Status

- 's-Gravendeel is een dorp in de provincie Zuid-Holland, in de streek en gemeente Hoeksche Waard. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2006. In 2007 over naar gemeente Binnenmaas, in 2019 over naar gemeente Hoeksche Waard.

- Onder het dorp 's-Gravendeel valt ook buurtschap De Wacht en een groot deel van buurtschap Schenkeldijk.

- Wapen van de voormalige gemeente 's-Gravendeel.

Naam

Oudere vermeldingen
1645 Schravendeel.

Naamsverklaring
Betekent deel 'aandeel (in de gronden), perceel', meer specifiek 'streek, oord, plaats', van de graaf van Holland. Gelegen in de polder Nieuw-Bonaventura (1593).(1)

Bijnaam
De bijnaam voor inwoners van dit dorp is seuter. Dat is een in reuzel gebakken kleine aardappel. Vandaar ook dat de site van de lokale historische vereniging Seuterhistorie.nl heet (zie hieronder bij Geschiedenis).

Ligging

Het dorp 's-Gravendeel ligt ten westen van de stad Dordrecht, in het uiterste oosten van de Hoeksche Waard, aan de rivier de Dordtse Kil..

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente 's-Gravendeel 317 huizen met 2.501 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 120/928 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Leerambacht 124/989, De Wacht 28/224 en Schenkeldijk 45/360. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 3.600 huizen met ca. 9.000 inwoners.

Geschiedenis

De geschiedenis van dit dorp begint met de inpoldering van de gorzen van Nieuw-Bonaventura. Op initiatief van de Staten van Holland vindt op 2 maart 1590 in de Kamer van Rekeninge in Den Haag een vergadering plaats van een groot aantal bij de voorgenomen bedijking betrokken ingelanden. De bedijking wordt voltooid in december 1592. In januari 1593 begint men met de kaveling van de nieuw bedijkte gronden. Reeds voor de verkaveling was de plaats van het nieuwe dorp 's-Gravendeel bepaald en was er zelfs al een stratenplan met erven opgesteld, die in eerste instantie door de grafelijkheid in erfpacht werden uitgegeven. Op 23 mei 1594 werd het nieuwe ambacht gecreëerd.

's-Gravendeel bleef lange tijd eigendom van de Staten van Holland en West-Friesland. In 1731 verkochten zij het ambacht voor 28.500 gulden aan de stad Dordrecht. Vooral in de 17e en 18e eeuw kochten stadsregeringen heerlijkheden aan op naam van de stad. De stad moest dan een leenheffer of leenhouder aanstellen, op wiens naam de heerlijkheid werd gezet en bij wiens dood de voor de overgang van het leen verschuldigde hofrechten en heergewaden betaald moesten worden. Overigens regelde het stadsbestuur zelf en niet de leenheffer de administratie van het ambacht en van de inkomsten van de heerlijke goederen en rechten. Het aanwijzen van de leenheffer had dus geen ander doel dan de Staten zekerheid te verschaffen dat zij niet de bij overgang van lenen verschuldigde hofrechten en heergewaden zouden mislopen. De burgemeesters en regeerders van Dordrecht wilden bovendien het veer van de ambachtsheerlijkheid over de Kil kopen. Bij dit veer naar Wieldrecht stond het veerhuis, waar het 's-Gravendeelse dorpsbestuur vergaderde.

Voordat het Kanaal door Voorne in 1831 geopend werd, zorgde de scheepvaart door de Kil voor veel werk, drukte, bloei en welvaart. Jaarlijks voeren hier zo'n vier- tot vijfhonderd zeeschepen en zo'n veertien- tot vijftienhonderd beurtschepen en andere binnenlandse vaartuigen. 's-Gravendeel was de lichtingsplaats van alle Oost- en Westindische schepen die naar Rotterdam moesten en wegens ondiepte van de rivieren niet tot die stad konden komen. De goederen uit die schepen werden hier overgebracht aan boord van kleinere schepen. (bron: Martine Zoeteman)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de Historische Vereniging 's-Gravendeel. De vereniging heeft ten doel: het wekken en onderhouden van belangstelling voor de geschiedenis van het dorp; het verrichten van historisch onderzoek en inventarisatie met betrekking tot het werkgebied; het aanleggen en beheren van een historisch archief; et aanleggen en beheren van collecties van oudheidkundige en volkskundige voorwerpen. Binnen de vereniging zijn de volgende werkgroepen actief: Archief, Beeld en geluid, Expo, Genealogie, Redactie, Volksverhalen, en Wandel- en fietstochten. In november 2017 is het nieuwe onderkomen van de vereniging geopend, zijnde het voormalige Oranjemuseum aan het Nestpad.

Recente ontwikkelingen

- Nieuwbouwontwikkeling 's-Gravendeel West betreft de realisatie van circa 280 woningen voor diverse doelgroepen. Het woningaanbod varieert van starterswoning tot vrijstaande villa, gesitueerd in drie deelgebieden met eigen karakteristieke kenmerken van het dorp en het landschap; de Woonakkers bestaande uit compactere buurtjes, de Erven omzoomd met groen voor de beleving van een gezamenlijk erf en de Vlasakkers waar je middenin de velden woont. Het plan wordt ruim opgezet zodat de verbinding met het landschap echt kan worden ervaren. Diverse wandelroutes en landschappelijke thema’s zullen bijdragen om de nieuwe woonwijk van te laten opgaan in het landschap en aansluiting te laten vinden bij de bestaande wijken.

Het plan bestaat uit 2 hoofdfasen, waarvan fase 1 bestaat uit circa 180 woningen en fase 2 uit circa 100 woningen. De beoogde realisatiesnelheid is circa 50 woningen per jaar vanaf 2021. De ontwikkeling is het initiatief van de drie ontwikkelende partijen: ABB Bouwgroep, BPD en Stevast Baas & Groen, in samenwerking met de gemeente Hoeksche Waard. Onder de link hierboven vind je de gezamenlijke site van de drie projectontwikkelaars over dit project. Ook de gemeente Hoeksche Waard heeft een informatieve pagina over de ontwikkelingen rond 's-Gravendeel West.

Bezienswaardigheden

- 's-Gravendeel heeft 5 rijksmonumenten, zijnde Molen Het Vliegend Hert, de 19e-eeuwse boerderij op Langestraat 21, het 19e-eeuwse boerenhuis op Rijkestraat 26-28, de boerderij uit 1848 op Noord Voorstraat 23, en het 18e-eeuwse dwarshuis op Zuid Voorstraat 18.

- Ds. Hendrik Hamer, die van 1621 tot 1653 de predikant van 's-Gravendeel was, streed voor een stenen kerk in het dorp, in plaats van de oude "getimmerte kerck". Die kerk werd in 1637 voltooid, maar er waren al snel te weinig zitplaatsen. De kerkvoogden probeerden ruimte te maken door mensen uit buurdorp Mookhoek en jeugd onder de 15 jaar geen plaats meer te bieden in de kerk. Dit tot afschuw van de kerkvoogdij, waarna er in 1839 in het noorden van de kerk wordt aangebouwd. Tussen 1850 en 1900 zijn de westelijke en oostelijke ingangen dichtgemetseld en isw de ingang verplaatst naar het noorden. Dit gebeurde om tocht te voorkomen. In 1904 verwoestte een grote brand de oude kerk, waarna er in 1905 een nieuwe in de vorm van een Grieks kruis werd gebouwd. Rond 1950 en 1980 is de kerk nog wat uitgebreid, maar de vorm van de kerk bleef een Grieks kruis. De Hervormde (PKN) kerk valt onder de lokale Hervormde Gemeente.

- De Ontmoetingskerk is het kerkgebouw van de Gereformeerde kerk van 's-Gravendeel, die sinds 2004 onderdeel is van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). De kerk is gebouwd in 1979. Voordien zat het kerkgenootschap in het gebouw aan de Rijkestraat, dat nu van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland is. Het kerkteken (waarin de klok hangt) is ontworpen door Frank Nix, evenals twee kunstwerken die in de kerk hangen. Het ene betreft een driedelig mozaïek, dat verwijst naar de drie-eenheid van Vader, Zoon en Heilige Geest. Dit mozaïek hangt boven de ingang van de kerkzaal. In de kerkzaal zelf hangt een wandkeramiek.

- Korenmolen 't Vliegend Hert (Molendijk 37) dateert uit 1858. Het is de hoogste korenstellingmolen in de Hoeksche Waard. e voorlaatste Gerrit Dam. De molen is op enig moment gekocht door Christelijke Woningvereniging 's-Gravendeel (CWG) (in 2010 gefuseerd tot HW Wonen). In de bijgebouwen zijn appartementen gevestigd. Restauratie van de molen is in 2011 gereed gekomen. Sinds 2014 is de molen eigendom van Stichting Molens Binnenmaas, tegenwoordig Stichting Molens Hoeksche Waard geheten. Zij heeft een vrijwillige molenaar aangesteld die de molen stukje bij beetje weer toegankelijk heeft gemaakt voor het publiek. In augustus 2014 is de molen feestelijk heropend en sindsdien weer te bezoeken wanneer de wieken rondgaan.

Beeld

- Fotoreportage van 's-Gravendeel door Kees Wittenbols uit Breda.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over 's-Gravendeel (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over 's-Gravendeel.

- Nieuws: - Nieuws uit het dorp op Facebook.

- Muziek: - "In het voorjaar van 1934 werd, met het oog op de te verwachten Oranjefeesten, door het bestuur van de Oranjevereniging een verzoek gericht aan enkele oud-muzikanten van de vorige muziekvereniging (Fanfarekorps Sempre Crescendo), om te proberen nieuw leven te blazen in het meest muzikale deel van 's-Gravendeel. Zo werd in 1934 Fanfarecorps Na Lang Streven (NLS) opgericht. De eerste repetities waren voor de 20 leden een belevenis. Een grote kist met een trom, wat incomplete oude muziek en wat oude instrumenten die lek en verbogen waren, was het instrumentarium waarmee NLS van start ging. Gelukkig waren er ook enkele leden die ook elders lid waren en van die vereniging instrumenten in bruikleen hadden gekregen. Om aan geld te komen voor nieuwe instrumenten werden er, naast inzamelingen en verlotingen, in de zomer ook bieten gedund. Tevens hield men zich in de vrije tijd bezig met vlaswieden en aardbeien plukken want alle beetjes hielpen uiteindelijk.

In de jaren vijftig ontstond er een nieuwe afdeling bij NLS, namelijk een drumband. Daarna volgde al snel een majorette-afdeling. In 1967 durfde het bestuur het aan om een eigen repetitieruimte te gaan bouwen. Met de aannemer werd afgesproken dat de leden zoveel mogelijk zelf de handen uit de mouwen zouden steken. Dit om de prijs zo laag mogelijk te houden. Zo offerden de trouwe NLS-leden menig vrij uurtje op aan de bouw van het repetitielokaal. Maar ook de mensen van buiten de vereniging droegen letterlijk en figuurlijk hun steentje bij. Op 31 maart 1968 was het dan zover dat men het eigen repetitielokaal kon openen. Dat dit een bittere noodzaak was bleek al direct, want alle avonden werd er gerepeteerd door de een of andere afdeling van NLS. Na 35 jaar dirigent te zijn geweest heeft Piet de Kievit in 2008 het dirigeerstokje overgedragen aan Arnold Zwijgers. Op dit moment speelt het fanfare-orkest in de 3e divisie van de KNFM. Muziekvereniging NLS is een club waar gezelligheid voorop staat, maar waar ook de prestaties niet worden vergetenn. De vereniging is uniek in Zuid-Holland door het bestaan uit de verschillende voltallige groepen. Elke dag wordt er wel enthousiast geblazen of gedrumd in het gebouw aan het Nestpad in 's-Gravendeel. En dat alles wordt natuurlijk ook getoond tijdens de eigen concerten, maar ook met optredens op straat of bij concoursen (wedstrijden)."

- Sport: - "Al sinds 1919 is DOS actief als gymnastiekvereniging in 's-Gravendeel. Dat betekent dat DOS al meer dan 100 jaar bestaat! DOS is een vereniging waarbij vooral het plezier in bewegen voorop staat. Zowel voor kleuters, jeugd als voor volwassenen. Ook geven wij sinds 2016 les in freerunnen. DOS heeft inmiddels meer dan 150 leden. Tevens, en daar zijn we heel trots op, is er op vrijwel elk lesuur gediplomeerde leiding aanwezig. Naast de lesuren organiseert DOS ook uitjes, kampweekenden, disco’s enz. Zin om eens te komen kijken? Je bent altijd welkom in de minihal van sporthal De Schenkel!"

- Genealogie: - Genealogische artikelen m.b.t. 's-Gravendeel.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)