Spaarnwoude

Plaats
Dorp
Haarlemmermeer
Noord-Holland

Spaarnwoude

Terug naar boven

Status

- Spaarnwoude is een dorp in de provincie Noord-Holland, gemeente Haarlemmermeer. Het was een zelfstandige gemeente t/m 7-9-1857. Per 8-9-1857 over naar gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude, in 2019 over naar gemeente Haarlemmermeer.

- Wapen van de voormalige gemeente Spaarnwoude.

- Het dorp Spaarnwoude heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Spaarndam (dit betreft de postale plaats Spaarndam, dat wil zeggen: Spaarndam-Oost en omgeving).

- De dorpen Haarlemmerliede en Spaarnwoude werken op veel gebieden samen en kunnen als 'tweelingdorp' worden beschouwd.

Terug naar boven

Naam

Niet te verwarren met
Recreatieterrein Spaarnwoude bij Velserbroek.

Oudere vermeldingen
1e helft 11e eeuw Spirnerewalt, 1063 kopie 12e eeuw Spirnerauualt, 1105-1120 kopie ca. 1420 Spernerwalt, 1156 kopie 13e eeuw Spernerewald, 1252 kopie ca. 1420 Spernewoude, 1573 Spaerwoude, 1725 Spaerwoude.

Naamsverklaring
Betekent bij het woud, wold 'moerasbos, zompig bos' van de bewoners langs het water Spirne, het huidige Spaarne, wel verklaard als een -n- afleiding van de Indo-Europese wortel sper* 'heftig heen en weer gaan'. Semantisch gezien is een betekenis als 'snelstromende, tegen de oevers slaande rivier' voor een veenrivier echter niet waarschijnlijk. De verklaring 'sparrenbos' berust op fantasie.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Spaarnwoude ligt rond de Kerkweg, O van het water de Mooie Nel, W van de A9 en N van de A200 en ligt verder Z van het dorp Spaarndam en het Noordzeekanaal, WZW van het dorp Ruigoord, WNW van het dorp Halfweg, W en WNW van de stad Amsterdam, NW van het dorp Zwanenburg, NNO van het dorp Haarlemmerliede en O van de stad Haarlem.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Spaarnwoude (die slechts het gelijknamige dorp omvat) 70 huizen met 443 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 45 huizen met ca. 110 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
In de tijd van het ontstaan van de nederzetting Spaarnwoude (11e eeuw) is in deze omgeving sprake van een moerasbos van wilgen-, elzen- en berkenbomen. De bodem bestaat uit veen. Op dat veen ligt een strandwal, die daar gekomen is in de tijd van de kustvorming in het westen van Nederland, zo'n vijfduizend jaar geleden. Rond het jaar 1000 na Christus wordt het veen ontgonnen door akkerbouwers uit de omgeving van Velsen. Ze graven slootjes, die nu nog net zo lopen als zij ze hebben aangelegd. Als ze op die manier de strandwal bereiken, stichten ze daar naast hun boerderijtjes ook een kapel (1040). De hoofdkerk staat in Velsen en aanvankelijk mag alleen daar gedoopt en begraven worden.

Rond 1200 wordt Spaarnwoude een zelfstandige parochie, met Sint Gertrudis als patroonheilige. Er mag sindsdien worden gedoopt en begraven. Toen is ook de houten kapel vervangen. Door een nieuwe van hout of van steen, daar zijn de archeologen het nog niet over eens. In elk geval is er toen in romaanse bouwstijl een stenen toren gebouwd van zo’n 20 meter hoog. Rond 1450, mogelijk na een brand door blikseminslag, is de kerk als een stenen kruiskerk herbouwd. Voor de verdere lotgevallen van de kerk zie bij Bezienswaardigheden.

Klaas van Kieten
Klaas van Kieten (ook Klaasje van Kyten en diverse andere spellingen), ook wel bekend als de Sparrewouwer Reus, was een 13-eeuwse reus afkomstig uit Spaarnwoude. Van Kieten wordt onder meer genoemd in de Gijsbrecht van Aemstel van Joost van den Vondel: "(...) overmits de lange Klaes van Kyten, De Sparrewouwers reus, zoo onbeschoft als groot, In alles wat hem dreef hem hulp en bystand boodt, (...)". Vondel had de Sparrewouwer Reus niet uit zijn duim gezogen. Van Kieten wordt reeds genoemd in de Divisie Chronijk van Holland, een werk dat in 1517 bij Jan Severszoon te Leiden gedrukt is. Hierin wordt van Kieten echter als "goedertieren" omschreven. Vondel's karakterisering als zijnde onbeschoft lijkt daarom een dichterlijke vrijheid te zijn.

Hoe lang de 'Sparrewouwer Reus' geweest moet zijn is niet bekend, maar twee stenen in de gevel van het kerkje van Spaarnwoude geven aan dat de vaam (= de afstand tussen de toppen van de middelvingers bij uitgestrekte armen) van Van Kieten 2 meter 69 was. In het kerkje worden een ketting en een paar klompen bewaard die aan Van Kieten werden toegeschreven. Zie verder dit artikel over Klaas van Kieten.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Spaarnwoude heeft 3 rijksmonumenten, zijnde het voormalige Gemeenlandshuis van Rijnland op Spaarndammerdijk 23, het 18e-eeuwse boerderijtje op Kerkweg 30, en de voormalige kerk, die naar de vorm van de toren tegenwoordig De Stompe Toren heet. De huidige kerk dateert uit 1764. De uit de 13e eeuw daterende toren, met spits, van de eerdere kerk, is toen gehandhaafd. Bij een hoognodige grote restauratie in 1844 is wegens geldgebrek de toren ingekort en heeft de kerk haar huidige vorm gekregen. Sinds 1880 is het gebouw niet meer in gebruik als kerk. Waar de kerk tegenwoordig nog wél voor wordt gebruikt, kun je lezen onder het kopje Evenementen en activiteiten. Een uitvoerige beschrijving van de geschiedenis van de kerk vind je hier.

- Spaarnwoude heeft 4 gemeentelijke monumenten, zijnde het trafohuisje aan de Kerkweg, de 13e-eeuwse kelders van het vroegere Slot Spaarnwoude op Kerkweg 27 en 28 (dat zijn er 2), en het 'dorpsgezicht' Kerkweg 22-32.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Voormalige kerk De Stompe Toren is van mei t/m oktober in gebruik voor culturele activiteiten als concerten en exposities. De kerk is ook te huur voor een burgerlijk huwelijk, vergaderingen en andere besloten bijeenkomsten. Tijdens de wintermaanden is het moeilijk te verwarmen gebouw gesloten.

De Stompe Toren is een uniek stuk erfgoed, prachtig gelegen in het het groen van Spaarnwoude. Wie het kerkje eenmaal bezocht heeft, kan er niet omheen: dit erfstuk moet bewaard blijven. Dat lukt alleen dankzij de vele vrijwilligers die zich voor dat behoud inzetten: De Stompe Toren wordt ondersteund door twee stichtingen: Stichting Het Gilde van De Stompe Toren en Stichting Vrienden van De Stompe Toren. Het Gilde verzorgt de culturele evenementen zoals de concerten en de exposities in het kerkje. Elk jaar slagen zij er weer in een origineel en onderhoudend programma samen te stellen. En de Vrienden zetten zich in voor de restauratie en het onderhoud van de kerk, de toren en de begraafplaats.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Spaarnwoude (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Belangenvereniging: - Dorpsvereniging Haarlemmerliede en Spaarnwoude behartigt de belangen van de dorpen Haarlemmerliede en Spaarnwoude plus de buurtschappen Penningsveer en Vinkebrug, alle met bijbehorend omliggend gebied.

Reactie toevoegen