Status

- Teersdijk is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Rijk van Nijmegen, in grotendeels gemeente Wijchen, deels gemeente Nijmegen. In 1984 is middels een grenscorrectie de gemeentegrens ter plekke een klein stukje naar het W verschoven en hier langs de A73 komen te liggen, waardoor enkele panden toen zijn overgegaan van de gemeente Nijmegen naar de gemeente Wijchen.

- De buurtschap Teersdijk valt, ook voor de postadressen, grotendeels onder het dorp Wijchen, deels onder de stad Nijmegen.

- Vanouds vielen delen van de buurtschap en de gelijknamige dijk onder Woezik, nu een wijkdorp onder het dorp Wijchen.

- De buurtschap Teersdijk heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Naam

Oudere vermeldingen
- Rond 1840 heette de buurtschap volgens (1) nog Teers of De Teers, waarbij hij verder nog stelt: "gemeenlijk Den Ters genoemd". De naam Teersdijk, die rond 1840 alleen nog de naam van de gelijknamige dijk ter plekke aangaf, is kennelijk pas later als naam voor de buurtschap gehanteerd gaan worden. Vanouds werd de dijk en buurtschap tot Woezik gerekend.

- "Deze dijk was vroeger al onder deze naam bekend, als dijk langs het Teerseveld of Teerse Broek, moerasland. Op oude kaarten aangeduid als 'De Tiers'." (aldus G.J. Hendriks in "Nijmeegse straten en hun oorsprong", 1987).

- Verder is er in diverse stukken nog sprake van de benamingen Teerse Polder en Teerse Sluispolder. Of deze namen op hetzelfde gebied betrekking hebben of dat dit twee verschillende gebieden zijn, is ons niet duidelijk.

Naamsverklaring
- Een rapport over de waterbeheersing in deze regio, stelt dat de Teersdijk vernoemd zou zijn naar het Teerse Broek, dat op zijn beurt vernoemd zou zijn naar het ijzerhoudende, venige, oranje, zure en dus, aldus het rapport, teerse 'vuile' water van deze broekgronden (zie Geschiedenis, respectievelijk de 5e en 4e alinea).

- Misschien genoemd naar het Nieuwnederlandse teers, ters 'dikke stok of boom, zware houten priem, mannelijk lid'.(2)

Ligging

- De buurtschap Teersdijk ligt in het NO van Wijchen, N van Alverna, rond de rotonde van de kruising Graafseweg (N324) / Weg door de Berendonck / Nieuweweg / Woeziksestraat, en het landelijke deel van de Teersdijk op Nijmeegs grondgebied, gelegen tussen de A73 en de Streekweg.

- De Teersdijk zelf begint tegenwoordig direct W van het Maas-Waalkanaal (het deel O van dat kanaal bestaat niet meer of is in ieder geval niet meer als zodanig herkenbaar), en loopt in W richting door achtereenvolgens de wijken Zwanenveld, Tolhuis en Staddijk, waar hij doodloopt tegen de A73, die ter plekke de grens vormt tussen de gemeenten Nijmegen en Wijchen. Aan de andere kant van de A73 gaat hij verder als Oude Teersdijk in NW richting tot aan de Graafseweg. Aan de andere zijde van de Graafseweg loopt dan nog een stukje dat dan weer gewoon Teersdijk heet, en dat bij de spoorlijn uitkomt op de Woeziksestraat. Een oostelijk deel van de dijk, vanaf de stad Nijmegen tot aan de grens met de gemeente Wijchen, ZW van Neerbosch, vormde destijds de grens tussen de kadastrale gemeenten Hees en Hatert. Op de gemeentekaart van Kuijper uit ca. 1870 (onderaan de pagina van Nijmegen) is dat nog goed te zien.

- Door de aanleg van verschillende wegen en woningbouw sluiten de 5 delen van de Teersdijk op Nijmeegs grondgebied, waarvan drie in de wijk Zwanenveld, niet meer goed op elkaar aan. Als je de hele dijk, zoals hierboven omschreven, wilt verkennen, is een goede lokale plattegrond dus noodzakelijk. Overigens is het Nijmeegse deel van de dijk deels alleen toegankelijk voor voetgangers, andere delen kunnen ook worden befietst.

- Naast de loop van de Teersdijk als zodanig, had/heeft ook de huisnummering een curieus verloop; op Nijmeegs grondgebied waren/zijn er met deze straatnaam de huisnummers 1-165 (geweest) en 210-240 (nog altijd), op grondgebied van Wijchen zijn er de huisnummers 43-49 en dan is er op Wijchens grondgebied nog de Oude Teersdijk met alleen een pand met huisnunmmer 6.

Statistische gegevens

Rond 1840 omvat de buurtschap Teersdijk 5 huizen met 30 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 20 huizen en enkele bedrijfsgebouwen, met ca. 55 inwoners.

Geschiedenis

De dijk
(3) vermeldt hierover: "De Teersdijk begint ter plaatse, waar de binnen-rijweg over Hees en Neerbosch op den groote weg tusschen Nijmegen en Grave komt en volgt van daar dien laatsten weg in eene zuidwestelijke strekking, tot bij den rijweg op Wijchen. Hij loopt alzoo alleen door het lage, zelfs moerassige land, waarvoor zij tot waterkeering dient; terwijl de einden van dezen dijk tegen de hooge landen ten Z van Nijmegen en ten Z van Wijchen stooten. In dezen dijk is eene sluis op de Nieuwe Wetering. Over dezen dijk, welke begrind is, loopt de groote weg tusschen Nijmegen en Grave. Daarin sloegen bij den watervloed van 1 Januarij 1820 eenige gaten."

"De Teersdijk is een weg met een lange historie. Al in de Romeinse tijd was het een onderdeel van de weg vanuit Noviomagus richting Wijchen. In de middeleeuwen, toen de dijk de naam Teersstraat droeg, vormde de weg een belangrijke schakel in de route van Nijmegen naar ’s-Hertogenbosch en Antwerpen. In het eerste kwart van de 18e eeuw werd de dijk – toen Graafse Straat geheten – verhard, waarmee de functie als hoofdverkeersweg werd bevestigd. In de 19e eeuw was de dijk zelfs onderdeel van de ‘rijksweg 1e klas nummer 8’, de hoofdweg van Brussel naar Groningen."(bron)

Teerse Broek en wallen langs de Oude Wetering en de Nieuwe Wetering
"Bij het inpolderen moet behalve op waterkwantiteit ook zijn gelet op waterkwaliteit. Daarbij had de wal van de Oude Wetering bij Beuningen een sleutelfunctie. De wal fungeerde eerst als achterkade voor Beuningen, Ewijk en Winssen. Voorkomen moest hij dat water van het woeste komgebied aan de zuidkant zich vermengde met de afwatering van de Oude Wetering. De bodem van die kom bestaat uit vlechtende geulen. Deze maken deel uit van een geulensysteem van de pleistocene Rijn. Dit loopt vanuit Heumen langs de rand van de stuwwal richting Neerbosch. Voor de bedijking had de Maas nog vrije toegang via die laagte naar de broeken bij Beuningen.

Al vroeg raakte het geulensysteem overdekt met een stugge leem. Deze bodem was ijzerhoudend, ook veenachtig in de geulen. Het water van dit stroomgebied was dan ook oranje en venig, ook schraal. De broekgronden tussen Wijchen en Dukenburg / Hatert kregen daardoor de naam Het Teerse Broek (teerse = terre, teer, vuil). Het Teerse water bleek een vloek voor het gras en koren als het maandenlang op het veld had gestaan. Beuningen, Ewijk en Winssen hadden er dus alle belang bij om dit water te weren. De wal van de Oude Wetering kwam daarbij goed van pas. Maar de omstandigheden veranderden toen de ruige komgronden bezuiden de Oude Wetering waren ontgonnen.

Om deze broeklanden te beschermen tegen het Teerse water werd een wal gelegd langs de intussen gegraven Nieuwe Wetering. Helaas voldeed die niet altijd aan de verwachtingen. Zo kreeg de Nieuwe Wetering in de 18e eeuw een keer zoveel van dat zure, oranje water van Dukenburg te verstouwen dat het over de wallen van de Nieuwe en Oude Wetering heen liep en het boerenland bij Beuningen, Ewijk en Winssen verpestte. Mogelijk zijn de wallen langs de weteringen hierna opgehoogd om een herhaling van het drama te voorkomen." (bron: 'Aan de Wieg van het Waterschap. Inventarisatie van dijken, kaden en watergangen in het Gelders rivierengebied. Ontwerphandreikingen voor wateropgaven.' 2009)

In hetzelfde rapport staat ook nog: "Na de bedijking vormde vooral de waterkwaliteit van de broeken een dreiging. Het broekgebied tussen Wijchen en Hatert werd, zoals al gemeld, het Teerse of ‘vuile’ Broek genoemd. Het water ervan bleek schraal en ijzerhoudend. Om de opmars van dit water richting Neerbosch te keren, werd een dwarskade, de Teersdijk, gebouwd. Deze verrees tussen de hoge gronden bij Wijchen en die bij Dukenburg. Het is een van de zeldzame gevallen die aantonen dat ook belabberde waterkwaliteit reden gaf tot dijkbouw." Dit lijkt in tegenspraak met drie alinea's hiervoor, waar een andere bron stelt dat deze dijk in de Romeinse Tijd al bekend was.

Kennelijk moest de dijk de regio niet alleen beschermen tegen het 'oranje, zure water' dat het boerenland dreigde te 'verpesten', maar ook tegen wateroverlast als zodanig. In de Roermondse krant van 9 februari 1861 staat namelijk, in een verslag van een dijkdoorbraak bij Leeuwen d.d. 4 februari 1861: "De Teersdijk, die een groot gedeelte van het Rijk van Nijmegen tegen overstrooming moet vrijwaren, staat op het punt van te bezwijken." (1e kolom onderaan)

- Nadere informatie over o.a. de Oude Wetering, de Nieuwe Wetering, de Teersdijk en de Teerse Sluis.

- Nadere informatie over de geschiedenis van de Teersdijk (in magazine De Dukenburger, feb. 2011).

- De Teersdijk, vroeger onderdeel van de weg van Nijmegen naar Grave, had als bijnaam 'het autokerkhof', omdat er regelmatig ongelukken gebeurden. Een inventarisatie van krantenberichten van 1910 tot en met 1940 (zie pag. 14 t/m 17 onder de link) levert 20 ongelukken op.

Wisselplaats Posterijen
Kennelijk lag de Teersdijk op een strategisch punt, op de grens van diverse postroutes; vanaf 1850 is er gedurende een aantal jaren een 'wisselplaats' van de Posterijen geweest, wat wil zeggen dat daar de post van diverse postroutes aan elkaar werd doorgegeven.

Tolhuis
Sinds 1815 waren lokale overheden verplicht om de doorgaande wegen die op hun grondgebied lagen, zelf te onderhouden. Dit gold ook voor de weg die van Nijmegen naar Grave liep. In 1837 besloot het Nijmeegse stadsbestuur deze zand- en grintweg te verharden. De kosten hiervan zouden voor de helft betaald worden door de landelijke overheid. De andere helft moest komen uit tolgelden. In 1838 gaf het rijk de stad toestemming tol te heffen op de Teersdijk. Nabij de afslag naar Neerbosch liet de gemeente een tolboom plaatsen. De tolwachter kwam te wonen in de door stadsarchitect Pieter van der Kemp ontworpen tolgaarderswoning. In 1908 werd de tol opgeheven. Het tolhuis fungeerde daarna nog enige tijd als tabakswinkel. Na de aanleg van het Maas-Waalkanaal in 1927 nam het belang van de dijk als verkeersweg af. Er werd een nieuwe weg naar Grave aangelegd, waarmee het verkeer over de dijk (en daarmee de klantenstroom voor de tabakswinkel) 'opdroogde'. (bron: Huis van de Nijmeegse Geschiedenis)

Recente ontwikkelingen

- De weg Teersdijk op Nijmeegs grondgebied is in 2011 heringericht (zie pag. 24 onder de link) met het doel de dijk de oude allure van eikenlaan terug te geven. Storende beplanting is verwijderd en er zijn eiken bijgeplant.

- Op Nijmeegs grondgebied ligt het in 1967 gerealiseerde woonwagencentrum Teersdijk. In het kader van de herstructurering van het woonwagencentrum, die in 2012 gereed is gekomen (zie verder de link), zijn in 2010 de volgende nieuwe straatnamen voor dit gebied vastgesteld: Tolboekstraat, Tolgeldstraat, Tolgrensstraat, Tolhekstraat, Tolrechtstraat en Tolwachterstraat. Het woonwagencentrum als zodanig heeft wel zijn naam behouden. (bron: straatnamenlijst gem. Nijmegen door Rob Essers)

Bezienswaardigheden

- De Nijmeegse wijk Tolhuis is genoemd naar het voormalige tolhuis aan de Teersdijk nr. 210 dat hier in 1839 is gebouwd en dat tot 1908 als zodanig heeft gefunctioneerd. Zie verder bij Geschiedenis. Het pand is tegenwoordig een woonhuis, genaamd De Oude Tol.

- Teerse Sluis in de Nieuwe Wetering.

Evenementen en activiteiten

- Café Teersdijk (zie verder bij Eten en drinken) organiseert jaarlijks van 2e pinksterdag t/m begin oktober een 6-tal Rommelmarkten. Standhouders zijn welkom om een kraam te huren. Zij kunnen allerlei tweedehands spullen te koop aanbieden van alle soort en prijs, zoals klein meubilair, huishoudelijke artikelen, oude boeken, grammofoonplaten, speelgoed, kleding etc. De markten worden gehouden op het buitenterrein en duren van 10:00-16:00 uur. Er is een groot terras en voldoende gratis parkeergelegenheid.

Natuur en recreatie

- De buurtschap Teersdijk ligt aan de rand van recreatiegebied De Berendonck.

Eten en drinken

- In het Wijchense deel van de buurtschap, zoals beschreven bij Ligging, ligt café / petit restaurant Teersdijk, dat ook in vroeger tijden al een pleisterplaats was voor reizigers en passanten. De ingang bevindt zich aan de Graafseweg; het adres is Graafseweg 985. Vroeger waren er twee cafés met de naam van de buurtschap, namelijk aanvankelijk café De Oude Teersdijk en later café De Nieuwe Teersdijk (zie pag. 17 onder de link). Het artikel handelt over het - dankzij het nogal klungelig en hilarisch handelen van de Wijchense brandweer, en de grensligging met Nijmegen, waarvan zij de hulp niet nodig vond - afbranden van café De Nieuwe Teersdijk op 17 april 1937. In 1933 was de voorganger, ook al afgebrand. In het Wijchense deel van de buurtschap ligt tegenwoordig ook nog café Old Dutch, op nr. 45.

• 1. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden,
  van der Aa, A.J.
  , p.ca. 10.000, (1851)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 3. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden,
  van der Aa, A.J.
  , p.ca. 10.000, (1851)