De Rijn komt bij Spijk Nederland binnen, en niet bij Lobith (wat we op school altijd geleerd hebben), Tolkamer of Millingen aan de Rijn. Kijk maar op dit Spijkse tegeltje, daar staat het, dus is het zo. Hoe dat zit, kun je lezen onder het kopje Ligging.
Spijk is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Liemers, gemeente Zevenaar. T/m 1984 gemeente Herwen en Aerdt. In 1985 over naar gemeente Rijnwaarden, in 2018 over naar gemeente Zevenaar.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
908 kopie 10e eeuw Herispich, 1654 Het Spijk.
Naamsverklaring
Het Oudnederlandse spich = spijk 'in water uitstekend stuk land, landtong', in de oudste vermelding met heri 'heer, leger'.(1)
- Spijk ligt ZO van Lobith aan de rivier de Rijn en grenst in het N, O en Z aan Duitsland.
- Meestal lopen grenzen tussen kernen en landen midden door een weg (of waterloop). Bijzonder is hier dat de verticaal lopende weg O van de dorpskern geheel Duits grondgebied is. De weg heet Spyker Weg. De huizen aan de Nederlandse kant, de W kant dus, liggen aan de Oude Kleefsepostweg (die fysiek dus niet bestaat). Het is daarmee, voor zover ons bekend, de enige plek waar Nederlandse burgers aan een Duitse straat wonen*. De weg heeft aan de Duitse kant een even nummering en aan de Nederlandse kant een oneven nummering. Je zou overigens verwachten dat de huizen aan de Nederlandse kant aan de Spijkerweg zouden liggen. Er is wel een Spijkerweg, maar die begint halverwege de Spyker Weg/Oude Kleefsepostweg en loopt vervolgens W om de dorpskern van Spijk heen.
* Iets soortgelijks, maar dan net andersom, doet zich voor bij het dorp Dinxperlo.
- Wij leerden op school dat de Rijn bij Lobith Nederland binnenkomt, maar zoals je op de plattegrond kunt zien, komt deze bij Spijk ons land binnen. Om het nog ingewikkelder te maken: ook inwoners van Millingen aan de Rijn zeggen dat de Rijn bij hen het land binnenkomt. Dat klopt in die zin dat de rivier daar voor het eerst helemáál Nederland binnenkomt. Tussen beide dorpen in loopt de landsgrens namelijk midden door de rivier en hoort het Z deel nog tot Duitsland.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Spijk 16 huizen met 126 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 275 huizen met een kleine 700 inwoners.
Terug naar bovenRomeinse tijd
"Honderden dakpannen, kruikjes en kogels haalde amateurarcheoloog Wil Kuijpers uit het baggergat aan de Eltenseweg bij Spijk. De bijzondere vondsten bleken al snel afkomstig uit de Romeinse tijd. Daardoor rijst steeds meer het vermoeden dat er vlak bij het dorp een castellum - een Romeins fort - moet hebben gestaan. Vijf jaar lang deed de gepensioneerde Kuijpers archeologisch onderzoek. Hij doorzocht de grond die de baggeraar van metersdiep omhoog haalde. "Professionele archeologen hebben nooit zo lang de tijd, want die krijgen een opdracht voor een paar maanden. Ik heb er meerdere jaren rondgelopen." Die jaren zoeken hebben hun vruchten afgeworpen en veel vondsten opgeleverd. Die liggen nu allemaal uitgestald op de zolder van Kuijpers. Al snel merkte Kuijpers dat de vondsten steeds meer duiden op een militaire vesting dan een burgernederzetting. Zo zitten er bij het bouwpuin dakpannen met een vroege datering. "Dat wijst op een militaire oorsprong. In de eerste honderd jaar sinds de komst van de Romeinen in Nederland werden nog geen burgerlijke gebouwen gebouwd."
Ook is bij het aardewerk een grote hoeveelheid kruiken gevonden. "Die vind je niet in dergelijke grote hoeveelheden in burgernederzettingen", weet Kuijpers. Ook dat wijst in de richting van een Romeins fort. Bovendien zijn er kledingspelden gevonden - zogeheten fibulae - die vrijwel alleen in Romeinse forten worden gevonden. "En dan zijn er natuurlijk de militaria zelf: een groot deel van een laat-Romeinse helm, zwaarden, speerpunten en zogeheten ballistakogels, dat zijn grote ballen die verschoten werden met een katapult." Kuijpers is voorzichtig enthousiast, maar moet nog verder onderzoek doen om de aanwezigheid van een Romeins fort, een castellum verder te onderbouwen.
Qua vindplaats zou het volgens Kuijpers ook goed kunnen. Die ligt namelijk op de Romeinse Limes, de grens van het Romeinse rijk. Langs die hele grens stonden ooit forten, zoals bij Herwen en Meinerswijk in Arnhem. Bovendien lag de splitsing van Rijn en Waal bij Spijk en bouwden de Romeinen daar altijd een fort. Wil Kuijpers verwacht nog zeker een jaar bezig te zijn met verder onderzoek. "Helemaal bewijzen dat er op deze plek een fort heeft gestaan kan ik vrees ik nooit", verwacht hij. "Maar als ik maar kan concluderen dat hier met grote waarschijnlijkheid een Castellum heeft gestaan, dat is mijn hoop." (bron: Omroep Gelderland, mei 2022)
Legerkamp uit de Tachtigjarige Oorlog
Archeologen hebben in 2021 een voormalig legerkamp uit de Tachtigjarige Oorlog blootgelegd in de Beijenwaard bij Spijk. Op die plek legt Rijkswaterstaat een overnachtingshaven aan voor binnenvaartschippers, daarom moest hier voorafgaand aan de aanleg daarvan archeologisch onderzoek worden gedaan om eventuele waardevolle vondsten veilig te stellen. De onderzoekers vonden onder meer honderden munten, loden kogels, serviesgoed, een houten waterput en stookplaatsen. Er waren altijd al aanwijzingen dat in deze omgeving een zogeheten circumvallatielinie moet hebben gelegen, oftewel een omsingelingslinie. "Er is veel vastgelegd in die tijd van prins Frederik Hendrik van Oranje, zoals tekeningen en dagboeken. Dus we wisten dat we hier wel iets konden verwachten", aldus archeoloog Eric Norde.
De vondsten komen uit de winter van 1635-1636, denkt Norde. "We zijn er vrijwel zeker van dat duizenden soldaten hier die winter hebben doorgebracht. Het leger van Frederik Hendrik was zich hier aan het voorbereiden op een eventueel gevecht tegen de Spanjaarden." Het lijkt erop dat de troepen zich destijds in Spijk verveelden. "We hebben namelijk heel veel tabakspijpjes gevonden en bierpullen. Maar dit klinkt mooier dan dat het is, want we weten ook dat die winter een kletsnatte winter was. Dus echt een pretje zal het hier niet geweest zijn." De vondsten zijn goed bewaard gebleven dankzij het water en de klei die er later overheen zijn gekomen. "Het lijkt wel alsof na die winter in 1636 iedereen zo is vertrokken en ze alles hebben achtergelaten." Volgens Norde is het daarom ook zo bijzonder: "Het brengt de Tachtigjarige Oorlog bijna onder handbereik. Je staat bijna oog in oog met de soldaten van die tijd. Dat is echt heel gaaf."
Bij de opgravingen zijn in totaal zo'n 26.000 vondsten gedaan uit de Tachtigjarige Oorlog en van de oude steenfabriek. De vondsten geven samen een mooi beeld van twee verschillende periodes. Na de opgravingen waren de archeologen van RAAP in Zutphen nog maanden bezig met het registreren van alle bijzondere objecten (video). De vondsten zijn door hen schoongemaakt, gecategoriseerd, bestudeerd en vervolgens overgedragen aan het archeologisch depot van de provincie Gelderland. Er komt een online tentoonstelling van de vondsten, maar de gemeente Zevenaar hoopt ook 'iets tastbaars' tentoon te kunnen stellen.
Terug naar bovenBasisschool
Basisschool Willibrordus heeft na afloop van schooljaar 2019-2020 de deuren gesloten. De aanleiding voor dit besluit was dat de opheffingsnorm, die voor Spijk op 44 kinderen lag, drie jaar op rij niet is gehaald. De bekostiging voor een zelfstandige school stopt dan. De Willibrordusschool zou daardoor in principe per 1 augustus 2018 worden gesloten. De fusie per 01-08-2017 met Basisschool De Tragellijn in Lobith heeft ervoor gezorgd dat de locatie nog wat langer open kon blijven. Door de fusiegelden was er namelijk budget beschikbaar gekomen om zonder basisbekostiging tot augustus 2020 open te kunnen blijven.
Dorpsbudget
- Sinds 2012 heeft Spijk als experiment een eigen dorpsbudget om, naar redelijkheid, een deel van de gemeenschapsgelden naar eigen inzicht te kunnen besteden aan zaken die het dorp belangrijk vindt voor de leefbaarheid van de kern.
- Het dorp heeft 1 rijksmonument, zijnde de hijskraan met laad- en loskade bij Spijksedijk 31. "Soms zie je in het Liemerse landschap merkwaardige zaken staan. Het kraantje aan de Rijn bij Spijk bijvoorbeeld. Geen kraantje maar letterlijk een ‘electrische wagendraaikraan’, die toebehoorde aan de NV Hollands-Duitse Steenfabriek in het dorp. De steenovens zijn in 1995 gesloopt. De kraan raakte in verval. Er was niemand meer die er naar omkeek. Maar voor de inwoners hoort de kraan bij hun dorp, ze hebben immers hun bestaan te danken aan de steenovens. In 2006 hebben ze daarom subsidies vergaard bij de EU, de provincie, de gemeente Rijnwaarden en allerlei sponsoren. En zie: de kraan staat weer te pronken. De kraan mag een monument worden genoemd, want hij dateert uit 1928 en is destijds voor 14.200 gulden gebouwd om schepen te laden met gebakken stenen en voor de aanvoer van zand en steenkool.
De kraan werkt niet meer, maar dat is niet erg. Wel is jammer dat het naastgelegen bronzen beeld de ‘steenovenarbeider’, gemaakt door Marga Breij uit Tolkamer, is gestolen. Het voetstuk staat er nog. Maar de inwoners lieten het er niet bij zitten en haalden geld bij elkaar om een nieuw bronzen beeld door Marga te laten maken. Zij maakte de mallen op vrijwillige basis. Het beeld staat sinds juli 2016 weer te pronken in het hart van het dorp, vastgezet in een blok beton van 5000 kilogram!" (bron: Liemers Museum)
- Spijk heeft 2 gemeentelijke monumenten, zijnde de RK Gerardus Majellakerk uit 1914 (Kerkstraat 32), en de naastgelegen pastorie op nr. 30.
RK kerk
"Pas in 1824 werd Spijk, als gevolg van een concordaat dat door Pruisen met de H.Stoel te Rome was gesloten, bij de parochie van Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen te Lobith gevoegd. Sindsdien hadden de grote boeren op Spijk, die reeds jaren in de gemeenteraad vertegenwoordigd waren, ook hun plaats in de Lobithse Kerk- en Armbesturen. In 1911 werd pastoor B.H. Huser als nieuwe parochieherder benoemd. Bij de vele problemen, die deze nieuwe pastoor spoedig ontmoette, was wel de grootste zorg het plaatsgebrek in de kerk. Voor 1588 communicanten waren er in de Lobithse kerk slechts 461 zitplaatsen. Kerkbestuurders Frans van Embden en Theo Daams waren het met de nieuwe pastoor eens dat hier iets moest gebeuren. Bouwmeester Herman Kroes uit Amersfoort kreeg opdracht een onderzoek in te stellen en te bezien of de kerk op een of andere wijze vergroot kon worden. Het advies was kort maar duidelijk: een vergroting zou het architectonisch aanzien van de kerk totaal bederven en met de te maken kosten zou men de helft van een nieuwe kerk kunnen financieren.
Eigenlijk was er maar 1 goede oplossing: een eigen kerk en pastoor moesten de bewoners van Spijk hebben! “Een herder die in hun midden zou woonen en ten tijde en ten ontijde de verdoolde schapen zou kunnen opzoeken” aldus pastoor Huser. Eigen geestelijke zorg was hier onontbeerlijk. Het kerkenpad door de Oude Rijn was vaak onbegaanbaar en minstens twee keer per jaar was de - toen nog - buurtschap geïsoleerd door het hoge water, dat via de Overlaat tussen de buurtschap en Tolkamer de bedding van de Oude Rijn vulde. Architect Herman Kroes kreeg in 1913 opdracht een eenvoudige en passende kerk en pastorie te ontwerpen. De kerk is gebouwd in een sobere neo-romaanse stijl en geheel in rode baksteen opgetrokken.
Op 14 januari 1914 vond de plechtige inwijding plaats van de Gerardus Majellakerk (Kerkstraat 32), die echter niet zonder organisatorische problemen verliep. Maar men had het kunnen weten, want voor de zoveelste keer was Spijk geïsoleerd door het hoge water. Besloten werd per bootje over te varen. Op Lobith en Tolkamer waren de vlaggen uitgestoken ter ere van de Spijkse pastoor. In twee rijtuigen elk met twee paarden bespannen reden H.H. Geestelijken en Kerk- en Armbesturen naar Tolkamer. Daar stapte men in een versierde boot, die door een motorbootje stroomopwaarts werd getrokken. Pastoor Van Groeningen zette voet op Spijkse grond nabij ‘Villa Copera’ waar hij werd opgewacht door zijn nieuwe parochianen. In de bittere kou werd door steenabrikant Leo Wenzel Peters een ‘gloedvolle’ toespraak gehouden. Dertig ruiters zaten op hun uitgedoste paarden en zestig wielrijders stonden naast hun feestelijk versierde fietsen, terwijl een open koets met twee witte paarden gereed stond om de nieuwe pastoor plechtig zijn parochie binnen te voeren, vooraf gegaan door een bont gekleurde heraut in de persoon van Theodoor Corniele. “... en overal bij elke steenfabriek werd een mooie triumfboog opgemerkt, de eene nog schooner dan den ander, allen weergevend het groote verlangen der Spijksche parochianen naar hun eerste pastoor.”" (bron: Toeristisch Informatiecentrum 't Gelders Eiland)
Terug naar boven- Kermis (augustus).
Terug naar boven- In 2012 is het wandelboekje 'Wandelen langs schoorstenen en tichelgaten' verschenen. De wandelroute loopt langs oude en nieuwe elementen die te maken hebben met de baksteenfabricage in Spijk, de industrietak die altijd een belangrijke rol heeft gespeeld voor het dorp.
- Stichting Steenbreek wil steden en dorpen aanmoedigen om zo innovatief en duurzaam mogelijk met groen om te gaan en heeft in dat kader de jaarlijkse Steenbreektrofee ingesteld. In 2019 hadden 10 kernen zich aangemeld voor de prijsvraag. De zevenkoppige jury nomineerde daarvan vier projecten. Het kleine dorp Spijk in de Liemers is de winnaar geworden. Inwoners hebben in 2019 onder meer de dorpskern aangepakt, voortuinen opgeknapt en een rustplek voor fietsers en wandelaars aangelegd. "Het dorp ziet er nu echt uit als een visitekaartje. We hebben samen zo veel mogelijk steen vervangen door groen en daar ben ik ontzettend trots op", aldus Guido Ariessen van Stichting Actief Spijk.
Vooral de rustplek aan de Oude Kleefsepostweg valt in de smaak. In juli 2019 woonden ruim 100 inwoners de officiële opening van het 'Uut Blaos Huukske' bij. De inwoners hebben er 15 fruitbomen geplant, wilde bloemen gezaaid, een waterpomp geslagen en een insectenhotel geplaatst. Er staat ook een schuilhuisje en een pergola met picknickbankjes. Daarboven wappert de vlag van de hiervoor genoemde stichting. Ook zijn alle gebouwen nu afgekoppeld van de riolering. Water stroomt nu rechtstreeks de natuur in, in plaats van in het riool. "Zo heeft ons kleine dorp laten zien wat je allemaal kunt bereiken met een aantal ambitieuze mensen", aldus Ariessen.
De tekst bij de nominatie luidde als volgt: "Stichting Actief Spijk heeft tot doel het bevorderen van de leefbaarheid van het dorp. In de afgelopen jaren is, als onderdeel van een samen met de inwoners en diverse organisaties opgesteld dorpsplan, een aantal projecten gerealiseerd die voor een verbetering van de leefbaarheid en sociale cohesie hebben gezorgd. Deze hebben een positieve impuls gegeven op de natuur wat betreft de biodiversiteit. Getracht is om het oude, onsamenhangende centrum met veel asfalt en weinig diversiteit in groen, om te toveren tot een multifunctioneel dorpshart waar de kwaliteiten van het omringende landschap (groen en water) en de geschiedenis (steenfabricage) in terug komen. Het vele asfalt is vervangen door bomen en veel(bloeiende) planten.
Waar nodig zijn straatstenen toegepast, gebakken in de plaatselijke steenfabriek. In het dorpshart is een wadi aangelegd voor de opvang van het hemelwater van alle grote, van het riool ontkoppelde, gebouwen (school, dorpshuis, kerk). Het onderhoud van het dorpshart wordt verzorgd door de inwoners, wat de saamhorigheid bevordert. Ook buiten het dorpshart is het asfalt verwijderd en vervangen door straatklinkers en (bloeiende) groenstroken. Aan de dorpsgrens is een verwaarloosd stukje land veranderd in een rustpunt voor wandelaars. Daar zijn ook fruitbomen aangeplant, waarvan de bezoekers de vruchten mogen plukken. De rest van het terrein kreeg een natuurlijke uitstraling met ingezaaide wilde bloemen en een vlinderbloemen mengsel." - In deze video lichten betrokkenen toe hoe dit initiatief in Spijk tot stand is gekomen en laten ze zien hoe het geworden is. Des te knapper is dat dit kleine dorp heeft gewonnen van de andere drie genomineerden die alle minstens 100x groter zijn dan dit dorp, namelijk Den Helder, Apeldoorn en Nijmegen.
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Spijk (online te bestellen).
Terug naar boven- Nieuws: - Nieuws uit het dorp van Stichting Actief Spijk op Facebook.
- Belangenorganisatie: - Stichting Actief Spijk zet zich in voor behoud en verbetering van de leefbaarheid van het dorp.
- Dorpshuis: - Dorpshuis De Spieker is de culturele en sportieve thuisbasis voor diverse verenigingen en andere groeperingen in Spijk. Het dorpshuis heeft naast een aangebouwde praktijkruimte voor huisartsen o.a. een vergaderzaal / oefenruimte, kantine, sportzaal, en kleedkamers met doucheruimtes. De sportzaal is niet alleen geschikt voor het beoefenen van diverse sporten (volleybal, korfbal, tafeltennis, badminton, zaalvoetbal etc.), maar ook voor bijeenkomsten, congressen, jubilea, recepties, (verenigings)feesten, lokale evenementen en thema-avonden tot maximaal 250 personen.
De kleinere zaal kan behalve als vergader- of oefenruimte ook gebruikt worden voor bijvoorbeeld workshops tot ca. 30 personen. In de gezellig ingerichte kantine kun je na het vergaderen of sporten nog even rustig genieten van een vers kopje koffie of een drankje. Voor de ondersteuning van activiteiten beschikken zij o.a. over sport- en spelmateriaal, een podium, internetverbinding, televisie, beamer en projectiescherm. Neem gerust contact op jouw wensen en hun mogelijkheden te bespreken.
- Schuttersvereniging: - Schuttersvereniging EMM is een vereniging met een rijke historie. Waarschijnlijk is het de eerste vereniging ooit opgericht in het dorp. In 1898 vraagt George Cornielje toestemming aan de gemeente voor het dragen van sabels tijdens de komende kermis in augustus. Na de goedkeuring van de gemeente wordt op 6 september 1898 officieel Schuttersgilde Spijk opgericht ter ere van de inhuldiging van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina. Omdat de oprichting ter ere van de kroning geschiedt, wordt door Hare Majesteit Koningin Wilhelmina aan de vereniging een zilveren Kroningsmedaille geschonken. Deze medaille is verwerkt in de huidige Koningsmedaille van EMM.
Schuttersgilde Spijk heeft slechts enkele decennia bestaan. In 1921 wordt zij opgevolgd door de vereniging met de zinspreuk “Eendracht Maakt Macht”. Deze vereniging is opgericht om de Spijkse kermis in goede banen te leiden. In 1977 is voor het eerst om het Koningschap geschoten. Inmiddels is de vereniging vele Koningen en zelfs 2 Keizers rijker. Eerder waren er al 2 vrouwelijke geweerdragers in de gelederen opgenomen, en tijdens het 100-jarig bestaan in 1998 werd het bestuur verrast door een optreden van de eerste lichting dames vendeliers. Eigenlijk ontstaan als een 'stunt' tijdens het jubileum, wist het bestuur de dames te overtuigen om lid te worden van het korps. In 1999 volgde de kroon op hun werk; ze werden Gelders Kampioen.
- Zorg: - In de dokterspost in het dorpshuis wordt dagelijks van maandag t/m vrijdag door een van de 5 huisartsen van Lobede een spreekuur gehouden op een zelfde manier als men van hen gewend is in het Gezondheidscentrum in Tolkamer. De patiënt moet wel eerst een afspraak maken, telefonisch, aan de balie in Lobede, of op de website van Lobede. Iedere huisarts zal, behoudens de vakantieperioden, op een vaste dag spreekuur houden. Patiënten hebben dan de keuze te wachten tot de dag dat de eigen huisarts aanwezig is of als men dat wenst zo snel mogelijk bij een andere arts een afspraak te maken. Alle huisartsen werken vanuit hetzelfde systeem en kunnen het dossier van iedere patiënt dus ook in Spijk raadplegen. Op dinsdag- en donderdagmorgen kun je hier van 08.00-8.30 uur ook terecht om bloed te laten prikken. In de toekomst zal de service waarschijnlijk nog worden uitgebreid met spreekuren van de praktijkondersteuners, die een belangrijke taak hebben bij de zorg voor chronisch zieken zoals patiënten met suikerziekte of hart- en vaatziekten.
Reactie toevoegen