Tjerkgaast, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)
Tjerkgaast, dorpsgezicht
Tjerkgaast, met de Hervormde kerk
Tijdens de Tsjerkepaadroute, jaarlijks in de zomermaanden op de zaterdagmiddagen, ben je welkom bij meer dan 250 kerken in heel Fryslân. Ook de kerk van Tjerkgaast doet daaraan mee.
Tekst en uitleg bij de kerk van Tjerkgaast
De kerk van Tjerkgaast lag in een ver verleden aan een haven, met de keien als oeverbescherming.
- Tjerkgaast is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente De Fryske Marren. T/m 1983 gemeente Doniawerstal. In 1984 over naar gemeente Skarsterlân, in 2014 over naar gemeente De Fryske Marren.
- Onder het dorp Tjerkgaast valt ook de buurtschap Spannenburg.
Terug naar bovenIn het Fries
Tsjerkgaast.
Oudere vermeldingen
1413 Tzerckgeest, 1505 Tzerckgheest, 1664 Tzergaest, 1718 Tjerkgaast.
Naamsverklaring
Samenstelling van het Oudfriese tzercka = kerk 'bedehuis' en geest '(ontginning op) hoger gelegen zandgrond'.(1)
Tjerkgaast ligt ZW van Joure, N van Lemmer, NO van Sloten.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Tjerkgaast 34 huizen met 210 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 150 huizen met ca. 380 inwoners.
Terug naar boven"Tjerkgaast is een streekdorp dat in de middeleeuwen is ontstaan op een glaciale stuwwal. Het betreft een uitloper van de stuwwal in Gaasterland. Rondom het dorp liggen lage landen en door het dorp loopt de oude weg die van Stavoren door Gaasterland naar Doniawerstal voert. Op de grietenijkaart van Schotanus uit 1718 staat het als een redelijk bebouwde streek aangegeven met in het westen Kleine Gaast en in het oosten Wollegaast, buurten op dezelfde stuwwal. Rond de kerk is enige komvorming opgetreden met gevarieerde bebouwing, veelal uit de late 19e en vroege 20e eeuw.
Het dorp is in de loop van de tijd bescheiden in omvang gebleven. Grote uitbreidingen hebben zich in de afgelopen decennia niet gemanifesteerd. Uiteraard is de bebouwing in de loop der jaren vervangen en/of gemoderniseerd. In het dorp staan enkele karakteristieke Friese boerderijvormen. De aanwezige functies zijn qua aantal en omvang passend voor het dorp. Er is vooral sprake van een woonfunctie. Er zijn daarnaast enkele aan de agrarische sector gebonden functies aanwezig in of nabij het dorp, aangevuld met een enkel lokaal kantoor of bedrijf zoals een makelaar, installatiebedrijf, stucadoorsbedrijf en een bloembinderij." (bron: Bestemmingsplan)
- In de 19e eeuw heeft er een poldermolen WNW van het dorp gestaan.
- Artikelen over de geschiedenis van Tjerkgaast in woord en beeld.
Terug naar boven- Het geldende Bestemmingsplan kern Tjerkgaast is in 2018 vastgesteld.
Terug naar boven- Tjerkgaast heeft 3 rijksmonumenten, zijnde het voormalige hotel Spannenburg in de gelijknamige buurtschap (zie verder aldaar), de kerk, en boerderij Galama State (Gaestdyk 61) uit de 1e helft van de 19e eeuw.
- Op deze zandhoogte ('gaast') heeft al heel lang een kerk gestaan. Er is een sarcofaag gevonden uit de 12e-13e eeuw. De deksel ligt bij de ingang: je loopt er overheen. Van de oudere kerk, die gewijd was aan Sint Augustinus, rest alleen nog de westmuur. De huidige Hervormde (PKN) kerk dateert uit 1705. Het is een eenvoudig driezijdig gesloten kerkgebouw met houten dakruiter boven de in 1941 herbouwde westgevel, waarin de ingang met stichtingssteen. In 1759 is de tufstenen zadeldaktoren vervangen door een rechthoekige houtengevelopbouw met aan alle vier de zijden twee smalle rondbogige galmgaten. In de kerk bevinden zich een 17e-eeuwse eiken preekstoel en doophek, en een aantal zerken, deels onder de houten vloer. In de dakruiter een klok van W. Wegewaert uit 1577, met een diameter van 102,5 cm. Op de hoeken van het kerkhof staan grensstenen. Het orgel is in 1922 gebouwd door de firma Bakker & Timmenga (Leeuwarden), met gebruikmaking van oudere bestanddelen. De kerk maakt tegenwoordig deel uit van PKN gemeente Op ‘e Noed, die verder nog de dorpen Sint Nicolaasga en Idskenhuizen omvat. - Foto's van het kerkorgel. - Foto van de 'Eerste steen'.
In 2003 publiceert Theewis de Jong uit Jonkerslân het boekje 'Kerken rondom de toren, een beknopte geschiedenis van de Hervormde Gemeente Tjerkgaast'. Naast de kerk van dit dorp worden ook de kerken van de omliggende dorpen Sint Nicolaasga, Idskenhuizen, Doniaga en Legemeer behandeld. Maar meer dan de helft van het boek gaat toch over het in de titel genoemde dorp, want dat was destijds nu eenmaal de hoofdplaats van deze omgeving. Zo was in de 15e eeuw de pastoor van het dorp tevens deken van Opper-Waghenbrugge. Onder dit katholieke dekenaat vielen liefst 17 dorpen.
De Jong ontdekte o.a. waarom de predikanten hier in de begintijd vaak al snel weer vertrokken waren. De 5 in de vorige alinea vermelde dorpen moesten gezamenlijk het salaris opbrengen en dat was niet altijd even gemakkelijk. De predikanten waren daarom meestal kandidaat-predikanten die rechtstreeks van de Hogeschool van Franeker kwamen. Men had dus veelal 'goedkope' voorgangers. Wanneer ze het elders iets beter kregen waren ze gauw vertrokken. Een andere reden was dat de afstanden vroeger relatief veel groter waren dan nu, omdat men nog niet de vervoermiddelen en wegverbindingen van tegenwoordig had. En als je dan 5 dorpen moet bedienen... Zo komt er pas in 1782 een weg door het Idskenhuistermeer.
Terug naar boven- "De naam van de Pier Lupkes Loop (eind mei, zowel trimlopen als wandeltochten over diverse afstanden) is afgeleid van de historische figuur Pier Lupkes. Dit was een boer uit Tjerkgaast die met een list de Spanjaarden de stad Sloten binnen wilde smokkelen. De Spaanse soldaten lagen verstopt tussen de vaten op zijn boot. Helaas voor Lupkes werd zijn list ontdekt en werd hij in de kraag gevat door de Slotenaren. De inwoners van Sloten maakten korte metten met Pier Lupkes want hij werd onthoofd "en op het Noorder Bolwerk op een staak tentoongesteld". De belevenissen van Pier Lupkes zijn opgeschreven door Jacobus Kok in: Het Vaderlandsch woordenboek uit 1792.
Let wel dat bovenstaande een ietwat gekleurd verhaal is omdat de drukpersen in die tijd in handen van Slotenaren waren. Ook toen al werd het fergeeskrantje 'de Stadsomroeper' uitgegeven en hoor en wederhoor is nimmer toegepast. Met de kennis van nu zijn de beweegredenen van Pier Lupkes beter te begrijpen. Deze arme boer was iemand met visie en in die tijd al een voorvechter voor een verenigd Europa. In plaats van een standbeeld op te richten is deze man door de eeuwen heen verguisd. Het is slechts te danken aan een select groepje Tjerkgaaster historici dat Pier Lupkes tegenwoordig de eer krijgt die hem toekomt", aldus de site van de Pier Lupkes Loop.
- Dorpsfeest (1e weekend van juli) met o.a. de Blubberrace, waarbij het de bedoeling schijnt te zijn om zo vies mogelijk te worden ;-) én de beste prestatie neer te zetten in een hardlooprace door weilanden en sloten met onderweg allerlei creatieve te nemen hindernissen.
Terug naar boven- Wij lezen hier en daar dat het dorp over een dorpshuis 't Spantsje beschikt. Inhoudelijk kunnen wij hier verder niets van vinden. Voor zover ons bekend is het dorpshuis niet met een website of -pagina op het internet aanwezig. Naast de kerk en de hierboven vermelde evenementen hebben wij op het internet en in ons bronnenmateriaal geen verdere bijzonderheden over Tjerkgaast kunnen vinden. Kennelijk zijn er geen verenigingen, althans wij hebben ze niet kunnen vinden.
Terug naar boven- Verzamelen: - Oene Tjalsma uit Tjerkgaast (Strjitwei 6) verzamelt melkbussen.
- Genealogie: - Doop-, trouw- en begraafregisters van o.a. Tjerkgaast 1613-1936. - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Tjerkgaast kerk.
Reactie toevoegen