Sandfirden

Plaats
Dorp
Súdwest-Fryslân
Fryslân

Sandfirden

Terug naar boven

Status

- Sandfirden is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 2010 gemeente Wymbritseradiel. Gezien de geringe grootte is het dorp voor voorzieningen op buurdorp Oudega aangewezen.

- Ondanks de geringe grootte heeft Sandfirden een bebouwde kom, met derhalve een blauw plaatsnaambord (kombord), en een 30-km-zone (er staat maar één bord, omdat het dorp aan een doodlopende weg ligt). Toen de fotograaf van de foto's onder de link er in 2014 weer kwam, was het plaatsnaambord verdwenen. En aangezien het dorp ook al geen straatnaam heeft, kon je toen dus nergens meer aan zien dat je in dit dorp was aangekomen. Gelukkig is er inmiddels een plaatsnaambord herplaatst.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Sânfurd.

Oudere vermeldingen
1132 vervalst 2e helft 13e eeuw Santforde, 1245 kopie 13e eeuw Sandforde, 1399 Zantvoerden, 1496 Sandferda, 1505 Santfert, 1537 Saendferde, 1718 Zandvoord.

Naamsverklaring
Samenstelling van sant 'zand' en forde = voorde 'doorwaadbare plaats'.(1)

Terug naar boven

Ligging

Sandfirden ligt ZW van Oudega en NW van Gaastmeer. Curieus is dat de weg door het dorp - tevens de enige weg van het dorp - formeel geen straatnaam heeft. Het is in ons land gebruikelijk, sinds de invoering van het postcodesystem in 1978, dat alle wegen die voorheen geen naam hadden, toen een straatnaam toegekend kregen. Bij buurtschappen met maar één weg was dat dan doorgaans een straatnaam gelijk aan de plaatsnaam (voorbeeld). Specifiek en als enige in ons land heeft men dat in de toenmalige gemeente Wymbritseradiel voor 6 kleine kernen niet gedaan, waardoor die nog altijd geen straatnaam hebben, en de aan die wegen gelegen panden in de adressen, naast de postcode en plaatsnaam, dus alleen met 'Nr. X' (X = huisnummer) worden aangeduid.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat Sandfirden 9 huizen met 52 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 10 huizen met ca. 25 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het dorp is gebouwd op een oude zandrug, ook wel de Gravinnewei genoemd. Deze dekzandrug, die ontstond in de ijstijd, loopt helemaal van Langweer via Lippenwoude en Osingahuizen naar Sandfirden om daarna te eindigen in Workum. Deze hoger gelegen plekken werden door de mensen gekozen om dorpen op te bouwen. In 1132 wordt de plaatsnaam voor het eerst in de archieven vermeld. De Utrechtse bisschop stelt dan orde op zaken in het Sint Odulphus klooster in Stavoren (destijds eigenaar van de kerk), vanwege oneerbaar gedrag van de XII priesteren in Stavoren. Een hard bewijs voor het bestaan van een kleine 12e-eeuwse kapel alhier vormt de oude stenen sarcofaag die bij graafwerkzaamheden is gevonden. Deze kisten werden in de 11e en 12e eeuw gemaakt aan de Main in Duitsland. De versierde deksel van deze stenen grafkist ligt nu onder de houten vloerdelen voorin de kerk. Wie er in de kist heeft gelegen is onduidelijk, maar degene die zich zo’n kostbare grafkist kon veroorloven moet wel een geestelijke uit het Sint Odulphusklooster zijn geweest.

In 1396 versloeg Albrecht van Beieren de Friezen, daarom kon hij in 1399 de kerk wegschenken aan Albertus heren Gossen, wat gebeurde met goedkeuring van de abt van het Sint Odulphusklooster. Door deze transactie komt Sandfirden weer in de archieven tevoorschijn. Dat de kerk een belangrijke functie in het dagelijks leven moet hebben gehad, blijkt uit een acte uit 1494. Er werd toen land te koop aangeboden aan het zusterklooster van Workum. De kerk was het belangrijkste stenen gebouw waar iedereen naar binnen kon en een plek waar je bovendien niet mocht liegen, dus geschikt voor het afhandelen wettelijke zaken. In maart 1543 werd er een waterkering van houten palen aangelegd om te voorkomen dat de kerk en het 'pastoershuys' in het meer zouden verdwijnen. Men moest hiervoor grote schulden maken, wat werd betaald door het hele kerkelijk bezit te verkopen.

In 1732 verkeerde de kerk in slechte staat. Er werd besloten de kerk af te breken en in mei werd begonnen aan nieuwbouw. In september was de nieuwe kerk gereed. Dit werd betaald door de ongeveer 50 inwoners en een subsidie van de provincie. Tijdens de Stormvloed van 1825 kwam het water de inwoners van Sandfirden weer tot aan de lippen te staan. Tussen 3 en 5 februari 1825 werden Friesland, maar ook Groningen, Overijssel, Utrecht en Holland getroffen door ernstige dijkdoorbraken en overstromingen. Het schijnt dat de bewoners samen met de koeien in de kerk verbleven; op het hoogste punt van het dorp had je de beste kansen om de stormvloed te overleven. In de Tweede Wereldoorlog (1944) was het een drukte van belang in de kerk vanwege de vele onderduikers in de omgeving. De Duitse bezetter stak een boerderij in het dorp in de brand, omdat er wapens in de boerderij zouden zijn opgeslagen.

In 1970 trof een blikseminslag de toren van de kerk. Een deel van toren verdween, en moest weer worden opgebouwd. In 1978 is Stichting Sânfurd opgericht met als doel het destijds in vervallen verkerende kerkje te behouden voor de toekomst en het unieke karakter van het dorp te bewaren. Tegenwoordig is de kerk een populaire trouwlocatie. Maar ook voor kerkdiensten, begrafenissen, concerten en andere culturele activiteiten wordt het kerkje nog regelmatig gebruikt, waarvoor zie verder het hoofdstuk Bezienswaardigheden. Zoals je ziet heeft dit piepkleine dorp een rijke geschiedenis. Als je hier nog meer over wilt weten, kun je terecht bij het boekje 'Tot genoegen der besteders, 900 jaar kerkhistorie van Sandfirden' van Albert Reinstra. (bron: Stichting Sânfurd)

- Wat deed de Hertog van Beieren in Sandfirden? Wie heeft er in de gevonden sarcofaag gelegen? En waarom stond de kerk in 1825 vol koeien? En dan melkrijder Grutte Meine: elke dag bracht hij de melkbussen van de Sandfirder boeren naar de melkfabriek en zorgde hij ervoor dat alle roddels en nieuwtjes werden doorgegeven. Meindert Ykema woonde zijn hele leven naast de kerk. Hij werd ook wel de burgemeester van Sânfurd genoemd. Er staat een gedenkpaaltje voor zijn huis. Al deze verhalen werden verteld tijdens theatermanifestatie 'De 7 fan Sânfurd' die in mei 2018 is opgevoerd. Onder de link kun je het in een 12-tal filmpjes terugzien (in de rechterkolom vind je alle filmpjes).

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Sandfirden heeft 1 rijksmonument, zijnde de 18e-eeuwse Hervormde (PKN) kerk. Het interieur van de kerk is in 1998 volledig vernieuwd. Het Van Dam-orgel uit 1857 is in 2006 gerestaureerd. Fa. Bakker & Timmenga uit Leeuwarden heeft de restauratie verzorgd. Ook de orgelkas is opnieuw geschilderd. Er worden nog een handvol keren per jaar (vooral in de zomermaanden) kerkdiensten gehouden. Stichting Sânfurd zet zich in om het kerkje in goede staat te houden. In het kerkje worden regelmatig concerten en andere culturele activiteiten georganiseerd. Het kerkje is ook een romantische locatie voor burgerlijk en/of kerkelijk huwelijk, en is ook af te huren voor overige kleinschalige doeleinden, zoals lezingen, muzikale workshops en exposities.

"Vind jij het ook belangrijk dat mooie plekken als Sandfirden bewaard blijven voor nu en voor toekomstige generaties? Stichting Sânfurd kan er alleen met steun van particulieren en bedrijven voor zorgen dat het kerkje, It Heechhiem en een tweetal woningen onderhouden worden. Voor slechts een klein bedrag per jaar ben je ‘stiper’. Je krijgt dan jaarlijks als eerste per post het nieuwe programmaboekje toegestuurd en je wordt uitgenodigd voor de jaarlijkse stipersbijeenkomst." De stichting kan voor groepen ook een korte lezing over de historie van het dorp verzorgen, waarbij ook enkele historische voorwerpen kunnen worden bezichtigd. Stuur een e-mail naar sanfurd1732@kpnmail.nl om te informeren naar de mogelijkheden.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Overzicht van waargenomen dier- en/of plantensoorten in Sandfirden (tip: als je onder de tab 'Waarnemingen' weinig of geen resultaten ziet, leg de datum dan een stuk, bijvoorbeeld een jaar, terug).

- Het Ringwiel, gelegen Z van Sandfirden, en vallend onder het dorpsgebied van dat dorp, bestaat uit een grillig gevormd meertje in een prachtig laag en open landschap. Het N ervan gelegen meertje De Hop staat in verbinding met het Ringwiel. Samen zijn ze 109 hectare groot. De boezemmeertjes De Hop en Ringwiel zijn van belang als pleister- en foerageerplaats voor watervogels. Het zijn vooral smienten die zich hier in grote aantallen laten zien. Ook wintertalingen, wilde eenden en meerkoeten hebben in de meertjes hun verblijfplaats. In de winter komen de kleine rietganzen hier 's nachts langs. Overdag halen zij hun voedsel in de omringende polders. Rond de meertjes liggen rietkragen met biezen en lisdodden. Ook liggen er nog wat aardige stukjes boezemland. Alleen het water is in beheer bij It Fryske Gea. Dat er niet veel planten in groeien, heeft te maken met de slechte waterkwaliteit. Er zitten te veel voedingsstoffen in, waardoor algen de oorspronkelijke flora verdringen. De meertjes worden ook benut voor de watersport. (© It Fryske Gea)

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Sandfirden, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Sandfirden (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Sandfirden, met foto's van de grafzerken.

Reactie toevoegen