Tuindorp (Tolkamer)

Plaats
Dorp
Zevenaar
Liemers
Gelderland

tuindorp_plaatsnaambord.jpg

Tuindorp is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Liemers, gemeente Zevenaar. T/m 1984 gemeente Herwen en Aerdt. In 1985 over naar gemeente Rijnwaarden, in 2018 over naar gemeente Zevenaar.

Tuindorp is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Liemers, gemeente Zevenaar. T/m 1984 gemeente Herwen en Aerdt. In 1985 over naar gemeente Rijnwaarden, in 2018 over naar gemeente Zevenaar.

tuindorp_bodewes_tolkamer_ansichtkaart.jpg

Wat nu 'gewoon' Tuindorp heet, heette aanvankelijk Tuindorp Bodewes. Het was in die tijd niet ongebruikelijk om dergelijke 'fabrieksdorpen' naar de fabriek(seigenaar) te noemen die de nederzetting gebouwd had. Vergelijk Batadorp, Heveadorp, Philipsdorp.

Wat nu 'gewoon' Tuindorp heet, heette aanvankelijk Tuindorp Bodewes. Het was in die tijd niet ongebruikelijk om dergelijke 'fabrieksdorpen' naar de fabriek(seigenaar) te noemen die de nederzetting gebouwd had. Vergelijk Batadorp, Heveadorp, Philipsdorp.

tuindorp_tolkamer_pompgebouw_als_woonhuis_te_koop_berenicestraat_7_kopie.jpg

Als makelaars de term 'uniek' gebruiken moet je dat soms met een korrel(tje) zout nemen, maar het voormalige pompgebouw met woning in Tuindorp bij Tolkamer is écht uniek. Anno 2018 stond het te koop en is inmiddels verkocht (© Lammers Makelaardij)

Als makelaars de term 'uniek' gebruiken moet je dat soms met een korrel(tje) zout nemen, maar het voormalige pompgebouw met woning in Tuindorp bij Tolkamer is écht uniek. Anno 2018 stond het te koop en is inmiddels verkocht (© Lammers Makelaardij)

Tuindorp (Tolkamer)

Terug naar boven

Status

- Tuindorp is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Liemers, gemeente Zevenaar. T/m 1984 gemeente Herwen en Aerdt. In 1985 over naar gemeente Rijnwaarden, in 2018 over naar gemeente Zevenaar. De plaats valt onder de categorie fabrieksdorp.

- Omdat het dorp Tuindorp in 1978 geen eigen postcode met bijbehorende plaatsnaam heeft gekregen in het postcodeboek, ligt het dorp sindsdien voor de postadressen 'in' Tolkamer.

- Tuindorp heeft witte plaatsnaamborden, omdat het formeel binnen de bebouwde kom van Tolkamer ligt.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Aanvankelijk heette de nederzetting Tuindorp Bodewes, naar de eigenaar van de gelijknamige scheepswerf die dit 'fabrieksdorp' heeft laten bouwen. Dat was in die tijd bij dergelijke nederzettingen niet ongebruikelijk. Vergelijk Batadorp, Heveadorp, Philipsdorp.

Terug naar boven

Ligging

Tuindorp ligt rond het gedeelte van de Bijlandseweg rond en O van de westelijkste van twee havens, Vluchthaven genaamd, en W van het dorp Tolkamer, en de wegen Rheastraat, Gouwzeestraat, Carnalaan, Berenicestraat, Tengbergenstraat, Astreastraat en Grangesbergenlaan. Het dorp ligt aan de N oever van het Bijlands Kanaal, ligt aan drie havens (waarvan er een Vluchthaven en een ander Jachthaven De Bijland heet) en Z van plas De Bijland en ligt direct W van het dorp Tolkamer, ZW van het dorp Lobith, W van het dorp Spijk, NNW van de plaats Rindern in Duitsland, N van de plaatsen Schenkenschanz en Düffelward in Duitsland, OZO van het dorp Millingen aan de Rijn, ZO van het dorp Pannerden, ZZO van het dorp Aerdt en Z van het dorp Herwen.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Tuindorp omvat ca. 100 huizen met ca. 250 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
Aan het begin van de 20e eeuw wordt door toename van de werkgelegenheid ook bij scheepswerf Bodewes (nu De Hoop) in Tolkamer de behoefte aan vakbekwaam personeel steeds groter. Omdat de juiste vaklieden niet in de regio voorhanden zijn, besluit de werf om mensen uit Danzig e.o. (het huidige Gdansk in Polen) aan te nemen. Reeds in 1913 is door een aantal fabrieksdirecteuren Woningbouwvereniging De Goede Woning opgericht, maar omdat dit niet snel genoeg tot resultaten (= meer woningen) leidt besluit Bodewes (directeur van de scheepswerf) zelf maar woningen te gaan bouwen. Als eerste verrijzen er woningen aan de Boterdijk (het huidige Julianaplein). Later wordt besloten tot de bouw van een woonwijkje bij de werf.

In 1920 en 1921 verrijst het 'Tuindorp Bodewes' naar een ontwerp van de bekende architect M.J. Grandprè Molière. Voor de straatnamen wordt gekozen uit de namen van recent afgeleverde schepen. Nadat de werf in 1927 failliet is gegaan, zijn de woningen verkocht aan de heren Jan van den Berg en Aart van der Velden (nog altijd zijn enkele woningen in Tuindorp in bezit van de erven van der Velden). De Poolse arbeiders zijn weer huiswaarts vertrokken en er zijn anderen komen wonen. In de jaren zestig en zeventig is de kern enigszins uitgebreid.

Watertoren en pompgebouw
Omdat de drinkwatervoorziening in Tuindorp onbetrouwbaar en slecht van kwaliteit is, laat Bodewes in de jaren twintig een eigen watertoren bouwen. Tot die tijd staan er op de binnenplaatsen tussen de woningen een paar handpompen. Onderin de toren, op een peil dat ca. 3 meter lager gelegen moet hebben dan de huidige keldervloer, hebben een of meer vacuümpompen gestaan waarmee een vat bovenin de toren werd gevuld. De watertoren was 25 meter hoog, waarmee vastgesteld kan worden dat de waterdruk dus ongeveer 2,5 bar geweest zal zijn. De muren waren ca. 60 cm dik. De pompen zogen hun water uit enkele putten die langs de rand van Tuindorp geslagen waren. Bij hoogwater in de rivier moest de kelder waarin de pompen waren opgesteld continue droog gepompt worden; naar verluidt kwam het water met geweld door de muren naar binnen gelopen. Aan het einde van de oorlog is de watertoren kapot geschoten door granaatvuur. Na de oorlog is de toren, zij het ca. 5 meter lager, weer in gebruik gesteld.

In 1943 is aan de watertoren het pompgebouw aangebouwd. Begin jaren vijftig is het pas in gebruik genomen. Het drinkwater werd opgepompt vanuit de putten, door de diverse filtertanks geleid en dan opgeslagen in de betonnen waterkelders naast het pompstation. De waterkelders dienden als buffer voor als er veel vraag was naar drinkwater, denk aan maandag als wasdag voor veel huisvrouwen in die tijd. De kleine waterkelder (huidige garage) is tegelijk met de watertoren gebouwd, de grote kelder (huidige benedenverdieping van de woning) is ergens tussen 1943 en 1965 gebouwd. Vanuit de waterkelders werd het water het openbare leidingnet in gepompt. De druk werd verzorgd door een tweetal compressoren met tanks die een constante druk van 2,5 bar op het systeem hielden. In het midden van het gebouw was een technische ruimte waar o.a. ook een noodgenerator stond opgesteld waarmee het hele systeem, ook als het openbare elektriciteitsnet uitgevallen was, in bedrijf kon worden gehouden.

In 1972 is het gebouw opnieuw verbouwd en heeft het zijn huidige witte kleur gekregen. Toen is ook het restant van de watertoren afgebroken en het huidige dak doorgetrokken. In de gevels is nog steeds het deel van de toren zichtbaar. Verder zijn toen de vacuümpompen vervangen door bronpompen en is de vloer van de kelder omhoog gebracht (met ca. 3 meter) tot een niveau waarop het geen last meer had van hoogwater.

Tuindorp vandaag de dag
Het bescheiden kerntje heeft ook bescheiden voorzieningen; een buurthuis, een buurtvereniging en Schutterij Klein Tuindorp. Hoewel zoals in veel plaatsen elders ook hier de saamhorigheid is teruggelopen, zijn er nog wel vormen van 'naoberschap': "Als iemand is overleden, komen buren dat aanzeggen met een lege portemonnee. Van het geld dat wordt opgehaald, wordt een krans gekocht. Dat wat overblijft, krijgt de familie om de begrafenis te helpen betalen", aldus Carol de Jong van Heemkundekring Rijnwaarden. En Jan van de Zand, die hier al sinds 1970 woont, zegt dat hij nog altijd fantastische buren heeft. "Als ik me niet zo goed voel, bonk ik op de muur. In een oogwenk is de buurman bij me." (bron: de Gelderlander, 9-6-2011)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De toekomst van Tuindorp is rond 2005 onderwerp geweest van een stevige maatschappelijke discussie. De in 1886 opgerichte Scheepswerf De Hoop, gelegen tussen Tuindorp en Tolkamer, wilde namelijk een grote loods bouwen tussen de beide kernen, maar dat is door verzet van de inwoners niet doorgegaan.

- Overnachtingshavens dragen bij aan een veilige en vlotte doorstroming van het scheepvaartverkeer op de rivieren. Schippers moeten zich houden aan de maximale vaar- en rusttijden uit de Binnenvaartwet. In het Beheer- en ontwikkelplan voor de rijkswateren 2016-2021 is opgenomen dat er om de 30 km overnachtingsplaatsen moeten zijn. Dat komt overeen met ongeveer 2 uur varen. Op de Waal, tussen Tiel en de Duitse grens, is er een tekort aan ligplaatsen voor de binnenvaart. De bestaande overnachtingshaven W van Tuindorp is te klein. Bovendien is deze haven sterk verouderd en niet geschikt voor grotere schepen. De Minister van Infrastructuur & Milieu heeft Provincie Gelderland daarom gevraagd om in de buurt van Lobith een locatie te vinden voor een nieuwe overnachtingshaven. De Provincie heeft deze opdracht opgepakt met Rijkswaterstaat Oost-Nederland en gemeente Rijnwaarden. Samen hebben zij hun voorkeur uitgesproken om de bestaande haven W van Tuindorp te moderniseren en bij Spijk een nieuwe overnachtingshaven aan te leggen. Het provinciaal inpassingsplan hiervoor is in 2016 vastgesteld, zij het dat er nog een beroep tegen loopt bij de Raad van State.

Door Overnachtingshaven Tuindorp te moderniseren (ca. 20 ligplaatsen) en door de aanleg van een nieuwe haven bij Spijk (ca. 50 ligplaatsen), is de binnenvaart hier in de toekomst verzekerd van voldoende ligplaatsen. Zo hoeven schippers niet langer op de rivier voor anker te gaan. De samenwerkende partijen grijpen in het project graag mogelijkheden aan om werk met werk te maken. Daarom is in het inpassingsplan een vrijliggend buitendijks fietspad opgenomen van de Europakade in Tolkamer tot aan de Duitse grens. Ook zien de partijen kansen om het toeristisch-recreatieve profiel van het gebied te versterken. Voorbeelden zijn de aanleg van camperplaatsen en de plaatsing van laadpalen voor elektrische fietsen. (bron: Provincie Gelderland)

Tegelijk met de modernisering van de overnachtingshaven voor schippers in Tuindorp wordt een radarscanner aan de Rijn geplaatst. Zo kan de haven namelijk in de gaten worden gehouden vanuit de verkeerspost van Rijkswaterstaat aan de Waal in Nijmegen. Volgens Rijkswaterstaat moet de radarscanner er komen omdat de schippers die nu nog Tuindorp overslaan, er straks wél overnachten. "Het is net als met de aanleg van nieuw asfalt: dat trekt verkeer aan. De schepen worden groter en door het aantrekken van de economie zal het drukker worden op de rivieren, waar tussen Duitsland en Rotterdam nu al jaarlijks 145.000 schepen varen." Rijkswaterstaat wil die scanner plaatsen op de plek van de huidige vlaggenmast met de 6 vlaggen en bankjes. De vlaggenmast was in 1996 een cadeau van Scheepswerf De Hoop aan de inwoners, die het vanwege het hoogwater in 1995 zwaar te verduren hadden gehad. Inwoner Jan van de Zand vindt dit "Een heilig plekje" en hoopt dat de vlaggenmast met bankjes toch behouden kan blijven. (bron: de Gelderlander, 7-2-2017)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Tuindorp is - na een voordracht van de gemeenteraad in 2008 - benoemd tot beschermd dorpsgezicht.

- In 1936 krijgt Tuindorp een kerk van de 'Gereformeerde Kerken in Nederland' (Bijlandseweg). Deze wordt in 1946 al afgebroken en vervangen door de huidige kerk. Vermoedelijk wegens oorlogsschade? In 2003 is de kerk aan de eredienst onttrokken en herbestemd tot woonhuis.

- Het voormalige pompgebouw (Berenicestraat 7) is een gemeentelijk monument. Het pompgebouw samen met de toegangsopbouw naar de oude, kleine, waterkelder (op het hoge terras) is in 2008, in goed overleg met de eigenaar, een gemeentelijk monument geworden. Doel was om het beeldbepalende gebouw voor de toekomst en de gemeenschap te behouden en toch een werkbaar, betaalbaar en leefbaar totaalplan te realiseren. In 2012 is de locatie door de eigenaar namelijk omgetoverd tot een unieke woon- en/of werkplek. Het pompgebouw is een aparte woon-/werkunit geworden en heeft een verbindingssluis met de eigenlijke woning, die is gesitueerd in en op de naastgelegen voormalige waterkelders. Beide gebouwen hebben een eigen woonbestemming en zijn in principe gescheiden van elkaar te gebruiken. Doordat woonkamer en keuken zijn gebouwd boven de voormalige waterkelder, is er vanaf deze plek een geweldig uitzicht over de Rijn. (bron: Lammers Makelaardij, waar het complex anno 2018 te koop heeft gestaan. Inmiddels is het verkocht. Zie ook de dronevideo van de makelaar.)

- In 2015 heeft kunstenares Heidi Linck het kunstwerk 'Element of surprise' gemaakt, van een voormalige gangway uit de haven van Tuindorp. Het is geplaatst aan de oever van de Rijn.

Terug naar boven

Evenementen

- 1919 wordt beschouwd als oprichtingsjaar van de nederzetting Tuindorp. Daarom is in 2019 het 100-jarig bestaan gevierd.

- Kleintje Kermis (op een zaterdag in september).

Terug naar boven

Beeld

- Oude foto's en ansichtkaarten van Tuindorp.

- Oude foto's van de vluchthaven / overnachtingshaven van Tuindorp.

Reacties

(1)

Is er nog iemand die eind veertiger jaren begin vijfitger jaren woonde op Tuindorp en kennis heeft van de flora uit die tijd.
Ik ben er met mijn ouders in 1949 komen wonen....mijn vader werkte bij de douane op Tolkamer. Daar ging ik ook op school.
Mijn liefde en kennis van planten is in die tijd ontstaan...vooral de flora langs de Rijn en Bijlandt was uitzonderlijk rijk aan soorten.
Nu is er een soort in mijn herinnering die ik niet terug kan vinden in de Flora van Heukels. Ik zou zo graag met een deskundige
willen spreken, uitwisselen. Het zijn mijn diepste en dierbaarste herinneringen liggend in het gras. Het zou fantastisch zijn
er over te kunnen spreken. ...Mijn jongste broer werd er geboren Wim Meijer...

De namen die ik nog uit die tijd kan herinneren zijn de familie Joosten, Otten, Markering...zo vlak om ons heen.
Tussen ons huis en de werf was nog niets gebouwd, er stonden waslijnen....
Ook was er nog veel kapotgeschoten materiaal, als een ijzeren staketsel van een brugje naar de werf....
sommige kapotte huizen, twee huizen van ons vandaan en parlevinkers op de kant van de rivier, een grote uitgebrande vrachtauto.
Inderdaad lang geleden maar bepalend voor mijn verdere leven.
Bij voorbaat dank voor eventuele informatie en met een vriendelijke groet,
Anna Huizinga-Meijer

Reactie toevoegen