Het opschrift op deze paal aan de doodlopende zijweg van de Hartelweg, die eveneens Hartelweg heet, alsmede een door de aanwonenden zelf gemaakt bord, suggereren dat zich hier een landgoed Hartel bevindt. Vooralsnog kunnen wij daar niets over vinden.
- Strikberg en/of De Hartel is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Breda. T/m 1996 grotendeels gemeente Terheijden, deels gemeente Teteringen.
- Buurtschap Strikberg/De Hartel valt, ook voor de postadressen, onder de stad Breda.
Terug naar bovenNaamgeving
In de Topografische atlas Noord-Brabant(1) wordt de buurtschap rond de Hartelweg Strikberg genoemd en is sprake van een streek- of veldnaam De Hartel W van de Hartelweg. In de volksmond, in de media en ter plekke wordt de buurtschap (ook) (De) Hartel genoemd. Mogelijk zou het gebiedje ook als twee buurtschappen beschouwd kunnen worden: Strikberg voor het Z gedeelte en De Hartel voor het N gedeelte, zoals het op oudere kaarten wordt vermeld.
Strikberg/De Hartel ligt 2 km ZO van Terheijden, O van de Mark, Z van het Markkanaal, N van de wijken Krogten en Wisselaar, rond de Hartelweg. De Hartelse Vliet loopt N van de buurtschap, vanuit het Markkanaal richting O.
"Weinig mensen zullen de Hartel echt goed kennen. Het is een relatief klein gebied. In het noorden wordt de huidige Hartel begrensd door het Markkanaal, in het zuiden door de Bredase Hoge Vucht, in het westen door de rivier de Mark en in het oosten door de gemeentegrens Breda Oosterhout en de Lage Vucht onder Teteringen. Het is zeker de moeite waard dit gebied met de fiets te verkennen. Even verderop bevindt zich het Markkanaal, met daarlangs het fietspad naar Oosterhout." (bron, evenals de eerste en laatste twee alinea's onder Landschap etc.: Erfgoedweb Breda)
Terug naar bovenBuurtschap Strikberg/De Hartel omvat ca. 15 huizen met ca. 40 inwoners.
Terug naar boven"Leenders lokaliseert het gehucht Hartel ten noorden van het huidige Markkanaal, vlak ten oosten van de rivier de Mark. Volgens hem moet het oorspronkelijke gehucht Hartel in de 17e eeuw al verdwenen zijn. Het gehucht was niet zonder belang. Het wordt voor het eerst vermeld in 1324. Van 1328 tot circa 1410 zetelde er zelfs een schepenbank. Er stond echter geen kerk. De Hartel kon dus niet aangeduid worden als een zelfstandig dorp. Buiks verklaart de naam Hartel als hart plus lo, dus als 'hertenbos;'. Hart kan volgens hem op zich ook al bos betekenen.
Bij de annexatie van 1997 zijn de gemeenten Prinsenbeek en Teteringen bij Breda gevoegd, evenals een gedeelte van de gemeente Nieuw-Ginneken. Behalve deze drie gemeenten zijn ook twee kleine stukjes van andere gemeenten door Breda geannexeerd, namelijk de Hartel in het noorden, voorheen onderdeel van de gemeente Terheijden en het bedrijventerrein Hazeldonk in het zuiden, dat voorheen tot de gemeente Rijsbergen behoorde. De reden dat de Hartel door Breda geannexeerd is, is waarschijnlijk het industrieterrein bij de Spinolaschans. Het Bredase industriegebied langs de Mark liep door op Terheijdens grondgebied tot aan het Markkanaal. De rest van de Hartel is dus eigenlijk per ongeluk mee geannexeerd."
“Misschien lag er door de Mark nog één voorde*1 (doorwaadbare plaats, red.) noordelijker dan de Amervoord*2: de Strikvoord bij de Strikbergen ongeveer op de grens van Terheijden en Teteringen. De naam Strikvoord is echter alleen als familienaam overgeleverd en niet als toponiem. Dit moet wel betekenen dat de voorde al vóór, zeg 1300, verdwenen moet zijn. Wel lagen daar ter plaatse de Strikbergen” (89).
*1 Voor verdere verklaring zie bij Tervoort.
*2 Dat wil zeggen de voord bij de nabijgelegen tegenwoordig Haagse Beemden-buurt Emer.
- Bij Strikberg ligt de Spinolaschans*. Dit voormalige vestingwerk, vanaf 1624 aangelegd door de Spanjaarden onder leiding van Ambrosius Spinola, behoorde tot de Zuidelijke Waterlinie. Het maakte onderdeel uit van de nabijgelegen linie Munnikenhof. Deze 1.100 meter lange linie sloot zonodig polders af, waardoor de vijand de rivier de Mark niet zou kunnen bereiken. De Spinolaschans was een strategisch goed gekozen plaats om de wegen van Breda naar het noorden en noordwesten, zowel te land als te water, te kunnen beheersen.
* Niet te verwarren met de buurtschap Spinolaberg in de gemeente Bergen op Zoom.
Om de stad Breda tijdens het beleg van 1624-1625 uit te kunnen hongeren moest deze worden afgesloten van de buitenwereld, zodat er geen voedsel naar binnen kon worden gebracht. Om dit te bereiken liet Spinola een ruim vijftig kilometer lange linie aanleggen rond de stad. De nog steeds bestaande Spinolaschans ten noorden van de stad Breda maakte hiervan deel uit. In het voorjaar van 1625 ondernam Frederik Hendrik een laatste poging om Breda door inname van de Spinolaschans te ontzetten. Deze opzet mislukte, waarna Breda moest capituleren. De Spinolaschans werd na het beleg geslecht om te voorkomen dat deze in Staatse handen zou vallen. In 1637 liet Frederik Hendrik om Breda te veroveren de Spinolaschans opnieuw opwerpen. In 1639 kreeg de schans zijn huidige uiterlijk met vier bolwerken en een verharde weg omgeven door een gracht. De schans heeft tot na de Tweede Wereldoorlog als verdedigingswerk gediend. Pas in 1952 is de linie met de schans als vestingwerk opgeheven. In 1956 kregen de voormalige linies (de Munnikenhof en de Linie van Den Hout) de status van natuurreservaat.
Thans is het een natuurgebied van 21 hectare, dat wordt beheerd door Staatsbosbeheer. De ringwallen van de Spinolaschans zijn begroeid met eiken. In de bijna geheel met elzenbos dichtgegroeide gracht komen veel moerasplanten en -vogels voor. De schans heeft in 2013 een opknapbeurt gekregen. Voordien was de schans nogal verwilderd en slecht bereikbaar. "Naast de Linie van de Munnikenhof behoort ook het onderhoud van de Spinolaschans tot het aandachtsgebied van deze werkgroep van ongeveer 18 vrijwilligers van heemkundekring De Vlasselt uit Terheijden. Hierbij wordt nauw samengewerkt met medewerkers van Staatsbosbeheer. De Linie van de Munnikenhof maakt deel uit van een verdedigingslint dat is aangelegd door Menno van Coehoorn. De werkzaamheden van de werkgroep zijn gericht op educatie (inzicht in de taak van een Linie), historie (het in stand houden van deze Linie) en ecologisch beheer (onderhoud en aanleg van paddenpoelen). De Spinolaschans is een oud vestingwerk nabij de rivier de Mark, tussen Breda en Terheijden. Deze bestaat uit een stervormige hoge aarden wal met binnenin een 1,5 ha groot grasland en aan de buitenzijde een (gedeeltelijk verlande) gracht. De Spinolaschans is vrij toegankelijk en leent zich uitstekend voor een wandeling." (bron: heemkundekring De Vlasselt)
- "In 2001 is een plan opgesteld voor de herinrichting van het buitengebied NW van de dorpskern van Teteringen. Het doel hiervan was om een zo aantrekkelijk mogelijk landschap te realiseren. Bovendien zijn voor het gebied inrichtingsplannen opgesteld voor de ecologische hoofdstructuur, ecologische verbindingszone en recreatieve ontsluiting. De historische functie van de Grote Kruisvaart, namelijk die van turfvaart, is richtinggevend voor de inrichting hiervan. De functie van het gebied verandert van agrarisch naar recreatie en natuur. Om tot een goede afweging van alle belangen te komen is Bureau Cultureel Erfgoed van de gemeente Breda gevraagd advies te geven ten aanzien van het inrichtingsplan. Ten behoeve hiervan is in 2007 een inventarisatie van de archeologische en cultuurhistorische waarden uitgevoerd. Rond de Linie van Munnikenhof worden de oude grachten die onderdeel uitmaken van de Linie hersteld. De grachten zijn verland en de aarden wallen zijn aan erosie onderhevig. De vestingwerken dienen te worden opgeknapt. Dit wordt uitgevoerd door het uitdiepen van de grachten, het verwijderen van de bosbeplanting en het omvormen tot kaphout en het verwijderen van overtollige begroeiing.
In het gebied Strikberg is een waterpoel aangelegd en rondom de Spinolaschans zijn drie paddenpoelen aangelegd, om een verbinding te kunnen maken tussen natuurpark De Hoge Vucht en het natte gebied rondom de Spinolaschans; een natte ecologische verbindingszone van stapstenen in de vorm van poelen. Voor het gehele gebied geldt dat de karakteristieke openheid behouden dient te blijven. Dit wordt versterkt door het aanleggen van uitkijkpunten die de visuele relatie tussen de vestingwerken dient te benadrukken. Uit archeologisch vooronderzoek blijkt dat in de drie gebieden grote kans is op het aantreffen van archeologische vindplaatsen. Doel van het onderzoek is dan ook om middels een 16-tal proefsleuven de loop van de gracht langs de Linie van Munnikenhof te traceren. Tevens is het uitgraven van de poelen archeologisch begeleid. Het onderzoek is uitgevoerd door de archeologische dienst van Bureau Cultureel Erfgoed van de gemeente Breda in samenwerking met het advies- en onderzoeksbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie (BAAC bv)." (bron: gemeente Breda)
- "De Hartelweg is een zeer schilderachtige weg die de kern vormt van buurtschap de Hartel. De Hartelweg was vóór de aanleg van de Terheijdenseweg in 1820-1821 de doorgaande weg van Breda naar Terheijden, via de huidige Oude Baan, de Hartelweg en de Bergen. Deze weg lijkt kronkelig, maar toch liep hij, gegeven de mogelijkheden van die tijd, zo recht mogelijk. Hij sprong als het ware van hoogte naar hoogte. Volgens historisch-geograaf Karel Leenders stond deze weg of dijk rond 1550 regelmatig onder water, zeker eens in de twee jaar. De weg werd ook wel de Aarddijk of Vuchtdijk genoemd. Volgens Leenders liep de weg van Terheijden verder over Wagenberg richting Dordrecht.
Nadat in 1820 de nieuwe Terheijdenseweg was aangelegd, kreeg de oude weg de naam Oude Baan. In 1841 komt deze weg ook voor onder de naam Oude Terheydenscheweg. Op het kadastraal minuutplan van Terheijden, van enige jaren vóór 1832, staan de Hartelweg en de Bergen aangeduid als de Bredasche Weg. Op de topografische kaart schaal 1:25.000, die laatst herzien is in 1905, staat de weg aangeduid als Oude Bredasche Weg. De naam Hartelweg is door de gemeenteraad van Terheijden in oktober 1953 vastgesteld."
Terug naar boven- Karel Leenders, 'Straatnamen in de Hartel', in Engelbrecht van Nassau, jaargang 2009, nummer 3.
- Johan van der Made, 'Straatnamen, Hartelweg', in 'Rondom de Toren', tweewekelijks informatieblad voor Langeweg, Terheijden en Wagenberg, 9 juli 1981, nummer 97.
- Gerard Otten, 'De straatnamen in de Hartel, gemeente Breda', in Engelbrecht van Nassau, jaargang 2009, nummer 1 en 2.
- Gerard Otten, 'De Hartel, Een Terheijdense buurtschap in Breda' (Terheijden, 2012).
Reactie toevoegen