's-Graveland

Plaats
Dorp
Wijdemeren
Gooi en Vechtstreek
Noord-Holland

s-graveland_plaatsnaambord_kopie.jpg

's-Graveland is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de regio Gooi en Vechtstreek, gemeente Wijdemeren. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2001.

's-Graveland is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de regio Gooi en Vechtstreek, gemeente Wijdemeren. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2001.

gemeente_s-graveland_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente 's-Graveland anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente 's-Graveland anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

s-graveland_hervormde_kerk_uit_1658.1.jpg

's-Graveland, Hervormde kerk uit 1658

's-Graveland, Hervormde kerk uit 1658

s-graveland_wijdemeren_voormalig_gemeentehuis_nu_wolfsbergen_.4.jpg

's-Graveland, het voormalige gemeentehuis Westerveld is na de herindeling van 2002, toen het als gemeentenhuis overbodig werd, gerenoveerd, heet nu weer Wolfsbergen, net als vroeger, en wordt nu particulier bewoond.

's-Graveland, het voormalige gemeentehuis Westerveld is na de herindeling van 2002, toen het als gemeentenhuis overbodig werd, gerenoveerd, heet nu weer Wolfsbergen, net als vroeger, en wordt nu particulier bewoond.

s-graveland_wijdemeren_voormalig_gemeentehuis.1.jpg

's-Graveland, dit was het voorlaatste gemeentehuis (Noordereinde 123), tot 1947

's-Graveland, dit was het voorlaatste gemeentehuis (Noordereinde 123), tot 1947

s-graveland_corversbrug_en_de_achterzijde_van_het_zuidereind_genomen_vanaf_de_emmaweg_kortenhoef.4.jpg

's-Graveland, Corversbrug en de achterzijde van het Zuidereinde, genomen vanaf de Emmaweg, Kortenhoef

's-Graveland, Corversbrug en de achterzijde van het Zuidereinde, genomen vanaf de Emmaweg, Kortenhoef

s-graveland_schaep_en_burgh_theehuis_ook_capitool_genoemd_naar_het_tv_programma_wat_van_daar_uitgezonden_werd_nu_studio_voor_varas_vroege_vogels.2.jpg

's-Graveland, Schaep en Burgh, theehuis, ook Capitool genoemd naar het TV programma dat van daar uitgezonden werd

's-Graveland, Schaep en Burgh, theehuis, ook Capitool genoemd naar het TV programma dat van daar uitgezonden werd

s-graveland_trompenburgh.1.jpg

's-Graveland, Trompenburgh

's-Graveland, Trompenburgh

s-graveland_wijdemeren_oud_tolbord_bij_de_noordersluis_net_op_ankeveens_grondgebied.3.jpg

's-Graveland, oud tolbord bij de Noordersluis, formeel net op Ankeveens grondgebied

's-Graveland, oud tolbord bij de Noordersluis, formeel net op Ankeveens grondgebied

s-graveland_wijdemeren_de_noordersluis_net_op_ankeveens_grondgebied.2.jpg

's-Graveland, de Noordersluis, formeel net op Ankeveens grondgebied

's-Graveland, de Noordersluis, formeel net op Ankeveens grondgebied

s-graveland_wijdemeren_pkn_kerk_aan_het_zuidereind.1.jpg

's-Graveland, Protestantse (PKN) kerk aan het Zuidereinde

's-Graveland, Protestantse (PKN) kerk aan het Zuidereinde

's-Graveland

Terug naar boven

Status

- 's-Graveland is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de regio Gooi en Vechtstreek, gemeente Wijdemeren. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2001.

- De voormalige gemeente 's-Graveland is per 1-8-1966 vergroot met de gemeenten Ankeveen en Kortenhoef en met een deel van de gemeente Weesperkarspel.

- Wapen van de voormalige gemeente 's-Graveland.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1634 de akkers in 's Graevenlandt, ca. 1696 Graaflantse Kerk, gebied: ca. 1734 s Gravenland, 1773 Graafland Kerk.

Naamsverklaring
Betekent land 'gebied' toebehorend aan de graaf van Holland (vergelijk 's-Gravenpolder, 's Gravenmoer, 's-Gravenhage, 's-Gravenzande), eerst ontgonnen vanaf het begin van de 17e eeuw. In 1634 is het gebied verkaveld en ontstonden het dorp 's-Graveland en de 's-Gravelandse Vaart, aangelegd tussen 1637 en 1641.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp omvat een langgerekte strook van 4 km lang en ruim 1 km breed (totaal ca. 500 hectare), tussen de N201 (Vreelandseweg) in het Z en de N236 (Loodijk / Franse Kampweg) in het N. Een echte kern heeft het dorp nooit gekregen, want het dorpsgebied bestaat alleen uit de 'dorpsstraat' (die Zuidereinde heet in het Z en, inderdaad, Noordereinde in het N), met aan de oostkant de landgoederenzone ('buitenplaatsen'). Aan de westkant begon gelijk al het grondgebied van de gemeente Kortenhoef. Vandaar dat het dorp nooit heeft kunnen uitbreiden en de uitbreiding in deze omgeving vooral in het poldergebied van Kortenhoef heeft plaatsgevonden. En zo kan het dat het aanvankelijke kleinere Kortenhoef groter is geworden dan het dorp 's-Graveland.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente 's-Graveland (die alleen het dorp omvatte) 257 huizen met 1.207 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 500 huizen met ca. 1.300 inwoners. De gelijknamige gemeente had vlak voor haar opheffing in 2002 (dus inclusief de kernen Ankeveen en Kortenhoef) ca. 9.300 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De ’s-Gravelandse vaart was de scheiding tussen Ankeveen/Kortenhoef en ’s-Graveland. De nederzetting is letterlijk opgericht door een rechthoek met kavels te tekenen waar boerderijen op verschenen (verplicht) na het ontvenen en vooral ontzanden. Tussen de weg en de vaart kwamen neringdoenden wonen die de kavelhouders van diensten voorzag. De kavelhouders waren inmiddels in de boerderijen gaan wonen in de zomer (boerderij met herenkamer: Brambergen op Boekesteyn) en geleidelijk werden daar ook permanente verblijven gebouwd naar voorbeeld van Amsterdamse grachtenhuizen, maar dan meestal een verdieping lager en breder. Deze landgoederen trokken veel mensen, bewoners en bezoek aan en daarmee ook handel.

's-Graveland ontwikkelt zich snel in de 16e en vooral 17e eeuw. In 1644 wordt de eerste schipper benoemd om een regelmatige veer- en trekschuitendienst op Amsterdam te onderhouden. In 1648 komt er een school en wordt een schoolmeester aangesteld. In 1649 wordt de eerste jaarlijkse paardenmarkt gehouden. In 1657 wordt de Hervormde Kerk gebouwd door de Amsterdamse stadsarchitect Daniël Stalpaert. In het Rampjaar 1672 wordt veel schade aangericht door de Fransen. Huizen worden verwoest, bewoners vermoord. In 1673 vertrekken de Fransen en wordt veel herbouwd. Op de buitenplaatsen worden nieuwe tuinen aangelegd, vreemd genoeg in Franse stijl.

's-Graveland telde eind 18e eeuw ca. 25 blekerijen en vele wasserijen. Dit vond zijn oorzaak in de ruime aanvoer van schoon (kwel)water uit de stuwwal. Het Amsterdamse wasgoed dat hier behandeld werd, was niet ongevaarlijk; zo werden ook besmettelijke ziekten verspreid. Een aantal keren is hierdoor in het dorp een epidemie uitgebroken.

De oude gemeenten 's-Graveland, Ankeveen en Kortenhoef werden gescheiden door watergangen met als centrale as de ’s-Gravelandse vaart en de daarop haaks staande trekvaart (nu sloot) langs de Herenweg. Daar werd in de 19e eeuw de groente over vervoerd die in de Horstermeer werd verbouwd door o.a. de Kolonie Walden van Frederik van Eden en consorten. Die waren daar direct na de drooglegging in 1882 gaan pionieren. De groentes, waaronder veel kool, werden vervoerd naar de veiling in Hilversum die aan de Beresteinse vaart lag, waar nu ook nog een industrieterrein ligt. De veiling is lang geleden gesloopt.

De hoofdweg door 's-Graveland, genaamd Noordereinde en Zuidereinde, loopt langs de 's-Gravelandse Vaart. Deze vaart, waaraan de meeste huizen staan, was vroeger een belangrijke verbindingsroute tussen Amsterdam en Hilversum. Vervoer per schip werd vaak verkozen boven vervoer per rijtuig omdat de weg bijna nergens verhard was. Van 1888 tot 1923 was hier een geregelde paardentramdienst met Hilversum.

Joden
De eerste joden die zich in 1811 in het dorp vestigen, zijn afkomstig uit Hilversum en Assen. In de hele eerste helft van de 19e eeuw kunnen zij nog geen eigen gemeente vormen. In 1859 ontstaat ten gevolge van een conflict een scheuring in de Hilversumse joodse gemeente, wat tot gevolg heeft dat er een joodse gemeente 's-Graveland wordt opgericht. In 1906 verliest deze gemeente zijn zelfstandigheid en wordt vervolgens weer bij Hilversum gevoegd. Het merendeel van de 's-Gravelandse joden was werkzaam als slager.

In het voorhuis van een pand aan het Noordereinde was een schoollokaal gevestigd. Het achterhuis diende tussen 1858 en 1906 als synagoge. Aan de Koninginneweg in Kortenhoef ligt een joodse begraafplaats, die tussen 1859 en 1940 in gebruik is geweest. De plaatselijke autoriteiten zorgen tegenwoordig voor het onderhoud van deze begraafplaats, waar nog 10 grafstenen te vinden zijn. De grafstenen op deze begraafplaats zijn geïnventariseerd in het Stenen Archief. (bron: Joods Cultureel Kwartier)

Heemkunde
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij Historische Kring In de Gloriosa. "De vereniging houdt zich bezig met het verzamelen van oude voorwerpen, prentbriefkaarten, foto's, dia's, krantenknipsels en archieven van de dorpen Ankeveen, 's-Graveland en Kortenhoef. Op onze site vind je onder meer overzichten van nakomelingen van mensen die in een van onze dorpen zijn geboren. We hebben ook veel boeken te koop over onze dorpen en omgeving. Bezoek ook eens de Facebookpagina van de Historische Kring. Dagelijks worden er nieuwe foto's geplaatst met vaak leuke anekdotes. Inmiddels hebben zich al meer dan 1.100 mensen aangemeld. En kijk op onze Collectiebank naar meer dan 20.000 foto's en vele documenten. Als je een omschrijving wilt aanvullen of wijzigen dan zijn we daar erg blij mee. Gebruik daarvoor de knop 'Reageer op deze foto'.

Je kunt ons steunen door lid te worden (en uiteraard door lid te blijven, als je al lid bent). Het lidmaatschap bedraagt minimaal €15,- per jaar. Je ontvangt van ons dan vier keer per jaar de Periodiek (hier vind je een index van alle van 1984 t/m 2012 verschenen artikelen). Leden die buiten de regio wonen betalen €9,50 extra vanwege de portokosten. Het clubgebouw van de vereniging (adres: Kerklaan 89, Kortenhoef) is elke woensdag van 20.00-22.00 uur en elke laatste zaterdag van de maand van 13.00-16.00 uur te bezoeken.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- 's-Graveland is een beschermd dorpsgezicht. Inwoners ijveren voor het aanleggen van een rondweg om het dorp, maar dat is lastig zo niet onmogelijk, omdat je dan al snel op grondgebied van beschermde natuurgebieden terecht komt (van Natuurmonumenten en het Goois Natuurreservaat). Het Noorder- en Zuidereinde waren voorheen de meest belangrijke doorgaande weg tussen de provinciale weg N236 (Weesp-Bussum) en de provinciale weg N201 (Vinkeveen-Hilversum). Sinds enkele jaren echter is het de Randweg Noord en de Randweg West bij Hilversum die de provinciale wegen N236 en N201 verbindt en aan de andere zijde de Gabriël Rotonde, die via het historische centrum van Nederhorst den Berg de provinciale wegen N235 en N201 verbindt. Deze wegen hebben een moderne infrastructuur en vormen een ontlasting voor het beschermd dorpsgezicht 's Graveland, waar doorgaand verkeer wordt geweerd en waar het auto-luw is gemaakt.

- Toelichting op Bestemmingsplan kern 's-Graveland.

- Woningcorporatie Het Gooi en Omstreken heeft in 2017 42 sociale nieuwbouw huurappartementen gerealiseerd aan het Noordereinde in ‘s-Graveland. Het gebouw, dat de Oranjerie is gedoopt, staat op het terrein naast het oude gemeentehuis. Het betreft 42 twee- en driekamerappartementen, vooral bestemd voor een- en tweepersoonshuishoudens. De appartementen zijn comfortabel, energiezuinig en betaalbaar. Het ontwerp van de nieuwbouw vertoont een relatie met het naastgelegen landgoed Wolfsbergen. Het is gerelateerd aan de vroegere bouwstijl in het landgoederengebied. Het is te beschouwen als een van de bijgebouwen, een Oranjerie. Het gebouw heeft deels een pannendak. Daardoor is het platte dak waar zonnepanelen op liggen aan het zicht onttrokken. Het pand is parallel aan de lengterichting van het perceel gebouwd, met de hoofdgevels aan de zuid- en noordkant. Omdat de kopgevel de blikvanger is lijkt het pand vanaf het Noordereinde op een bescheiden villa. Door de langwerpige bouwmassa zonder dwarsbouw is er een vrij doorzicht vanaf het Noordereinde naar de ruime landerijen aan de oostzijde ver achter het gebouw.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- 's-Graveland heeft 122 rijksmonumenten, wat niet verwonderlijk is gezien de vele 'buitenplaatsen' (zie bij Natuur en recreatie).

- 's-Graveland heeft 38 gemeentelijke monumenten.

- De Hervormde kerk van 's-Graveland (Noordereinde 14) dateert uit 1658 en is gebouwd in de classicistische stijl, die sinds het midden van de 17e eeuw onder invloed van de Italiaanse bouwkunst in Nederland ingang begon te vinden. De plattegrond heeft de vorm van een Grieks kruis. Voor de kerk staan twee zuilen met daarop hardstenen schilddragende leeuwen. Op het ene schild staat de trapgans uit het ’s-Gravelandse wapen, op de andere de leeuw uit het wapen van Holland. Het orgel van de gebroeders Jonathan en Johan Bätz dateert uit 1824. Jonathan Bätz was in die tijd een van de beste orgelbouwers van Nederland. De Bätz-orgels hebben een oer-hollands karakter, statig en sterk van toon met eveneens zachte registers.

De klok uit 1655 is van de hand van de beroemde klokkengieters François en Pierre Hemony. In 1943 werd de klok gevorderd door de Duitse bezetter en vervangen door een kleinere klok van de Waalse gemeente te Haarlem. De Paulusklok heeft de Tweede Wereldoorlog echter doorstaan en is niet versmolten, welk lot vele andere klokken helaas wel is overkomen. Na de oorlog is de klok teruggekeerd op zijn 'nest' in 's-Graveland.

De oorspronkelijke pastorie is in 1768 afgebroken en een jaar later door een nieuwe vervangen (Noordereinde 12). Het gebouw heeft een dubbel zadeldak met topgevels. In het huis bevindt zich nog een smalle ruimte met een venstertje, het zogeheten pruikenkamertje. Daar werden de pruiken van de predikant gepoederd. Op de zolder hangt een klokje met een simpel klokkenstoeltje.

- De Gereformeerde (PKN) kerk (Zuidereinde 15) is een eenvoudige zaalkerk uit 1900. De huidige voorgevel dateert uit ca. 1960.

- Het voormalige gemeentehuis van 's-Graveland op Noordereinde 123 is gebouwd in 1868. Ernaast (nr. 121) werd ook een nieuw huis voor de hoofdonderwijzer gebouwd. De gebouwen zijn ontworpen door J. Keizer uit Amsterdam, die provinciaal opzichter was bij Rijkswaterstaat. Tot 1946 deed het dienst als gemeentehuis, daarna heeft Huize Westerveld die functie overgenomen (zie de alinea hierna). In 1948 is het aan de Boerenleenbank verkocht. Nu is het particulier bezit. Het neoclassicistische gebouw heeft een forse tympaan over de gehele voorgevel en een hoge stoep.

- De oorspronkelijke buitens Noord en Zuid Wolfsbergen zijn reeds lang verdwenen. Op die plek staat nu Huize Westerveld (voorheen Villa Nova) (Noordereinde 36). Sinds 1947 was het in gebruik als gemeentehuis (tevens van de gemeente Ankeveen). Toen de gemeente Ankeveen in 1966 werd opgeheven, werd het het gemeentehuis van de 'nieuwe' gemeente 's-Graveland, tot die gemeente in 2002 ook werd opgeheven en opging in de nieuwe gemeente Wijdemeren. Huize Westerveld is recentelijk geheel en ingrijpend gerenoveerd, weer in particulier bezit en heet weer Wolfsbergen.

- De Noordersluis stamt uit circa 1635 en vormde de toen belangrijke vaarverbinding tussen het dorp en de vaarweg naar Amsterdam. In de rechter zijmuur van de brug bevindt zich een oude gevelsteen met het gemeentewapen; de gekroonde trapgans. In 1986 is de ijzeren ophaalbrug vervangen door de huidige brede vaste brug. Eerstgenoemde brug is verplaatst naar de ingang van Gooilust aan het Zuidereind en heet nu Corversbrug. Het 17e-eeuwse pand bij de Noordersluis waarin tegenwoordig restaurant ’t Swaentje (Noordereinde 353) is gevestigd, is het voormalige polderhuis van de polder ’s-Graveland. Hier zetelde destijds het polderbestuur.

- Gevelstenen in 's-Graveland.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Een overzicht van evenementen in het dorp vind je op de site van de Stichting Festiviteiten 's-Graveland.

- Jaarmarkt (weekend in mei), met ca. 160 kramen.

- Op vele locaties in de voormalige gemeente ’s-Graveland wordt met Pinksteren de regionaal en landelijk bekende Kunstroute gehouden. In de groene ambiance van landgoederen en natuur tonen professionele kunstenaars hun gevarieerde aanbod van sculpturen, keramiek, schilderijen en foto's. Met de auto of fietsend kun je de tentoonstellingen en ateliers bezoeken. Ze zijn herkenbaar aan de groen-oranje-paarse wimpel. Gratis flyers wijzen de weg naar de adressen waar kunst van niveau wordt geboden.

- Wonderfeel (weekend in juli, in 2018 voor de 4e keer) is een driedaags buitenfestival met klassieke muziek midden in de natuur van landgoed Schaep en Burgh in 's-Graveland. Het grootste buitenfestival voor klassieke muziek in Nederland. Met de rijke diversiteit aan optredens daagt het festival de bezoekers uit klassieke muziek in de volle breedte te ontdekken. Op zeven podia spelen musici van wereldklasse – jonge honden en oude rotten – van barok tot minimal, met lijntjes naar jazz, wereld- en popmuziek. Nieuw in 2018 zijn dansvoorstellingen. Geniet van 350 musici, ruim 125 concerten, muziekdocs, lezingen, poëzie, dans, kinderactiviteiten en rollende keukens.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

Op de grens van de droge zandgrond van het Gooi en de natte veengebieden van Kortenhoef en Ankeveen ligt ten oosten van de hoofdstraat van 's-Graveland een groot aantal buitenplaatsen (landgoederen). Het dorp raakt vanaf de 17e eeuw namelijk in trek bij rijke Amsterdammers, die hier landgoederen en buitenplaatsen bouwen, erven of kopen. Een prachtig gebied, omdat de buitenplaatsen voor een groot deel in oorspronkelijke staat behouden zijn. Hier staan nog hoge eiken en kastanjes die altijd ruimte hebben gehad om te groeien. Natuurmonumenten heeft de meeste buitenplaatsen in eigendom en beheer.

- Buitenplaats Berestein ligt naast Gooilust. Op de grens met de gemeente Hilversum staat hier de prachtige boerderij In de Lonsvaerder (Beresteinseweg 27), tegenover een oud bruggetje over de vaart. Eén van de oudste boerderijen in ’s-Graveland. Opvallend zijn de fraaie gevelstenen in deze uit 1673 daterende boerderij. In de linker gevelsteen is een zeilschip (de Lonsvaerder) afgebeeld. In de rechter een man die kousen wast. Dit laatse wijst er op dat dit pand toen in gebruik was als wasserij-blekerij. Weilanden en houtwallen en mooie knotwilgen. De buitenplaats is niet toegankelijk maar volledig te overzien vanaf de Beresteinseweg. Er zitten veel reeën. Aan de overkant van de Beresteinsevaart ligt sportcomplex Berestein.

- Buitenplaats Sperwershof van de familie Roëll ligt naast buitenplaats Boekesteyn. Relatief nieuw huis met tuin en weilanden met mooie solitaire boomgroepen langs het Ankeveensepad, met nog wel een paar oude huizen. Op het eind een volkstuinencomplex en in de moestuin een kleine biologische bloementuin met kassen en een biologische winkel waar groente en bloemen worden verkocht.

- Buitenplaats Swaenenburgh ligt tussen Bantam en Schaep en Burgh. Huis, garages, tuinmanswoning, portierswoning en 2 tuinhuizen op een perceel van 12 ha, met kruidentuin, moestuin, waterpartijen en hertenkamp. Privé-eigendom, niet te bezichtigen.

- Landgoed Spanderswoud in 's-Graveland heeft een oppervlakte van ca. 90 hectare en wordt beheerd door Natuurmonumenten. Het ligt ten zuiden van Sperwershof, ten noorden van Hilverbeek en ten westen van het Hilversumse bosgebied Spanderswoud (waar het dus niet mee moet worden verward!). Het Spanderswoud bestaat uit oud beukenbos, akkers, weilanden en waterpartijen. Naast de villa staan prachtige stallen en woningen, er staan 3 boerderijen verspreid over het landgoed, een boswachterswoning en een klein zomerhuis in het midden aan een besloten weiland.

- Landgoed Schoonoord heeft voor wat betreft het oostelijke gedeelte een oppervlakte van 7 hectare bos en wordt voor dat deel beheerd door Natuurmonumenten. Het westelijke deel is particulier bezit. Schoonoord ligt ten oosten van het Zuidereinde en ten zuiden van de Leeuwenlaan, ten zuiden van landgoed Spiegelrust en ten noorden van Trompenburgh. Het bij het landgoed behorende landhuis (waarschijnlijk tussen 1755 en 1759 gebouwd) ligt aan de overzijde van het Zuidereinde, aan de 's-Gravelandse Vaart (Zuidereinde 48).

- Buitenplaats Schaep en Burgh (Noordereinde 60) heeft een oppervlakte van 25 hectare en wordt beheerd door Natuurmonumenten, die in het landhuis haar hoofdkantoor heeft. Vroeger maakte ook het aansluitende landgoed Bantam deel uit van Schaep en Burgh. Het dankt zijn naam aan de stichter Abel Matthijszoon Burgh en zijn neef en erfgenaam Gerard Simonszoon Schaep. Achter het landhuis Schaep en Burgh ligt het theehuis, het Capitool, een ontwerp van J.D. Zocher jr. en bedoeld als biljartzaal. Hier stond een van de eerste biljarttafels in Nederland. Het theehuis is een neoclassicistisch gebouw uit 1820. De naam Capitool kreeg het vanwege de televisie uitzendingen van ‘het Capitool’ dat jarenlang op de vroege zondagochtend live werd uitgezonden vanuit het theehuis.

In 2002 is het pand nagenoeg volledig afgebrand (waarschijnlijk een gevolg van kortsluiting). Herbouw in 2004. Park in landschapsstijl met waterpartijen (J.D. Zocher jr, 1818). In het bosgedeelte aan de hoofdlaan bevindt zich een oude ijskelder, waarin men vroeger ijs kon bewaren tot in de zomer. Dat ijs werd gebruikt in de ‘ijskast’ voor koeling van voedsel, maar ook voor medisch gebruik. Nu is het met succes winterverblijf voor vleermuizen. Aan de noordzijde bevindt zich langs de voormalige moestuin een slangenmuur. Tegen de zuidzijde van deze fruitmuur is het snel warm door de bijzondere vorm en de warmte blijft door de dikte van de muur lang behouden. Daardoor kunnen er warmteminnende fruitbomen zoals perziken, abrikozen, vijgen en druiven groeien. In het restant van de moestuin staat een heel oude druivenkas die nog als zodanig in gebruik is.

"Natuurmonumenten heeft in 2021 de slangenmuur op buitenplaats Schaep en Burgh in 's-Graveland herbouwd. De driehonderd jaar oude fruitmuur waaide in 2020 om tijdens een zware winterstorm. Deze slangenmuur is het hoogste exemplaar van Nederland en bovendien een rijksmonument. Johan van Galen Last, tuinbaas op de ’s-Gravelandse Buitenplaatsen, is blij met de wederopbouw: “De slangenmuur is een van de mooiste historische elementen op de buitenplaatsen en zoals hij er nu bij staat is natuurlijk maar een triest gezicht. Het is geweldig dat we de muur nu weer kunnen opbouwen, mede dankzij de vele donaties die we hebben ontvangen.”

Restauratie. Het ontmantelen van de omgevallen muur was een enorme klus. Vrijwilligers bikten wekenlang de stenen uit de mortel om deze te kunnen hergebruiken. Ongeveer de helft van de oude stenen is weer gebruikt voor de opbouw. De nieuwe stenen komen uit een Hollandse steenbakkerij en verschillen niet in aanzicht en grootte. Van Galen Last: “Ik kan niet wachten om nieuwe fruitbomen tegen de muur aan te planten. Als alles meezit, kunnen bezoekers in de zomer van 2021 weer genieten van de slangenmuur. Fruitmuur. De 18e-eeuwse slangenmuur op Schaep en Burgh in 's-Graveland is met 3,5 meter de hoogste nog bestaande fruitmuur in Nederland. De muur dankt zijn naam aan de vorm: kronkelend als een slang. Hij is gericht op het zuiden zodat hij snel opwarmt. In de bochten ontstaan luwten met een warm microklimaat, waardoor er exotische vruchten als abrikozen en vijgen kunnen groeien. Door deze vruchten aan hun gasten te serveren, konden de vroegere bewoners hun rijkdom tonen. Het was een tijdrovende klus om zo’n fruitmuur te onderhouden, dus daarvoor had je flink wat personeel nodig." (bron: Natuurmonumenten, maart 2021)

- Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek van Natuurmonumenten is gevestigd in de deel (schuur) van boerderij Brambergen. Dit krukhuis is gebouwd in 1634 en is daarmee de oudste boerderij van 's-Graveland. In en om het bezoekerscentrum ervaar je hoe natuur en cultuurgeschiedenis met elkaar zijn verbonden. Het bezoekerscentrum is een ideale startplaats voor een wandeling of fietstocht door de omgeving. Niet alleen de buitenplaatsen blijven boeien, maar ook de rest van de omgeving is een bezoek waard. Kenmerkend voor de regio is de variatie aan landschappen in een relatief klein gebied en de daarmee samengaande afwisseling in planten en dieren. Ontdek dat de Gooi en Vechtstreek overal anders is! - Fotoserie van het vernieuwde Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek van fotograaf Martin Stevens.

- Huis Trompenburgh is een belangrijke buitenplaats in 's-Graveland, vermoedelijk gebouwd door Daniel Stalpaert voor admiraal Cornelis Tromp, zoon van de legendarische admiraal Maarten Harpertsz Tromp. De opzet van het huis, de Hooge Dreuvik, dateert uit 1654. Tromp liet het in 1675-1684 opnieuw opbouwen, nadat de Fransen in het rampjaar 1672 zijn buitenhuis grondig hadden verwoest, toen Tromp weigerde de brandschatting van 3500 gulden te betalen. Het huis bestaat uit een woongedeelte dat houten buitenmuren heeft. Door een gang is het huis verbonden met een erachter gelegen groot achthoekig paviljoen. Hierin bevindt zich de 'koepelzaal' met prachtige wandbespanningen en schilderingen, die de verheerlijking van het geslacht Tromp uitbeelden. Alle daken zijn opnieuw van leisteen voorzien. De architect heeft de leien in een opvallend scheef patroon laten aanbrengen. Trompenburgh behoort tot een van de markantste voorbeelden van de 17e-eeuwse architectuur. Niet voor niets wordt de koepelzaal van Trompenburgh gezien als een bescheiden variant van de Oranjezaal van Paleis Huis ten Bosch. In de architectuur van het woonhuis verwijst alles naar het zeevaardersbestaan van de familie Tromp. Zo ligt het huis in het water, zoals een schip in de zee, en wordt het daarmee verbonden door eilanden. Het dak is als een scheepsdek ontworpen en de iconografie in de woning verwijst naar grootse zeeslagen. De geometrische tuin is onlosmakelijk verbonden met het decoratieprogramma in het huis en is een uitzonderlijk voorbeeld van de 17e-eeuwse tuincultuur. - Fotoreportage over Trompenburgh van fotograaf Martin Stevens.

"Monumentenbezit heeft in 2020 een rijkssubsidie van 2,1 miljoen euro ontvangen voor de restauratie van buitenplaats Trompenburgh in 's-Graveland. De restauratie van het hoofdhuis zal op veel lijnen de ingeslagen weg van de laatste restauratie van 2003-2005 volgen. Zo zullen de schilderingen van het plafond worden vrij gelegd, evenals de balken, lambriseringen en mogelijk nog aanwezige plafondstukken in het plafond van het tussenlid. Een van de belangrijkste onderdelen van de restauratie is de koepelzaal. Ingrepen uit de jaren ’50 -’60 van de vorige eeuw zullen worden hersteld en de oorspronkelijke afwerking en decoratie van de zaal wordt teruggebracht. De zaal zal na de restauratie opnieuw de grandeur uit de tijd van Tromp uitstralen. Bij de overgang in 2016 van Trompenburgh van het Rijksvastgoedbedrijf naar Monumentenbezit kende het een gesloten karakter. Na de restauratie worden huis en tuin op regelmatige basis opengesteld voor het publiek. In de toekomst blijft het ook mogelijk om op Trompenburgh te trouwen of kleinschalige evenementen te organiseren." (bron: Monumentenbezit) De restauratie is in oktober 2020 gestart en gaat ca. 3 jaar duren.

- Landgoed Boekesteyn met parkbos (Noordereinde 54-56) heeft een oppervlakte van 49 hectare. Het landgoed is aangelegd in de 17e eeuw. Het huidige gebouw dateert uit begin 18e eeuw. In 1915 verbouwing en uitbreiding met toren en serre aan de zuidzijde, alsmede een terras aan de achterzijde. Op het landgoed ligt verder boerderij Brambergen. In de schuur van deze boerderij is het bezoekerscentrum van Vereniging Natuurmonumenten gevestigd. De naam van het landgoed verwijst naar de vele oude beuken (boek = beuk). In het voormalige laboratorium van Philips Duphar is een deel van het Natuurmonumenten hoofdkantoor gevestigd. De boomgaarden zijn vervangen door akkers en weilanden, zoals oorspronkelijk bij de aanleg bedoeld was, er is ook een nieuwe vijver gegraven. Ook andere oude elementen zoals de slingerlaan en de tuin rond de villa zijn opnieuw ingericht.

- Landgoed Gooilust met parkbos (Zuidereinde 49) heeft een oppervlakte van 97 hectare. Het is de meest zuidelijke buitenplaats van 's-Graveland en grenst aan de achterzijde aan het Hilversumse Corversbos, waar het oorspronkelijk deel van uitmaakte. Het parkbos dateert uit de 17e eeuw. De buitenplaats is gebouwd in de periode 1778-1786, door Gerrit Corver-Hooft. Parkaanleg door Zocher jr. in het begin van de 19e eeuw. De laatste bewoner (hij was geen eigenaar, dat was zijn vrouw jonkvrouw Six), Frans Ernst Blaauw (1860-1935), heeft vele soorten bomen en struiken verzameld en op het landgoed geplant. Onder meer in de besloten binnentuin, maar ook de rododendronvallei kent veel bijzonderheden. In de volksmond het Gooilust ook "het bos van Blaauw". Hier vinden we de op een na dikste eik (omtrek 6 meter) van Noord-Holland en de dikste beuk (omtrek 5 meter) van de provincie. Deze bomen zijn ruim 400 jaar oud en dus van ver voor de laatste aanpassingen in het park. Natuurmonumenten heeft veel restauratiewerkzaamheden uitgevoerd om de oorspronkelijke rijkdom aan bijzondere bomen en struiken weer tot zijn recht te doen komen.

- Landgoed Hilverbeek met parkbos (Leeuwenlaan noordzijde) heeft een oppervlakte van 55 hectare. Het parkbos, met akkers en weilanden, is aangelegd in de 17e eeuw. Het huidige landhuis stamt uit ca 1725. De tuinaanleg in landschapsstijl is gerealiseerd in de tweede helft van de 18e eeuw. In 1810 door Henrick Bicker aangekocht en verbouwd tot de huidige toestand. Aan de zijkant liet hij een tuinmanswoning en een koetshuis bouwen. Het huis werd in 1944 ernstig beschadigd door een neergestorte V2 raket. Restauratie in 1947 met weglating van de rond 1860 geplaatste bovenverdieping. De eenvoudige boerderij Stofbergen uit 1636 behoort sinds eind 17e eeuw bij Hilverbeek. Ook Spiegelrust behoort tot Hilverbeek, na aankoop in 1761 door Jacob de Leeuw. De Leeuw kocht ook Heilust in 1774. Dit maakt sinds begin 19e eeuw deel uit van Jagtlust.

- Landgoed Jagtlust in 's-Graveland (Leeuwenlaan 42) heeft een oppervlakte van ca. 9,5 hectare. Tot 1966 behoorde het tot de gemeente Hilversum. De buitenplaats is aangelegd omstreeks 1790 op het Trompenveld (strook grond achter de 's-Gravelandse buitenplaatsen). Het huidige landhuis dateert uit 1900, met houten speelhuisje op Heilust (1910), koetshuis met paardenstal, zadelkamer, tuigruimte en koetsruimte, theekoepel uit 1824, duiventoren uit 1862 en boerderij. Vanaf 1992 volledig (met uitzondering van de voormalige boerderij) gerestaureerd. Vroeger behoorde ook de Zanderij (Noord- en Zuid Wolfsbergen) aan de noordzijde van de Leeuwenlaan / 's-Gravelandseweg tot het landgoed. In dit gebied staan nog de Hut uit 1922 en 4 landarbeiderswoningen uit 1856 genaamd de Heihuisjes of de Vier woningen.

- De tuin van het kleine landgoed Land en Bosch is een bijzondere combinatie van de Engelse landschapsstijl met romantische doorkijkjes en een terrassentuin uit 1920. De lindenlaan, waarvan nu nog slechts een gedeelte rest, heeft juist weer een strak en formeel karakter. De theekoepel is een ‘buitenbeentje’ en lijkt sterk op de theekoepels die langs de Vecht werden gebouwd. Vanaf de Leeuwenlaan heb je zicht op het landhuis en de theekoepel.

- Fotoseries van de ’s-Gravelandse buitenplaatsen van fotograaf Martin Stevens.

- Vroeger was er ook nog een buitenplaats Spiegelrust. Dit landhuis is in 1808 wegens verval afgebroken. De toegangshekken met het opschrift Spiegelrust staan er nog wel. Thans resteren er alleen nog weilanden, die verpacht zijn en niet toegankelijk.

Overige:

- Een permanente openbare Sterrenwacht Gooi en Vechtstreek was een langgekoesterde droom van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS) Gooi en Vechtstreek. De vereniging heeft ruim 20 jaar lang kijkavonden gehouden in de open lucht. Het weer vormde een groot probleem: bij slecht weer kon de kijkavond niet doorgaan en men had had geen ruimte om presentaties te houden voor bezoekers. Natuurmonumenten bood daarvoor in 2015 een prachtige oplossing: een ruimte met elektrisch schuifdak op de eerste verdieping van een nieuw gebouw naast het huidige Bezoekerscentrum van Natuurmonumenten in ‘s-Graveland. Dankzij een reeks sponsoren staan twee nieuwe telescopen en een mooie zonnetelescoop klaar voor de bezoekers. Kijkavonden. De sterrenwacht is van oktober t/m maart iedere vrijdagavond van 20:00-22:00 uur open voor publiek (feestdagen uitgezonderd!). Iedereen mag kijken door onze twee grote, permanente telescopen. Vaak zijn er ook mobiele kijkers opgesteld. Er worden video’s getoond en regelmatig wordt er een presentatie gegeven over een actueel onderwerp uit de sterrenkunde. Ook op bewolkte avonden is de sterrenwacht open. Zonnekijkdagen. In de zomer blijft het te lang licht om een sterrenkijkavond te organiseren. In plaats daarvan is de sterrenwacht van mei t/m september op de 1e zondag van de maand van 14:00-16:00 uur geopend om naar de zon te kijken. Met behulp van een speciale zonnetelescoop kunnen bezoekers niet alleen zonnevlekken zien, maar ook de granulatie (vlekkerig patroon) op het oppervlak van de zon en zelfs uitbarstingen.

Lezingen. KNVWS Gooi en Vechtstreek organiseert in de periode september t/m april maandelijks een lezing. Deze lezingen worden meestal door professionele astronomen gegeven die vaak over hun eigen onderzoek vertellen. Ze zijn geschikt voor zowel mensen zonder achtergrond in de sterrenkunde als mensen die al enige kennis hebben opgebouwd. De lezingen worden gehouden op donderdagavonden op de eerste verdieping van het Bezoekerscentrum van Natuurmonumenten (Eekhoornzaal) in 's-Graveland. Cursussen & workshops. Er worden diverse cursussen aangeboden zoals een basiscursus sterrenkunde, een korte cursus astrofotografie en een workshop (eigen) telescoopgebruik. Er is ook een vervolgcursus sterrenkunde en een vervolgcursus astrofotografie. Voor scholen en groepen. De sterrenwacht is op afspraak ook beschikbaar voor besloten dagen of avonden voor scholen, groepen, bedrijven en (verjaardags-)feestjes. De sterrenwacht wordt uitsluitend door vrijwillige amateurastronomen bemenst. Het is daarom van belang om besloten activiteiten zo vroeg mogelijk aan te vragen zodat wij kunnen zorgen dat er voldoende mensen beschikbaar zijn."

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving 's-Graveland, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van 's-Graveland en Wijdemeren van fotograaf Martin Stevens.

- Filmpje met een foto-impressie van de kernen 's-Graveland, Ankeveen en Kortenhoef.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands Boeken over 's-Graveland (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Fijn 's-Graveland is de plek waar bewoners van dit mooie dorp online bij elkaar komen. Om ideeën uit te wisselen om het dorp nog leuker te maken, gezelliger en sfeervoller. Om contact met elkaar te maken en te houden, verslag te doen van festiviteiten en kleine evenementen. Om elkaar uit te nodigen voor tal van activiteiten. Heb je een idee? Deel het met de fans van deze pagina en samen maken we het waar. De site is voor iedereen die het dorp een warm hart toedraagt en dat actief wil helpen bevorderen.

- Sport: - Voetbalvereniging s.v. 's-Graveland is opgericht in 1921. Na veel ups en downs behaalden ze in seizoen 1999-2000 ongesagen het kampioenschap in de 4e klasse. Daarna kwamen ze voor het eerst in hun geschiedenis uit in de 3e klasse KNVB. In seizoen 2008-2009 degradeerden ze naar de 4e klasse, waarin ze nu nog steeds uitkomen, na eerst in seizoen 2010-2011 weer gepromoveerd te zijn.

- "Tennisvereniging TV Westerveld is een middelgrote vereniging. Ons tennispark is gelegen op de grens van Hilversum en 's-Graveland. De vereniging beschikt over een fraai clubhuis met een gezellige bar. Er zijn in totaal 8 banen, waarvan 6 gravel en 2 French Court banen. Naast 2 open toernooien worden er voor zowel jeugd als senioren gedurende het jaar gezelligheidstoernooien georganiseerd. Iedere donderdagavond is het mogelijk om aan de zogeheten toss deel te nemen. Hierbij worden alle aanwezigen willekeurig gemixt en ongeacht speelsterkte ingedeeld. We zijn een gezellige vereniging met een goede mix tussen competitief en recreatief tennis. Het sfeervolle clubhuis leent zich uitstekend om na afloop de wedstrijd onder het genot van een hapje en een drankje te evalueren."

- Veiligheid: - Brandweer 's-Graveland is onderdeel van Brandweerregio Gooi en Vechtstreek. De kazerne ligt in Kortenhoef. Van daaruit verzorgen zij de eerstelijns uitrukken naar de genoemde dorpen en het dorp Ankeveen. Ze verlenen ook bijstand aan hun collega's in Loosdrecht en Nederhorst den Berg en aan korpsen uit naburige gemeenten. Sinds eind 2010 is de brandweer gehuisvest in een nieuwe, opvallend gekleurde, uiterst moderne en goed ingerichte kazerne.

- EHBO 's-Graveland is de EHBO-vereniging in gemeente Wijdemeren, waar je terecht kunt voor EHBO-opleiding, herhaallesen, AED-cursussen en EHBO bij evenementen.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van 's-Graveland Berenstein.

Reacties

(2)

Ik heb geen commentaar over uw prachtige website over 's-Graveland maar wel een vraag, een verzoek eigenlijk. Ik vraag mij af of er van Zuidereinde foto's bestaan uit de jaren 50. Ik ben nl. in het jaar 1957 op een 'pleintje' aan de Zuidereinde geboren als dochter van een politieman. Nu zou ik zo graag mijn geboorteplek willen bezoeken. Mijn geboortehuis was dus op een pleintje waarvan ik geen huisnummer weet, maar naar alle waarschijnlijkheid een getal met 3 cijfers.
Enkele jaren later is mijn hele gezin naar de Burgerlaan verhuisd. Dit adres weet ik wel te vinden maar een pleintje aan het Zuidereinde te 's-Graveland niet. Kunt u mij helpen?
Met vriendelijke groet,
Irene Lagendijk

Dank voor uw compliment! Het doel van mijn site is, als 'uit de hand gelopen hobby', om verleden en heden van alle plaatsen in ons land te beschrijven, met alles wat men van een bepaalde plaats zou kúnnen willen weten op 1 pagina overzichtelijk bij elkaar, met zoveel mogelijk links naar nuttige sites voor wie ergens meer over wil weten. Zodat dit in deze plaats geïnteresseerden (inwoners, oud-inwoners, potentiële inwoners, toeristen en recreanten, heemkundig geïnteresseerden) veel zoekwerk in papieren en elektronische naslagwerken bespaart. Nog niet alle plaatsen zijn af, maar ik denk dat 's-Graveland inmiddels wel redelijk compleet is.

Maar ik ben niet bekend met de situatie ter plekke. Wie dat natuurlijk wél zijn, is de lokale heemkundekring. Die heb ik nu hierboven in het hoofdstuk Geschiedenis onder het kopje Heemkunde wat beter uitgewerkt. Zij hebben o.a. een genealogische werkgroep, die heeft uitgevogeld wie van wanneer tot wanneer waar heeft gewoond. Dus zij kunnen u ongetwijfeld helpen met uw vraag, zeker als uw vader politieman was, want in zo'n klein dorp was er daar in die tijd vast maar een van, dus die zal iedereen wel gekend hebben. En oude foto's van de door u bedoelde locatie hebben ze vast ook wel, want hun beeldbank omvat ca. 20.000 foto's. Ze hebben wekelijks een clubavond waarop ze te bezoeken zijn, wellicht komt u dan nog oude bekenden tegen met wie u kunt bijpraten over vroeger, maar u kunt ze natuurlijk ook mailen.
Met vriendelijke groet en succes gewenst met uw zoektocht en, na slaging daarvan, met het bezoeken van uw geboortehuis. Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen