't Coll

Plaats
Buurtschap
Eindhoven 'Nuenen, Gerwen en Nederwetten'
Zuidoost-Brabant Kempen
Noord-Brabant

't Coll

Terug naar boven

Status

- 't Coll is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Zuidoost-Brabant, en daarbinnen in de streek Kempen, in deels gemeente Eindhoven (t/m 1919 gemeente Tongelre, in 1920 over naar gemeente Eindhoven) en grotendeels gemeente Nuenen, Gerwen en Nederwetten.

- Buurtschap 't Coll valt deels onder de stad Eindhoven en grotendeels onder het dorp Eeneind. Het deel van de buurtschap dat onder de stad Eindhoven valt, valt ook voor de postadressen daaronder, maar omdat het dorp Eeneind in 1978 geen eigen postcode en postale plaatsnaam heeft gekregen in het postcodeboek, liggen zowel dat dorp als het deel van de buurtschap 't Coll dat eronder valt, voor de postadressen 'in' Nuenen.

- Buurtschap 't Coll heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1300 Colle domum, 1368 Colle, 1379 "ten hove metten halven colle", 1379 "die moelne van colle metten gemale", 1441 de hoeve te Colle, 1550 "by Col gelegen", 1794 Koll, 1868 Kol.

Naamsverklaring
Misschien het Middellatijnse col(l)a, colum 'fuik, visweer'. Een andere verklaring gaat uit van kol 'iets hoger gelegen gebied'(?).(1)

Terug naar boven

Ligging

Buurtschap 't Coll bestaat uit twee delen: het W deel ligt O van het Eindhovense stadsdeel Tongelre, grenst in het N aan de spoorlijn Eindhoven-Helmond en in het O aan het bedrijventerrein Eeneind I van het dorp Eeneind en ligt rond de Collseweg; dit deel van de buurtschap wordt doorsneden door het riviertje de Kleine Dommel. Het O deel van de buurtschap grenst in het N en NO aan de bedrijventerreinen Eeneind I en Eeneind II van het dorp Eeneind en ligt rond de wegen Collse Hoefdijk (het gedeelte van deze weg rond en ZO van de weg Collse Buspad), Collse Buspad en De Wetering. Dit deel van de buurtschap grenst in het Z aan het Eindhovens Kanaal. De buurtschap ligt direct O van de stad Eindhoven, direct Z van het dorp Eeneind, Z van het dorp Nuenen, N van het dorp Geldrop, W van het dorp Mierlo, WZW van de stad Helmond en ZW van het dorp Stiphout.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Buurtschap 't Coll omvat ca. 25 huizen en ca. 10 bedrijfsgebouwen, met ca. 65 inwoners. In de Volkstelling van 1840 wordt de buurtschap niet apart vermeld.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Het huidige 't Huys te Coll in buurtschap 't Coll (Collseweg 1) dateert uit 1787 is een rijksmonument. Het ligt aan de rand van natuurgebied de Urkhovense Zeggen, op een steenworp afstand van de hieronder beschreven Collse watermolen. In 1939 is het huis gekocht door Jan Thomassen, winkelier in damesmode. Hij woonde met zijn gezin aan de Rechtestraat in Eindhoven en gebruikte het Huys als buitenhuis. Het huis werd verbouwd om het geschikt te maken voor bewoning door twee gezinnen, met voor elk een afzonderlijke ingang. Een deel van het huis verhuurde hij; huurder was het echtpaar Van Wordragen. In de Tweede Wereldoorlog is het huis gevorderd voor het onderbrengen van een dakloos gezin: Herman Quadvlieg en zijn vrouw Anna van Wordragen (dochter van het paar dat er al woonde) met hun kinderen. Het gezin Quadvlieg kreeg uiteindelijk twaalf kinderen. In 1942 is de schuur achter het huis ingestort omdat onderhoud in die tijd vrijwel onmogelijk was. De balken hebben gediend als stookhout in de koude winters van 1943 en 1944.

In 1961 vertrokken de bewoners naar elders. Hans Thomassen, architect en zoon van de hiervoor vermelde Jan, ging met zijn echtgenote zelf in 't Huys te Coll wonen. Zij restaureerden het huis in oude luister. De werkzaamheden namen enkele jaren in beslag. Er werd o.a. gebruikgemaakt van materialen die afkomstig waren van sloop elders. De dakkapel verdween, evenals het meest linkse raam aan de noordzijde; de deur daar werd een raam. De voordeur werd voorzien van zijn zandstenen omlijsting. Het huis werd voorzien van spouwmuren. 't Huys te Coll was daarna weer een fraaie woning.

- Ook de Collse Watermolen (Collseweg 3) in buurtschap 't Coll is een rijksmonument. De nog altijd in werking zijnde watergedreven koren- en oliemolen is, evenals de Kilsdonkse Watermolen in buurtschap Beugt, uniek in Noord-Brabant. De ouderdom van de molen is onbekend. De Collse Watermolen wordt voor het eerst genoemd in 1337 als Rover van Hoescoet de molen verkoopt aan Otto van Cuyk (maar enkele jaren geleden heeft de stadsarcheoloog op het molenterrein aardewerkscherven gevonden uit de periode tussen 1200 en 1250). Een aantal jaren later blijkt ook de hertog van Brabant bepaalde rechten op de molen te hebben.

De molen heeft in de loop van de eeuwen een hele reeks eigenaren gehad. Vanaf de 14e tot in de 19e eeuw zijn dat de heren van Mierlo. De eigenaars malen niet zelf, maar verpachten de molen. In 1859 verkoopt de toenmalige heer van Mierlo het complex aan molenaar Smulders. Dat blijft daarna tot 1956 in bezit van zijn familie, die de molen ook bemaalt. In 1960 koopt de gemeente Eindhoven de molen, die zij aanvankelijk nog verpacht aan de vorige eigenaar. Die gebruikt de watermolen niet meer, maar heeft in het gebouw van de oliemolen een elektrische hamermolen geplaatst, waarmee hij tot 1974 blijft werken.

De watermolen van 't Coll heeft eeuwenlang een dubbele functie gehad. Al omstreeks 1400 wordt de molen gebruikt voor zowel voor het malen van graan als het slaan van olie. De oliemolen heeft in het begin van de 20e eeuw nog olie geslagen uit koolzaad. De olie werd gebruikt als lampolie en bij de voedselbereiding. De korenmolen heeft in latere jaren veel voedergraan gemalen, zoals rogge, gerst en haver. Als de boeren in de jaren vijftig stoppen met de teelt van eigen granen, verliest de molen zijn functie en komt die stil te staan.

In nauwe samenwerking met de daarvoor opgerichte 'Stichting de Eindhovense Molens' wordt de korenmolen in 1975 gerestaureerd en weer in gebruik genomen. Op 24 augustus 2003 wordt ook de gereconstrueerde oliemolen weer door burgemeester R.W. Welschen in bedrijf gesteld. Door de gescheiden sluizen kunnen de molens gelijktijdig werken. Hiermee is deze watermolen in Zuid-Nederland de enige watermolen die zowel koren kan malen als olie slaan. Vrijwillige molenaars houden het ambacht in ere voor toeristische en educatieve doeleinden. Zij worden daarbij gesteund door de Werkgroep Vrienden van de Collse Watermolen.

De molenaars stellen in principe iedere zaterdagochtend de korenmolen in bedrijf. In de oliemolen wordt iedere 2e en 4e zaterdag van de maand lijnolie 'geslagen'. Bezoekers zijn van harte welkom om de molens te bekijken en desgewenst ook een bezoekje te brengen aan de molenwinkel, waar de ambachtelijke molenproducten te koop zijn. Voor nadere details zie de site van de Collse Watermolen.

Het Noordbrabants Museum heeft in november 2017 op de Impressionist & Modern Art Sale van Sotheby’s New York het schilderij 'Collse watermolen' van Vincent van Gogh (1853-1890) aangekocht. Dit lentelandschap met een watermolen met rode daken is een relatief heldere en kleurrijke voorstelling in het Brabantse oeuvre van Van Gogh. Het is een van de weinige belangrijke schilderijen uit de Brabantse periode van Van Gogh dat nog in particulier bezit was. Het is de grootste aankoop uit de geschiedenis van het Noordbrabants Museum.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Het beekdal van de Kleine Dommel in deze omgeving is in 2014 heringericht. De Kleine Dommel loopt zowel N als Z van 't Coll. Doel is om water langer in het gebied vast te houden, wat beter is voor de natuur in dit gebied die van dit water afhankelijk is. Dat geldt vooral voor 'natte natuurparel' de Urkhovense Zeggen Z van de buurtschap.

- Veel vissen zwemmen tegen de stroom in, op weg naar hun paaigebied. Een stuw is daarbij een niet te nemen hindernis. Naast de stuw in 't Coll bij de Collse Watermolen is in 2013 daarom een zogeheten vistrap aangelegd, met kleine hoogteverschillen die vissen wél kunnen overbruggen. Zo wordt het leefgebied van vissen vergroot. De bestaande stuw is vervangen door een automatische stuw, zodat het waterpeil van de Kleine Dommel beter beheerd wordt. Op het terrein van Staatsbosbeheer zijn bovendien twee poelen gegraven. En achter de Collse Watermolen is een oude vijver in ere hersteld.

- O van buurtschap 't Coll, O van de Collse Hoefdijk, O en ZO van bedrijventerrein Eeneind II, ligt nog een deel van de Collse Heide. Tot in de jaren dertig was dit inderdaad nog een heidevlakte. Tegenwoordig grotendeels bosgebied, en deels dus 'heringericht' tot bedrijventerrein Eeneind II. In het gebied ligt een rijksmonument, zijnde een urnenveld en grafheuvels.

- ZO van buurtschap 't Coll, ZW van Hotel-restaurant De Collse Hoeve (Collse Hoefdijk 24) liggen de Collse Bossen, een tegenwoordig nog bescheiden bosgebiedje, dat tot in de jaren veertig van de 20e eeuw nog veel groter is geweest.

Reacties

(2)

Ik mis de buurtschap Refeling in Nuenen, althans de zoekfunctie weet van niks.

Dat klopt. Omdat de buurtschap niet meer bestaat. Begin jaren zeventig is op de plek van buurtschap Refeling namelijk de nieuwbouwwijk Refelingse Erven verrezen.

Op de site beschrijf ik primair alle vandaag de dag redelijkerwijs nog bestaande plaatsen (= steden, dorpen en buurtschappen). Dat zijn er ca. 6.500 en daar heb ik mijn handen al vol aan. Als aanvullende service naar bijv. heemkundigen en genealogen die verdwenen plaatsnamen tegenkomen in oude archiefstukken, wil ik uiteindelijk ook alle verdwenen plaatsnamen op enigerlei wijze vermelden, met informatie over wanneer en waarom de plaats(naam) verdwenen is. Hetzij als vermelding op de pagina van het dorp of de stad waarin het is opgegaan (zodat men dat daar inderdaad via de zoekfunctie kan vinden), hetzij als eigen pagina, als er veel over te vertellen valt (voorbeeld: https://www.plaatsengids.nl/bonnermond). Maar het inventariseren van de duizenden verdwenen plaatsnamen is zeer arbeidsintensief, vooral omdat op oude kaarten lang niet altijd duidelijk is of een vermelde naam betrekking heeft op een buurtschap of dat het alleen een veldnaam of huisnaam aanduidt. Daar hebben we met twee man maanden intensief op zitten puzzelen en toen hadden we nog maar 1 provincie bij de horens gevat, dus daar werden we niet vrolijk van (van de slordigheid van de kaartenmakers door de jaren heen in dit opzicht). Dus daar zijn we mee gestopt (om dat voor het hele land te inventariseren).

Daarom hanteer ik vooralsnog een 'piepsysteem', d.w.z. als iemand naar een specifieke verdwenen plaats(naam) vraagt, zoek ik het op dat moment even uit. Zoals nu dus. Ik heb nu op de pagina van Nuenen beschreven dat de buurtschap in de jaren zeventig is verdwenen omdat daar de wijk Refelingse Erven is gebouwd. Over die wijk vindt u nog een verhaal onderaan die pagina, onder het kopje Links. Dus als u de naam nu intikt in de zoekfunctie en op Zoeken drukt, wordt u verwezen naar de pagina Nuenen.

Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen