Smilde

Plaats
Dorp
Midden-Drenthe
Drenthe

gemeente_smilde_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Smilde anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Smilde anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

smilde_volkstelling_1930.jpg

De gemeente Smilde bestond, blijkens deze tabel, in ieder geval tot - de Volkstelling van - 1930 nog uit de - van N naar Z - dorpen Bovensmilde, Kloosterveen, Hijkersmilde en Hoogersmilde. Pas nadien is de plaatsnaam Kloosterveen gewijzigd in Smilde.

De gemeente Smilde bestond, blijkens deze tabel, in ieder geval tot - de Volkstelling van - 1930 nog uit de - van N naar Z - dorpen Bovensmilde, Kloosterveen, Hijkersmilde en Hoogersmilde. Pas nadien is de plaatsnaam Kloosterveen gewijzigd in Smilde.

Kloosterveen ca 1910 (Kopie).jpg

Het dorp Smilde heeft oorspronkelijk Kloosterveen geheten. Zo staat het bijvoorbeeld nog op deze ansichtkaart uit begin 20e eeuw van het interieur van de Hervormde Koepelkerk. De dorpsnaam is pas ergens na 1930 gewijzigd in Smilde.

Het dorp Smilde heeft oorspronkelijk Kloosterveen geheten. Zo staat het bijvoorbeeld nog op deze ansichtkaart uit begin 20e eeuw van het interieur van de Hervormde Koepelkerk. De dorpsnaam is pas ergens na 1930 gewijzigd in Smilde.

Smilde

Terug naar boven

Status

- Smilde is een dorp in de provincie Drenthe, gemeente Midden-Drenthe. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1997.

- Onder het dorp Smilde valt ook de buurtschap Hijkersmilde, en, voor de postadressen, de buurtschap De Polle, die in de praktijk onder de buurtschap Hijkersmilde valt.

- Wapen van de voormalige gemeente Smilde.

Terug naar boven

Naam

In de volksmond
De Smilde.

Alternatieve naam
Het dorp wordt soms ook wel Midden-Smilde genoemd, omdat het tussen Bovensmilde in het N en Hoogersmilde in het Z in ligt.

Inwoners
Een inwoner van Smilde is een Smildeger.

Oudere vermeldingen
Zoals onder Geschiedenis te lezen is, bestond de gemeente met de naam Smilde sinds 1811. Het dorp met die naam heeft oorspronkelijk Kloosterveen* geheten. In ieder geval tot de Volkstelling van 1930 heet het dorp zo**, dus de dorpsnaam is pas ergens nadien gewijzigd in de huidige naam. De formulering in de Encyclopedie van Drenthe suggereert dat de huidige plaatsnaam in 1923 zou zijn ontstaan.
* Niet te verwarren met de buurtschap en nieuwbouwwijk Kloosterveen in de gemeente Assen.
** Zie afbeelding. Achter de plaatsnamen staan de aantallen huizen. Voor de ca. aantallen inwoners moet je bij deze gemeente in dat jaar het aantal huizen x5 doen.

Naamsverklaring
Grotendeels na 1771 ontstaan. Op de kaart van Hondius (1634) leest men Smilder veenen en Hooge Smilde. Bij gebrek aan oudere vormen is de verklaring moeilijk. Men heeft gedacht aan een afleiding van smal 'van geringe breedte', maar ook aan het Oudsaksische smeltitha* 'week moerasgebied'. Een recentere verklaring knoopt aan bij het Oudhoogduitse smelha, en het Nieuwnederlandse smele 'plant met harde, lange grasstengel', slaande op het veengras. Men zegt nog op de Smilde wonen; misschien is dit eens de naam van het hele veengebied geweest. Vergelijk naast Hoogersmilde ook Bovensmilde en Hijkersmilde.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Smilde ligt ZW van het dorp Bovensmilde, de buurtschap en Assense wijk Kloosterveen en de stad Assen, W van de A28 en het dorp Ekehaar, WNW van het dorp Hooghalen, NW van de dorpen Hijken en Beilen, NO van het dorp Hoogersmilde en het Nationale Park Drents-Friese Wold, ONO van het dorp Zorgvlied, O van het dorp Appelscha en OZO van de dorpen Ravenswoud en Oosterwolde.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente 608 huizen met 4.193 inwoners, verdeeld in de buurtschappen Kloosterveen (= het huidige dorp Smilde) 238/1.675 (= huizen/inwoners), Bovensmilde 141/896, Hijkersmilde 140/962 en Hoogersmilde 89/660. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.000 huizen met ca. 5.000 inwoners (inclusief buurtschap Hijkersmilde, die voor de postadressen onder dit dorp valt).

Terug naar boven

Geschiedenis

Ontstaan gemeente
Adriaan Pauw was deelnemer in de club van aandeelhouders die de vervening financierden. Hij vroeg in 1632 aan het Landschapsbestuur van Drenthe om hem tot Heer van Hoogersmilde te benoemen. In 1634 kreeg hij die benoeming. Hij kwam zelf niet naar Drenthe, maar stuurde zijn rentmeester. Zelf is hij waarschijnlijk nooit in Hoogersmilde geweest, maar benoemde een schulte als plaatsvervanger. Als Heer moest hij de civiele en criminele rechtspraak uitoefenen, de geschillen tussen de inwoners beslechten en de overtredingen bestraffen. Het geld van de boetes was voor hem. Rijk werd hij er niet van, maar de eer was voor hem belangrijker, zo ook het behartigen van familiebelangen.

Toen de Fransen hier in 1798 de macht in handen kregen, was het gebeurd met de Heer van Hoogersmilde. De heerlijke rechten werden afgeschaft, hoewel de schulte van Hoogersmilde nog tot 1803 in functie bleef. Er werd met de verschillende dorpen, die later de gemeente Smilde vormden, heen en weer geschoven. Hoogersmilde viel onder het kerspel Diever en had een Heer die de rechtspraak uitoefende. Kloosterveen ressorteerde formeel onder het kerspel Rolde en Hijkersmilde onder Beilen. In 1795 werden Hijkersmilde en Smilde onder één schoutambt gebracht: het schoutambt Hijkersmilde-Kloosterveen. Evert Sikkens, een rijke eigenerfde boer uit Hijkersmilde, werd de eerste schulte. Hij was vóór de Franse tijd al afgevaardigde naar de Landdag als gevolmachtigde voor Hijkersmilde en Kloosterveen.

Rond 1620 woonden in wat nu Hoogersmilde is, enkele gezinnen op de hogere zandgronden. Toen ze in die tijd begonnen met de vervening vanaf de kant van Diever, werden er voor de vaste werknemers huizen gebouwd langs de gegraven vaart en breidde het aantal inwoners zich snel uit. Kerkelijk viel Hoogersmilde onder Diever en hoorde dan ook onder het kerspel Diever. Met de uitbreiding van de vaste bewoners en het grote aantal tijdelijke veenarbeiders was er in Hoogersmilde behoefte aan iemand die het wettelijk gezag uitoefende. In 1798 werd er een reglement opgesteld voor de gemeente Hijkersmilde-Kloosterveen met inbegrip van Hoogersmilde. Pas in 1811 is de naam officieel gewijzigd in gemeente Smilde.

Ontstaan gemeentehuis
De gemeenteraadsvergaderingen werden aanvankelijk gehouden in Hotel De Veenhoop. Een bedstee diende als archiefruimte. De vergaderingen werden gehouden in een kamertje naast de gelagkamer. Er werd verteld dat de gesprekken in de gelagkamer waren te verstaan, wanneer er wat onenigheid was en iemand met stemverheffing zijn mening verkondigde. De kastelein was blij met zulke inwoners, want niet alleen de zittingen werden bij hem gehouden, maar ook aangiftes van geboorten en overlijden moesten hier worden gedaan. En daar alles nog te voet ging, was je na zo'n tocht wel toe aan een borreltje. De verteringen van het gemeentebestuur tijdens hun zeldzame vergaderingen bedroegen in 1807 zo'n 100 gulden. De hoogste post op de begroting. En dan de trouwerijen en verkiezingen nog. De kasteleins boden dan ook tegen elkaar op om het gemeentebestuur maar in hun café te krijgen.

De toenmalige burgemeester Van Riesen vond in 1866 dat het tijd werd om een gemeentehuis te laten bouwen of kopen. De gemeenteraad was tegen. In 1872 bracht raadslid Hoogerbrugge dit onderwerp weer naar voren en De Ruijter de Wildt, die toen burgemeester was, sloot zich hierbij aan. De raad ging met vijf stemmen voor en vier tegen akkoord. Het huis van de overleden burgemeester Van Riesen werd gekocht van zijn erfgenamen. Smilde was toen in Drenthe een van de weinige gemeenten die over een eigen gemeentehuis beschikte. Het geld moest worden geleend; f. 4000 voor het huis en f. 1000 voor de inrichting. (bron: historische vereniging)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van (de kernen in) deze voormalige gemeente, kun je terecht bij de volgende instantie en site:

- Geschiedenis van Smilde in de Encyclopedie van Drenthe.

- Historische Vereniging De Smilde. "De vereniging archiveert alle informatie systematisch, zodat nu en in de toekomst onderwerpen makkelijk en overzichtelijk zijn terug te vinden. Regelmatig schenken inwoners en oud-inwoners ons hun privé-, verenigings- of bedrijfsarchieven, in de trant van: ‘Kunnen jullie hier wat mee, anders gooi ik het weg’. Als vereniging zijn we heel blij met deze giften; tenslotte zijn we opgericht om de historie van onze thans voormalige gemeente vast te leggen en aan onze leden bekend te maken.

Heb je krantenartikelen, boeken of andere informatie, gebruiksvoorwerpen en dergelijke over de voormalige gemeente Smilde; gooi het niet weg, maar bied het de vereniging aan. Mogelijk dat uit de informatie die je aanlevert nieuwe artikelen in ‘Levend Verleden’ verschijnen of dat jouw informatie net het gene is waar een ander al jaren naar op zoek is. Voor het aanbieden van boeken, goederen of andere informatie kun je contact opnemen met de vereniging; secretariaat@desmilde.nl, of met Henk Jonkers, archivaris van de vereniging, tel. 0592-413248."

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Smilde heeft 7 rijksmonumenten.

- De Hervormde (PKN) Koepelkerk (Veenhoopsweg 13) is in 1788 gereed gekomen. In 2013 is de kerk gerestaureerd. De houten koepel van deze, voor zijn tijd, moderne kerk is lichtblauw geschilderd. Vier zwarte ribben zijn versierd met gouden meanders, in het midden versierd met een zwart houten rozet. De vloer van de kerk bestaat uit grote stukken Bremer natuursteen. Na de beschadiging van de kerk door een Canadese kogel (1945) heeft de kerk enkele restauraties ondergaan. Zo is in 1963 de koepel voorzien van nieuwe koperbeplating en is het gehele interieur licht geverfd.

Het koepeltje van de Hervormde kerk van Smilde heeft het gebouw de koosnaam 'Koepelkerk' bezorgd. Waar de meeste monumentale kerken van Drenthe hun oorsprong lang voor de Reformatie hebben, is de Koepelkerk gebouwd voor de protestantse eredienst. Het is een fraai voorbeeld van de protestantse centraalbouw, waarbij de preekstoel in het midden staat. Architect Abraham Marinus Sorg ontwierp het kerkgebouw, met acht zijden en vier ingangen. De preekstoel staat niet alleen centraal, hij is ook opvallend hoog. De pilaren die het dak ondersteunen, dragen ook de galerijen. In de kerk staat een fraaie herenbank. De banken voor het gewone volk zijn afkomstig uit de Eusebiuskerk in Arnhem. Zoals te verwachten in een kerk met deze vorm, is de akoestiek fenomenaal. In juli en augustus zijn er op de woensdagavonden orgelconcerten, waarbij het imposante Van Oeckelen-orgel de hoofdrol speelt (waarvoor zie verder het hoofdstuk Evenementen etc.).

De kerkzaal wordt gebruikt door de Protestantse Gemeente, maar het gebouw miste de voor het voortbestaan cruciale nevenfuncties. Om de functies van het naastgelegen zalencentrum Het Kompas beter te kunnen benutten, heeft Architecten Meppel in 2013 een transparante overdekte verbinding tussen beide gebouwen ontworpen, waardoor de voorheen vrijstaande gebouwen nu als één geheel kunnen functioneren. In Het Kompas vinden veel kerkelijke activiteiten plaats. De zalen worden ook verhuurd voor vergaderingen, trainingen en feesten. De Koepelkerk valt tegenwoordig onder de Protestantse Gemeente te Smilde.

- De Graftombe van Rebenscheidt.

- "De villa op Hoofdweg 24 is in 1893 gebouwd als Villa Maria, in opdracht van Maria Jacoba Hoogerbrugge (dochter van de in 1892 overleden burgemeester Marinus Adrianus Hoogerbrugge) en ontworpen door gemeente-architect P.J. Kramer. Het in eclectische stijl vormgegeven woonhuis is in 1930 door de familie Harders (familie van de inmiddels overleden Maria Jacoba) verkocht aan de gemeente Smilde. Aannemer C.H. de Jonge heeft in 1931 een aanpassing tot gemeentehuis uitgevoerd. Vervolgens is door dezelfde aannemer een uit 1953 daterend verbouwplan van architectenbureau Nieman en Steeneken uitgevoerd (ingebruikname 1961). Met deze verbouw is ook een glasapplique van J. Schoenmaker uit Oldenzaal in het trappenhuis geplaatst. Nadien zijn nog enkele aanpassingen uitgevoerd.

In 1988-1989 is door architectenbureau Wouda en Van der Schaaf uit Meppel een verbouwplan ontworpen, waarbij een geheel nieuwe vleugel wordt voorgesteld. Op 30 november 1989 is deze verbouw officieel in gebruik genomen. De bescherming als rijksmonument betreft uitsluitend de oorspronkelijke villa. De villa is: van cultuurhistorisch belang vanwege de plaats die zij inneemt in de bestuurlijke ontwikkeling van de toenmalige gemeente Smilde; van architectuurhistorisch belang vanwege de vormgeving, het materiaalgebruik, de toegepaste ornamentiek en de gaafheid; en van stedebouwkundig belang vanwege de beeldbepalende ligging ten opzichte van de omgeving." (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- De concertcommissie van de Koepelkerk te Smilde organiseert al sinds 1985 orgelconcerten op de woensdagavonden in de zomermaanden juli en augustus. Deze serie kenmerkt zich door organisten aan te trekken uit de diverse stromingen die 'Nederland-orgelland' rijk is. Zo hoopt zij zo veel als mogelijk is te voldoen aan de voorkeur van een zo breed mogelijk publiek. Deze formule is zeer succesvol gebleken, gezien het aantal bezoekers van deze concerten. Ook landelijk heeft deze serie al bekendheid verworven in de orgelwereld. Dit succes is mede te danken aan het prachtige van Oeckelen-orgel en de sfeervolle Koepelkerk uit 1788.

- Al meer dan 30 jaar zetten jaarlijks ongeveer 150 vrijwilligers zich in om in december 5000 lampjes op te hangen aan de 11 bruggen aan de Drentse Hoofdvaart, over een lengte van 18 kilometer. De traditie is zo succesvol dat touringcars er zelfs voor omrijden. In 2018 leek de traditie even niet door te gaan door verscherpte veiligheidseisen vanuit de provincie. Zo mogen de lampjes er niet meer zomaar uitgedraaid kunnen worden, mogen de lichten geen schok kunnen veroorzaken en mogen de lampjes niet meer van glas zijn. Stichting Kerstverlichting aan de Vaart op de Smilde's, die sinds 1995 ieder jaar 11 grote bruggen versiert, was daar natuurlijk niet blij mee. Want ze moesten alles vervangen: de lampjes, de transformators, de kabels. Ze begrootten de totale kosten op ca. 40.000 euro. Gelukkig schoten Gedeputeerde Staten van Drenthe ook te hulp door eenmalig een subsidie van 15.000 euro ter beschikking te stellen aan de dorpsverenigingen voor het behoud van de traditionele kerstverlichting. De gemeente Midden-Drenthe sprong ook financieel bij, en de firma Koers heeft in november 2018 niet alleen de donaties t.g.v. hun 100-jarig bestaan gedoneerd, maar dat bedrag ook nog eens verdubbeld. Dat kwam in totaal uit op 14.000 euro. Ook andere bedrijven uit de buurt helpen de stichting door bijvoorbeeld een hoogwerker uit te lenen op de dagen dat de verlichting moet worden opgehangen en omwonenden geven ook ieder jaar giften.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Smilde, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Smilde (online te bestellen).

Terug naar boven

Links / voorzieningen

- Belangenorganisatie: - De in 2015 opgerichte Stichting Bewonersplatform Smilde zet zich in voor behoud en waar mogelijk verbetering van de leefbaarheid in het dorp. "Het bewonersplatform vergadert normaal gesproken een keer per maand in de Aventurijn, op elke 2e donderdag van de maand. De vergadering begint om 20.00 uur en is openbaar dus vrij toegankelijk. Wil je een vergadering bijwonen om een onderwerp met ons te bespreken, laat het dan even van tevoren weten zodat we ons kunnen voorbereiden. Je bent te allen tijde van harte welkom en de koffie staat klaar."

- Dorpshuis: - Smilde is een van de weinige dorpen in de provincie die nog geen dorpshuis heeft. Dat komt omdat het dorp een lintbebouwing heeft, wat betekent dat het een vrij langgerekte bebouwing heeft langs de vaart. Door die lintbebouwing bestaat het dorp eigenlijk uit allemaal kleine gemeenschapjes langs de Vaart die allemaal 'hun eigen ding doen', en waar weinig gezamenlijkheid uit voortkwam. De behoefte om meer samen te doen, die vroeger ontbrak, is er vandaag de dag echter wel. Volgens Henk Roggen, voorzitter van het Bewonersplatform, is dat ook noodzakelijk voor het behoud van de verenigingen: "Ik kijk wel eens met een scheve blik naar bijvoorbeeld het multifunctionele dorpshuis van Bovensmilde. Wat daar gebeurt, zou hier eigenlijk ook moeten kunnen. Er zijn activiteiten waar we zonder dorpshuis niet meer aan toe komen. Kijk bijvoorbeeld naar Het Baken: daar konden altijd hele kleine clubjes terecht en dat is er nu niet meer. Maar het dorpshuis moet ook een ontmoetingsplek worden en een plek waar nieuwe initiatieven tot stand komen."

De gemeente heeft het Bewonersplatform drie opties gegeven voor een mogelijke locatie. Het gaat om de oude christelijke Mavo, de vroegere Van der Reeschool en Villa Maria, het oude gemeentehuis. Maar het Bewonersplatform ziet deze locaties eigenlijk niet zitten, omdat er óf ontzettend veel aan moet gebeuren óf niet alle ruimtes geschikt zijn. De panden zijn vaak niet rolstoelvriendelijk en bovendien zorgen de al wat oudere panden voor hoge energierekeningen. Nieuwbouw is volgens het Bewonersplatform daarom een veel betere optie. "Wij willen een dorpshuis dat zoveel mogelijk energieneutraal is, zodat we weinig kwijt zijn aan de exploitatiekosten." Het Bewonersplatform denkt aan een plek aan de achterkant van Villa Maria, waar nu een volkstuin ligt. "Dat is een uitermate geschikte plek. Daar is ook een evenemententerrein. Daar kunnen we activiteiten combineren. Ik zie het al helemaal voor me", aldus Wim Snel van het Bewonersplatform. Zie ook de videoreportage van RTV Drenthe met het Bewonersplatorm over de wenselijkheid van een dorpshuis voor Smilde (januari 2019). Wordt vervolgd dus...

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Smilde Kerkenveld, - idem Koepelkerk en - idem Kyllot.

Reactie toevoegen