Terug naar boven

Status

- Schoonhoven is een stad in de provincie Zuid-Holland, in de streek en gemeente Krimpenerwaard. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2014.

- Aanvankelijk waren er plannen om de gemeente in 1985 te laten fuseren met de gemeenten Bergambacht en Ammerstol, maar dat is niet doorgegaan vanwege de tegenstelling tussen het stedelijke Schoonhoven en de landelijke gemeenten Bergambacht en Ammerstol.

- Wapen van de voormalige gemeente Schoonhoven.

- Onder de stad (en voormalige gemeente) Schoonhoven vallen verder nog de buurtschappen De Hem (deels) en Zevender (deels) en de voormalige dorpskern van Willige Langerak, die tegenwoordig is opgegaan in de bebouwde kom van de stad.

- Naast de blauwe plaatsnaamborden (komborden) bij de bebouwde kom van Schoonhoven, staan in het buitengebied witte plaatsnaamborden ten teken dat je het buiten de bebouwde kom gelegen stadsgebied binnenkomt.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1247 Sconhouen, 15e eeuw Schonehoue.

Naamsverklaring
- Samenstelling van hove(n) ‘hoeve’ en schoon ‘fraai’.(1)

- (228) stelt: “Er zijn mensen die hardnekkig volhouden dat hoven komt van hof. De graaf van Holland zou er een hofhouding hebben gehad. Maar geen enkele Hollandse graaf zou het in zijn hoofd halen zich te vestigen in een grensstad vlakbij Utrecht, waar de bisschop zetelt. Hoven is in dit geval een verbastering van ouwe of auwe, dat akker, weiland of veld betekent.

Bij- en spotnamen
De Schoonhovenaren worden ook klokkendieven genoemd, omdat zij ooit de klokken uit de kerktoren van Bergambacht hebben gestolen. (122)

Gezegde
“Zij is van Schoonhoven afgevaren”. Betekent: zij heeft haar vroegere schoonheid niet meer. Sommigen vervolgen het gezegde met: “en is te Lelijkendam aangekomen”. (122)

Terug naar boven

Ligging

Schoonhoven ligt ZW van IJsselstein, NO van Bergambacht, aan de Lek.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de stad en gemeente Schoonhoven 482 huizen met 2.583 inwoners. Tegenwoordig heeft de stad ca. 5.000 huizen met ca. 12.000 inwoners.

- Oorspronkelijk had de gemeente Schoonhoven slechts een oppervlakte van 93 hectare. Na grenscorrecties in 1939 en 1970 (zie onderaan de pagina) heeft de gemeente een oppervlakte van 696 hectare (waarvan 67 hectare water), waarmee het in dat opzicht (tot aan de herindeling van 2015) de kleinste gemeente van Nederland was.

De gemeente is - tot de herindeling van 2015 - nooit eerder gefuseerd met andere gemeenten. Wel is er in de loop der tijd sprake geweest van enkele grenscorrecties, te weten:
- Per 1 mei 1939 is een gebied ter grootte van 71 hectare, met 39 huizen en 139 personen (waaronder 15 arbeidersgezinnen), overgenomen van de gemeente Bergambacht. Het betrof hier een gedeelte van de buurtschap De Hem. Reden: Schoonhoven had grond nodig om huizen en industrie te kunnen herbergen (het grondgebied van de gemeente omvatte vóór 1939 nauwelijks meer dan het gebied binnen de vesting). De gemeentegrens is toen ongeveer 250 meter opgeschoven in westelijke richting. De gemeente wilde in eerste instantie meer, en wel het gebied dat zij in 1970 alsnog heeft gekregen (tot aan de Hemstoep). De procedure voor deze grenscorrectie is reeds gestart in 1932 en definitief vastgelegd in (1003).

- Per 1 september 1970 is een gebied ter grootte van 260 hectare, met 120 huizen en 230 inwoners, overgenomen van de gemeente Bergambacht. Reden: de gemeente Schoonhoven had grond nodig voor woningbouw en industrie. De nieuwe gemeentegrens kwam nu als volgt te lopen: vanaf de Vlist net langs de Fransekade in een loodlijn naar beneden langs buurtschap Bovenberg nummer 109, langs buurtschap De Hem naar de Lek. De bij deze grenscorrectie betrokken panden waren Bergambachtstraat 2-10, Bovenberg 95-150, Galvanistraat 1-49 en 50-66 en Hogedijk (Lekdijk) 150-206, dus tot aan de Hemstoep, en Provincialeweg 29-52 (deel van buurtschap De Hem of, zoals deze in die tijd ook wel werd genoemd, Schoonhovense Kerkweg).

- Per 1 september 1970 overgenomen van de gemeente Lopik: 230 hectare met 454 inwoners. Het gebied betrof de dorpskern van Willige Langerak met directe omgeving. Reden: veel inwoners die in Schoonhoven niet meer konden of wilden wonen (te vol), trokken naar Willige Langerak dat al begon aan de andere kant van de Halve Maan (lange tijd heeft er bij de melkfabriek een bordje gestaan dat de grens tussen beide gemeenten aangaf). Zij bleven wel genieten van de lusten van de stad (arbeid, winkels, kerk, school). In 1940 ging daarover al een brief van B en W van de gemeente naar Gedeputeerde Staten. Ook al omdat een aantal huizen en de melkfabriek (aan de Halve Maan, niet meer als zodanig in gebruik) zowel op grondgebied van de gemeente als van buurgemeente gemeente Willige Langerak stonden. Toen de school van Willige Langerak moest sluiten, was het nog maar de vraag of die kinderen in de buurstad naar school mochten... Andere redenen waren natuurlijk de aan te leggen rondweg naar onder meer het veer en de behoefte aan uitbreiding in verband met woningbouw en industrie. (1004)

- Per 1 januari 1985 afgestaan aan de (nieuwe) gemeente Vlist: 1 hectare (onbewoond). Het betrof een gebied gelegen aan de rivier de Vlist. Reden: een van de uitgangspunten bij de gemeentelijke herindelingen was dat alle percelen gelegen aan de Vlist binnen een gemeente moesten komen te vallen. (1001)

Terug naar boven

Geschiedenis

Het stadsgebied van Schoonhoven is oorspronkelijk gewoon ontgonnen en heeft deel uitgemaakt van de ontginningen van Bergambacht en Willige Langerak. Beide ontginningen hebben de Noorder Lekdijk als basis. De tot Vorne vergraven bovenloop van de Vlist maakt deel uit van de oostgrens van Bergambacht. Het Hofland en De Nesse, gelegen ten westen van de Oude Sidewende bij de kerk van Willige Langerak, zijn restgebieden aan beide kanten van de Zevender. Bergambacht is de oudste ontginning in de omgeving en dateert op zijn laatst uit het derde kwart van de 11e eeuw.

Schoonhoven zelf wordt voor het eerst genoemd in 1247. Het is dan in bezit van het geslacht Van de Lede, dat het in leen heeft van de graaf van Holland. Op 3 mei 1280 wordt Nicolaas van Cats ermee beleend. De desbetreffende akte is de oudste oorkonde die op de stad betrekking heeft. De stadsrechten moeten dus al vóór 1280 zijn toegekend. In 1297 wordt de nederzetting nog aangeduid als gemene stad, waar zowel de bisschop van Utrecht als de graaf van Holland rechten hebben. Aan het eind van de 13e eeuw blijkt er echter niets meer van Stichtse rechten en behoort de stad volledig tot Holland. Op 21 augustus 1300 krijgt de stad van de Hollandse graaf vergunning om vestingwerken aan te leggen. Halverwege de 14e eeuw is de stad ommuurd en is het een moeilijk te nemen vesting. De middeleeuwse stadsmuren tellen negentien stenen torens, twee waterpoorten en vijf stadspoorten.

Langs het veenriviertje de Zevender, dat stroomt van de Lopikerwaard naar de Lek, vindt in de 12e en 13e eeuw bebouwing plaats. Waarschijnlijk vormt dit het begin van de nederzetting. Aangenomen wordt dat de eerste bebouwingen aan beide zijden van de huidige Haven te situeren zijn. Aan het begin van de 13e eeuw verrijst langs het riviertje de Zevender een kasteel, waarschijnlijk gebouwd in opdracht van Johannes van de Leede in 1220. Dit bouwwerk brandt in 1518 vrijwel geheel af. De resten zijn enkele decennia later geheel gesloopt. Op deze plek bevindt zich thans de accommodatie van atletiekvereniging Avantri. Geschiedenis van het kasteel van Schoonhoven.

De middelen van bestaan in de 14e eeuw: hennepteelt (in de Waag wordt voornamelijk hennep en vlas gewogen), veeteelt en visserij en scheepvaart. Ook huisvest de stad een bierbrouwerij en fungeert het als marktplaats voor de omgeving. In 1356 is er al een waaggebouw in de stad. De Steenenbrug dateert van 1387. In 1452 wordt begonnen met de bouw van het stadhuis. Van de talrijke kloosters die Schoonhoven voor de Reformatie bezat (carmelieten-, cellebroeders- of Emmaus-, Sint Agnes- en Sint Elisabethklooster alsmede de Commanderij der Duitse Orde), is niets behouden. Pas in de 20e eeuw kreeg de stad opnieuw een klooster, voor de zusters van de orde van Sint Franciscus op Wal 40. De instelling zelf behoort inmiddels tot het verleden.

In 1572 wordt de stad ingenomen door de troepen van Lumey. Na een belegering door Spaanse troepen, valt de stad op 24 augustus 1575 weer in Spaanse handen. In 1577 is de stad weer onder controle van de Staten van Holland. In de jaren tussen 1582 en 1601 worden verdedigingswerken aangelegd en verbeterd. In de 17e eeuw worden de Veerpoort (1601), de Waag (1617), de Boterhal en het Doelenhuis (1618) gebouwd. Rond 1650 worden de Grote- of Bartholomeuskerk en de toren gerestaureerd en in 1696 wordt het stadhuis gerenoveerd. In de 17e eeuw zijn er al betrekkelijk veel zilversmeden in Schoonhoven gevestigd. De zilverindustrie zal zich nog geruime tijd uitbreiden.

In 1672 (het ‘rampjaar’) vindt de Franse inval plaats. De Hollandse Waterlinie wordt dan met hernieuwd enthousiasme ter hand genomen. De periode tussen 1672 en 1750 kenmerkt zich door een afnemende economische activiteit, als gevolg waarvan de groei van de stad stagneert. In 1816 houdt de Vesting Schoonhoven op te bestaan: stadsmuren en bastions worden goeddeels gesloopt. Deze vrijgekomen ruimte krijgt als nieuwe bestemming een begraafplaats en een park. Halverwege de 19e eeuw wordt de lokale economie overheerst door de handel in hennep, kaas en graan. Verder zijn er dan nog enkele tientallen goud- en zilverfabriekjes, een loodwitfabriek (die, naar pas veel later blijkt, de bodem flink vervuilt), koperslagerijen en blikwerkerijen.

Tot ver in de 20e eeuw breidt Schoonhoven zich niet uit buiten de vroegere vesting. Pas na 1945 groeit de stad, voornamelijk in noordwestelijke richting. Sinds de jaren negentig ook in oostelijke richting, waarbij de in 1970 geannexeerde kern van het dorp Willige Langerak wordt ‘omsingeld’ tot aan de grens met de gemeente Lopik. (201)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Schoonhoven, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- "Het behoud van de identiteit van de stad’ is waar Historische Vereniging Schoonhoven zich actief voor inzet. We doen dit door het organiseren van lezingen, het geven van cursussen en het stimuleren van onderzoek en publicaties. De identiteit van de stad is hierbij steeds de gemeenschappelijk noemer. De centrale vraag is telkens: ‘wat is de identiteit van de stad?’ De oude stad is een wettelijk ‘beschermd stadsgezicht’, telt 140 rijksmonumenten en bijna 100 gemeentelijke monumenten. Logisch dat er een vereniging is die daar namens de leden en de overige inwoners van de stad op let. De vereniging organiseert maandelijks interessante lezingen over historische onderwerpen, die veelal in relatie staan tot onze stad. Ter gelegenheid van de jaarlijkse Open Monumentendag geeft de Historische Vereniging jaarlijks een Jaarboek uit dat past in het jaarlijks wisselende thema van Open Monumentendag. Interesse in een cursus Schoonhovologie? - Vul dit formulier in en er wordt zo snel mogelijk contact met je opgenomen over de beschikbaarheid van cursusplaatsen, tijden en de start van de eerstvolgende opleiding.

De Werkgroep Historisch Groen zet zich in voor behoud, renovatie en hergebruik van historische groen-elementen in Schoonhoven. Goede voorbeelden zijn de acties die de werkgroep heeft gevoerd voor het Schoonhovense Springerpark, een van de zeer weinige overgebleven stadspark-ontwerpen van de beroemde landschapsarchitect Leonard Springer. Resultaat: een grootscheepse restauratie van dit bijzondere rijksmonument. Ook bijzondere bomen en boompartijen staan op de agenda. Zoals de 200 jaar oude platanen bij Belvedere, een van de markantste riviergezichten van Nederland. Of de algemene begraafplaats met eeuwenoude bomen van rond 1850. Maar ook het vijftal Oranjebomen geplant ter herinnering aan de inhuldigingen van ons vorstenhuis zoals de Wilhelminaboom (1898 – Kruispoortstraat), de Beatrixboom (1980 – Oude Haven) en de Julianaboom (1948 – Doelenplein), waarvan door inzet van de werkgroep het smeedijzeren sierhek bij de herbestrating van het Doelenplein in 2010 is vernieuwd. Bijzonder zijn de zeldzame muurplanten die in de kademuren van de Haven en Oude Haven groeien. Ook andere oude muren in de stad zijn dikwijls begroeid met deze zeldzame gewassen. Ook is onderzoek gedaan naar de oude stadstuinen met theehuizen langs de randen van de Oude Singel en de daarbij horende 'stinzenplanten'.

De Werkgroep Binnenstad zet zich in voor behoud van de authenticiteit van de binnenstad van Schoonhoven. De Schoonhovense binnenstad kent vele mooie panden en markante punten. Het is een beschermd stadsgezicht. Het stratenpatroon dateert uit de middeleeuwen en is nog volledig intact. Geen andere Hollandse stad kan hierop bogen. De stad kent 72 Rijksmonumenten en een aantal gemeentelijke monumenten. Het bestemmingsplan voor de binnenstad en de daarmee gepaard gaande ontwikkelingen moeten in het oog worden gehouden. Niet iedereen hecht dezelfde waarde aan cultuurhistorische elementen in de stad. ”Eens gesloopt blijft gesloopt” is een heldere harde waarheid. Deze werkgroep adviseert bewoners, eigenaren en gemeente over de waarde van onderdelen en het geheel.

De Werkgroep Vestingstad brengt de militaire verdediging van de stad in beeld en maakt werk van het sparen van onze vestingwerken die waar mogelijk herkenbaar aanwezig moeten blijven of worden. Schoonhoven was eeuwenlang de sleutel tot Holland; de rijkste provincie van de republiek kon vanuit het zuiden alleen bereikt worden over de Lek en door onze stad: Veerpoort in, andere poorten uit. Om die reden is de stad meermalen belegerd geweest. Soms met succes, maar meestal niet.

Waarom is Schoonhoven de 'Nationale Zilverstad' en hoe is ze dat geworden? Immers, er zit geen zilver in de grond zoals in Kutna Hora in Bohemen, noch is er een vorstelijk monopoly gegeven zoals in Pforzheim in Baden-Württemberg. En toch is onze stad zilverstad geworden en gebleven. De bakermat lijkt wel duidelijk. Die ligt in het 14e-eeuwse luisterrijke Schoonhovense hof van de jongere tak van het Henegouws-Hollandse gravenhuis: Jan van Beaumont, Jan van Blois, Guy van Blois en hun entourage als opdrachtgevers voor kunstenaars, waaronder goud- en zilversmeden. Ook de ontwikkeling van de goud- en zilversmeden is in beeld gebracht: vijf of meer in de 14e en 15e eeuw. En tien omstreeks 1600; gevolgd door totaal 56, 150, 379 en 501 in de 17e, 18e, 19e en 20e eeuw. Samen zo’n 1000 mannen en, niet te vergeten, vrouwen als opvolgende weduwen. En de ‘canon’ van de Zilverstad valt intussen te vangen in twintig markante jaartallen. Desondanks blijven er veel vragen over, die nog altijd een uitdaging vormen voor de Werkgroep Zilverstad."

- Archeologische Werkgroep Schoonhoven.

- "In het Historisch OntmoetingsPunt (HOP) Schoonhoven kun je nieuws, informatie en afbeeldingen vinden over de geschiedenis van de stad en omgeving. Het HOP wordt mogelijk gemaakt door Streekarchief Midden-Holland, de Bibliotheek Krimpenerwaard en de lokale Historische Vereniging. Het Historisch OntmoetingsPunt heeft onderdak gekregen in de Bibliotheek (Spoorstraat 3a). Het HOP helpt je een begin te maken met genealogisch en historisch onderzoek. In het HOP zijn niet alleen boeken en naslagwerken over de stad en omgeving te vinden, maar ook uitgaven van de historische verenigingen in de Krimpenerwaard, de Historische Encyclopedie Krimpenerwaard, alle jaargangen van de Schoonhovensche Courant, een archievenoverzicht en een overzicht van bouwtekeningen. Verder organiseert het HOP allerlei gratis activiteiten: lezingen, workshops en kleine tentoonstellingen.

Op de website van Bibliotheek Krimpenerwaard kun je zoeken naar titels van boeken die beschikbaar zijn binnen de collectie van de Krimpenerwaard. Dit kan via de catalogus o.a. door te zoeken op het onderwerp Krimpenerwaard. Gevonden titels kunnen door leden van de bibliotheek worden gereserveerd. Tevens vind je op de website de openingstijden van de bibliotheek en het HOP. De website van Streekarchief Midden-Holland (SAMH) biedt toegang tot een schat van informatie en beeldmateriaal voor je stamboom- en historisch onderzoek."

- In 2019 heeft StreekArchief Midden-Holland alle uitgaven van de Schoonhovensche Courant digitaal beschikbaar gesteld. Het betreft maar liefst 111 jaargangen: van 1869 t/m 1979.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Voordat de nieuwe Omgevingswet van start gaat, kunnen gemeenten een pilot (proef) houden met de zogeheten ‘bestemmingsplannen met verbrede reikwijdte’. De gemeente Krimpenerwaard heeft ervoor gekozen om voor de binnenstad van Schoonhoven een bestemmingsplan met verbrede reikwijdte op te stellen. Deze binnenstad is namelijk een bijzondere plek. Er spelen veel belangen en veel opgaven. Deels bekend, deels onbekend. Het is daarbij van belang om te weten wát er in dit gebied speelt en wat de ambities zijn.

Wat is anders? De nieuwe Omgevingswet treedt in 2021 in werking. Met de nieuwe Omgevingswet heet een bestemmingsplan ‘Omgevingsplan’. Iedere gemeente beschikt straks over één omgevingsplan: een soort digitale database die alle informatie over de fysieke leefomgeving bevat. Kernbegrippen van de nieuwe Omgevingswet zijn: minder regels, meer open normen, meer vertrouwen, meer flexibiliteit, minder lange procedures en participeren met de omgeving. De rol van de overheid verandert van ‘sturend’ naar meer participerend en faciliterend.

Samen. Voordat de werkzaamheden voor het nieuwe bestemmingsplan van start zijn gegaan, is samen met inwoners en ondernemers van Schoonhoven het ambitiedocument ‘Zilverstad met historische allure’ opgesteld. Hierna is met de inwoners en ondernemers gesproken over de invulling van het voorontwerpbestemmingsplan. Er zijn meerdere informatiebijeenkomsten georganiseerd waar de inwoners en ondernemers hun reactie op het plan konden geven. Het voorlopige bestemmingsplan, is nog geen echt omgevingsplan, maar is een grote stap in de goede richting. Het plan is een ‘raamwerk’ voor hoe het omgevingsplan voor heel Krimpenerwaard er straks uit kan gaan zien.

De doelstellingen van het conceptplan zijn: een levendig en bruisend centrumgebied met een regionale aantrekkingskracht; een duurzaam en gezond woon-, werk- en leefgebied. Het plan biedt meer flexibiliteit dan de bestemmingsplannen die we tot nu toe kennen. Een aantal voorbeelden van wat wordt toegestaan zonder daar concrete grenzen aan te stellen zijn: - Het bestemmingsplan is gericht op de versterking van de ‘Zilveras’ (o.a. de Haven) als centrumgebied en de Lopikerstraat als winkelgebied. Binnen deze gebieden zijn veel functies toegestaan, zo lang deze voldoen aan algemene inpassingseisen (toetsingskader) die benoemd worden in het plan. Dit zijn voornamelijk open normen. - In het gebied is een aantal ontwikkelingslocaties aanwezig. Het college kan met een zogeheten bestemmingsplanactiviteit met een reguliere procedure meewerken aan deze ontwikkelingen. Ook hierbij wordt gedeeltelijk gebruik gemaakt van open normen. - In het beschermd stadsgezicht wordt bouwen tot een maximale hoogte losgelaten. De maximale bouwhoogte van een hoofdgebouw wordt gekoppeld aan bijvoorbeeld het criterium ‘inpasbaar in de omgeving’ en ‘dat deze geen afbreuk mag doen aan de cultuurhistorische waarden, zoals genoemd in de aanwijzing van het beschermd stadsgezicht’. De commissie ruimtelijke kwaliteit adviseert altijd over nieuwe activiteiten. - Denken vanuit de doelen van het plan: Schoonhoven is de Zilverstad, daarom worden zilverateliers overal in de binnenstad toegestaan. - Participatie is voor alle wijzigingen in de fysieke leefomgeving als verplichting opgenomen. Dit betekent dat de initiatiefnemer zelf eerst met zijn omgeving over zijn plan in overleg gaat." (bron: gemeente Krimpenerwaard)

- In 2012 is de bouw van nieuwbouwwijk Thiendenland II gestart, een uitbreiding van de stad met ca. 500 woningen. Onderdeel van het plan is een multifunctionele accommodatie waarin onder meer de Koningin Emmaschool, de Ichtusschool, Stichting Kinderopvang Schoonhoven en een sportzaal zijn gevestigd. De nieuwe wijk moet rond 2022 gereed zijn.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Schoonhoven heeft 145 rijksmonumenten.

- Lourdesgrot.

- Gevelstenen in Schoonhoven.

- Schoonhoven herbergt in haar binnenstad nog vele monumentale panden en pandjes uit de 17e, 18e en 19e eeuw. Het ontstaan van de stad in de weilanden op de grens van de Lopiker- en Krimpenerwaard, tussen de rivier de Lek en het riviertje de Vlist, is nog steeds uit het stratenpatroon te reconstrueren. In het stratenpatroon ten westen van de Haven zijn oude sloten te herkennen: Haven, Koestraat en Havenstraat lopen recht en evenwijdig ongeveer zestig meter uit elkaar. Dat is precies de breedte van een weiland. Ook de rechte Oude Singel, de middeleeuwse stadsgracht, is een vergraven sloot. Wanneer u langs de Havenstraat kijkt, ziet u nog enkele 19e eeuwse huisjes die sterk achterover leunen. Dat komt doordat ze met de voorgevel op de fundamenten van de oude stadsmuur staan en de rest niet werd onderheid. Aan de oostkant van de Haven loopt de Lange Weistraat enigszins gebogen van noordoost naar zuidwest, de loop van het vroegere veenstroompje de Zevender volgend.

- De Hervormde kerk is een in de 16e eeuw tot hallenkerk vergrote kruiskerk. Dit houdt in dat het schip toen tot aan de topgevels van het transept is verbreed, waardoor de armen van het transept (de voormalige liggers van het kruis) niet langer uitstaken. Van 1927 tot 1934 vond een restauratie plaats die zeer ingrijpend was, en derhalve beter als verbouwing kan worden omschreven. Deze werkzaamheden waren hoognodig door de ernstige verzakking van de toren (onderbouw ca. 1500, bovenbouw ca. 1650). Was in 1815 de schuinstand in oostelijke richting nog 85 cm, in 1925 was deze 138 cm. Constructieve wijzigingen in het belang van de stabiliteit van de toren hebben enorme gevolgen gehad voor de structuur en de ruimtewerking van het schip. De arcade is vrijwel geheel veranderd en het transept is gewijzigd en vergroot. Sinds het verwijderen van de transeptgevels uit het midden van de 14e eeuw is het middenkoor van omstreeks 1400 het oudste bouwdeel. Het oxaal uit het tweede kwart van de 16e eeuw is een belangrijk voorbeeld van, voor de Nederlanden, vroege renaissancesnijkunst. In de 17e eeuw is het vertimmerd tot herenbank. (124)

- Schoonhoven kent ook nog twee kerken die zijn gewijd aan de H. Bartholomeus. Op Wal 30 vinden we de oud-katholieke kerk van architect Copper uit 1905, die een ouder gebouw op dezelfde locatie verving. Het is een tamelijk bescheiden gebouw. Tot de meest karakteristieke eigenschappen moet het beeld van de patroonheilige in een nis op de linkerhoek van de voorgevel worden gerekend.

De andere Sint Bartholomeus is een RK driebeukige pseudobasiliek (wat wil zeggen dat er wel zijbeuken zijn, maar dat de wanden van het middenschip daar inwendig niet hoog genoeg bovenuit steken om vensters te kunnen bevatten. De dakhelling is daarom ononderbroken). Margry ontwierp het gebouw in een stijl die het midden houdt tussen neo-Romaans en neo-vroeggotisch als opvolger van de RK kerk even verderop, aan Wal 14. Dat gebouw uit 1784 is nog goed herkenbaar in de tegenwoordige plateelbakkerij. (124)

- De remonstrants gereformeerde kerk op Kruispoortstraat 6 is van het type schuurkerk (zie gereformeerde kerk Berkenwoude). De tuitgevel aan de voorzijde heeft in het klimmende boogfries en de lisenen neo-Romaanse elementen. (124)

- De voormalige synagoge aan Haven 13 is in 1838 gebouwd. De bescheiden voorgevel stamt echter uit 1868. Tegenwoordig is het een vestiging van Rikkoert Juweliers. In het pand is een grote particuliere collectie antiek zilver uit Schoonhoven van de Gouden Eeuw tot 1900 ondergebracht. Ook hedendaags zilver en de vervaardiging hiervan zijn in de zilversmidswerkplaats te bewonderen. Naast deze hedendaagse werkplek is ook de werkplek van een zilversmid uit de 17e eeuw te bezichtigen evenals een Mikwh, een traditioneel Joods bad dat achter de synagoge is gevestigd.

- Joodse begraafplaats aan de Nes.

- Het stadhuis is in 1454 opgetrokken in gotische stijl, maar door opeenvolgende verbouwingen is daar weinig van over. Al sinds de 16e eeuw wordt van hieruit ieder uur aangekondigd door klokkenspel. Het huidige carillon stamt grotendeels uit 1775 en bestaat uit 50 klokken. Iedere woensdag van 11.30 tot 12.30 uur en iedere zaterdag van 10.00 tot 11.00 uur geeft de stadsbeiaardier een concert.

- Op de grens van de stad en het veer staat de Veerpoort uit 1601, gebouwd in renaissancestijl. Het is de enige stadspoort die bewaard is gebleven, omdat hij ook dienst deed als waterkering. Nog steeds gaan bij hoge waterstand de deuren dicht. Bij de Veerpoort staat een standbeeld van Theunis Koy, voormalig gezagvoerder van de radersalonboot op de Lek.

- Net buiten de Veerpoort staat het beeld van Olivier van Noort. Van Noort was in 1598 de eerste Nederlander die om de wereld zeilde (de Spanjaard Magelhaen en de Britten Drake en Cavendish gingen hem voor). Zijn relatie met de stad komt voort uit een opdracht van de toenmalige stadhouder Prins Maurits. Van Noort werd in 1622 compagniehoofd en moest orde op zaken stellen in het roerige Schoonhoven. In 1625 vond hij het tijd om te stoppen en deed hij zijn compagnie over aan Coenraet van Amerongen. Op 22 februari 1627 is Olivier van Noort overleden. Hij ligt begraven in de Bartholomeuskerk. In de zerk van zijn graf staat zijn wapen gegraveerd.

- Toen in 1963 het garnizoen uit Schoonhoven verdween, kwam daarmee een einde aan een honderden jaren oude traditie. Want al in de 17e eeuw waren hier militairen gelegerd. Tot ongeveer 1750 vonden deze militairen huisvesting bij particulieren. Er was in die tijd dus geen kazerne, maar er was wél behoefte aan opslagruimte voor militaire benodigdheden. Aan de Oude Haven, op het terrein van het voormalige Sint Elisabethsklooster, is daarom in 1627 het Arsenaal gebouwd.

- De Duitsers sloopten in 1942 de rails van de stoomtrein (het ‘boemeltje’) naar Gouda. De rails is nooit meer hersteld. Het witte stationsgebouwtje staat er nog en er is ook nog steeds sprake van een Stationsplein.

- De watertoren van Schoonhoven is de oudste van de Krimpenerwaard en één van de meest beeldbepalende gebouwen in het silhouet van de stad. Hij is gebouwd in 1900/1901 naar een ontwerp van F.A. de Jongh. Deze architect ontwierp ook de bijzondere watertoren van Nijkerk. De toren is 50 meter hoog. Het geheel is versierd met kantig houtwerk, siermetselwerk en een leibedekking. De toren kreeg daardoor een zeer schilderachtig silhouet, dat nauwelijks meer iets te maken heeft met het technisch gegeven van een hooggeplaatst waterreservoir. De zeer hoge met leien bedekte spits vervulde bijvoorbeeld geen enkele voor de waterleiding nuttige functie. De houten trappen, waarlangs de woning van de machinist op de eerste verdieping buitenom kon worden bereikt, waren om de symmetrie te handhaven aanvankelijk in viervoud uitgevoerd, terwijl één voldoende zou zijn geweest. Al na circa 10 jaar werden ze gesloopt. De toren is tot 1990 in functie geweest. Tegenwoordig biedt de toren onderdak aan Zilvergalerie De Watertoren.

- De Waag, die als een brug de haven overspant, dateert uit de 17e eeuw. Hier werd de hennep gewogen, die in de Lekstreek werd verbouwd. Vooral in de Gouden Eeuw was er grote vraag naar hennep voor de fabricage van touw. Voor een beetje Oost-Indiëvaarder was al gauw een dikke kilometer touw nodig. Met de komst van de stoomschepen was het gedaan met de handel in hennep. Maar toen had Schoonhoven zijn reputatie als zilverstad al gevestigd.

- De zilvercollectie van het Nederlands Zilvermuseum geeft een chronologisch en representatief beeld van Nederlands gebruikszilver van 1600 tot heden. Er zijn bijvoorbeeld koffie- en theeserviezen, kandelaars, schalen, eet- en dienbestek. Bovendien wordt het goud- en zilversmidambacht, inclusief het keuren van edelmetaal, inzichtelijk gemaakt. De klokkencollectie geeft een overzicht van Nederlandse klokken en horloges vanaf de 16e eeuw. Er is verder een omvangrijke verzameling uurwerkmakers- gereedschappen, gebruikt door de eeuwen heen.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- "Sinds 1994 organiseert Brass Band Schoonhoven (BBS) jaarlijks het BBS Jeugdfestival (op een zaterdag eind januari of begin februari). Het BBS JeugdFestival is uitgegroeid van een festival met voornamelijk deelnemers uit de regio tot een festival dat landelijk op de agenda staat van ieder Jeugd- en Opleidingsorkest. Ieder jaar hebben we 16 verenigingen uit heel Nederland te gast. Deze Jeugdorkesten omvatten in totaal ongeveer 500 jeugdleden en beginners van een zeer varierend niveau. Om hier onderscheid in te maken kunnen de verenigingen inschrijven op 3 verschillende niveaus; de Instapdivisie is voor orkesten die net begonnen zijn en nog Flexband muziek spelen; de Beginnersdivisie is voor orkesten die als te beoordelen werken al 5e divisie muziek spelen; de Gevorderdendivisie is voor orkesten die al langer met elkaar spelen en als te beoordelen werken 4e/3e divisie muziek spelen. Voor het Jeugd- of Opleidingsorkest met de hoogste waardering in punten van de jury is er een trofee te winnen. Daarnaast hebben wij een trofee voor de dagwinnaar. Voor de jongste deelnemer, het beste programma en de beste solo/sectie hebben we nog een speciaal aandenken."

- Kermis in maart op het Doelenplein.

- Koningsdag.

- Op het veld bij de Kamerling Onnesdreef in Schoonhoven vindt in een weekend eind mei jaarlijks het Internationaal Zilverstad Vliegerfeest plaats. Mensen komen uit het hele land om hier aan deel te nemen en nemen een camper, caravan of tent mee voor de overnachting. Het is twee dagen lang een fleurig gebeuren met vliegers die tot driehonderd meter hoog de lucht in gaan. "Er was bijna nooit een vliegeractiviteit in het centrum van het land. Daarom wilde ik graag een dergelijk evenement organiseren. Het is altijd een hobby van mij geweest. Ik heb zo’n twintig vliegers, allemaal zelf gemaakt", aldus organisator Volkert Jansen. Het Vliegerfeest begint zaterdagochtend om 10.00 uur. De zaterdagavond is het spectaculairst. Dan worden de vliegers uitgerust met ledlampjes, wat een sprookjesachtig gezicht is. Er is geen wedstrijdelement aan dit evenement. "Het belangrijkste is dat we een plezierig weekend tegemoet gaan en dat jong en ouder kan kennismaken met de vliegersport", aldus Jansen.

- Nationale Zilverdag (tweede pinksterdag). Ambachtslieden en goud- en zilversmeden geven demonstraties, er zijn diverse exposities van antiek Schoonhovens zilver tot groot, eigentijds gebruikszilver.

- Schoonhovense Dag op een zaterdag in juni. Overdag is er braderie en ieder jaar is er een bijzonder evenement. ‘s Avonds is er een taptoe.

- Het Oude Haven Concert (eerste zaterdag van september) biedt een hoogwaardig klassiek programma (vergelijkbaar met het beroemde Amsterdamse Prinsengrachtconcert).

- De Zilverstadtocht (op een zaterdag in september), georganiseerd door Spomuza, is een begrip onder wandelaars in het hele land. De afstanden waaruit je kunt kiezen, zijn 5, 10, 15, 20 en 30 kilometer.

- De Werkgroep Open Monumentendag van de Historische Vereniging organiseert jaarlijks de Open Monumentendag (2e weekend van september) in Schoonhoven, met een thema dat past in het jaarlijks wisselende landelijke thema.

- De Dijkloop (op een zaterdag in oktober) is een halve marathon.

- Oliebollenloop (31 december).

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Site met wat er te doen is in Schoonhoven, opgezet door de lokale VVV.

- Zwembad 't Wilgerak is een openluchtzwembad met drie fraaie buitenbaden, ruim opgezet met een aparte ruimte voor gezinnen met jonge kinderen, en heeft een grote speel- en zonneweide. Door het goede overzicht en de routing is 't Wilgerak een van de modernste en veiligste buitenbaden in Nederland. Er is een peuterbad, een familiebad en een diep bad. Het peuterbad heeft een waterpaddenstoel en een kleine glijbaan. Midden op dit afsluitbare terrein is voor de peuters een nieuw groot speeltoestel geplaatst. In het familiebad zijn verschillende speel- en spelmogelijkheden, zoals een waterspuitbol, een glijheuvel, een polodoel en een waterglijbaan van 35 meter. In het diepe bad (diepte 2.00 meter) kunnen zwemliefhebbers naar hartelust zwemmen, baantjes trekken, duiken of spelen.

Zwembad ’t Wilgerak heeft een grote zonneweide met veel sport- en spelfaciliteiten. Zo kan er gevoetbald worden bij kleine en grote voetbaldoelen. Ook zijn er mogelijkheden voor volleybal, badminton, basketbal en tafeltennis. Het zwembad beschikt over moderne kleed- en doucheruimten en er zijn kluisjes voor het veilig opbergen van waardevolle eigendommen. Verder is er een eenvoudige horecavoorziening waar onder meer ijs, frisdrank en warme snacks verkrijgbaar zijn.

- Bij de VVV is de Openatelierroute verkrijgbaar. Deze wandelroute leidt je langs diverse zilversmidateliers, waaronder de watertoren die midden jaren negentig gerestaureerd is en aan diverse zilversmeden plaats biedt.

- Markt op woensdag, op het Doelenplein, van 08.30-12.00 uur.

- Wereldwinkel Schoonhoven verkoopt originele cadeaus en (h)eerlijke levensmiddelen uit andere culturen. De producten zijn gemaakt met respect voor mens en milieu. Omdat de producenten - zoals zilversmeden, pottenbakkers en koffieboeren - er een rechtvaardige prijs voor krijgen, kunnen ze een menswaardig bestaan opbouwen. Met jouw aankoop help je hen daarbij.

- Strandje aan de Lek tussen hectometerpalen 0.5 en 0.6.

- Het Schoonhovense Veer kent een lange geschiedenis. Al in de 13e eeuw was er sprake van een veerverbinding. In de 17e eeuw werd het geëxploiteerd door Schoonhoven in samenwerking met de Heren van Liesvelt. Het pontje was toen vooral bestemd voor boeren uit de Alblasserwaard, die zo hun waren konden vervoeren naar de markt in de stad. Pas in 1896 kwam het veer geheel in handen van de stad. Lange tijd werd met twee boten gevaren: de ‘veerpont’ voor het overzetten van paarden en wagens en de ‘veerboot’, een roeiboot, voor het overzetten van voetgangers en hun bagage.

In 1910 werd de houten pont vervangen door een ijzeren. Deze pont was bevestigd aan in de rivier gelegen bootjes en werd door de stroom naar de overkant geduwd. Later is de ijzeren pont vervangen door een kabelpont, die met handkracht langs een ijzeren, dwars over de rivier gespannen kabel werd getrokken. Omdat in koude tijden het water op de kabel kon bevriezen, werd op een metalen plaat met poetsdoeken een vuurtje gestookt. De kabel liep langs het vuur en werd zo ijsvrij gehouden. Als de rivier helemaal dichtgevroren was, werd door de veermannen met houten planken een veilig pad uitgezet over het ijs. Dat het aantal overzettingen net zo stormachtig is toegenomen als het verkeer in het algemeen, illustreren de volgende cijfers: in 1926 werden per dag gemiddeld 16 auto’s overgezet, tegenwoordig zijn dat bijna 3.000 auto’s en circa 50 vrachtwagens per dag.

- Stichting Belbus Schoonhoven e.o. onderhoudt met 2 bussen een vervoersdienst op maat binnen deze stad e.o. voor senioren (55+) en voor de bewoners van Gemiva zodat ze (weer) kunnen deelnemen aan het maatschappelijk verkeer. Zij doen dit 5 dagen per week met ca. 50 vrijwilligers. Nieuwe vrijwilligers zijn altijd welkom.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Schoonhoven, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Oude ansichtkaarten van Schoonhoven.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Schoonhoven (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Voortgezet onderwijs: - "Bij Vakschool Schoonhoven kun je kiezen tussen mbo-opleidingen of cursussen in de richtingen Goud- en Zilversmeden, Juwelier en Uurwerktechniek. Deze richtingen zijn een combinatie van creativiteit, techniek en commercieel inzicht. Kies een kant die bij jou en je carrière past. Er zijn veel mogelijkheden voor specialistische cursussen en erkende diploma's."

- Muziek: - "Brass Band Schoonhoven (BBS) is muzikaal ambassadeur van de Zilverstad en al lange tijd een van de meest succesvolle en toonaangevende brassbands in Nederland en Europa. Naast een kampioensdivisieband beschikt de vereniging ook over een brassband in de 2e divisie en een opleidingsband. De drie bands van BBS nemen regelmatig en met veel succes deel aan concertwedstrijden in binnen- en buitenland. Daarnaast zijn de drie bands veelvuldig te beluisteren op de diverse concertpodia en organiseert de vereniging ook nog eens een groot aantal vooraanstaande concerten en evenementen in en buiten de stad. Op onze website vind je uitvoerige informatie over de drie bands en al hun activiteiten. Je kunt er ook workshops en ensembles boeken. Wellicht heb je interesse in ons sponsorprogramma. Je kunt er ook je kind opgeven om bij onze jeugdband te spelen. We hopen je spoedig te ontmoeten op een van onze concerten of tijdens een repetitie van een van onze bands in ons eigen muziekcentrum De Koperdoos.

BBS-A is de kampioensband van Brass Band Schoonhoven (BBS). Deze groep zeer getalenteerde musici onder leiding van befaamde dirigenten heeft menig prijs in binnen en buitenland gewonnen. Winnaar van het Nederlands Brassband Kampioenschap in 2010, 2011, 2012, 2013, 2016 en 2019. Winnaar Brass in Concert Entertainment 2014. EuroBrass kampioen 2011, 2012, 2013 en 2018. Ook het in 1994 opgerichte BBS-B gooit regelmatig hoge ogen tijdens kapioenschappen. BBS-C is de opleidingsband van BBS. De C-band richt zich op de jeugd. Kinderen vanaf 8 jaar die interesse in muziek hebben en het leuk vinden om in een orkest te spelen zijn dan ook van harte welkom. Elke donderavond repeteren wij in ons clubgebouw De Koperdoos. Hoewel we heel serieus zijn hebben we ook veel lol, met name in de pauze. Het repertoire is veelzijdig met allerlei soorten muziek, van pop tot rock, van klassiek tot hiphop en Disney muziek. Wij zijn van alle markten thuis.

De C-band gaat graag en regelmatig op pad om ergens op een podium een spetterend optreden te verzorgen. Deze optredens zijn vooral in omgeving van Schoonhoven. Bijvoorbeeld op Koningsdag, waar de C-band een muzikaal openluchtconcert geeft op het Doelenplein en op Bartholomeusdag zijn wij meestal te bewonderen en te beluisteren op de Stenenbrug. Daarnaast geven wij met regelmaat een speciaal themaconcert voor familie, vrienden en bekenden waarbij de concertzaal wordt omgetoverd in speciale sferen en waarbij soms lekkere hapjes worden geserveerd. Ook doen wij mee aan wedstrijden voor jeugdbands waarbij een jury ons beoordeelt, zoals ons eigen Brassband Jeugdfestival dat ieder jaar in onze eigen stad wordt georganiseerd. Maar we maken niet alleen maar muziek! We hebben ook heel veel lol samen. Zo organiseren wij voor de jeugd extra activiteiten zoals een weekend muzikaal kamperen. Misschien wil je een keer een kijkje nemen op de repetitie om te kijken of jij het ook leuk vindt. Kom dan een keer langs op vrijdagavond in de Koperdoos. Ben je daarna nog steeds enthousiast, dan kun je twee gratis proeflessen krijgen op een blaasinstrument of op slagwerk. Wil je meer informatie over de lessen die wij geven, kijk dan op de pagina Opleidingen. Je kunt je op die pagina ook aanmelden als lid, of een aanvraag indienen voor proeflessen of een andere vraag stellen."

- Popkoor Schoonhoven.

- Sport: - Tennisvereniging Het Hofland.

- Zorg: - Het monumentale voormalige Gereformeerde Weeshuis is in 2017 verbouwd en herbestemd tot kleinschalig woonzorgcentrum Herbergier Schoonhoven. Hun uitgangspunt is om mensen met geheugenproblematiek te helpen om een zo goed mogelijk leven te leiden, op hun eigen manier. Bij hen staat de mens centraal, daarom bieden zij maatwerk. De individuele ondersteuningsvraag is het uitgangspunt: wat kan en wil iemand zelf? Zoveel mogelijk zelf doen, alleen of samen met anderen.

- Veiligheid: - Brandweer Schoonhoven.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)