Sint Andries, buurtschapsgezicht. Dit betreft het deel op de locatie van het oude, geheel verdwenen fort.
Sint Andries, Sluis Sint Andries, met rechts een van de twee woningen bij de sluis, vermoedelijk voormalige sluiswachterswoningen?
Buurtschap Sint Andries bij het dorp Heerewaarden is genoemd naar het gelijknamige fort. De buurtschap ligt aan het Kanaal van Sint Andries, dat de rivieren Waal en Maas met elkaar verbindt. (© Kadaster)
- Sint Andries is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Bommelerwaard, gemeente Maasdriel. T/m 1998 gemeente Heerewaarden.
- De buurtschap Sint Andries valt voor de postadressen grotendeels onder het dorp Heerewaarden, deels onder het dorp Rossum (dat betreft de onder Statistische gegevens beschreven 4 woonschepen of -arken).
- De buurtschap Sint Andries ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom - sinds februari 2022 - witte plaatsnaamborden.
Terug naar bovenDe buurtschap Sint Andries ligt ZW van Heerewaarden, rond de gelijknamige weg, een doodlopend zijweggetje van de Van Heemstraweg. De buurtschap ligt bij het punt waar de Maas en de Waal het dichtst bij elkaar komen (en vroeger daadwerkelijk bij elkaar kwamen). Dit wordt mooi geillustreerd, naast uiteraard de ligging van de rivieren op zich, door het feit dat W van de buurtschap de Waaldijk loopt en NO ervan de Maasdijk.
Terug naar bovenIn 1840 omvat de buurtschap (destijds onder de benaming Oud Sint Andries) 15 huizen met 93 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap 6 woonhuizen, verdeeld over 4 panden aan de weg St. Andries (gelegen op het terrein van en binnen de ter plekke nog herkenbare contouren van het oude fort) en 2 woonhuizen aan het weggetje Sluis Sint Andries, zoals de naam al suggereert gelegen bij de sluis. Direct Z daarvan liggen nog 4 woonschepen of -arken, die voor de postadressen onder het W gelegen buurdorp Rossum vallen.
Terug naar boven- Fort Oud Sint Andries is is tijdens het Beleg van Zaltbommel (1599) in opdracht van Francesco de Mendoza gebouwd door Andreas, kardinaal van Oostenrijk. Andreas is tijdens de bouw geholpen door zijn broer, de markgraaf van Burgau, en hertog Maurits van Saksen. Het fort had de vorm van een vijfhoek. De Spanjaarden kozen juist deze plaats omdat ze van hieruit een perfect uitzicht over het rivierengebied hadden. In 1812 is het fort vervangen door het Nieuw Fort Sint Andries, waarvoor zie verder het hoofdstuk Bezienswaardigheden. Van het oude fort is niets meer over. Op plattegronden en ter plekke zijn de contouren van waar het fort heeft gestaan nog te zien door de gracht die er nog loopt.
Terug naar boven- Het Nieuw Fort Sint Andries dateert uit 1812 en is gebouwd ter vervanging van het (oude) Fort Sint Andries uit 1599, dat een paar honderd meter noordoostelijker lag. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is in het fort een kleine afdeling van de Duitse Luftwaffe gestationeerd. Later in de oorlog bezetten troepen van de 712e Duitse Infanteriedivisie het fort. In april 1945 is het fort door de Duitsers opgeblazen, nadat de Engelse Royal Marines vanuit Kerkdriel en het Belgische 2e Bataljon Fusiliers vanuit Heerewaarden een aanval op het fort hadden ingezet. De ruïne van het fort is blijven liggen en onderdeel geworden van de natuur in dit gebied. Het fort is als speerpunt aangewezen in een groot natuurontwikkelingstraject. Voor dit doel zal het fort ook (deels) worden gerestaureerd.
- Op de Waaldijk staat het Hadwin & Stopher Memorial. Met het monument, dat in 1999 is geplaatst, worden vier Engelse soldaten herdacht die op 26 oktober 1944 tijdens een patrouille vanuit Dreumel bij het fort in een hinderlaag liepen en daarbij om het leven kwamen.
- In 1955 is op Nieuw Fort Sint Andries een luchtwachttoren van het Korps Luchtwachtdienst (KLD) gebouwd, luchtwachttoren 8E1 - Rossum. Deze betonnen raatbouwtoren was bedoeld om laagvliegende vliegtuigen waar te nemen, die lager vlogen dan de radar kon waarnemen. De toren was onderdeel van een netwerk van 276 uitkijkposten dat in de jaren vijftig van de 20e eeuw, ten tijde van de Koude Oorlog, over heel Nederland was ingericht. De luchtwachttoren is gebruikt tot 1964, toen het KLD werd inkrompen en de luchtwachttorens in dit deel van het land werden opgeheven. In 2006 is de luchtwachttoren door eigenaar Staatsbosbeheer opgeknapt en voorzien van moderne stalen trappen en een nieuwe verdiepingsvloer. De toren is opengesteld als uitkijktoren voor bezoekers en kan dagelijks worden beklommen.
- Het Kanaal van Sint Andries is een kort kanaal tussen de Maas en de Waal, ZW van Heerewaarden. Lengte: 2,13 km. Breedte: circa 45 m. Diepte: -3,00 NAP. Het oorspronkelijke kanaal is rond 1599 gegraven, tijdens de Tachtigjarige Oorlog tegen de Spanjaarden. Het heette toen Schanse Gat. In 1856 werd het oude kanaal afgesloten door de bouw van een schutsluis. In de jaren dertig van de 20e eeuw is de Maas gekanaliseerd. Hierdoor kwamen de drempels in de schutsluis van het kanaal te hoog te liggen. In 1934 is een nieuw en breder kanaal met schutsluis aangelegd, 100 meter W van het oude kanaal, W langs het fort. Het oude kanaal liep O langs het fort.
Sociaal geograaf Roger Raat heeft het ambitieuze doel op zich genomen om te zijner tijd uiteindelijk alle 1.157 kanalen van ons land te beschrijven. Daartoe heeft hij de site Kanalen in Nederland opgezet, waar hij met een zekere regelmaat een beschrijving van een kanaal plaatst. Anno 2019 staan er ca. 20 kanaalbeschrijvingen op de site. Een daarvan is een beschrijving van het Kanaal van Sint Andries, dat hij ter plekke langs is gewandeld, om het vervolgens goed te kunnen beschrijven. Dat viel nog niet mee (dat wandelen dus, niet het beschrijven), omdat er ter plekke geen wandel- of fietspad langs loopt. "Dit betekent dat het langs dit kanaal heerlijk struinen is", aldus Roger. Lezing van zijn boeiende beschrijving kunnen wij zeer aanbevelen. Wellicht stimuleert het je om er ook zelf eens te gaan wandelen. Liefst wel met eentje tegelijk, want, aldus Roger: "Ik zou zeggen mensen, 'blijf hier weg', dan is het nog eenzaam genieten."
Sluis Sint Andries is 110 meter lang en 14 meter breed. De sluisdrempel ligt op -2 m NAP (CEMT-klasse Va). De hefdeuren kunnen tot +11,88 m NAP worden geheven. Over de sluis ligt een hefbrug met de onderkant in gesloten toestand op 9,35m NAP. Deze hefbrug is onderdeel van de provinciale weg N322. Naast de noordelijke heftorens ligt een vaste brug op +13 m NAP, bestemd voor fietsers en bomfietsers. Bij calamiteiten kan deze ook worden gebruikt door politie, brandweer en ambulance. De sluiswachter kan worden opgeroepen op marifoonkanaal VHF 20. De sluis wordt op afstand bediend vanaf het sluizencomplex te Lith (Prinses Máxima Sluizen). Bij een buitenwaterstand in de Waal van 7,75 m NAP of hoger wordt niet geschut.
Opschutten in Sluis Sint Andries is voor beginnelingen verraderlijk. Als na het invaren de deur achter het schip is gesloten, gaat kort een sirene en wordt de andere hefdeur iets getrokken, waardoor het water onder de deur door met enig geweld naar binnen kolkt. Bij het bevaren van het kanaal en het gebruik van de sluis komt heel wat stuurmanskunst kijken en zijn er veel aspecten die je in de gaten moet houden, onder meer om de beroepsvaart in het gebied niet te hinderen. De instructies voor schippers voor gebruik van kanaal en sluis vind je hier.
In 2016 klaagden omwonenden, waaronder Camping Heerewaarden, over met een zekere regelmaat optredende storingen aan Sluis Sint Andries, waardoor de slagbomen naar beneden bleven, ook als de schepen al ruimschoots de sluis door waren. Dat kon soms uren duren, met als gevolg dat sommige automobilisten de fietsbrug namen. In augustus 2016 hadden onderhoud en aanpassingen aan het bedieningssysteem nog niet het gewenste resultaat, maar het aantal storingen zou er al wel door moeten verminderen, aldus Rijkswaterstaat. In juni 2017 meldt zij dat de eindschakelaar de grote boosdoener was. Die is dan ook vervangen. In november 2019 stelt de gemeenteraad dat er iets aan de files bij de sluis zou moeten worden gedaan. Een meerderheid van de raad gaf wethouder Jan Hein de Vreede de opdracht om het onderwerp weer te bespreken met de provincie en Rijkswaterstaat. De wethouder liet daarop weten dat Rijkswaterstaat en de provincie in eerdere overleggen duidelijk hebben laten weten 'niet positief' te zijn over de aanleg van een hogere brug, en áls die daar nu wel voor te vinden zouden zijn, dat de gemeente er dan wel aan moet meebetalen. Andere raadsleden stelden dat de files vooral zouden komen door regelmatig optredende storingen aan de sluis. Een omwonende stelt op de bij het gelinkte artikel horende Facebookpagina dat de files volgens hem vooral komen door sluipverkeer dat zo de files op de A15 ontwijkt.
Terug naar boven- "Het Nieuw Fort Sint Andries, gelegen in de Bommelerwaard vlak bij Heerewaarden, is niet zo “nieuw” meer. Integendeel, het fort verving 200 jaar geleden al een veel ouder fort. Een fort dat toen al 400 jaar lang de Waal beschermde op een zeer kwetsbare en doorwaadbare plaats. Het huidige fort ligt dan ook op een oude strategische plek met een rijke historie. Hoewel de historie natuurlijk zeer interessant is, wil ik in dit stuk eigenlijk graag meer vertellen over de huidige situatie. Nadat het fort zijn militaire functie verloor eind jaren zestig, werd het aan zijn lot overgelaten en nam de natuur bezit van het geheel. Slechts een paar stuks jongvee van de plaatselijke boer hielden het in de jaren daarna wat open.
Gaandeweg de laatste 20 jaar heeft een vrijwilliger de keldergewelven van Nieuw Fort Sint Andries vrij gegraven. Bovenop de gewelven en rondom groeien nu ongeveer 107 plantensoorten. Sommige van het soort wat je normaal in bijvoorbeeld de Franse Elzas ziet en veel soorten uit het stroomgebied rond grote rivieren. Soorten als het grasklokje, de agrimonie, marjolein, geraniumsoorten en karweivarkenskervel vinden er weer een plekje. Sinds 2018 groeit op de zonnige hellingen de wolfsmelk voor het eerst en zien we grotere hoeveelheden pinksterbloemen.
In de gracht rondom de resten van het fort heeft de kamsalamander een perfect voortplantingsgebied en op de rondgelegen beschermende wal groeien bomen, struiken en struiken die weer een perfecte huisvesting zijn voor vogels en zoogdiertjes. Wat het gebied een extra dimensie geeft is dat ten tijde van de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog, er een aantal jonge Engelse soldaten zijn gedood. Van twee jongens zijn de lichamen nooit gevonden. Ergens hebben zij een laatste rustplaats in dit gebiedje en met dat gevoel betreed ik ook altijd het terrein.” Aldus boswachter Saskia Linssen in 2018 op het Boswachtersblog Rivierengebied.
Veel mensen zoeken de natuur op om even te kunnen ontspannen. Genieten van rust en stilte zijn levensbehoeften die we allemaal wel eens nodig hebben. Maar voor sommige mensen is natuur ook inspirerend en motiveert het hen om zelf een bijdrage te willen leveren aan het behoud hiervan. Gijsbert Smit, kunstenaar en “parttime terreinbeheerder" vindt op Nieuw Fort Sint Andries zijn inspiratie: "In al die jaren is het fort een oase van rust en warmte geworden en bijna iedere kent het. Binnenkort komt het ROC uit Geldermalsen en zij gaan aan de slag om sommige vormen van verval te herstellen. Als buurtbewoner werk ik met veel enthousiasme aan het herstel van de vegetatie. Een vegetatie die vroeger heel gewoon was in het hele gebied van Zaltbommel tot Nijmegen. En het lukt! Ieder jaar dringen we de ruigte iets verder terug en zie je steeds meer oorspronkelijke planten verschijnen.
Juist omdat het gebied zo kansrijk is en die oude natuur zo krachtig, is mijn inspanning echt bevredigend. Samen met de medewerkers van de gemeente Maasdriel en Staatsbosbeheer houden we het fort en zijn omgeving op orde. Ik hoop dat iedereen die deze plek bezoekt kan voelen en zien hoe bijzonder dit gebiedje is." Aldus Gijsbert Smit, d.d. 15 mei 2018. (bron: Staatsbosbeheer)
- "In de Bommelerwaard bij Heerewaarden en buurtschap Sint Andries liggen de Waal en de Maas op slechts een steenworp afstand van elkaar. De Maas buigt hierna zuidwaarts af, richting Den Bosch en de Waal stroomt westelijk richting Zaltbommel. Ooit waren de Waal en Maas op dit punt met elkaar verbonden. In 1904 werden ze definitief van elkaar gescheiden met de aanleg van de Heerewaardense Afsluitdijk. Dit gebeurde omdat het water van twee aparte rivieren destijds makkelijker te beheren was. Dat was echter funest voor de visstand en ook andere dieren en planten konden vanaf dat moment niet meer profiteren van de unieke verbinding tussen twee zeer verschillende riviersystemen.
Belangrijke verbinding. Ruim een eeuw later werken we samen met Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten aan een plan om op dit smalste stuk tussen de Waal en de Maas bij Sint Andries deze rivieren weer met elkaar te verbinden. Dit is niet alleen voor de natuur van belang, maar ook de (drink)waterkwaliteit en de recreatie gaan er op vooruit. En op termijn kan deze verbinding zelfs een cruciale rol spelen in de hoogwaterveiligheid van de zuidelijke Randstad. Jos Rademakers: ‘Het terugbrengen van een connectie is vooral ecologisch interessant omdat de Waal en de Maas twee verschillende ecosystemen zijn. Als je die mengt, krijg je spannende interactie.’ De otter en de bever hebben er baat bij, zo kunnen ze zich makkelijker verplaatsen. Wellicht dat zelfs de fint, een nu zeer zeldzame trekvis, hierdoor terugkomt in de Nederlandse wateren.
In 2013 werden er al plannen gemaakt om de verbinding tussen de rivieren te herstellen. In dat plan zou het verval tussen de rivieren - het water in de Waal staat gemiddeld twee meter hoger dan in de Maas - benut worden voor een waterkrachtcentrale. Door het wegstromende Waalwater zou de scheepvaart gehinderd kunnen komen, waardoor Rijkswaterstaat niet akkoord ging met het plan. Nu, voor het programma Life IP Deltanatuur: een Europees programma voor natuurontwikkeling langs Nederlandse rivieren, zijn de plannen weer tevoorschijn gehaald. Er is weer subsidie vrijgekomen om de verbinding tussen Maas en Waal opnieuw te onderzoeken.
Het verbinden van de twee grote rivieren bij Sint Andries is een complex project waar veel partijen bij betrokken zijn: gemeenten, provincie, Rijkswaterstaat, het waterschap, natuurorganisaties. Naast bestuurlijke zijn er ook de nodige technische hobbels te nemen. Zo zal de overgang van de Waal geleidelijk gemaakt moeten worden waardoor het water wordt afgeremd. Ook moet het water onder de Van Heemstraweg door, naast een belangrijke provinciale weg ook een primaire waterkering. Landschappelijk kan de verbinding het mooist worden ingepast in het Voornse Gat, dat eind 19e eeuw is gedempt. Van het plan zijn inmiddels meerdere opties doorgerekend. Het is zowel financieel als technisch haalbaar. Als we willen is deze gedroomde natte ecologische verbindingszone over enkele jaren realiteit." (bron: ARK Natuurontwikkeling, 2020)
Reactie toevoegen