Tielerwaard

Streek
Tielerwaard
Gelderland

Bommelerwaard Land van Heusden Tielerwaard eo kaart 1773 (Kopie).gif

Bommelerwaard, Land van Heusden, Tielerwaard e.o., kaart 1773

Bommelerwaard, Land van Heusden, Tielerwaard e.o., kaart 1773

tielerwaard_1699.jpg

Tielerwaard anno 1699

Tielerwaard anno 1699

Tielerwaard

Terug naar boven

Status

- De Tielerwaard is een historische regio in de provincie Gelderland, en is onderdeel van de grotere streek Betuwe.

- De vroegere indeling van de streek Betuwe in de regio's Tielerwaard in het ZW, Neder-Betuwe in het W en midden en Over-Betuwe in het O is vandaag de dag in het dagelijks spraakgebruik - alsook in papieren en elektronische media - niet echt gangbaar meer; men stelt tegenwoordig doorgaans alleen nog dat een plaats of object in 'de Betuwe' ligt. Alleen de regio(naam) Over-Betuwe is nog redelijk gangbaar.

Terug naar boven

Naam

Naamsverklaring
Een waard is een door water omsloten landstreek, in dit geval rond de stad Tiel.

Terug naar boven

Ligging

De Tielerwaard ligt in het ZW van de Betuwe. In het oosten loopt de streek t/m Tiel, in het Z wordt de streek begrensd door de Waal (met Z daarvan de Bommelerwaard), in het W door de Linge (met W daarvan de Alblasserwaard) en in het N eveneens door de Linge.

Terug naar boven

Geschiedenis

Nationaal Landschap Nieuwe Hollandse Waterlinie omvat o.a. het laaggelegen landschap van de westelijke Tielerwaard. Het gebied is gevormd door de grote rivieren. In het noorden stroomt de Linge, een idyllische rivier met slingerende dijken waarlangs pittoreske dijkhuizen en de kernen Asperen, Heukelum en Spijk liggen. De Waal, in het zuiden, is veel grootschaliger. Het is een echte werkrivier door de bedrijvigheid en beroepsvaart. Hier liggen de dorpen Vuren en Herwijnen. Kenmerkend voor de Betuwe zijn de hooggelegen stroomruggen en oeverwallen die de lage komgronden omsluiten.

Op de hogere gronden, de oeverwallen, hebben de bewoners van het rivierengebied zich van oudsher gevestigd. Daar zijn de dorpen en steden ontstaan en werden akkers en boomgaarden aangelegd. Deze hoge gronden zijn kleinschalig en ademen een historische sfeer uit, waardoor ze zeer in trek zijn bij recreanten. Centraal in het gebied liggen de lage, natte komgronden. Hier hadden de rivieren lange tijd vrij spel.

De eerste ontginning van de komgronden gebeurde vanuit de afzonderlijke dorpen. Ieder dorp had een eigen dorpspolder. De dorpelingen omgaven een deel van de natte kom met kades. De gronden werden in gebruik genomen als weiland en hooiland. Op de meest moerassige plekken werden ze economisch benut door de aanleg van eendenkooien en grienden. Tussen de dorpspolders lagen de lage, natte boezems; deze indeling is een uniek kenmerk van de westelijke Tielerwaard.

Door de ruilverkaveling is de historische gebiedsindeling echter vervaagd. In de jaren vijftig tot zeventig van de 20e eeuw is hier de grootste verbeteringsoperatie van het rivierengebied uitgevoerd, in aansluiting op de maatschappelijke urgenties na de Tweede Wereldoorlog. Sicco Mansholt vertolkte toen bijna iedereen met zijn uitspraak ‘honger, dat nooit meer’. Er werden nieuwe wegen en grote landbouwkavels aangelegd. Nieuwe boerderijen werden gebouwd om optimale landbouw te kunnen bedrijven. Én het Lingebos werd aangelegd ter ere van het 150-jarig bestaan van het Koninkrijk der Nederlanden (1963).

Tielenaar Egbert van de Haar heeft op zijn site een pagina met de geschiedenis van dorpen en buurtschappen in de Tielerwaard.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Het Cultuurplan van de provincie Gelderland beoogt onder meer het cultureel erfgoed in het gebied Tielerwaard/Culemborgerwaard te beschermen. De uitvoering van het cultuurplan kost uiteraard geld. De studie "Economische waardering van cultuurhistorie. Case studie Tieler- en Culemborgerwaard" onderzoekt wat investeringen in cultureel erfgoed in de Tieler- en Culemborgerwaard opleveren voor de maatschappij. De studie heeft als doel om investeringen in behoud van cultuurhistorie beter te motiveren. Daarbij kan de studie de provincie Gelderland ondersteunen bij de bepaling van de mate waarin het cultuurplan wordt uitgevoerd (luxe of sober). Belangrijke leerpunten van deze MKBA: dit is de eerste Nederlandse studie die probeert de meerwaarde vast te stellen van het investeren in behoud en ontwikkeling van cultureel erfgoed. Voor het in geld uitdrukken van een hoger woongenot door het wonen in een woning met historische kenmerken is de Hedonische Prijsanalyse toegepast. Hoofdstuk 6 van het rapport werkt de manier waarop deze methode is toegepast uitgebreid uit; de studie werkt de bestandsdelen van het containerbegrip ‘cultuurhistorie’ nader uit.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Het boek De Bommelerwaard en de Tielerwaard (F.A.J. Timmermans), dat monumentale panden in deze regio's met een bouwjaar van vóór 1850 beschrijft, is via de link ook online te lezen.

- De Molenstichting voor het Gelders Rivierengebied is opgericht in 1972, en tot stand gekomen nadat het Polderdistrict Tielerwaard na de voltooiing van de cultuurtechnische werken op het gebied van de waterbeheersing, de molens niet meer functioneel kon inzetten. De stichting zet zich in voor het behoud van de molens in het gebied.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Tijdens de Molendag Tielerwaard (op een zaterdag in november) kunnen de 11 korenmolens en 7 poldermolens in het gebied worden bezichtigd.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In het rapport Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie m.b.t. de Tielerwaard, handboek voor beschermen en ontwikkelen (98 pag., 2014) wordt verleden en heden van deze streek uitvoerig beschreven, uiteraard vooral in relatie tot het militair erfgoed dat er nog in grote mate aanwezig is. Per onderdeel van de waterlinie worden de kernkwaliteiten van dat deel van het landschap geschetst, de ontwikkelingsperspectieven, en richtlijnen waar men het beste rekening mee kan houden bij nieuwe ontwikkelingen in de respectievelijke landschappen. De alinea's in het hoofdstuk Geschiedenis en hieronder zijn enkele citaten uit dit rapport.

De Tielerwaard is nog altijd een goed functionerend landbouwgebied met een zeer gewaardeerde grote openheid van het landschap. Rust, openheid en landelijkheid zijn belangrijke kernkwaliteiten van de Tielerwaard. Ze zijn sterk verbonden met de opbouw van het rivierengebied. Zo gaat het kleinschalige, historische karakter van de oeverwallen met de dijklinten gepaard met een gezellige drukte. In de grootschalige open agrarische komgebieden staan rust en openheid voorop. Midden in de kom loopt, in oostwestrichting, de brede infrastructuurbundel van de A15 en de Betuwelijn. Haaks daarop verbindt de N848 de A15 met de noordelijk ervan gelegen regio. Rondom deze aansluiting en ook bij de stadsrand Gorinchem hebben de bedrijventerreinen Zeiving en Oost zich gevestigd.

De Tielerwaard is een levend landschap. Een rondrit door het gebied maakt al snel duidelijk dat delen van het gebied een ingrijpende ontwikkeling doormaken. In de polder Spijk is recent golfbaan The Dutch aangelegd, evenals landgoed Spica Staete en aan de oostzijde van Gorinchem is de nieuwbouwwijk Hoog Dalem in ontwikkeling. De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een kernkwaliteit van de Tielerwaard West. De forten bij de Nieuwe Steeg en bij Vuren en de Vestingstad Gorinchem zijn beeldbepalend. De hoofdverdedigingslijn volgt de Nieuwe Zuiderlingedijk en de Zuiderlingedijk tot aan gemaal Broekse Sluis om vervolgens door de polder richting Vuren te gaan. De betonnen schuilplaatsen zijn mysterieuze bouwsels in het veld die de lijn begeleiden. De Waterlinie is een levend verhaal wanneer de ruimtelijke samenhang bewaard blijft en versterkt wordt.

Op het schaalniveau van de Tielerwaard West heeft het landschap de volgende kernkwaliteiten: opbouw rivierenlandschap uiterwaard-oeverwal-kom; idylle Lingelandschap kleinschalig, historisch, pittoresk; landelijkheid, rust, ruimte en duisternis rivierkom; relatie tussen stroomruggen en boerderijplaatsen; ontginningsgeschiedenis, strijd tegen het water (structuur van dorpspolderkades en boezems; Nieuwe Zuiderlingedijk en Zuiderlingedijk als dwars- en leidijk en hoofdverdedigingslijn; rationele verkavelingspatronen van de polders, met structuur van kaden, weteringen en wegbeplantingen; (restanten van) eendenkooien en oude rivierkombeplantingen); natuurwaarden uiterwaarden en natuurgebied Nieuwe Zuiderlingedijk (Natura 2000); samenhang ensemble Nieuwe Hollandse Waterlinie

De Tielerwaard heeft twee verschillende ontwikkelingsperspectieven. Het deel ten oosten van de hoofdverdedigingslijn van de Waterlinie heeft een agrarische koers. Grondgebonden landbouw blijft het beeld bepalen en is daarmee de belangrijke economische drager voor de kernkwaliteiten openheid, groen en rustig karakter. Langs de Nieuwe Zuiderlingedijk (Natura 2000) en in de uiterwaarden van de Waal en de Linge ligt het accent op natuurontwikkeling en waterbeheer, met recreatief medegebruik. Op de oeverwallen staan wonen, recreatie, toerisme en fruitteelt centraal, langs de Waal aangevuld met (watergebonden) bedrijvigheid.

De gebieden ten noordwesten van de hoofdverdedigingslijn (verdichtingsvelden NHW) kenmerken zich door een toeristisch-recreatief en stedelijk perspectief. Bij Gorinchem staat de afronding van Hoog Dalem met woningbouw en stedelijke uitloop centraal. Bij Spijk, Heukelum en Asperen wordt, naast bestaand agrarisch gebruik, ruimte geboden voor nieuwe ontwikkelingen zoals recreatie, stedelijke uitloop, nieuwe landgoederen, landelijk wonen en natuur- en waterontwikkeling. De toeristisch-recreatieve ontwikkeling van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, met Fort bij de Nieuwe Steeg (Geofort), Fort bij Vuren en de Vestingdriehoek, is een economische impuls voor de Tielerwaard.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Tielerwaard (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Sport: - Ruiter- en Menvereniging Tielerwaard-West is een gezellige kleine vereniging in Herwijnen. De vereniging is aangesloten bij de KNHS. Om rijdend lid te worden van de vereniging is het van belang om zelf voor een paard of pony te zorgen. Het is dus geen manegebedrijf. De vereniging, met een eigen accommodatie aan de Schoutensteeg, organiseert jaarlijks verschillende activiteiten zoals dressuur- en menwedstrijden, buitenritten, mentochten en een slotavond. Eind 2016 is een mooie nieuwe accommodatie gerealiseerd met o.a. een eb- en vloedrijbak van 20x60 meter.

Reactie toevoegen