Terheijl

Plaats
Buurtschap
Noordenveld
Drenthe

nietap_terheijl_vereniging_buurtschap.jpg

Vereniging Buurtschap Nietap-Terheijl is opgericht in 1903 en is daarmee de oudste dorpsbelangenvereniging van Drenthe

Vereniging Buurtschap Nietap-Terheijl is opgericht in 1903 en is daarmee de oudste dorpsbelangenvereniging van Drenthe

Terheijl oude havezate Terheijl [640x480].jpg

Terheijl, tekening van de oude Havezate Terheijl door Jan Reijnders (1823-1889). Het exacte jaar van de tekening is onbekend, maar deze dateert in ieder geval van vóór 1853.

Terheijl, tekening van de oude Havezate Terheijl door Jan Reijnders (1823-1889). Het exacte jaar van de tekening is onbekend, maar deze dateert in ieder geval van vóór 1853.

Terheijl Huize Terheijl.jpg

Terheijl, Huize Terheijl

Terheijl, Huize Terheijl

Terheijl Landhuis Vagevuurselaan.jpg

Terheijl, landhuis aan de Vagevuurselaan

Terheijl, landhuis aan de Vagevuurselaan

Terheijl Nieuwbouwhuis Veghevuir.jpg

Terheijl, nieuwbouwhuis Veghevuir

Terheijl, nieuwbouwhuis Veghevuir

Terheijl Schapenweg II.jpg

Terheijl, Schapenweg

Terheijl, Schapenweg

Terheijl Vagevuur.jpg

Terheijl, meertje Vagevuur

Terheijl, meertje Vagevuur

terheijl_a_bakstenen_kopie.jpg

Voor een nieuwbouwproject aan het Baggelveld in buurtschap Terheijl ligt anno oktober 2020 een partij bakstenen klaar met inscriptie 'a Terheijl'. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2020/10/16/rondje-terheijl-tolbert)

Voor een nieuwbouwproject aan het Baggelveld in buurtschap Terheijl ligt anno oktober 2020 een partij bakstenen klaar met inscriptie 'a Terheijl'. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2020/10/16/rondje-terheijl-tolbert)

terheijl_kindje_geboren_nienke_september_2021_kopie.jpg

Toen de fotograaf van deze foto in september 2021 langs Huize Terheijl fietste, was het inwonertal van de buurtschap net met weer een inwoner toegenomen. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2021/09/29/rondje-jonkersvaart)

Toen de fotograaf van deze foto in september 2021 langs Huize Terheijl fietste, was het inwonertal van de buurtschap net met weer een inwoner toegenomen. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2021/09/29/rondje-jonkersvaart)

Terheijl

Terug naar boven

Status

- Terheijl is een buurtschap in de provincie Drenthe, gemeente Noordenveld. T/m 1997 gemeente Roden.

- De buurtschap Terheijl valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Nietap.

- De buurtschap heeft witte plaatsnaamborden en ligt buiten de bebouwde kom.

- De buurtschap wordt in de regio vaak in één adem genoemd met buurdorp Nietap en ook de dorpsvereniging heet Buurtschap Nietap-Terheijl.

- Tot begin jaren tachtig heetten alle straten in de buurtschap ‘Terheijl’, daarna zijn - andere - straatnamen ingevoerd.

- Onder de buurtschap Terheijl valt ook een klein stukje van de buurtschap Oostindie.

Terug naar boven

Naam

Spelling
De plaatsnaam wordt soms ook als Terheyl gespeld, maar wordt tegenwoordig doorgaans met ij gespeld, dus conformeren wij ons daaraan. Ook de Terheijlsterweg in buurdorp Nieuw-Roden wordt met ij gespeld.

Oudere vermeldingen
Al in de late middeleeuwen duikt de naam op, en wel als de Helle (1325) en van der Helle (1327). In kronieken van het klooster te Aduard wordt gesproken van de Adwerder hell to Roon, die Rode Heell en het landt van die Hell genompt (1595). Op latere kaarten staat vaak Ter Hell(e) en Ter Heijl, wat in de loop van de 20e eeuw officieel Terheijl werd. De onjuiste schrijfwijzen Terhijl en Terheil duiken nog geregeld op. Ook wordt er vaak Terheyl geschreven, volgens sommigen verdient dit zelfs de voorkeur. Nu het geen eigen officiële postcode heeft, ligt er niets precies vast. Het ligt voor de hand dan het plaatsnaambord te volgen, dat spelling met ‘ij’ voorschrijft. Eerdere borden schreven echter een ‘y’. In Drenthe is deze kwestie op meer plaatsen aan de orde, zoals in Zeijen / Zeijerveld / Zeijerveen, en bijvoorbeeld Yde (al is daar redelijk veel concensus).

Naamsverklaring
De herkomst van de naam Terheijl is omstreden. Vaak wordt verteld dat de naam is afgeleid van Ter Hel, omdat er alhier een zogenoemde uithof (werkboerderij) van het Cisterciënzer klooster van Aduard was gevestigd. Hier zouden ‘stoute monniken’ naar verbannen zijn en dit zou fungeerd hebben als een soort strafkamp. Het bewerken van de moerassige omgeving bestaande uit dikke lagen hoogveen zou zo’n zware arbeid geweest zijn, dat het werd gezien als een ware ‘hel’ door de monniken. In het bos in Terheijl ligt een klein meertje genaamd Vagevuur en dit zou de theorie moeten versterken. Inderdaad wordt in kronieken van het klooster gesproken over een plek genaamd de hel; door noeste arbeid zou dit echter verbeterd zijn en daarom werd ervoor gekozen de naam te veranderen in het gunstiger klinkende heil. Een citaat uit een schrijven uit die tijd: In loco qui Infernus dicebatur, nunc autem Paradismus (“Op de plaats die Onderwereld genoemd werd, maar nu Paradijs”).

Ofschoon bovenstaande theorie wijdverbreid is, is zij wellicht niet de juiste. Ten eerste was dit eigendom van het Aduarder klooster nooit een soort strafkamp, maar een gewone uithof, zoals er in de omgeving vele waren (o.a. bij de Kleibosch te Foxwolde). Het ligt dan ook meer voor de hand, dat de reeds oude naam afgeleid is van het woord hel, dat laagte, poel of licht glooiende helling betekent. Er zijn veel meer plaatsen in Nederland met ‘heel’ of ‘hel’ in hun naam, zoals bijvoorbeeld Rohel in Friesland. Inderdaad is dit deel van het veen iets glooiend, met hier en daar laagtes, zeker ten opzichte van de omliggende zandgronden. Het is heel goed mogelijk dat door de kloosterlingen later, misschien niet eens zozeer uit onwetendheid maar meer bij wijze van woordspeling, is overgegaan op associaties met het onderaardse en later met paradijselijke omgevingen. Dat laatste verband is volgens de huidige inwoners en vele bezoekers zeker van toepassing.

De naam Vagevuur ten slotte is afgeleid van de hier ooit gelegen verdedigingsschans Vagevuir. Deze naam kan echter indirect toch wel te maken hebben met en afgeleid zijn van ‘hel’; wellicht bedacht door monniken met een gezond gevoel voor humor bij wijze van woordgrap ten aanzien van de naam van de nederzetting. Bovendien converseerden zij in het Latijn en zal op een gegeven moment iemand dat Ter Helle wel vertaald hebben in Infernus (Onderwereld) waarna het een eigen leven is gaan leiden.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Terheijl ligt even ten zuidwesten van Nietap en Leek, ten noorden van Nieuw-Roden, noordwesten van Roden en noordoosten van Zevenhuizen (GR).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Terheijl 18 huizen met 92 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 30 huizen met ca. 80 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis en beschrijving

Reeds in de late middeleeuwen bezat de abdij van het Groninger Aduard in het huidige Terheijl een stuk grond met daarop een voorwerk of uithof, een soort grote boerderij. Van hieruit werd begonnen om het veengebied te ontginnen en alras ontstond er een soort landgoed. Bossen werden later aangeplant en langzaamaan werd het gebied geschikt gemaakt voor de landbouw. Dit bood niet alleen mogelijkheden voor het klooster zelf (dat voor haar eigen behoefte was aangewezen op dergelijke bezittingen), maar zeker ook voor de bevolking van Roden en Leek. Pas veel later, vanaf de 16e eeuw, werd op grotere schaal begonnen met de ontginning van het gebied tussen Leek en Zevenhuizen door de Heren van Nienoord.

In de 15e eeuw werd door de Drentse abt Wolter een tichelwerk (steenbakkerij) bij de uithof geplaatst. Dit besluit werd mede ingegeven door de lokaal aanwezige zware potklei. In 1594 vindt de Reductie van Groningen plaats en vervallen alle kloosterbezittingen in die provincie, en dus ook het landgoed te Terheijl, aan de Staten van Groningen. Die besluiten het in 1626 te verkopen aan de toenmalige Drost (de belangrijkste bestuurder en tevens rechter) van Drenthe, Caspar van Ewsum, Heer van het nabijgelegen Nienoord te Midwolde-Leek. Hij breidt het landgoed verder uit en bouwt op de plek een havezate (de havezate Terheijl is kort na 1853 afgebroken). Tegelijk gaan de ontginningen door, later op grotere schaal. Vanaf de 19e eeuw vindt dit ook plaats vanaf de kant van Roden, als het Roderveld ontgonnen wordt.

Vanaf die tijd ontwikkelt Terheijl zich als een kleine veenontginningsnederzetting met verspreide bebouwing in het gebied. De plaggenhutten worden later vervangen door stenen keuterboerderijtjes en het gebied staat als arm bekend, net als de omliggende omgeving. Kernvorming vindt nooit plaats. Na de oorlog worden de belangrijkste wegen verhard, maar enkele boerenreeën zijn tot op de dag van vandaag doorgaans doodlopende zand- en puinpaden.

Terheijl ligt zeer idyllisch temidden van het Natuurschoonbos en de omgeving kan het beste gekenmerkt worden als parklandschap. Dit heeft het geliefd gemaakt voor rustzoekers en diverse boerderijen zijn opgeknapt of er heeft gehele nieuwbouw plaatsgevonden, zoals aan de Vagevuurselaan even buiten Nietap, waar in het vorige decennium een groot landhuis is neergezet, dat doet denken aan een Curaçao's landgoed. Het past desalniettemin uitstekend in de omgeving en thans is de buurtschap een van de duurste plekken rondom Roden en Leek.

Of de rust zo blijft is echter de vraag. Momenteel wordt het Leekster uitbreidingsplan Oostindië gerealiseerd, pal ten westen van Terheijl. De provincies Groningen en Drenthe zien graag dat er aan de Drentse kant van de grens verder gebouwd gaat worden, om zo te komen tot een dubbelkern Roden-Leek. De politiek in Noordenveld is daar echter (voorlopig) nog niet enthousiast over. Ook zijn er plannen voor een nieuwe wegverbinding door de buurtschap, vanaf Roden richting Leek-Tolbert, die een nieuwe rondweg moet vormen om de plaats in Groningen en zo Roden sneller moet verbinden met Rijksweg A7. Er wordt hiertegen de nodige actie gevoerd, maar de uitkomst is thans nog ongewis.

(© van de beschrijving van deze kern: geograaf mr. drs. Robert H.C. Kemkers te Nietap)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze buurtschap, kun je terecht bij het boek “De rijke historie van Nietap en Terheijl”, dat in 1993 is verschenen t.g.v. het feit dat 300 jaar daarvoor de plaatsnaam Nietap voor het eerst in de archieven wordt vermeld.

Zie ook het zeer informatieve artikel over de ontwikkeling van de landschappen van Oostindie en Terheijl, vanaf 'in den beginne' tot heden, door Eeuwe Dijk, in Noorderbreedte (2001).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- O van Leek, ZW van Nietap is een nieuw wijkje in ontwikkeling, dat volgens de plannen Leek-Terheijl wordt genoemd. Het wijkje komt deels op grondgebied van Leek, deels op grondgebied van Nietap te liggen.

- Frank en Tinie Wels woonden anno 2017 al 41 jaar in het huis op de locatie waar voorheen havezate Terheijl heeft gestaan. In genoemd jaar hebben zij hun huis te koop gezet: "Dit is een prachtig huis op een even mooie locatie. Maar het wordt te groot. We hebben er een dagtaak aan om de tuin bij te houden. Dat doen we graag hoor, maar er gaat wel heel veel tijd in zitten", aldus Frank. In de reportage met Frank en Tinie op de site van de Krant Nieuws wordt veel informatie verstrekt over het huis en over de geschiedenis van de havezate en de buurtschap in bredere zin.

Frank stelt te hebben begrepen dat de gemeente van hun omgeving een landgoed wil maken, "net als Nienoord in Leek en Mensinge in Roden". En dat ze dat niet zien zitten. In een reactie laat de gemeente Noordenveld weten dat zij Terheijl niet als landgoed willen doen voorkomen, maar bezoekers het gevoel van een landgoed willen geven. "Concreet zullen wij als gemeente het gebied niet de bestemming landgoed gaan geven in een bestemmingsplan. We hebben ook niet van te voren een plan opgesteld maar dit is ontstaan door inbreng van allerlei bewoners, belangstellenden en belanghebbenden. Dit is onder andere tijdens de bijeenkomst 25 januari 2016 naar voren gekomen. Een aantal projecten die op dit moment lopen zijn: entrees (het toevoegen van een kunstlaag om de buurtschap herkenbaar te maken), ommetjes, plannen van vereniging Natuurschoon, groene dorpsrand Oostindie, boek over Terheijl (een publieksvriendelijke vertaling van de landschapsbiografie)", laat projectleider Janine Hogeman weten.

- Er komt wel een landgoed, maar dan in het uiterste Z van buurtschap Terheijl, aan de weg Scheperij, tegen de kernen van Roden en Nieuw-Roden aan. Daarop komt een landhuis, een veestal, wandelpaden en bos. Aan de zuidkant komen 34 luxe villa's. Ook is er plek voor een waterberging. Het landgoed is een project van vastgoedondernemer Gerlof Zuidersma. Hij bezit het grootste deel van de grond. De gemeente Noordenveld doet ook mee. Die is verantwoordelijk voor de waterberging. Daarmee moet wateroverlast aan de westkant van Roden worden opgelost. Een kwart van de grond in het ontwikkelingsgebied is van de gemeente. Zuidersma heeft de rest van de grond in bezit.

Zuidersma bestierde aan de Terheijlsterweg een groothandel in veevoer en kunstmest. Die bedrijfsactiviteiten zijn in 2011 al overgenomen door veevoederfabrikant De Heus. Zuidersma heeft zich sindsdien toegelegd op vastgoed, maar is nog altijd eigenaar van de bedrijfslocatie in Nieuw-Roden. Met de herontwikkeling van de locatie wordt het bedrijf verplaatst naar Leek. Schuren en silo's worden gesloopt. De bedrijfslocatie gaat deel uitmaken van de Zuidpoort Terheijl, waar 34 grote luxe villa's zijn gepland. Die komen in een bosrijk gebied. De Zuidpoort is bedoeld als natuurlijke overgang naar het landgoed. Het landhuis op het landgoed wordt de woonplek van Zuidersma. In het gebied ligt ook nog een vervallen stal van een schapenhouderij. Die wordt herbouwd. De veestal krijgt een publieke functie. Het bestemmingsplan voor dit project is medio 2020 in gang gezet.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

Allemansgoed
"Terheijl was in de middeleeuwen een uithof van het klooster in Aduard. De monniken haalden hier turf en klei, onder meer voor het vervaardigen van keramiek. Na hen kwam de adel en de gegoede burgerij, die inkomsten haalden uit de vervening, landbouw en, weliswaar kort, de productie van baksteen en dakpannen. Vandaag de dag staan er in de buurtschap 250 woningen, met evenzoveel eigenaren. Het is geen landgoed (meer), maar wel nog een rustig, fraai landschap, fijnmazig doorsneden door enkele drukkere autowegen, fietspaden, onverharde bospaden en doodlopende wegen.

De gemeenten Noordenveld en Westerkwartier hebben, mede dankzij hun bewoners, besloten het landschap van dit voormalige landgoed open te houden voor alleman. Vijf kunstenaars vormden het samenwerkingsverband 'Allemansgoed Terheijl'. Zij hebben de entrees van de buurtschap met bakstenen zuilen gemarkeerd en hebben de unieke kenmerken van het gebied inzichtelijk gemaakt met een serie veld- en zogeheten zwerfpalen. Bezoekers zijn welkom door de inspanningen van Staatsbosbeheer, Vereniging Natuurschoon, waterschap Noorderzijlvest en een groeiend aantal particulieren.

De rijke, natuurlijke variatie van Terheijl is het gevolg van de diverse grondsoorten die hier voorkomen. Het veen is weliswaar verdwenen, maar de klei is er nog en ook verschillende soorten zand. De cultuurhistorie van dit gebied berust eveneens op de eigenschappen van deze grondsoorten. De kunstenaars hebben van dit gegeven gebruik gemaakt, lerend van mensen in de omgeving en samenwerkend met experts van binnen en van buiten. Elk geplaatst werk is gemaakt van het materiaal uit het gebied; de eigenschappen van de bodem bepaalden dus mede het werk. Het landschap is zo co-auteur van de kunstwerken. De werken zijn in alle opzichten een uitnodiging om ook als bezoeker je het gebied eigen te maken, onder het motto: Het uitzicht is van iedereen, inzicht verwerven doe je zelf."

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Terheijl, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportages van flora, fauna, monumentale panden en andere bezienswaardige objecten in Terheijl en omgeving, door Harry Perton.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Nietap en Terheijl.

- Nieuws: - Nieuws uit deze kernen op Facebook.

- Belangenverenigingen: - Het bestuur van vereniging Buurtschap Nietap-Terheijl voelt zich in de eerste plaats verantwoordelijk voor het in stand houden en waar mogelijk verbeteren van de leefbaarheid van deze kernen en de directe omgeving. Dit betekent dat ze zich - naast de vele activiteiten die door het jaar heen worden georganiseerd - bezighouden met het volgen, bewaken en stimuleren van zaken die voor deze omgeving van belang zijn. Het gaat daarbij onder andere om het volgende: het volgen van planprocedures van de gemeenten Noordenveld en Leek, die direct van invloed kunnen zijn op deze omgeving, zoals het Intergemeentelijk Structuurplan (IGS) uit 2009, bestemmingsplannen, het Centrumplan Leek-Nietap, infrastructuur, onderhoud wegen, trottoirs, groen e.d., rioleringswerkzaamheden, straatverlichting, ontwikkeling landgoed, en bomenbeleid. Het gevolg is vaak dat meegedaan wordt in werkgroepen, gesprekken met ambtenaren en/of wethouders worden gevoerd en zo nodig brieven, bezwaarschriften of visies worden geschreven.

Verder: contact onderhouden met andere kleine dorpen in Drenthe, vaak via de Brede Overleggroep Kleine Dorpen in Drenthe (BOKD) en het regulier overleg met kleine dorpen in de gemeente Noordenveld; het volgen van maatschappelijke ontwikkelingen die mogelijk invloed hebben op Nietap en Terheijl, zoals krimp, vergrijzing, wettelijke maatregelen i.v.m. festiviteiten en vergunningen; waar nodig bezoeken van informatieavonden en/of cursussen; het digitaliseren van het archief van de Buurtschap (een mega-klus). De vereniging is opgericht in 1903 en is daarmee, volgens de BOKD, de oudste dorpsbelangenvereniging van Drenthe.

- Vereniging Natuurlijk Oostindie-Terheyl (NOT) heeft als doel het handhaven van de cultuurhistorische waarden en het versterken van de natuurwaarden in en rond deze buurtschappen. Dit streven is actueel geworden sinds 1998, toen vanuit de Regiovisie Groningen-Assen 2030 ingrijpende plannen voor dit gebied werden gepresenteerd. Om op inhoudelijke gronden een discussie te kunnen voeren met de betrokken gemeentelijke en provinciale bestuurders, hebben ze zich naast de historie van het gebied en de huidige status qua natuur- en landschappelijke waarden, verdiept in provinciale en gemeentelijke plannen, onderzoeken en naslagwerken. Daardoor kunnen ze nu in ruime zin met kennis van zaken meepraten en hebben ze inmiddels kunnen constateren dat ze als serieuze gesprekspartner worden beschouwd door de gemeentelijke en provinciale politiek, ambtenaren en andere relevante betrokkenen. De vereniging wordt breed gedragen door de inwoners uit het gebied Oostindie-Terheijl.

Reactie toevoegen