Dit lijkt een plaatsnaambordje Tacozijl, maar duidt het gelijknamige watersportcentrum aan op Plattedijk 20, dat net buiten de bebouwde kom van Lemmer ligt.
Tacozijl, de huidige sluis is sinds 1953 de opvolger van de oorspronkelijke scheepvaartsluis.
Tacozijl, het gemeentebord in combinatie met het onderbordje lijkt te suggereren dat je de (voormalige) gemeente Gaasterlân-Sleat niet in mocht tijdens het ganzenseizoen...
Logo van de Vereniging Plaatselijk Belang Brekkenpolder-Tacozijl
Tacozijl, joodse begraafplaats, met het duidelijk hogere deel
Tacozijl, Woudagemaal
Tacozijl, interieur Woudagemaal
Tacozijl, ketelhuis Woudagemaal
Tacozijl, het onderhoud van het Woudagemaal gebeurt o.a. met oliespuiten
- Tacozijl is een buurtschap in de provincie Fryslân, gemeente De Fryske Marren. T/m 5-6-1944 gemeente Gaasterland, per 6-6-1944 grotendeels over naar gemeente Lemsterland, het andere deel blijft dan gemeente Gaasterland (en gaat in 1984 over naar gemeente Gaasterlân-Sleat); in 2014 gaan de beide delen over naar gemeente De Fryske Marren.
- Tacozijl wordt in de Topografische atlas Friesland(1) niet meer als buurtschap vermeld. De ratio daarvan ontgaat ons. De plaats is vanouds een buurtschap en de bebouwing staat er nog gewoon, dus wat ons betreft is het nog altijd een buurtschap.
- De buurtschap Tacozijl valt voor de postadressen grotendeels onder Lemmer, deels onder Sondel. Vanouds viel de buurtschap geheel onder Sondel maar door een grenscorrectie (zie bij Ligging) is het grotendeels onder Lemmer komen te vallen.
- De buurtschap lijkt een plaatsnaambordje te hebben, maar dat is een bordje van Watersportcentrum Tacozijl (Plattedijk 20). In Sondel staat wel een richtingbordje dat naar de buurtschap verwijst.
Terug naar bovenIn het Fries
Teakesyl.
Oudere vermeldingen
1482 kopie Nya syl, 1483 kopie Taka-zyl, 1488 Taecke-syl.
Naamsverklaring
Zijl 'uitwateringssluis' van de persoon Take.(2)
- De buurtschap ligt WNW van Lemmer, ZO van Sondel. Op kaarten is altijd alleen de handvol panden rond het riviertje de Ie (FR) / Ee (NL) (die de verbinding vormt tussen het IJsselmeer en het Slotermeer) vermeld als zijnde buurtschap Tacozijl. Aangezien echter het Woudagemaal oorspronkelijk Stoomgemaal Tacozijl heette, en ook het N hiervan gelegen watersportcentrum de naam van de buurtschap draagt, gaan wij ervan uit dat het hele gebied van Woudagemaal t/m het huizengroepje rond de Ie/Ee tot de buurtschap behoort.
- Oorspronkelijk liep de gemeente Gaasterland t/m het Woudagemaal, ca. 3 km ZO van de sluis te Tacozijl. Per 6 juni 1944 is de 547 hectare grote polder tussen deze twee objecten (met op dat moment 70 inwoners) overgegaan naar de gemeente Lemsterland. Nadien liep de grens tussen de gemeenten Lemsterland en Gaasterlân-Sleat door de Ee. O hiervan (rond de Plattedijk, met o.a. de joodse begraafplaats) was gemeente Lemsterland, W hiervan (Sondelerdyk, met o.a. de sluis) was gemeente Gaasterlân-Sleat.
Terug naar bovenIn 1840 omvat de buurtschap Tacozijl 3 huizen met 18 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 60 huizen, ca. 80 bedrijfsgebouwen en ca. 60 verblijfsaccommodaties, met ca. 155 inwoners. Een deel van de buurtschap is bedrijventerrein.
Terug naar bovenDe plaatsnaam wordt reeds in 1398 genoemd als belangrijke vaarroute, maar het schijnt dat Tacozijl eigenlijk al veel ouder is.
In 1725 is de Sondelerdyk, die tevens als slaperdijk diende, voltooid. In 1846 zijn de Sondelerdyk en de ernaast lopende Sondelervaart verbreed en verbeterd.
In vroeger tijden moet Tacozijl een grotere nederzetting zijn geweest. Er stond ook een herberg. Deze is afgebroken. Er lagen ook woonboten bij de sluis. De kinderen van deze mensen gingen in Sondel op school. Een molen die ca. 100 meter achter het Joodse kerkhof stond moest de Jan Obbespolder droog malen. Deze molen is vóór 1940 afgebroken. Hiervoor in de plaats kwam een Amerikaanse windmotor.
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitsers de ophaalbrug bij de sluis in Tacozijl opgeblazen. Deze is, nadat er nog een tijdelijke noodbrug heeft gestaan, later herbouwd.
De voormalige scheepvaartsluis in de Zuiderzeedijk is in 1953 wegens bouwvalligheid vervangen door een inlaatduiker. Oorspronkelijk was het ook een spuisluis, om de binnenwateren te spuien en de buitenwateren te keren. Daarom werd het ook wel een keersluis genoemd. Tegenwoordig dient de inlaatsluis van Tacozijl alleen nog om het boezemwater in Friesland op peil te houden.
Zie verder deze pagina over de geschiedenis van Tacozijl.
Terug naar boven- Het ir. D.F. Woudagemaal is het grootste nog werkende stoomgemaal ter wereld. Het gemaal is eigendom van Wetterskip Fryslân en wordt gebruikt om het waterpeil in Friesland te verlagen als het J.L. Hooglandgemaal bij Stavoren onvoldoende capaciteit kan leveren. Het gemaal heette oorspronkelijk Stoomgemaal Tacozijl en is later als eerbetoon genoemd naar ir. D.F. Wouda, hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat van Friesland, die het in 1917-1918 gebouwde pand heeft ontworpen in de stijl van de Amsterdamse School. Het machinepark, geplaatst in 1919-1920 en bestaand uit 4 tandem-compound stoommachines en 8 centrifugaalpompen, is ontworpen door Ph. Dijkshoorn en gebouwd door Machinefabriek Jaffa te Utrecht. In 1955 zijn de 6 kolengestookte stoomketels vervangen door 4 nieuwe ketels van Werkspoor, die in 1967 op oliestook zijn omgebouwd.
Tot 1966 is het gemaal gebruikt om het boezempeil van Friesland (het FZP) te verlagen. In dat jaar is het J.L. Hooglandgemaal opgeleverd (een elektrisch gemaal bij Stavoren), en sindsdien wordt het Ir. D.F. Woudagemaal nog slechts enkele dagen per jaar ingezet. Sinds 1998 staat het gemaal op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Het behoort tot de Top 100 der Nederlandse UNESCO-monumenten. Het Woudagemaal is van 2012 t/m 2014 voor het eerst in zijn bestaan grondig gerestaureerd. Duikers zijn ingeschakeld om wanden, pompen, metselwerk en beton onder water schoon te maken. - Uitvoerig technisch artikel in tekst en beeld over de werking van het Woudagemaal. - Filmpje waar je het Woudagemaal in werking kunt zien tijdens het hoogwater van januari 2012.
De in augustus 2019 opgeleverde schoorsteen, gebouwd voor de afvoer van rook van het stoomgemaal, werd in de loop der jaren veel meer dan dat. De schoorsteen van het UNESCO Werelderfgoed Woudagemaal is een landmark, onderdeel van de skyline van Lemmer en een baken voor de scheepvaart. Daarom is op 7 augustus 2019 de schoorsteen centraal gesteld in een aantal activiteiten voor jong en ouder. Er was een knutselmiddag voor de jeugd; schilderen voor amateurkunstenaars en een lezing door de heer Pierre Geelen, zoon van de bouwer van de schoorsteen, over de bouw van dit object. Amateurkunstenaars waren van harte welkom om in één dag een schilderij te maken met de schoorsteen als middelpunt. De kunstwerken zijn door een professionele jury worden beoordeeld. De mooiste stukken zullen in 2020 bij het UNESCO Werelderfgoed worden tentoongesteld.
Een bezoek aan het gemaal begint in het naastgelegen in 2011 gerealiseerde Bezoekerscentrum, waar je een kijkje kunt nemen in de wereld van stoom, kracht en beweging, de stoommachine en het waterbeheer in Fryslân. Het Woudagemaal is ideaal als dagje uit met het gezin, schoolreisje of bedrijfsuitje. Ben je op zoek naar een unieke vergaderlocatie? Ook daarvoor heeft het Bezoekerscentrum uitstekende faciliteiten. En het kan ook als unieke bruiloftslocatie worden ingezet.
In januari 2017 is de virtuele tour Woudagemaal 360° in gebruik genomen. De virtuele tour, waarin waterbeheer, techniek en cultuur centraal staan, geeft een unieke kijk op het Woudagemaal. Ook draagt het bij aan de educatiedoelstellingen van Wetterskip Fryslân en UNESCO. "De klimaatverandering onderstreept steeds meer de noodzaak van goed waterbeheer. Deze virtuele tour is een prachtige aanvulling op ons educatieprogramma om jongeren op een eigentijdse manier te interesseren voor techniek en watermanagement. Want ook in de toekomst hebben we bij het waterschap grote behoefte aan deskundige medewerkers", aldus dijkgraaf Paul van Erkelens van Wetterskip Fryslân.
De app geeft bezoekers een unieke kijk op het Woudagemaal. Ze kunnen rondkijken met smartphone of tablet en beleven het magistrale stoomgemaal met virtual reality. Ze zien de prachtig onderhouden techniek in werking, zoals het aansteken van de stoomketels, het op stoom zetten en het draaien van de stoommachines. Door speciale animaties wordt het onzichtbare zichtbaar: de binnenkant en werking van een stoomketel, de zuigers in een werkende stoommachine. Maar ook hoe bij regenval het waterpeil in de Friese boezem stijgt en daarmee de noodzaak van het inzetten van het Woudagemaal. Abstract wordt concreet, en daardoor begrijpelijk. Het waterschap zet de tour ook in voor het opleiden van nieuwe medewerkers voor het Woudagemaal.
Het in 2013 verschenen boek 'Het Ir. D.F. Woudagemaal. Een levend werelderfgoed op stoom' geeft een overzicht van de geschiedenis van het gemaal, waarbij veel aspecten van het Friese waterbeheer en de geschiedenis ervan ruim aan bod komen. Verschillende auteurs hebben zich gebogen over de waterstaatsgeschiedenis, de bouw van het Woudagemaal en de techniek er achter.
- De Stichting Historische Sluizen en Stuwen Nederland (HSSN) heeft de keersluis bij het Woudagemaal de HSSN-prijs 2015 toegekend voor de beste restauratie. De jury heeft grote waardering voor de wijze waarop de keersluis in oude glorie is hersteld. Dat geldt in cultuurhistorisch opzicht maar ook voor de technische kwaliteit van de restauratie. Deze restauratie kan als voorbeeld dienen voor de wijze waarop objecten dienen te worden gerestaureerd. De jury is zich daarbij bewust dat handhaving van origineel materiaal deels mogelijk is doordat de sluis geen keerfunctie meer heeft. Waardering heeft de jury ook voor de uitgebreide beschrijving van het restauratietraject.
- Sluiswachtershuisje.
- Vlakbij de inlaatsluis ligt onder aan de voet van de Zeedijk de rustieke Joodse begraafplaats Tacozijl, gesticht in 1802. De vroegere hoge mantel van iepen rondom de begraafplaats is in 1976 gekapt vanwege iepziekte. Maar er zijn bomen herplaatst dus een nieuwe 'mantel' is weer 'in de groei'.
In 1802 wordt de Joodse gemeenschap voor het eerst genoemd in de koopbrief van het stuk land voor een begraafplaats. Vanwege de goedkope grond is gekozen voor deze, vanuit Lemmer gezien ver afgelegen hoek in Tacozijl. Een begrafenisstoet deed er een uur over om er te komen vanuit Lemmer, waar de Synagoge van de Joods gemeente stond. Het aangekochte perceel lag zo laag dat men voortdurend geconfronteerd werd met wateroverlast. Daar kwam in 1876 verbetering in, doordat de toenmalige burgemeester van Gaasterland, J.H.F.K. Van Swinderen, de joodse gemeente een stuk grond schonk dat wat hoger lag en aan de begraafplaats grensde.
De begraafplaats bestaat daardoor dus uit twee delen: een laaggelegen deel en een hooggelegen deel. Beide vormen nu één geheel. Op het laagste deel staan 21 grafzerken voorzien van grafschriften in het Hebreeuws met soms Nederlandse tekst toegevoegd. Op het hogere gedeelte bevinden zich 8 grafstenen die geen of hoegenaamd geen Hebreeuwse tekst(en) dragen. De laatste teraardebestelling op de Joodse begraafplaats Tacozijl was in 1938.
Een gedenkplaat uit 1990 herinnert aan de periode 1940-1945, waarin ook drie joodse inwoners van Lemmer op transport werden gesteld en in Auschwitz werden omgebracht. De gedenkplaat heeft Sarah en Joseph Blok en Jantje Jacobs symbolisch herenigd met hun ouders, die alle vier op de begraafplaats te Tacozijl begraven liggen. Op het monument is de wereldkaart uitgehouwen met, in bergkristal, de verbinding tussen Lemmer en Auschwitz. "Juster barde it by ús, moarn is it wer earne oars. Oantinken liedt ta ferlossing, ferjitten ta ballingskip", aldus de tekst op de steen. (bron: site van en over Sondel en Tacozijl)
Terug naar boven- Veerpontje de Oerset in de Brekkenpolder over de Rijnsloot, aan het eind van de Doraweg, N van Tacozijl, vormt voor fietsers en voetgangers de verbinding tussen de voormalige gemeente Lemsterland in het Z en de voormalige gemeente Skarsterlân in het N. Het pontje vaart in de maanden mei, juni en september alleen in de weekenden van 10.00 – 18.00 uur en in de maanden juli en augustus iedere dag van 10.00 – 18.00 uur.
- Sinds het gereedkomen van de Afsluitdijk in 1932 is de kwaliteit van de natuur in het IJsselmeergebied sterk verslechterd. Van een open zee is het gebied door de komst van de dijk veranderd in een meer. Het ecosysteem heeft sindsdien geen nieuwe balans gevonden. Zo is er weinig waterdynamiek, zijn er nauwelijks oplopende en overstromende oevers en is er een gebrek aan uitwisseling van vis en voedingsstoffen met de Waddenzee, de rivieren en het brede oeverland. Middels uitvoering van het project 'Natuurontwikkeling IJsselmeer bij Tacozijl en De Nes' (2017) zorgt de Vogelbescherming ter plekke voor verbetering van de IJsselmeeroevers en het creëren van een visverbinding naar het achterland, waardoor de natuurwaarde van het IJsselmeer verbetert. De Nationale Postcodeloterij heeft dit project met een bijdrage van € 1.700.000 gesteund.
- Petgaten, zetwallen en rietvelden vormen samen de Bancopolder, een natuurterrein van 21 hectare midden in de Brekkenpolder, N van buurtschap Tacozijl, tussen de Doraweg en de Kooiweg. It Fryske Gea beheert hier grond van de Ottema-Kingmastichting. Het noordelijk deel is in het bezit van Staatsbosbeheer. Het gebied is alleen op aanvraag bij It Fryske Gea toegankelijk.
De Bancopolder ligt laag en is nat. Een kade om het gebied heen zorgt dat het water in de polder blijft. Het open water wordt omzoomd door riet. In de beschutting zoeken vooral in de herfst en gedurende de nacht veel watervogels hun heil. De rietzanger laat zich geregeld horen en de wulp vindt hier broedgelegenheid. Bijzonder is het voorkomen van grote aantallen heikikkers. Ook leven verschillende soorten waterjuffers en libellen in de polder. Het ruige terrein biedt dekking aan de ree.
De meeste petgaten zijn sterk verland, maar er zijn toch nog een paar open petgaten. Hier drijven grote stukken kragge. In oude rietveldjes zijn grote horsten van het pijpestrootje te vinden. Soortenrijker zijn de veenmosrietlandjes met prachtige stukjes haarmos. Hier komen ook moerasvaren, kamvaren en smalle stekelvaren voor, samen met waternavel, blauw glidkruid, wateraardbei en melkeppe. Padderus heeft zich verspreid over grote delen van de polder. Op een paar legakkers maakten pitrus en biezeknoppen een enorme ontwikkeling door. Andere legakkers hebben een schraallandachtige begroeiing, met schraallandpaardebloem, blauwe zegge, tandjesgras, kruipganzerik, gewone brunel en egelboterbloem. (© It Fryske Gea)
Terug naar boven- De inwoners van buurtschap Tacozijl ondernemen veel gezamenlijke activiteiten met de inwoners van de N van de buurtschap gelegen grote weidse Brekkenpolder. Het is geografisch eigenlijk ook één groot W buitengebied van Lemmer. Er is ook één gezamelijke Vereniging Plaatselijk Belang Brekkenpolder-Tacozijl (Doraweg 6, 8531 PW Lemmer-Brekkenpolder), die voor zover ons bekend nog niet met een site of pagina aanwezig zijn op het internet.
Terug naar boven- Foto's van de Brekkenpolder, N van Tacozijl.
Reactie toevoegen