Status

- Tjuchem is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Duurswold, gemeente Midden-Groningen. T/m 2017 gemeente Slochteren.

- Onder het dorp Tjuchem valt ook de buurtschap Wilderhof.

Naam

Uitspraak
Tjuggem.

Oudere vermeldingen
1319 Thyuchen, 16e eeuw Tijuchum, 1794 en 1840 Tjuchem, 1867 Tjugehem, ca. 1900 Tjugchem.

Naamsverklaring
Het Friese tjuch, tsjoech betekent 'deel van een gemeenschappelijk grondbezit dat telkens onder de gebruikers werd verdeeld'. Anderen gaan uit van het Oostfriese tjüche 'plaats waar men veeteelt bedrijft, fokkerij'. -em heeft volgens sommigen betrekking op heem 'woonplaats', eerder datief meervoud. Deze buurtnaam komt ook voor bij Winneweer en bij Usquert.(1)

Ligging

Tjuchem ligt NO van Slochteren, N van Siddeburen, Z van Appingedam, aan het Afwateringskanaal van Duurswold, dat van het Schildmeer naar het NO loopt en bij Delfzijl uitkomt in de Eems. In het W grenst het dorp aan de N33 (de Rijksweg Assen - Eemshaven).

Statistische gegevens

In 1840 heeft Tjuchem 38 huizen met 140 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 120 huizen met ca. 300 inwoners.

Geschiedenis

Deze plaats kreeg in 1856 een brievenbus en heeft, in tegenstelling tot de meeste andere dorpen in ons land, nooit een postkantoor gekregen. De buurtschap werd een dorp door de bouw van de Hervormde kerk in 1928. Station Tjuchem-Meedhuizen aan de Woldjerspoorweg (1929-1941) lag in Meedhuizen. Zie verder aldaar voor het stationsgebouw en de baanwachterswoning, die bewaard zijn gebleven. De plaatsnaam was landelijk bekend vanwege bouwbedrijf Koop Tjuchem, dat in 2006 is opgeheven.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Hellum, Siddeburen, Steendam en/of Tjuchem, kun je terecht bij Historische Vereniging Bie 't Schildt, die in 2001 is opgericht en inmiddels meer dan 500 leden heeft. De vereniging richt zich op iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van dit gebied. Er worden lezingen gehouden en excursies georganiseerd voor de leden. Daarnaast wordt twee maal per jaar een tijdschrift uitgegeven met artikelen over de historie van dit gebied.

Recente ontwikkelingen

- Dorpsvisie Tjuchem (2017).

- In 2012 is een rapport verschenen over hoe de inwoners van Tjuchem hun leefomgeving waarderen (naar aanleiding van onderzoek door Hanzehogeschool Groningen). Dit heeft geleid tot het rapport 'Tjuchem redt zich wel! Advies voor het dorp'.

- De in 1871 opgerichte basisschool Lutje Til heeft helaas na schooljaar 2012-2013 de deuren moeten sluiten omdat zij onder de opheffingsnorm van 23 leerlingen was gezakt.

- In augustus 2016 is de nieuwe Dallinga's Brug over het Afwateringskanaal in Tjuchem gereed gekomen. Die naam staat ook op een bordje aan de brug. Voorheen heette de brug alleen in de volksmond zo. Dat kwam zo; toen in 1861 het Afwateringskanaal werd gegraven, kon de overgrootvader van huidig inwoner Jan Dalling niet meer bij zijn land komen. Daarom heeft hij toen zelf maar een brug gemaakt. Dat werd in de volksmond al snel Dallinga's Brug. De vorige brug was in de loop der jaren in een zodanig slechte staat geraakt (door scheuren, verzakte fundamenten en 'betonrot') dat het waterschap de afweging heeft gemaakt om niet te renoveren maar een geheel nieuwe brug te laten maken. Overigens is in principe sinds medio jaren negentig, toen de wet Herverdeling Wegenbeheer van kracht werd, het onderhoud van bruggen een taak van de wegbeheerder, in dit geval de gemeente Slochteren. Toch bleek deze brug nog eigendom te zijn van het waterschap. Zij heeft daarom de brug nog onder haar verantwoordelijkheid en op haar kosten laten vernieuwen, en daarna alsnog aan de gemeente overgedragen.

Bezienswaardigheden

- De Hervormde (PKN) kerk (formeel schijnt het een kapel te zijn, vallend onder de Protestantse Gemeente Siddeburen) (Hoofdweg 37) uit 1928, het enige rijksmonument in het dorp, is in de jaren tachtig gerenoveerd en uitgebreid. De zaalkerk (evangelisatiegebouw) is van algemeen belang vanwege architectuur- en cultuurhistorische waarde: als voorbeeld van een evangelisatiegebouw uit 1928 in de provincie Groningen in een regionale Amsterdamse School-stijl; vanwege de opvallende vormgeving en detaillering; vanwege de redelijk hoge mate van gaafheid van het exterieur; als opvallend voorbeeld van het oeuvre van architect E. Rozema; vanwege de opvallende ligging aan de hoofdweg van Tjuchem.

- Het gebouw Berea (Weereweg 2) uit 1925 heeft tot 1987 dienst gedaan als Gereformeerde Kerk. Toen is de Samen op Weg-gemeente Meedhuizen gevormd. Nadien is het pand herbestemd tot woonhuis.

Landschap, natuur en recreatie

- " 't Kooilaand
t Kooilaand is een voormalig ruilverkavelingsbos dat in 2011/2012 is omgevormd is tot een dorpsrandpark. Uitgangspunten daarbij waren een goede ontsluiting, een natuurlijke speelplaats voor kinderen en eventuele begrazing. Omdat het park ook een speelfunctie moest krijgen voor de kinderen, hebben de leerlingen van onze toenmalige OBS Lutje Til allerlei ideeën mogen aandragen, die Heilien Tonckens van Landschapsbeheer Groningen in het uiteindelijke ontwerp heeft verwerkt. Dankzij de financiële steun van vele instanties en bedrijven is er uiteindelijk een prachtig park gerealiseerd. Een bijzondere steun werd verkregen vanuit het landelijke project "Modder aan je Broek", waarbij Tjuchem een van de zes projecten was.

De realisatie. Eind 2011 is gestart met de realisatie. Er zijn bomen omgezaagd, er is grond afgegraven en elders weer opgeworpen (onder andere een vijf meter hoge sleeheuvel) en het park begon langzaam vorm te krijgen. Er zijn verschillende klusdagen georganiseerd, waarbij dorpsbewoners de handen uit de mouwen staken om onder meer het ooievaarsnest en de torenvalkenbak te plaatsen, gaas te spannen, houtrillen te maken en de vleermuizenkelder te bouwen. Van heinde en ver werden grote en kleine veldkeien aangevoerd, die onder meer als stapstenen dienen in de waterpartij en rond de vuurplaats zijn gelegd. Verder zijn er vier robuuste banken geplaatst, gesponsord door de bedrijven Bouwservice Oolders en Garage Olthof en door IJsclub Tjuchem en de Vereniging voor School- en Dorpsbelangen. Bij de ingang van het park nabij de tennisbaan is een prachtig infopaneel geplaatst. Naast bomen omzagen of ringen (het inzagen van de bast, zodat de boom langzaam afsterft), zijn er ook nieuwe heesters geplant, waaronder mei- en sleedoorn en hazelaar. Verder zijn er op verschillende plekken kruidenmengsels ingezaaid met inheemse plantensoorten als margriet, koninginnekruid en boerenwormkruid.

De opening. Op 14 april 2012 is het dorpsrandpark officieel geopend. Allereerst door toenmalig wethouder wijlen Gea Huizing, die samen met Jannie Schothorst (die de naam 't Kooilaand verzonnen had) het informatiebord onthulde. En vervolgens nog een keer door burgemeester Geert-Jan ten Brink door het vrijlaten van de Soay-schapen in het park. Ten Brink plantte vervolgens samen met Rowan van der Laan, Isa Kügel en Emma Schothorst een notenboom aan de oever van de waterplas. Het resultaat. Het park heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een mooi stukje natuur met grote biodiversiteit en de ijsbaan wordt keurig onderhouden door de Soay-schapen. De kudde doet het prima en de ooien zorgen ieder jaar voor vele lammetjes. Het park is ook te vinden in een mooi boekje dat Landschapsbeheer Nederland heeft uitgebracht over het project "Modder aan je Broek". Daarin staat ons eigen Kooilaand trots tussen natuurspeelplaatsen in Arnhem, Enschede, Leeuwarden, Lelystad en Middelburg. Tjuchem kan zich dus meten met deze grote steden!

Koopmanslaanbos
Aan de overkant van het Afwateringskanaal ligt achter de Koopmanslaan in Tjuchem ook een bosperceeltje, het Koopmanslaanbos. Ook dat is in de loop der jaren aangepakt. Ten tijde van de aanleg van ’t Kooilaand zijn op sommige plaatsen bomen omgeleid, waardoor een open plek met veel licht is ontstaan. De omgezaagde bomen zijn blijven liggen en vormen zo weer een mooie schuilplaats voor andere dieren. Sommige bomen zullen zelfs blijven leven. Het wortelstelsel wat nu bloot ligt, biedt onderdak aan onder meer nestjes van een winterkoning en heggemus en de gaten in de grond die achterblijven vormen weer poeltjes voor amfibieën. Verder is er ook een aantal bomen geringd, waarbij de bast rondom ingezaagd is en de boom langzaam zal afsterven.

Drinkwaterleiding
In 2013 is er een nieuwe drinkwaterhoofdleiding onder het kanaal door getrokken, die uitkomt in het Koopmanslaanbos in Tjuchem. Daarom moest een groot aantal bomen wijken. Ter compensatie zijn er na de werkzaamheden van het Waterleidingbedrijf in december 2014 door vrijwilligers enkele honderden nieuwe boompjes en struiken aangeplant, waaronder es, iep, zwarte bes, sleedoorn, vuilboom en gelderse roos. Allemaal inheemse soorten, die vooral uitgezocht zijn op de aantrekkingskracht voor vogels en insecten. Daarnaast zijn de wandelpaden door het bos allemaal uitgegraven en voorzien van een dikke graluxlaag, waardoor de modderige paden nu tot het verleden behoren.

Dijkverzwaring
In 2015 stond er nog een project in het Koopmanslaanbos in Tjuchem op het programma, dit keer door Waterschap Hunze en Aa’s. De dijk van het Afwateringskanaal moest op sommige plaatsen versterkt worden, waaronder langs het Koopmanslaanbos. De bestaande sloot is gedempt en er is een nieuwe sloot dwars door het bos gegraven. Geen rechte lijn, maar een meanderende sloot langs het bestaande pad met licht glooiende oevers. Ook hier zijn de gerooide bomen allemaal in het bos gelaten en van de dikke wortelkluiten is een ijsvogelwand van zes meter lang aangelegd. Vrijwilligers togen aan de slag om onder meer vele bloembollen en varens te poten en tijdens de Boomfeestdag in 2016 hebben kinderen van OBS Meedhuizen honderden struikjes langs het kanaal geplant. Ook hier weer vuilboom en gelderse roos, maar ook andere bessen- en notendragende struiken waaronder meidoorn, sleedoorn, wilde rozen en hazelaar.

Fauna
Wat kun je dan zoal tegenkomen in en rond ons dorp Tjuchem? In de beide dorpsbosjes uiteraard onder meer kool- en pimpelmezen, niet in de laatste plaats door de vele nestkasten die er zijn opgehangen. Maar natuurlijk ook andere algemene soorten als merels, zanglijster, winterkoning, roodborst, ring- en huismussen. Maar ook de zwarte en gekraagde roodstaart, de braamsluiper, grote lijster, spotvogel en goudvink worden regelmatig gezien. Soms zijn er ook wat zeldzamere vogels aanwezig als de nachtegaal en wielewaal. De ijsvogelwand trekt al vanaf het begin een en soms twee ijsvogels aan en deze prachtige blauwe schicht is dan ook niet meer uit ons dorp weg te denken. In de zomermaanden is de lucht vol van boeren- en huiszwaluwen. Verder vliegen er ook regelmatig rans- en kerkuilen rond en de eerste heeft al verscheidene malen succesvol in het dorp gebroed.

In de omringende gebieden zijn vaak roofvogels als de torenvalk, sperwer, havik, buizerd, maar ook de bruine, grauwe en blauwe kiekendief op jacht. Grote zilverreigers en blauwe reigers kun je langs de sloten en op de akkers aantreffen. Op het Afwateringskanaal broeden jaarlijks meerkoet, waterhoen, fuut en knobbelzwaan, maar uiteraard ook de nodige wilde eenden. ’s Winters zitten er regelmatig grote zaagbekken en soms ook nonnetjes. Op de akkers is regelmatig een sprong reeën te zien en soms kun je ook een vos tegenkomen, of een wezel, hermelijn of steenmarter. Genoeg natuur dus in en rond Tjuchem! En dan hebben we het nog niet eens over de dag- en nachtvlinders, amfibieën, vissen. Er is nog veel meer te zien en te beleven. Trek er eens op uit en geniet van de natuur in onze eigen omgeving!" (bron: dorpssite)

- "Waterschap Hunze en Aa's verbetert in 2021 de kade langs het Afwateringskanaal Steendam - Tjuchem en ontsluitingswegen worden verplaatst. Omdat de kade langs dit kanaal niet voldoet voor de toekomst, passen we het aan. Al langere tijd doen we onderzoek en voeren we gesprekken met aanwonenden en andere naast betrokkenen. Hieruit is een plan gekomen waarbij de kade voor de komende 30 jaar weer veilig is. Het fietspad blijft op de kade, maar de ontsluitingswegen worden verplaatst. We werken hierin samen met de gemeente. Zij zijn verantwoordelijk voor de infrastructuur. De aanwonenden en grondeigenaren zijn hier nauw bij betrokken.

Er zijn mogelijkheden ter hoogte van de ijsbaan van Tjuchem voor de aanleg van een natuurvriendelijke oever. Hiervoor is een paar jaar geleden al een plan gemaakt met vertegenwoordigers van de IJsclub, de vereniging School en Dorpsbelangen en andere betrokkenen zoals Werkgroep ’t Kooilaand. Er is echter nog geen geld voor de uitvoering. Mogelijk wordt dit op een later moment opgepakt. Voor nadere informatie zie de Planschets kadeverbetering, de Voorbeeldprofielen kadeverbetering en de nieuwsbrief m.b.t. de start van het project in augustus 2021." (bron: Waterschap Hunze en Aa's)

Beeld

- Renske Nijland, dochter van een arme houthakker, bouwde wel 60 hutten, waarin ze geborgenheid vindt. Een Paradijstuin. Op een terrein in Tjuchem. Daar slaapt ze, woont ze en verpoost ze. Elke hut heeft een eigen thema. Er is een caféhut, krisjnahut, poppenhut enz. Iedere hut is volgens haar weer een andere wereld. De hutten zijn volgestouwd met spullen, die ze langs de weg vindt of uit vuilcontainers haalt. Elke dag trekt ze er op haar fiets op uit, om naar bruikbaar afval te speuren. Ook haar eten haalt ze vaak uit vuilcontainers van winkels en restaurants. Zie de videoreportage over Renske Nijland uit de serie Paradijsvogels (2012).

Links

- Algemeen: - Site van en over Tjuchem.

- Nieuws: - Nieuws uit Tjuchem op Facebook.

- Dorpshuis/MFC: - MFC Velemansdroom in Tjuchem is in 1971 gebouwd en was aanvankelijk vooral bedoeld voor sportieve activiteiten. Voor de overige (culturele) zaken was het dorpscafé met een beschikbare feestzaal de aangewezen plaats. Na sluiting van het dorpscafé in 1989 is de sporthal aangepast en geschikt gemaakt voor een snelle ombouw tot gelegenheid voor bijeenkomsten. Zo werden o.a. een mobiel podium, theatergordijnen, coulissen, verlichting en zaalmeubilair aangeschaft. Deze spullen werden opgeslagen in een zeecontainer, bergruimte bij de basisschool en bij diverse particulieren. In 2013 is het pand verbouwd, waarbij o.a. een opslagruimte is gerealiseerd, zodat alle materialen nu in het pand zelf kunnen worden opgeslagen. Verder zijn o.a. de keuken en de grote zaal heringericht, en zijn een nieuwe zuinige CV-ketel, LED-verlichting en zonnepanelen geïnstalleerd, met als voordeel lagere energielasten.

Door het fietsknooppuntennetwerk, de ligging nabij het Schildmeer en het Dorpsrandpark wordt Tjuchem goed bezocht door recreanten en toeristen. Hiervoor is een terras aangelegd voor fietsers en wandelaars, met een oplaadpunt voor e-bikes. Voor watersporters zijn er kano's aangeschaft. De verbouwing en de andere aanpassingen zijn mogelijk gemaakt door bijdragen van de gemeente Slochteren, het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling, het Programma Landelijk Gebied van de provincie Groningen, het Oranjefonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Scholten Kammingafonds, en natuurlijk ook dankzij de inzet van vele vrijwilligers uit het dorp en omstreken.

- Tjuchem beschikt ook nog over dorpshuis de Plaaisterploats, dat in 2018 is gerenoveerd en daarmee weer geheel aan de eisen des tijds voldoet: "Bij een wandeling door ons prachtige Dorpsrandpark zal het je waarschijnlijk opgevallen zijn dat de aanblik van de Plaaisterploats een danige metamorfose heeft ondergaan. Duidelijk is te zien dat de grijze asbestplaten zijn vervangen door een goed geïsoleerd dak met als afwerking een metalen afdeklaag in antracietkleurige pannenstructuur. Ook de zonnepanelen, uitgebreid met 4 stuks, zijn weer aangebracht. Het aanzicht van west-, noord- en oostzijde is gewijzigd door het vervangen van 9 stuks ramen. Voorlopig is het onderhoud nu beperkt tot een jaarlijkse schoonmaakbeurt. Als onderdeel van een vorig project, namelijk het opknappen van het interieur, zijn nog enkele attributen toegevoegd. De keuken is voorzien van een nieuwe magnetron, terwijl de kleine koelkasten voor de drankjes zijn vervangen door een flessenkoelkast. Het terras is vervangen, het betonpad van straat naar terras is aangelegd en de tegels aan de noordzijde van het gebouw zijn herlegd. Op 22 september 2018, tijdens de Burendag, is de vernieuwing toegelicht en hebben we het glas geheven op het prachtige resultaat."

- Muziek: - In 1968 heeft Emo F. Elema het Tjuchster Laid (volkslied) geschreven (te zingen op de wijs van het Grönnens Laid).

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)