch bureauonderzoek en verkennend booronderzoek uitgevoerd op een perceel aan de Rugdijk te Tilburg. Aanleiding voor het onderzoek is het voornemen van de gemeente om een waterberging op het terrein aan te leggen. Doel van het onderzoek is vast te stellen of de werkzaamheden kunnen leiden tot aantasting van eventueel aanwezige archeologische waarden. Het bureauonderzoek is erop gericht een specifiek verwachtingsmodel voor het terrein op te stellen met de bekende en verwachte archeologische waarden. Met het booronderzoek wordt deze verwachting in het veld getoetst. Op basis hiervan volgt een advies over de noodzaak van vervolgonderzoek.

Het plangebied ligt op de overgang van een relatief hoog gelegen dekzandplateau aan de oostzijde naar een relatief laag gelegen smeltwaterdal ter hoogte van de Rugdijk aan de westzijde. Als gevolg van de ophoging van het westelijke lage deel met zwarte grond en een mogelijk lichte egalisatie van het oostelijke hoge deel geven de huidige hoogteverschillen een geflatteerd beeld van de voormalige natuurlijke hoogteverschillen. Zowel in het hoge als het lage deel wijst de aanwezigheid van deels intacte natuurlijke podzolprofielen op een vermoedelijke beperkte verstoring van de ondergrond. Omdat sprake is van een dekzandplateau met een overgang naar een dekzandlaagte / smeltwaterdal kan voor het hoge deel worden uitgegaan van een hoge archeologische verwachting voor de aanwezigheid van intacte archeologische resten uit met name de latere prehistorie, Romeinse tijd en vroege / volle middeleeuwen. Aangetroffen resten uit deze perioden in de nabije omgeving in een zeer vergelijkbare landschappelijke situatie onderstrepen deze verwachting.

Ook in het lage deel kunnen resten van prehistorische, Romeinse en middeleeuwse bewoning niet worden uitgesloten, samenhangend met bewoning op het aangrenzende hogere deel. Te denken valt aan perifere verschijnselen als waterputten, spiekers en infrastructuur. Specifiek voor het lage westelijke deel dient met rekening te worden gehouden met de mogelijke aanwezigheid van restanten van huislocaties die zich hier in de nieuwe tijd langs de Rugdijk bevonden. Twee van deze huisplaatsen zijn bekend van de kadasterkaart, maar vroegere bebouwing op deze of andere locaties langs de dijk zijn niet uit te sluiten. Bij bodemingrepen dieper dan 40 cm -Mv worden eventueel aanwezige archeologische waarden beschadigd. Indien de toekomstige bodemingrepen dieper reiken dan 40 cm - Mv wordt geadviseerd eventueel aanwezige archeologische resten in kaart te brengen en indien aanwezig te waarderen door middel van een proefsleuvenonderzoek." Aldus de samenvatting van het in de eerste alinea van dit hoofdstuk gelinkte rapport m.b.t. het archeologisch bureauonderzoek en verkennend booronderzoek.

Recente ontwikkelingen

- In 2019 is een vervallen tuincentrum aan de Rugdijk afgebroken. In 2020 is daar een nieuw tuincentrum voor terug gekomen, met daarnaast een nieuwe vestiging van de Gamma en een megadierenwinkel.

- "Samen met ontwikkelaars, belangenorganisaties en bewoners wil de gemeente Tilburg verkennen of het gebied Rugdijk-Kouwenberg kan worden ontwikkeld tot een uniek woongebied. 'Kansen voor Rugdijk-Kouwenberg' inventariseert de ambities voor deze potentiële woningbouwlocatie aan de noordoostrand van de stad. Bureau Nieuwe Gracht en Lysias Advies hebben hiervoor in opdracht van de gemeente een bijzonder proces gevolgd, waarin gelijktijdig de gebiedsambitie én de ontwikkelstrategie zijn geformuleerd. Dit is gebeurd aan de hand van interviews en werksessies binnen de ambtelijke organisatie en gesprekken met raadsleden, belangstellenden en experts.

'Kansen voor Rugdijk-Kouwenberg' vormt de leidraad voor de ontwikkeling van het gebied tot een groene woningbouwlocatie. Het biedt een blik op de toekomst en laat zien welke kwaliteiten behouden dienen te blijven en welke nieuwe (woon)kwaliteiten kunnen worden gerealiseerd." (bron: Bureau Nieuwe Gracht, 2009)

- "Rugdijk / Noordrand is het gebied ten noorden van stadswijk de Heikant, Tilburg-Noord. In dit gebied zijn een aantal activiteiten voorzien. Er zijn plannen voor de bouw van circa 250 woningen. De planvoorbereiding moet nog beginnen. Projectontwikkelaars of bouwers hebben grond in bezit in het gebied en zullen op enig moment willen bouwen. Het is de vraag of dit een goed idee is en als dat al zo is, voor wie wordt er dan gebouwd en aan welke eisen moet deze bebouwing voldoen?

Aandacht voor de ontwikkelingen Rugdijk is urgent. Hier wil de gemeente gronden verkopen of ruilen met een ontwikkelaar die er een tuincentrum annex bouwmarkt (Karwei?) wil realiseren. Nabij een beschermde Frankische Driehoek zal dit veel verkeersoverlast bezorgen, uitzicht bederven en dus bezwaren opleveren. De Baanen - De Steegen (DBDS) stelt de vraag of een dergelijke ontwikkeling nog van deze tijd is en of er geen functies zijn te bedenken die beter passen in de samenhang Stad & Landschap? Bijvoorbeeld verschillende vormen van kleinschalige voedselproductie door en voor verschillende groepen bewoners van de stad. Volkstuinen hebben, kijkend naar stad & landschap, hun waarde bewezen! En juist in dit gebied is recentelijk menig volkstuintjescomplex verdwenen!

Ambitie DBDS: de buitenruimte wordt schaars en belangrijk als 'Groene Long' voor de lokale bevolking. Voedsel wordt meer en meer nabij en vóór de stad geproduceerd. De toekomst vraagt om inbreiding van de stad, niet om uitbreiding. Dus bescherm randen van de stad en groene singels vanuit centrum bebouwde kom naar buitengebied. Groen nabij, maar ook in de stad, bijv. schooltuinen bij elke basis- en middelbare school, partnerschap bedrijfsleven, onderwijs en andere instellingen voor veilig, milieuvriendelijk, natuurinclusief wonen, (dementievriendelijk, gezonde omgeving, burgerparticipatie, educatieve uitdagingen)." (bron: werkgroep De Baanen - De Steegen)

Bezienswaardigheden

- Buurtschap Rugdijk heeft 1 rijksmonument, zijnde de hoeve van het Brabantse langgeveltype op nr. 5. Het woongedeelte heeft vensters met luiken en 20-ruitsschuiframen. Volgens het rijksmonumentenregister dateert de boerderij uit begin 19e eeuw, maar in een hanenbalk van de nog originele dakconstructie staat '1784' gegrift. Landbouwer J. Smulders verbouwde de stal in 1915. Er kwam een gierkelder bij en in 1926 een maalderij. In 1987 werd de gemeente eigenaar en deze liet bij restauratiewerk draagconstructie, spanten en onderslagbalken intact. Sinds 1994 is TBV Wonen eigenaar. Die verbouwde het tot woning met dagverblijf voor cliënten met een lichte beperking. Huurder Mgr. Zwijsenstichting (sinds 2007: Amarant) maakte er een zorgboerderij van met allerlei dagbestedingsactiviteiten, waarvoor zie het hoofdstuk Zorg en Welzijn.

- Buurtschap Rugdijk heeft ook 1 gemeentelijk monument, zijnde de langgevelboerderij met Vlaamse schuur op huisnr. 12. "Dit pand midden op een met veel groen en bomen voorzien perceel heeft sinds 1994 alleen een woonfunctie. De muurankers op de naar de weg gekeerde gepleisterde linkerzijgevel van de boerderij vormen het jaartal 1736. Daarmee mag het pand tot de oudste nog bestaande gebouwen van Tilburg worden gerekend. De boerderij is opgetrokken uit baksteen. De voorgevel heeft een gepleisterde plint, onderbroken door de voordeur en de staldeuren. Bij het woongedeelte zien we veelruits ramen. De segmentboogvormige toegang tot het voormalige bedrijfsgedeelte, in het metselwerk daarboven gemarkeerd met een rollaag, is achter de dubbele staldeuren dichtgezet met ramen op een hoge onderdorpel. De twee getoogde zesruits stalraampjes hebben een bakstenen lekdorpel en worden ook bekroond door een rollaag.

Het pand heeft een met riet gedekt wolfsdak waarvan de nok haaks op de straat staat. Onder het wolfseind van het dak zien we twee kleine vensters met vierruits ramen. Midden op het dak treffen we nog een schoorsteen aan. Een grotendeels vernieuwde, met riet gedekte, houten Vlaamse schuur met nog oorspronkelijk ankerbalkgebint staat rechts achter de boerderij op een bakstenen fundament." (bron: Heemkundekring Tilborch)

- "In Tilburg Noord, op een steenworp afstand van de stad, direct W van buurtschap Rugdijk, ligt het Peerke Donders Park. Bezoekers zijn iedere keer weer onder de indruk van dit unieke Tilburgse erfgoed en bijzondere stiltegebied. Het park is voor velen een plek van inspiratie, zingeving en bewustwording. Het bijna 1,5 ha grote Peerke Donders Park, ook bekend als ‘Heiligdom aan de Heikant’, bestaat uit een devotiekapel naar Surinaams voorbeeld, een museum, waartoe ook een replica van het geboortehuisje van de zalig verklaarde Peerke Donders (1809-1887) en de bron behoren, en een kruiswegpark. In het museumpaviljoen is, naast de vaste tentoonstelling over Peerke Donders, ruimte voor voordrachten en tijdelijke tentoonstellingen. In de kapel wordt Peerke Donders vereerd, maar vinden ook concerten en andere liturgische vieringen plaats."

Zorg en welzijn

- "Wijkboerderij Rugdijk (gelegen aan de gelijknamige weg op nr. 5) is een rijksmonument en stamt uit het jaar 1784. Je kunt op deze zorgboerderij van zorginstelling Amarant terecht voor diverse werkzaamheden die op een boerderij thuis horen. In de zomermaanden is het terras open. De zorgboerderij biedt leuke en verschillende activiteiten zoals dierenverzorging, in de tuin werken, huishouden, terrein mooi houden. Ook hebben we ieder jaar twee super leuke markten, de Wintermarkt en de Lentemarkt, waar we samen naar toe werken. Er wordt dan iets voorbereid om te eten en er worden knutselspulletjes gemaakt om tijdens deze markten te verkopen.

Je kunt hier elke dag met iets anders bezig zijn en aangeven wat je het leukste vindt. Op de boerderij zijn er geiten, kippen, kalkoenen, varkens, schapen, konijnen en katten om te verzorgen. Wat kunnen deelnemers hier verder nog doen?: kantine, lunchverzorging; groen, dieren; kunst, creatief; houtbewerking; winkel; interieur verzorgen; terras in de zomermaanden. Wil jij graag bij Wijkboerderij Rugdijk aan de slag? Neem voor meer informatie contact met ons op. Wij nemen graag de mogelijkheden met je door!"

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)