Uitweg

Plaats
Buurtschap
Lopik
Lopikerwaard
Utrecht

Uitweg_0.jpg

Uitweg is een buurtschap in de provincie Utrecht, in de streek Lopikerwaard, gemeente Lopik. T/m 1942 gemeente Jaarsveld.

Uitweg is een buurtschap in de provincie Utrecht, in de streek Lopikerwaard, gemeente Lopik. T/m 1942 gemeente Jaarsveld.

uitweg_collage.jpg

Uitweg, collage buurtschapsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Uitweg, collage buurtschapsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

uitweg_einde_bebouwde_kom_bord_spelling_ultweg.jpg

Bij een van de locaties waar je de buurtschap Uitweg verlaat, wordt de plaatsnaam op het einde-kom-bord gespeld als Ultweg, oftewel daar is de bordenmaker letterlijk het 'puntje op de i' vergeten. (© Robin Smolders / www.robinfietst.nl)

Bij een van de locaties waar je de buurtschap Uitweg verlaat, wordt de plaatsnaam op het einde-kom-bord gespeld als Ultweg, oftewel daar is de bordenmaker letterlijk het 'puntje op de i' vergeten. (© Robin Smolders / www.robinfietst.nl)

Uitweg.jpg

Uitweg, gezien vanaf de Lekdijk

Uitweg, gezien vanaf de Lekdijk

Uitweg (3).jpg

Dijkdoorbraak in een ver verleden laat zijn spoor achter, zie bord.

Dijkdoorbraak in een ver verleden laat zijn spoor achter, zie bord.

Uitweg (2).jpg

Alles over de dijkdoorbraak

Alles over de dijkdoorbraak

uitweg_hof_van_batuwe_bord_nieuwbouwwijk.jpg

Van 2015 tot 2019 is in Uitweg het nieuwe wijkje Hof van Batuwe gerealiseerd. (© Google StreetView)

Van 2015 tot 2019 is in Uitweg het nieuwe wijkje Hof van Batuwe gerealiseerd. (© Google StreetView)

uitweg_kaart_1771.jpg

De nederzetting Uitweg, op de kaart van de Lopikerwaard van Hattinga uit 1771

De nederzetting Uitweg, op de kaart van de Lopikerwaard van Hattinga uit 1771

Uitweg

Terug naar boven

Status

- Uitweg is een buurtschap in de provincie Utrecht, in de streek Lopikerwaard, gemeente Lopik. T/m 1942 gemeente Jaarsveld.

- Uitweg is een grote buurtschap met een duidelijke kern en heeft daarom een 'bebouwde kom' met blauwe plaatsnaamborden en 30 km-zone. Je zou het ook als een klein dorp kunnen beschouwen. Voor de postadressen valt de buurtschap onder het dorp Lopikerkapel.

Bij een van de locaties waar je de buurtschap verlaat, wordt de plaatsnaam op het einde-kom-bord gespeld als Ultweg, oftewel daar is de bordenmaker letterlijk het 'puntje op de i' vergeten. Zie de foto elders op deze pagina. Quiz met mogelijke antwoorden waarom dit nog steeds zo is: A: dit is tot heden nog niemand opgevallen. B: het is mensen wel opgevallen maar het kan niemand iets schelen, althans niet genoeg om het aan de gemeente te melden zodat zij het kunnen laten aanpassen.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1165-1169 Utweg, 1771 Den Uytweg, ca. 1845 Uitwegsbrug, 1873 De Uitweg.

Naamgeving
Hoewel de naam op zich dus al heel oud is, is de buurtschap Uitweg, althans onder die naam, blijkbaar nog maar van recente datum. In de volkstelling van 1840 komt Uitweg als kern nog niet voor. Ook (604) noemt Uitweg nog niet, maar spreekt alleen van Jaarsvelderkapel en Graaf als buurtschappen van het dorp Jaarsveld. Een toeristenkaart uit de jaren zeventig van de 20e eeuw noemt het gedeelte noordelijk van de Enge IJssel Jaarsvelderkapel en het gedeelte zuidelijk hiervan Uitweg. Jaarsvelderkapel was echter het zuidelijk gedeelte van het dorp Lopikerkapel, zuidelijk van de Enge IJssel. Dat gedeelte viel namelijk vanouds onder de gemeente Jaarsveld, terwijl Lopikerkapel onder de gemeente Lopik viel en valt.

Naamsverklaring
Wegnaam, oorspronkelijk een rechtsterm, samenhangend met het recht op een uitgang van het bouwland naar de openbare weg of vaart. Vergelijk Blokland. In de 12e eeuw wordt in deze streek melding gemaakt van een weg met deze naam (zie de oudste vorm). De huidige plaats is voortgekomen uit de bebouwing bij de vroegere Uitwegsbrug.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Uitweg ligt 4 km O van Lopik, Z grenzend aan de Lekdijk en de Lek, O aan Lopikerkapel, rond de weg Uitweg.

Terug naar boven

Statistische gegevens

De buurtschap Uitweg omvat ca. 200 huizen met ca. 500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De Uitweg of Uitwegsteeg vormde oorspronkelijk de oostelijke zijkade van de polder Graaf en stond ook wel bekend als Opweg. Deze weg wordt al genoemd in een akte van 1321. Hij loopt vanaf de Lopikerweg Oost via de Prinses Irenebrug over het voormalige Lopiker Verlaat door de kern Uitweg naar de Lekdijk. In de kern is de weg aan twee zijden bebouwd. De Uitweg was een van de oude verbindingen tussen de polder Lopik, Lopikerkapel en Zevenhoven in het noorden en de Lekdijk in het zuiden. Deze weg liep langs de grenskade van de waterschappen Batuwe in het oosten en Graaf in het westen. Een belangrijke watergang voor het afvoeren van overtollig water uit de polders in dat deel van de Lopikerwaard was het riviertje de Enge IJssel. De Enge IJssel ligt in het verlengde van de Kromme IJssel, die op zijn beurt een aftakking is van de Hollandse IJssel.. Via de Enge IJssel en de erop aansluitende Lopikerwetering werd het water naar de Lek gebracht.

Om de waterstand in de Enge IJssel te kunnen regelen werden er in de 13e eeuw twee dammen met duikertjes gelegd in de Enge IJssel. Voor de scheepvaart waren die dammen een hindernis, die slechts genomen kon worden door het “overtillen” van de schepen over de dammen, eerst met mankracht, later met een overtoom. In 1628 kwam er een schutsluis, het Lopikerverlaat, in plaats van de twee dammen. Dit Lopikerverlaat, vroeger ook de Uitwegsluis genoemd, is tot 1954 in gebruik gebleven. Door het oponthoud van de schepen bij aanvankelijk de overtoom, later bij de sluis, ontstond bedrijvigheid van winkeltjes, ambachten, een herberg, er werden woningen gebouwd (vooral voor boerenknechten en arbeiders in de griendcultuur) en zo ontstond geleidelijk de nederzetting Uitweg. Zie verder geschiedenis Uitweg op de site van RHC Rijnstreek.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Van 2015 tot 2019 is in Uitweg het nieuwe wijkje Hof van Batuwe gerealiseerd. Voor nadere informatie zie het Bestemmingsplan.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Uitweg heeft 1 rijksmonument: de dijkbewakingspaal uit 2e helft 19e eeuw bij Lekdijk-Oost 102. Wat de functie was van zo'n paal kun je lezen bij Willige Langerak.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Natuurgebied De Horde, gelegen zuidwestelijk van Uitweg in de uiterwaarden zuidelijk van de Lekdijk Oost, was oorspronkelijk een eilandje midden in een breed gedeelte van de Lek. Halverwege de 19e eeuw was er aan de Utrechtse zijde nog slechts sprake van een smalle uiterwaard met enkele kleiputten zuidelijk van de Lekdijk Oost. Rond 1860, in de tijd dat de kribben in de Lek zijn aangelegd, is het eilandje door een L-vormige strekdam verbonden met het vasteland. Op die manier is de noordelijke geul afgesloten en De Horde een schiereiland geworden. In de jaren daarna is een groot deel van het open water dat zich achter de dam bevond, gedempt met bagger (afkomstig uit de sluizen bij Vreeswijk). De zo ontstane uiterwaard is de naam De Horde blijven dragen. In de loop van de tijd is het terrein verder opgehoogd voor agrarisch gebruik. Hiermee verdwenen de meeste kleiputten. Rond 1975 was een groot deel van De Horde in gebruik als maïsakker. Er waren alleen nog enkele natuurwaarden aanwezig op een wat hoger gelegen zandkop langs de strekdam.

In het kader van de dijkverzwaring kon in 1989 een natuurontwikkelingsproject tot stand komen in De Horde. Bij dit project kwam enerzijds klei en zand vrij voor de dijkverbetering en anderzijds werd een situatie geschapen waarbij de natuur nieuwe kansen kreeg. Talrijke ‘nieuwe’ planten- en diersoorten blijken zich hier goed thuis te voelen en ook de mens vaart er wel bij, doordat vanaf de dijk gezien de landschappelijke aantrekkelijkheid is vergroot.

Er is een doodlopende geul aangelegd met een lengte van ongeveer een kilometer met een smalle verbinding naar de Lek, waardoor het landschap in feite is teruggebracht naar de situatie zoals die eind 19e eeuw was. Doordat ter plaatse een aanzienlijk verschil in waterstand is tussen eb en vloed (gemiddeld meer dan een meter), stroomt het water tweemaal per dag naar binnen en naar buiten. Hierdoor kan erosie en sedimentatie plaatsvinden. Omdat de oevers met een heel flauw talud zijn aangelegd, vallen bij laag water brede oeverzones droog. Daardoor is het gebied erg aantrekkelijk voor watervogels. Direct na de aanleg van de geul vestigde zich in een vrij smalle zoom langs de oevers een pioniervegetatie met planten die zich thuis voelen op enigszins modderige plaatsen in uiterwaarden en langs rivierstrandjes, zoals blauwe waterereprijs, rode waterereprijs, beekpunge, kattenstaart, rietgras, fioringras en plaatselijk mattenbies. Op plaatsen die bij hoog water altijd onder water komen te staan, heeft zich tot op heden geen vegetatie ontwikkeld. Op deze plaatsen komen echter veel ongewervelde diertjes voor die belangrijk zijn als voedsel voor allerlei vogels. Aan de noordzijde van de geul is een brede strook, die zelfs bij hoog water zelden overstroomt. Daar heeft de vegetatie zich in snel tempo ontwikkeld tot zachthoutooibos. In het bos worden nu al kenmerkende soorten aangetroffen, zoals schietwilg, amandelwilg en katwilg.

Echt zeldzame planten worden nog niet aangetroffen in De Horde, maar de soortenrijkdom is, in vergelijking met de vroegere weilanden en akkers, enorm toegenomen. Ook de erosie- en sedimentatieprocessen betekenen winst voor de natuur. De komende jaren wordt de ontwikkeling verder gevolgd via het Groene Meetnet van de provincie Utrecht. Dat is een systematiek waarbij periodiek onder meer de effecten van maatregelen gericht op natuurwinst worden gemeten. (212)

Terug naar boven

Links / voorzieningen

- Buurtvereniging: - Buurtvereniging Uitweg.

- Buurthuis: - De koffiehuizen/cafés De Zwaan (Lopikerweg Oost 108) en De Halve Maan (Uitweg 6) vervulden een belangrijke sociale en ontmoetingsfunctie in de buurtschap. De Zwaan is gesloten in 1965, De Halve Maan in 1975. Men wilde toch een buurthuisfunctie behouden. De buurtvereniging heeft daarom het initiatief genomen voor de verbouw van De Halve Maan tot Buurthuis De Uitweg. Dit is in 1979 gereed gekomen.

Reactie toevoegen