Tzummarum

Plaats
Dorp
Waadhoeke
Fryslân

tzummarum_collage.jpg

Tzummarum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Tzummarum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Tsjummearum.JPG

In Tzummarum aangekomen

In Tzummarum aangekomen

Tjummearum (2).JPG

In Tzummarum

In Tzummarum

Tsjummearum..JPG

De Hervormde kerk in Tzummarum

De Hervormde kerk in Tzummarum

Tjummearum.JPG

Huisjes bij de kerk in Tzummarum

Huisjes bij de kerk in Tzummarum

Tzummarum

Terug naar boven

Status

- Tzummarum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 1983 gemeente Barradeel. In 1984 over naar gemeente Franekeradeel, in 2018 over naar gemeente Waadhoeke.

- Onder het dorp Tzummarum valt ook de buurtschap Koehool. Ook het nabijgelegen dorpje Firdgum is voor veel voorzieningen op dit dorp aangewezen. De twee dorpen werken veel samen, wat o.a. blijkt uit een gezamenlijke Dorpsraad en Dorpsvisie. Ze worden dan ook wel als tweelingdorp beschouwd.

- Tzummarum heeft een dorpswapen.

Terug naar boven

Naam

Klemtoon
Tzummárum.

In het Fries
Tsjummearum.

Oudere vermeldingen
13e eeuw Thumarentum, 13e eeuw Thydmarengum, 1333 Dietmarghum, 1400 Tyedmarim, 1466 Tyadmerum, 1505 Tyemmarum, 1529 Thyamarum, 1664 Tjedmarum.

Naamsverklaring
Betekent heem 'woonplaats, woning' van de persoon Tyedmar (ontstaan uit Theudimâr).(1)

Terug naar boven

Ligging

Tzummarum ligt NO van Harlingen, N van Franeker.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Tzummarum 144 huizen met 1.079 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 550 huizen met ca. 1.400 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het dorp Tzummarum is gesticht op de kwelderwal die van Sexbierum tot Minnertsga loopt. Het ontstaan van het dorp, door de aanleg van een terp op deze kwelderwal, zal ongeveer in de 8e eeuw hebben plaatsgevonden. De eerste bewoners komen hier wonen omdat de hoger gelegen gebieden bij het dorp vruchtbare zavelgronden hebben die goed zijn te bewerken.

De landerijen ten noorden van het dorp zijn eeuwenlang vooral gebruikt voor de landbouw, terwijl de lage landen ten zuiden van het dorp vaak als hooiland dienst deden. Naast de landbouw is ook de visserij eeuwenlang een belangrijke bron van inkomen in het dorp. De Vissersvaart van de Zeedijk naar het dorp is speciaal gegraven om de vangst naar de klanten te kunnen brengen. Bij buurtschap Koehool staat onderaan de dijk een monument van een haringvisser.

Muntschat
In de archeologische wereld is Tzummarum bekend geworden door de vondst van een belangwekkende muntschat in 1991. De vondst omvatte ca. 2800 zilveren munten uit de tijd van Lodewijk de Vrome (814-840), Lotharius I (840-855) en Karel de Kale (840-877). Deze machthebbers lieten in het toenmalige Dorestad (nabij het huidige Wijk bij Duurstede) munten slaan. De muntschat is aangekocht door het toenmalige, niet meer bestaande Koninklijk Penningkabinet en tegenwoordig in beheer bij De Nederlandsche Bank (DNB), als onderdeel van de Nationale Numismatische Collectie (NNC).

- De Syttinga State in Tzummarum (die stond op het huidige adres Hoarnestreek 35) was in de 17e eeuw al bekend en is eind 1904 op afbraak verkocht.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp e.o., dan kun je terecht bij de visueel fraaie en inhoudelijk interessante site Oud Tzummarum en Omstreken. Beheerders Wietse en Betty Leistra digitaliseren particuliere foto's en originele archieven uit de voormalige gemeente Barradeel, die vervolgens worden ondergebracht in het gemeentearchief van de gemeente Waadhoeke (voorheen Franekeradeel). De afgelopen jaren hebben zij meer dan 5.000 afbeeldingen vergaard en op de site geplaatst, veelal met inhoudelijke toelichtingen erbij. Ook van de andere dorpen en buurtschappen van de voormalige gemeente Barradeel (behalve Minnertsga) hebben zij een fotopagina opgenomen. Wat ons betreft een inspirerend voorbeeld voor andere lokale sites! - Nieuws van Stichting Dorpsarchief Oud Tzummarum e.o. op Facebook.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Vroeger waren er in Tzummarum zeker 30 winkels e.a. ondernemers. Vandaag de dag is, na het recente vertrek van de supermarkt en de Friesland Bank, alleen bakker Struiksma nog over. De bakker is al sinds 1900 een begrip in het dorp, en realiseert zich dat je creatief moet zijn om als winkel in een kleine kern levensvatbaar te blijven. Daarom heeft hij er nu ook slagersproducten bij en noemt zich daarom gekscherend 'slakker'. Ook voor zuivel en kruidenierswaren kun je er nu terecht. En je kunt er ook een bakje koffie doen.

Gerben van der Mei, voorzitter van Dorpsbelang Tzummarum, blijft ondanks alles optimistisch. "Voor pinnen moet je nu dus het dorp uit, maar daar kun je rekening mee houden. Iedereen hier is mobiel, dus er is niet zoveel aan de hand. Het zit nu even in een dip allemaal, maar toch gebeurt er van alles. Het komt allemaal goed, daar ben ik heilig van overtuigd." Maar dan moet de sporthal wel openblijven. "Die gaat misschien dicht, maar er is nog een kans dat hij openblijft. Dat is heel belangrijk. Wij zijn het enige dorp in de omgeving zonder dorpshuis, dus dit is de enige plek waar mensen elkaar nog ontmoeten en af en toe feestvieren." (bron en zie ook de videoreportage aldaar: NOS, 8-2-2017)

Medio 2018 blijkt echter dat dit toch niet gaat lukken. In 2017 heeft de beheerder van de kantine van sporthal de Harnehal het huurcontract opgezegd en maakt eigenaar woningcorporatie Wonen Noordwest-Friesland bekend af te willen van de verliesgevende exploitatie (de hal heeft een bezettingsgraad van slechts 20 procent). Onder de paraplu van Stichting Tjedmar Hiem, die tijdelijk de kantine beheerde, hebben Partoer en DBF (Doarp en Bedriuw Fryslân) vervolgens onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om het pand te herbestemmen tot multifunctionele ontmoetingsruimte, waar het dorp behoefte aan heeft, en waar de sporthal als favoriete locatie voor uit de bus kwam. De andere panden die hiervoor wellicht in aanmerking komen, betreffen de sportkantine, de Yeb Hettingskoalle in Firdgum, en De Klang (en voorheen ook café Het Wapen van Barradeel, dat toen nog te koop stond, maar inmiddels verkocht is).

Het onderzoek heeft uitgewezen dat in de huidige omvang de hal onmogelijk rendabel is te krijgen (o.a. vanwege de hoge energielasten), en daarom een flinke verbouwing zou moeten plaatsvinden om er een sportzaal van te maken met ruimte voor horeca en eventueel een kampwinkel voor het naastgelegen recreatiepark De Friese Wadden. Maar daar zijn geen financiën voor. De woningcorporatie, Dorpsbelang en de gemeente hebben deze conclusies onderschreven. De sporthal is daarom na afloop van seizoen 2018-2019 gesloten. In de tussentijd wordt onderzoek gedaan naar andere mogelijke locaties voor een ontmoetingsplek voor de inwoners.

- Eind 2016 is de nieuwe brug genaamd Hegesyl gereed gekomen. De nieuwe brug is een stuk hoger dan de vorige. Dat was nodig omdat de grond in het gebied tussen Franeker en Harlingen is verzakt door de zoutwinning. De vernieuwing heeft ook positieve gevolgen voor de pleziervaart bij de Elfstedenroute en ook de schaatsers kunnen er voortaan makkelijker onder door. Zie ook de audio- en videoverslagen van de opening van de Hegesyl te Tzummarum, door Omrop Fryslân.

- In het kader van het Gebiedsontwikkeling Franekeradeel - Harlingen zijn de twee doorgaande provinciale wegen in Tzummarum, de Swaerderwei / Buorren en de Kade / Hegesylsterwei, heringericht. Onder andere nieuwe bestrating, een bankje en nieuwe verlichting zorgen voor een aantrekkelijker dorpskern.

- De Dorpsvisie Tzummarum - Firdgum is een inventarisatie van de huidige situatie in deze dorpen en schetst de door de dorpelingen wenselijk geachte ontwikkelingen voor de komende jaren.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Tzummarum heeft 24 rijksmonumenten.

- De huidige Martinuskerk dateert uit 1876. De toren dateert nog uit de middeleeuwen. Het zadeldak van de toren is bij de bouw van de huidige kerk vervangen door een spits. Hierin hangt een klok van Geert van Wou II. De kruiskerk is gebouwd naar ontwerp van Herman Rudolf Stoett. Het orgel uit 1877 is gemaakt door L. van Dam en Zonen. - Beschrijving van het orgel in de Martinuskerk in tekst en beeld. De kerk maakt deel uit van de Protestantse Gemeente Tzummarum - Firdgum. - Jeugdclub van de kerk.

- Het naast de kerk gelegen Vicarishuis (Buorren 70) is het oudste huis in Tzummarum, deels daterend uit de 16e eeuw. De gewelfde kelder onder het huis behoort tot dat oudste gedeelte en in de westelijke muur zijn nog altijd kloostermoppen te vinden.

- Formoanje (Buorren 59) is de Friese uitdrukking voor een doopsgezinde kerk, die tot 1796 slechts werd gedoogd naast de bevoorrechte hervormde kerk. Het pand vooraan was dan ook de pastorie, die de schuilkerk daarachter uit het zicht hield.

- Van 1902 tot 1936 had Tzummarum een station aan de NFLS-spoorlijn Stiens-Harlingen. Het stationsgebouw (Stasjonswei 1) is bewaard gebleven en is een rijksmonument, evenals het deels houten toiletgebouw of 'retiradegebouwtje' zoals het destijds heette, annex bergplaats. In 1936 rijdt de laatste personentrein tussen Harlingen en Stiens. 22 jaar later neemt weduwe mevr. Terpstra met 12 kinderen tijdelijk haar intrek in het verlaten stationsgebouw. Pas in 2002 verlaat de oude moeder, ondertussen ver in de 90, haar huis. Zij laat het pand achter in bijna originele staat. Zelfs de tuinhekken en het retiradegebouwtje zijn er nog.

Het pand stond in de jaren negentig, gezien de vervallen staat, op de nominatie om te worden gesloopt, maar de bewoonster weigerde het pand te verlaten, waarmee zij de sloop heeft weten te voorkomen. Pas in 2002 is zij alsnog naar een verzorgingshuis verhuisd. Stichting DBF (Doarp en Bedriuw) neemt het pand in 2002 over van de gemeente Franekeradeel. Middels oude tekeningen en foto’s kon het volledig authentieke dorpsstation, met slechts een tweede en een derde klasse wachtkamer, zijn gerestaureerd in het kader van de BIWO-regeling. Het heeft nadien dienst gedaan als kantoorruimte. In 2016 heeft DBF het pand verkocht. Het is herbestemd tot woonruimte.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Toneelvereniging Onno Zwier is opgericht in 1868 en heeft in 2018 dus het 150-jarig bestaan gevierd. Ze brengen jaarlijks in februari een nieuw stuk op de planken.

- Dorpsfeest (weekend in mei).

- Jaarmarkt (op een zaterdag begin september) met naast de gebruikelijke jaarmarktkramen een Kinderrommelmarkt, Ringsteken, eet- en drinkfaciliteiten en live muziek.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In juli 2018 is het fietspad Trijemolepaad (Driemolenpad) langs de Tsjummearumer Feart feestelijk geopend. Dit fietspad loopt vanaf de brug Hegesyl nabij Tzummarum (bij de Bethaniëleane) naar Dongjum-Boer. Scholieren hebben er daarmee een route bij gekregen om veilig van en naar de scholen in de omgeving te kunnen fietsen. Het fietspad is natuurlijk ook handig voor andere omwonenden en toeristen/recreanten, maar kennelijk is de route primair in het belang van de veiligheid van de schoolkinderen gerealiseerd. De opening is verricht door kinderen van basisscholen De Schalmei, De Oanset en de M.J. Tamsmaskoalle, samen met gedeputeerde Johannes Kramer, wethouder Caroline de Pee van gemeente Waadhoeke en de voorzitter van de bestuurscommissie van Gebiedsontwikkelingsproject Franekeradeel-Harlingen, Hepke Bijma. Ook hebben de kinderen door stemming de naam voor het fietspad uitgekozen: Trijemolepaad.

In 2016 is de provinciale brug al vernieuwd (waarvoor zie het hoofdstuk Recente ontwikkelingen). De brug is nu hoog genoeg, zodat boten er goed onderdoor kunnen. De Tsjummearumer Feart is ook voorzien van natuurvriendelijke oevers. In het water groeien riet en waterplanten; een fijne plek voor kleine visjes en waterdieren. De kinderen van de drie basisscholen hebben tijdens de feestelijke opening de bermen ingezaaid, zodat ook bijeen en andere insecten het hier goed naar hun zin gaan hebben. En het is natuurlijk ook gewoon een mooi gezicht voor voorbijgangers.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Tzummarum, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Tzummarum en Firdgum.

- Nieuws: - Nieuws uit Tzummarum op Facebook. - Leden van Dorpsbelang ontvangen 10x per jaar het dorpskrantje.

- Belangenorganisatie: - Dorpsbelang Tzummarum-Firdgum is opgericht in 1973. De vereniging stelt zich ten doel door samenwerking de culturele en maat­schappelijke belangen van de dorpen te behartigen en te werken in het belang van het algehele welzijn van de dorpen in de meest brede zin des woords, onder meer terzake de navolgende belangen: verkeer en vervoer; sport en recreatie; bestemmingsplannen; voorzieningen en dienstverlening; onderwijs en kinderopvang; integraal waterbeheer en waterschapsbelangen; historische en archeologische aspecten; groenbeheer en milieu; delfstoffenwinning; landschap en beheer.

- Onderwijs: - Openbare basisschool M.J. Tamsmaskoalle en christelijke basisschool De Schalmei leverden beide onderwijs van goede kwaliteit, maar waren zich er ook beide van bewust dat door hun grootte of beter gezegd kleinte die kwaliteit op den duur wel op de tocht zou kunnen komen te staan. Ook kunnen de mensen en middelen bij één grotere school efficiënter worden benut. En de nieuwbouwplannen van de Tamsmaskoalle en de verbouwplannen van De Schalmei zouden geen optimale situatie opleveren in relatie tot toekomstige ontwikkelingen en krimp. Daarom is eind 2016 een intentieovereenkomst opgesteld, waarin een tijdpad is uitgezet met te doorlopen stappen, met de intentie om uiteindelijk te komen tot een fusieschool. Vanaf schooljaar 2018-2019 zijn ze samengegaan tot Samenwerkingsschool Tzummarum. Sinds schooljaar 2019-2020 gaan ze verder als dorpsschool de Waadwizer. Voor nadere toelichting zie de link. - Nieuws van de Waadwizer op Facebook (waar je ook een link vindt naar de site van de school).

- Muziek: - "Muziekvereniging De Bazuin in Tzummarum is opgericht in 1925 en is in een kleine honderd jaar gegroeid naar een bruisende vereniging. Het fanfareorkest telt ca. 50 leden van ca. 12 tot ca. 75 jaar en komt sinds 1992 uit in de 1e divisie Fanfare. De Bazuin heeft een eigen jeugdkorps met ca. 20 leden en een jeugdopleiding. Iedere maandagavond repeteren de muzikanten gedreven onder leiding van dirigent Marten Miedema om goed voor de dag te komen tijdens concerten, concoursen en andere optredens, zowel binnen als buiten Fryslân. De activiteiten in ons eigen dorp worden niet vergeten, zoals het begeleiden van kerkdiensten en de muzikale rondgangen door het dorp op feest- en hoogtijdagen. En natuurlijk de concerten, waaronder de succesvolle reeks Midwinterconcerten, het openluchtoptreden 'Simmelpop' in 2018 en de Top 2000-concerten in De Klang."

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Tzummarum.

- Vereniging voor Volksvermaken (VvV) Tzummarum organiseert al sinds 1879 volksvermaken in het dorp en omstreken. De volksvermaken bestonden van oorsprong uit traditionele volksspelen als kaatsen, kaarten, biljarten, dansen etc. Tegenwoordig bestaat het gros van de activiteiten uit kaatsen en daarnaast worden enkele gezellige avonden georganiseerd waarop men bijvoorbeeld kan klaverjassen en biljarten. De kaatsvereniging is de oudste bij de Koninklijke Nederlandse Kaats Bond (KNKB) aangesloten vereniging. Bij de VvV kan zowel jong als ouder, man en vrouw, zich uitleven in de gezellige traditionele kaatssport. Door de VvV worden ledencompetities en trainingen georganiseerd voor diverse categorieën (jeugd, dames, heren). Daarnaast kunnen de leden aan wedstrijden deelnemen binnen de vereniging (ledenpartijen), in de regio (Federatie Barradeel en Omstreken) en eventueel meer prestatiegericht in KNKB-verband.

- Zorg: - In 2009 waren er nog plannen voor nieuwbouw van Zorgcentrum Nij Bethanië in Tzummarum, gecombineerd met nieuwbouw van de basisscholen. Het geheel zou met elkaar verbonden worden, waardoor een multifunctioneel centrum zou ontstaan. Zorginstelling Noorderbreedte heeft dit kennelijk niet 'rond kunnen krijgen', omdat zij ook al grote investeringen elders in de regio moest doen, gecombineerd met veranderd rijksbeleid. Het zorgcentrum is in 2015 gesloten, en lange tijd was onduidelijk of en hoe er een doorstart zou komen.

Woningcorporatie Wonen Noordwest Friesland heeft het complex gekocht, samen met Stichting Zorgcentrum Het Bildt, die o.a. Zorgcentrum De Beuckelaer in Sint Annaparochie beheert, waar altijd wat te doen is. Zo moet het ook worden in Nij Bethanië: stembureau bij verkiezingen, plek voor biljarters en voor dienstverlening zoals de fysiotherapeut. De corporatie heeft geïnvesteerd in opwaarding van de aanleunwoningen; meer comfort, energiebesparende maatregelen, eigen nutsaansluitingen, een nieuwe keuken en voor de woningen aan de noordkant een extra kozijn, waardoor ze veel lichter zijn geworden. En de vensters zijn letterlijk open gezet, met een grote glazen wand en een nieuwe entree. Een atrium, waar de vrijwilligers die Nij Bethanië altijd zijn blijven steunen, van alles kunnen ondernemen en waar de buitenwereld welkom is. Maar, zegt bestuurder Atje Tadema van Stichting Zorgcentrum Het Bildt erbij: "’n multifunksioneel karakter, maar gyn multifunksioneel sintrum. Optredens fan de hotseknotsboembands passe niet bij ouweren, dy’t rust norig hewwe."

De inwoners van Tzummarum zijn blij met het voortbestaan en de vernieuwing. Volgens directeur Rein Hagenaars van de woningcorporatie heeft het ook op het dorp en de inwoners in bredere zin een positieve invloed. Er is weer gemeenschapszin en het geeft energie aan inwoners om ook voor het behoud van andere zaken in het dorp te strijden. Ook de bewoners van Nij Bethanië zelf zijn blij, anders hadden ze naar een ander dorp moeten verhuizen, en het is toch altijd het prettigst om in je eigen dorp je oude dag te kunnen doorbrengen en niet nog naar een andere plaats te hoeven verhuizen. Het vernieuwde zorgcentrum Nij Bethanië is in april 2017 heropend. (bron: LC, 7-4-2017 en Omrop Fryslân, 7-4-2017. Zie ook de videoreportage aldaar)

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Tzummarum.

Reacties

(2)

Check even de link 'Wandelroute rond Tzummarum'. Bij mij werkt hij niet. Overigens als ik via een omweg naar de betreffende website ga is er geen wandeling te vinden.

Dank voor de tip Hans! Doarpswurk heeft vele jaren geleden een reeks ommetjes vervaardigd voor een reeks dorpen in de provincie. Door veranderingen in wegen in de loop der jaren waren ze aan vernieuwing toe. Dat was een forse klus, en de routes behoren niet tot hun kerntaken, daarom hebben ze ze van hun site verwijderd (daar heb ik een keer met ze over gemaild, en kreeg toen die toelichting). Enkele bleken nog wel op hun site te staan, niet meer via de menu's van hun site, maar nog wel via Google te vinden, dus stonden nog wel ergens 'op de achtergrond' op hun site. Dat waren er een paar, waaronder deze, die ik nog gelinkt had. Maar die is/zijn nu dus ook weg. Aangepast dus. Gelijk de andere inmiddels dode links op deze pagina ook aangepast dan wel verwijderd, en de actuele ontwikkelingen m.b.t. de scholen/school verwerkt.

Reactie toevoegen