Sloterdijk

Wijk
Dorp in de stad
Amsterdam
Noord-Holland

sloterdijk_plaatsnaambord_kopie.jpg

Sloterdijk is een voormalig dorp, thans wijk en bedrijventerrein en voor een klein deel nog 'dorp in de stad' in de provincie Noord-Holland, gemeente Amsterdam. T/m 1920 gemeente Sloten.

Sloterdijk is een voormalig dorp, thans wijk en bedrijventerrein en voor een klein deel nog 'dorp in de stad' in de provincie Noord-Holland, gemeente Amsterdam. T/m 1920 gemeente Sloten.

sloterdijk_op_kaart_openstreetmap.jpg

De afgelopen eeuw zijn door de verstedelijking steeds stukjes van het dorp Sloterdijk 'afgesnoept'. Wat nu nog resteert is een enclavetje O van de A10 en de Sloterdijkerweg, N van de S103, rond Spaarndammerdijk 579-715. (© www.openstreetmap.org)

De afgelopen eeuw zijn door de verstedelijking steeds stukjes van het dorp Sloterdijk 'afgesnoept'. Wat nu nog resteert is een enclavetje O van de A10 en de Sloterdijkerweg, N van de S103, rond Spaarndammerdijk 579-715. (© www.openstreetmap.org)

Sloterdijk

Terug naar boven

Status

- Sloterdijk is een voormalig dorp, thans wijk en bedrijventerrein en voor een klein deel nog 'dorp in de stad' in de provincie Noord-Holland, gemeente Amsterdam. T/m 1920 gemeente Sloten.

- Sloterdijk valt, ook voor de postadressen, onder de stad Amsterdam.

- Sloterdijk heeft geen wijkborden (meer), zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je dit stadsdeel binnenkomt en weer verlaat. De naam staat wél vermeld onder de straatnamen op de straatnaambordjes.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1395-1396 Sloterdam, 1450 Sloterdijck, 1480-1481 en 1517 Sloeterdyck, 1573 Slooterdijck5, 1680 herdruk 1745 Slooterdyck.

Naamsverklaring
"Betekent dam 'waterkering dwars door een waterloop', later vervangen door dijk 'waterkering', in het water de Slote (waarvoor zie Sloten), ter afsluiting van dit water van het IJ."(1)

Terug naar boven

Ligging

Sloterdijk in brede zin ligt NW van het Centrum, N van de N200 / S103. Het restant van het oude dorp ligt aan de Spaarndammerdijk, en wel het doodlopende stukje van die dijk gelegen tussen de A10 en Sloterdijkweg in het W, en Volkstuinvereniging Sloterdijkermeer in het O.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat het dan nog dorp Sloterdijk 70 huizen met 583 inwoners. Tegenwoordig heeft het 'dorp in de stad', zoals omschreven bij Ligging, nog ca. 40 huizen met ca. 100 inwoners, plus de kerk met kerkhof.

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
"Het dorp Sloterdijk is in de 15e eeuw ontstaan aan de afdamming van het riviertje de Slooter, Sloter of Slochter, dat het Slootermeer (drooggemaakt in 1644) verbond met het IJ (grotendeels drooggemaakt in 1872). Nabij de sluis in de dijk ontstond enige bedrijvigheid. In 1465 kregen de dorpelingen toestemming van Philips van Bourgondië om een waag te bouwen. De aanleg van de Haarlemmertrekvaart in 1632 bracht het dorp - naast de visserij-opbrengsten uit het Slootermeer - nieuwe welvaart. Langs het jaagpad werd een tol geplaatst. Vele welgestelden bouwden hofsteden langs de nieuwe weg van Amsterdam naar Haarlem.

Industrie, trein en tram
In de 19e eeuw ontstond ook enige industrie nabij het dorp. De eerste trein van Nederland vertrok op 20 september 1839 uit Sloterdijk (en niet uit Amsterdam) naar Haarlem. Het tijdelijke station d’Eenhonderd Roe lag namelijk net buiten de stadsgrens en was dus eigenlijk het eerste station bij Sloterdijk. De nieuwe spoorlijn liep evenwijdig aan de trekvaart en leidde het einde van de trekschuit in. De laatste voer in 1883. De spoorlijn zou echter anderhalve eeuw lang het dorp blijven doorsnijden. Van 1890 tot 1905 stopten er wel treinen in het dorp. Tussen 1904 en 1957 had het dorp een halte aan de tramlijn Amsterdam - Haarlem - Zandvoort. Sinds 1982 is er weer een tram, via de Admiraal de Ruijterweg. Zie verder de pagina Geschiedenis van de trams in deze omgeving, in tekst en beeld.

Ondergang gemeente en verstedelijking dorpsgebied
Na de annexatie in 1921 behield het dorp tot 1956 grotendeels zijn landelijk karakter. Het voormalige raadhuis werd een hulpsecretariaat van de gemeente Amsterdam. De dorpsstraat met overweg werd in 1938 onderdeel van de Velserweg, de verbinding van Amsterdam via de IJpolders naar Velsen. In de jaren zestig werd deze verbinding naar het westen verplaatst." (bron: Erik Swierstra)

Oude dorpskern net op tijd gered van de sloop
De bouw van de nieuwe spoorweghalte Sloterdijk in 1956 en de aanleg van de Einsteinweg (naar de Coentunnel) en de bedrijventerreinen in het Westelijk Havengebied in de jaren zestig leidden bijna tot de ondergang van het gehele dorp. De gemeente wilde in het gebied een groot havengebied ontwikkelen. Voor een rustiek dorpje was in dit plan geen ruimte. Daarom werd in 1968 'Stichting tot behoud Petruskerk en omgeving Oud-Sloterdijk' opgericht. De stichting was natuurlijk tegen de sloop, maar werd ook gesteund doordat er een aantal graven met eeuwigdurende rechten waren. Dit is een voor Nederland uniek verhaal. De vraag was wat te doen met de eeuwigdurende graven? Hierop was geen antwoord. Er werd dan ook van de sloop afgezien, waardoor ook het nog bestaande deel van het dorp werd gered. (bron: Stichting Behoud Petruskerk)

- Zie ook Geschiedenis van Sloterdijk in jaartallen.

- Oude huisnummering Sloterdijk (destijds was dit binnen de gemeente Sloten Wijk B).

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Sloterdijk heeft 7 rijksmonumenten (scroll naar onderen op de pagina onder de link), zijnde het ten dele met riet gedekte huis, in de kern misschien nog 17e-eeuws, op Spaarndammerdijk 657, de 18e-eeuwse langgerekte dwarshuizen op nrs. 663 en 665-667, de 19e-eeuwse houten consistoriekamer van de Hervormde Gemeente op nr. 675, de pastorie (18e eeuw of ouder) op nr. 677, de Petruskerk op nr. 681, en de 19e-eeuwse voormalige kosters-/doodgraverswoning op nr. 687.

Petruskerk
"De oudste vermelding van een kerk in Sloterdijk dateert van 24 maart 1479, toen de opbrengsten van de rijke visvangst uit het Slootermeer voortaan ten goede kwamen aan de Sint-Petruskerk. Deze kerk dateerde waarschijnlijk van omstreeks 1450. Na een mislukte aanval op Amsterdam door geuzenaanvoerder Lumey is de kerk in 1572 door de Geuzen verwoest. Na provisorisch herstel worden er vanaf de alteratie van 1578 voortaan Protestantse diensten gehouden en de kerk werd omgedoopt in Petruskerk.

In 1664 is de Petruskerk op het initiatief van kerkmeester Jan Claesz van Dijk, krachtig gesteund door de ambachtsheer van Sloterdijk, Cornelis de Graeff, herbouwd. De 15e-eeuwse kerktoren is gehandhaafd. Rond de kerk zijn vanaf de 17e eeuw diverse monumentale graftombes gebouwd, die deels nog aanwezig zijn. Na de droogmaking van de Sloterdijkermeerpolder in 1644 vielen de polderopbrengsten toe aan de kerk.

De bouw van de nieuwe spoorweghalte Sloterdijk in 1956 en de aanleg van de Coentunnelweg en de bedrijventerreinen in het Westelijk Havengebied in de jaren zestig leidden bijna tot de ondergang van het gehele dorp. Uiteindelijk bleef de historische Petruskerk met het kerkhof en enkele handenvol huizen eromheen gespaard. De in verval geraakte kerk werd in 1968 gesloten en in 1978 verkocht aan de 'Stichting tot Behoud van de Petruskerk en omgeving Oud Sloterdijk'. In 1979 werd de kerk op de monumentenlijst geplaatst, waarna tussen 1980 en 1992 restauratie kon plaatsvinden." (bron: Erik Swierstra) Voor het huidige gebruik van de kerk zie het hoofdstuk Evenementen en activiteiten.

Kerkhof
"De graven hebben voor het bestaan van de Petruskerk in Sloterdijk gezorgd door hun eeuwig durende rechten toen de Hervormde Gemeente het had afgestoten. Al in de 18e eeuw was het een bijzonder kerkhof. Dit blijkt uit de grote graven, die niet gevonden worden op de dorpskerkhoven rondom Amsterdam. Het kerkhof bood een alternatief voor wie zich niet in een van de stadskerken of op kerkelijke begraafplaatsen wilde laten begraven. Uit alle delen van de stad liggen hier tussen de Sloterdijkers Amsterdammers begraven. Daarbij waren ook katholieke priesters, doopsgezinden, quakers en remonstranten, die hier bewust voor kozen. Toen na de verwoesting door de Watergeuzen de kerk in 1664 gerestaureerd was, namen de teraardebestellingen in een stroomversnelling toe. De volgende vijf jaren werden de verschillende grafvelden om de kerk heen uitgebreid. Vanaf dat jaar werden ook de grafregisters bewaard, die 140 graven vermeldden, terwijl ook in het portaal onder de toren werd begraven en later in de twee zijkamertjes.

Naast de kerk lag een uniek grafveld waar over de volle lengte een tweede vloer was aangebracht van vijf zerken breed: het Noorderkerkhof. Het Zuiderkerkhof aan de andere kant was bedekt met gras en werd in 1665 heringericht. Verder werd er begraven op het kerkplein voor de toren. Daarnaast was er nog een grafveld, dat hoger lag, links van de ingang tegen de dijk aan, het zogeheten Bovenhofje. In 1666 kreeg het achterste stuk een keermuur langs het kerkplein en langs de zijkant kwamen hier net als op het Noorderkerkhof zij aan zij genummerde graven. Wat de Petruskerk te Sloterdijk behalve de genummerde grafvelden met zerken uitzonderlijk maakte, waren de bovengrondse tomben, die vanaf 1665 in het grafboek worden vermeld.

De meeste daarvan kwamen tegen de kerk aan, waar op den duur de ruimte tussen de steunberen met tomben werd opgevuld. In 1669 werd het hele Bovenhofje ommuurd en werd hier een grafveld gemaakt waarop de graven letters kregen. Het in stijl begraven buiten de kerk was een antwoord op de nieuwe inzichten van begraven. Vooral de bovengrondse tomben, die zo'n 3 meter lang, 2,7 meter hoog en 1,5 meter diep waren, waren daarop een goed antwoord. Ze hadden een statusverhogend effect, wat in de stad niet mogelijk was. Tussen de chique graven vond ook de elite van Sloterdijk een plek. Maar de gewone Sloterdijkers kwamen terecht op het kerkplein of op het Zuiderkerkhof. Naarmate het aantal begrafenissen groeide werd circa 1770 het kerkplein vergroot. Daarvoor werd de schuine zijde van het Bovenhofje afgesneden, waarna een rechthoekig grafveld overbleef voor drie rijen graven.

Als laatste uitbreiding volgde aan de westkant ten slotte een driehoekig grafveld, het Nieuwe Kerkhof, dat in een punt van één graf eindigt bij de dijk, zodat nu overal om de kerk wordt begraven. In 1829 werd net als op andere dorpskerkhoven ook in Sloterdijk een grafveld aangelegd als alternatief voor de kerkbegravingen. Daartoe werd het taps toelopende Hofje of Bosje, dat in de 17e eeuw met hulst beplant was, opnieuw ingericht. Het bezit van dit kerkhof zou 1,5 eeuw later de kerk van de ondergang redden. Met steun van de Sloterdijkse Wijkvereniging Uw Koninkrijk Kome kon in 1979 met de restauratie worden begonnen. De zerkenvloer werd bloot gelegd. De vijf grafvelden op dit moment zijn het Bovenhofje, het Bosje, Het Noorderkerkhof, Het Zuiderkerkhof en het Nieuwe Kerkhof. Alle graven zijn gerestaureerd en hebben hun rechtmatige grafgerechtigde weer terug." (bron: Stichting Behoud Petruskerk)

Kosters- en doodgraverswoning
"Het pand op Spaarndammerdijk 687 maakt onderdeel uit van het ensemble gebouwen van de oude dorpskern van het voormalige dorp Sloterdijk in het bijzonder van de Hervormde Petruskerk met kerkhof en de daarbij behorende gebouwen te weten de pastorie en de consistoriekamer. Het pand is oorspronkelijk gebouwd als kosters- en doodgraverswoning. Dit geheel wordt omsloten door een keermuur waarop een hek. De eerste archiefgegevens betreffende het pand dateren van 1831. Aangenomen kan worden dat het pand uit begin 19e eeuw dateert. De functie van doodgraverswoning komt tot uiting in de situering t.o.v. het kerkhof, dat d.m.v. de deur in de westgevel direct toegankelijk is. Het achterliggende vertrek werd dan ook, behalve als woonruimte ook benut als rouwkamer. Het pand is in de jaren 1990 volledig gerestaureerd en geschikt gemaakt voor hedendaagse bewoning.

De voormalige kosters- en doodgraverswoning is van algemeen belang vanwege de architectuur- en cultuurhistorische waarden, vanwege haar historisch-functionele relatie met de Hervormde kerk en het kerkhof en als voorbeeld van bouwen in traditioneel-ambachtelijke trant. Uitwendig visueel gaaf met materiele vernieuwingen bij restauratie. Inwendig enkele onderdelen behouden. De woning heeft ensemblewaarde in relatie tot de oude dorpskern van Sloterdijk in het algemeen en tot de Hervormde kerk en kerkhof in het bijzonder." (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Beeld
Op de Molenwerf, de plaats van het stationsplein bij het vroegere station Sloterdijk, is een plantsoen aangelegd, waarin sinds 2005 het beeld ‘De verdwenen boer' van Karel Gomes staat als herinnering aan de boerenbevolking die in de 20e eeuw moest wijken voor de stadsuitbreidingen.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- "De Petruskerk is vandaag de dag voor velen het decor voor een speciale gelegenheid. Na de laatste grote restauratie is het kerkje net als vroeger weer het bruisende middelpunt van het "dorpje" Oud-Sloterdijk. De Petruskerk is een locatie waar u een muziekuitvoering, receptie, rouwdienst, begrafenis en/of een buffet kunt geven. Op uw verzoek kunnen veel mogelijkheden uitgewerkt worden. Zoals klokken luiden, de rode loper uitrollen en de vlag hijsen. Lommerrijk achter de Petruskerk ligt de Consistorie verscholen. Een perfect gerestaureerd houten gebouwtje uit de 18e eeuw. Door de jaren heen heeft het gebouw dienst gedaan voor de meeste uiteenlopende doeleinden. Nu wordt het vooral gebruikt voor solisten of koren om zich om te kleden, als vergaderruimte voor kleine groepen, om een lunch te gebruiken voor een ander evenement in de kerk zelf. De ruimte is tevens te huur." (bron: Stichting Behoud Petruskerk)

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Ten oosten van het dorp Sloterdijk bevinden zich volkstuinvereniging Sloterdijkermeer en Tuinpark Nut en Genoegen, gelegen in de Overbraker Binnenpolder.

- Op het tracé van de oude spoorbaan is na 1985 een fietspad aangelegd, het Brettenpad.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Sloterdijk, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Ca. 1.100 afbeeldingen betreffende Sloterdijk in de Beeldbank van Stadsarchief Amsterdam.

Reacties

(2)

Beste Frank,

Hierbij een aanvulling op wat er geschreven staat over Sloterdijk. Er staat:

"Sloterdijk is een voormalig dorp, thans wijk en bedrijventerrein en voor een klein deel nog 'dorp in de stad' in de provincie Noord-Holland, in de streek Amstelland, gemeente Amsterdam. T/m 1920 gemeente Sloten."

Het dorp Sloterdijk en ook de gehele gemeente Sloten behoorden altijd tot het hoogheemraadschap Rijnland en niet tot Amstelland. Bestuurlijk behoorde dit gebied vanaf de ontginning tot Kennemerland. In 1529 kocht de stad Amsterdam de heerlijkheid Sloten, Sloterdijk, Osdorp en De Vrije Geer en verkreeg zo meer invloed, doch het gebied behoorde niet tot Amstelland. Dit bleef zo tot 1795, toen de heerlijke rechten werden afgeschaft. De grens werd gevormd door de Kostverlorenvaart en Schinkel.

Ten oosten daarvan lag Amstelland, met daarin de stad Amsterdam. Ook na de annexatie in 1921 bleef het gebied ten westen daarvan in Rijnland liggen, tot de reorganisatie in 2003, sindsdien is het hele gebied onderdeel van het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV).

Hierbij iets meer informatie over het nog resterende dorp Sloterdijk.
(...)

Zie ook:
* Geschiedenis Sloterdijk en Petruskerk (...)
* Aktiviteit in de Petruskerk (...)
* Oude huisnummers en wijkletters van de gemeente Sloten - het dorp Sloterdijk (Wijk B) (...)
* Trams naar Sloterdijk: (...)
* Het dorp op de Beeldbank Amsterdam: (...)

Ik hoop je hiermee voldoende geïnformeerd te hebben.

Groeten, Erik Swierstra
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp

Dank voor de aanvullingen Erik! Aan deze pagina was ik nog niet echt toe gekomen, dat moge duidelijk zijn. Dus die heb ik dankzij jouw aanvullingen nu in een keer gelijk goed kunnen doen. Ik heb alles verwerkt.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen