Valkenburg-Houthem

Voormalige gemeente
Valkenburg aan de Geul
Zuid-Limburg Heuvelland
Limburg

Valkenburg-Houthem

Terug naar boven

Status

- Valkenburg-Houthem is een voormalige gemeente in de provincie Limburg, in de streek Zuid-Limburg, en daarbinnen in de regio Heuvelland. De gemeente is in 1982 opgeheven en opgegaan in de gemeente Valkenburg aan de Geul.

- De fusiegemeente Valkenburg-Houthem is opgericht per 1-10-1940. Voor de details zie bij Statistische gegevens.

- Voor de bijzonderheden m.b.t. de naam van fusiegemeente Valkenburg-Houthem zie bij Naam.

Terug naar boven

Naam

Naamgeving
De fusiegemeente is opgericht per 1-10-1940, met als aanvankelijke (werk)naam Valkenburg. Per 15-7-1941 is de definitieve naam van de gemeente, Valkenburg-Houthem, in werking getreden. Tegenwoordig is het zo dat fusiegemeenten in oprichting tijdig, op enig moment voorafgaand aan de fusiedatum, een beslissing moeten hebben genomen over de naam van de fusiegemeente. Heeft men dat niet op tijd gedaan, dan gaat de fusienaam pas later in (doorgaans een jaar na het besluit over de naam). Kennelijk is men daar in dit geval ook niet op tijd mee geweest. Tegenwoordig wordt, als de fusienaam niet tijdig is gekozen, als 'voorlopige werknaam' tot aan de ingang van de fusienaam, wettelijk de naam van de grootste fusiepartner (qua aantal inwoners) aangehouden. Hier heeft men kennelijk aanvankelijk voor de naam van de belangrijkste fusiepartner gekozen, en vond men later dat de naam van de grootste fusiepartner ook deel moest gaan uitmaken van de gemeentenaam.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- De gemeente Valkenburg-Houthem is bij haar oprichting per 1-10-1940 als volgt samengesteld:
van de opgeheven gemeente Houthem: 2.382 inwoners;
van de opgeheven gemeente Valkenburg: 2.191 inwoners;
van de opgeheven gemeente Schin op Geul: 1.692 inwoners;
van de opgeheven gemeente Oud-Valkenburg: 1.286 inwoners;
middels grenscorrectie van de gemeente Hulsberg: 919 inwoners;
middels grenscorrectie van de gemeente Berg en Terblijt: 414 inwoners.
De gemeente heeft bij haar oprichting derhalve in totaal 8.884 inwoners.

- In 1982 is de gemeente Valkenburg-Houthem opgeheven en grotendeels opgegaan in de nieuwe gemeente Valkenburg aan de Geul (2.350 ha met 12.284 inwoners). Middels grenscorrectie is een klein deel overgegaan naar de gemeente Voerendaal (100 ha met 117 inwoners).

Terug naar boven

Geschiedenis

"Eind jaren dertig van de vorige eeuw werd eindelijk een punt gezet achter een lange lijdensweg: de aanpassing van de gemeentelijke indeling rond Valkenburg. Er zat ruim vijftig jaar tussen de eerste plannen tot de daadwerkelijke uitbreiding van de gemeente Valkenburg met de gemeenten Houthem, Schin op Geul en Oud-Valkenburg en delen van de gemeenten Berg en Terblijt en Hulsberg tot de fusiegemeente Valkenburg-Houthem. Maar al in de Franse tijd, in 1799, hebben de commissarissen van de Valkenburgse 'commune' hun beklag gedaan over gemeentelijke begrenzingen in relatie tot lokale belastingen: het zat dus al langer niet helemaal goed. Het verloop van de pogingen vanaf 1884 om Valkenburg aan een groter grondgebied te helpen is in vier artikelen van Huub Keulen in "Geulrand" van 1990 (nrs. 29/32) uitvoerig en gedocumenteerd beschreven.

De situatie was achteraf bezien zonneklaar: de oude gemeente Valkenburg was ook toen al via toerisme en vreemdelingenverkeer een potentiële economische motor van de streek, maar kon vanuit de begrensde ruimte van de oude omwalling van het stadje niet uit de voeten. Weliswaar komt uit de stukken een beetje besmuikt ook de gedachte naar voren dat schaalvergroting van bestuurlijke eenheden automatisch een betere bestuurskwaliteit zal opleveren, maar in hoofdzaak gaat het om een ander probleem: de vraagstukken, die het gemeentebestuur van Valkenburg moest aanpakken, hielden niet aan de gemeentegrenzen op en de buurgemeenten staken wat dit betreft de handen niet uit de mouwen.

Het verloop van de verschillende herindelingplannen (in totaal zes) was het klassieke verhaal: kort samengevat was de oude gemeente Valkenburg voor en de omringende plaatsen tegen. Wat Schin op Geul betreft klopt dat niet helemaal: in de eerste fase gaf men wel enig tegengas, maar later verflauwde het verzet om uiteindelijk om te slaan in een akkoord. Ik beperk mij tot het laatste fragment van deze langdurige geschiedenis en tot de gemeente Schin op Geul.
Vanaf 1937 was de laatste fase van de uitbreiding van Valkenburg in procedure. Het provinciaal bestuur presenteerde op 5 november 1937 een zesde plan tot uitbreiding van deze gemeente. De motivatie was als vanouds: een groter grondgebied van Valkenburg dient het algemeen belang en de bijzondere belangen van de inwoners van de gehele streek, zowel op economisch als sociaal terrein. Vergroting van deze gemeente levert waarborgen voor de ontwikkeling als toeristenoord en voor de bevordering van het vreemdelingenverkeer in het Mergelland. Openbare orde en veiligheid worden eveneens gediend. Het provinciaal bestuur meent dan ook dat de samenvoeging van enkele gemeenten en delen daarvan ook door moet gaan tegen de mening van een of meer van de andere gemeenten in.

Op 15 februari 1938 komt in Schin op Geul de Commissie van ingezetenen bijeen, toen voorgeschreven als onderdeel van de herindelingprocedure. Naast de gemeenteraad als hoogste bestuursorgaan kon de bevolking zelf via deze bijzondere commissie zijn mening over de plannen kenbaar maken. De commissie gaat unaniem akkoord met het herindelingvoorstel en dus met de opheffing van de eigen gemeente. Liever onderdeel van een sterke gemeente Valkenburg dan verdere afkalving van gemeentelijke zorg in Schin op Geul en een langzame financiële dood van de eigen gemeente. Twee dagen later vergadert de gemeenteraad. Een raadsmeerderheid is voor. Alleen wethouder van Liere en raadslid Damoiseaux zijn tegen: zij menen dat men niet zo somber over de financiële kant van de eigen gemeente moet oordelen. Optimisme over de financiële voordelen van samenvoeging lijkt hen voorbarig en overdreven. Met hun opmerking, dat ook de nieuwe gemeente Valkenburg (uiteindelijk dus Valkenburg-Houthem genoemd, red.) nog wel eens in geldzorgen zal komen, geven ze blijk van profetische gaven. Maar ze kunnen de andere raadsleden niet overtuigen.

Op 3 februari 1939 gaat een ontwerp van wet tot herindeling van het gebied rond Valkenburg van het provinciaal bestuur naar het Ministerie van Binnenlandse Zaken en aan het begin van 1940 zegt het ministerie medewerking toe aan indiening van dit ontwerp bij de Tweede Kamer. De oorlog gooide vanzelfsprekend roet in het eten: van de start van deze procedure kwam natuurlijk weinig of niets terecht. Niettemin was de bezetting er de oorzaak van, dat de realisering van deze herindeling uiteindelijk sneller tot stand kwam dan mogelijk zou zijn geweest als de normale wettelijke weg zou zijn gevolgd. Op 17 augustus 1940 bezoekt de gevolmachtigde van de Rijkscommissaris in de provincie Limburg onze contreien; na een rondrit door het betrokken gebied blijkt deze heer Schmidt veel voor het herindelingplan te voelen. Daarna gaat het snel: op 4 september 1940 staat de beschikking van de Secretaris-generaal van het Ministerie van Binnenlandse Zaken van 30 augustus 1940 in de Staatscourant. Op 1 oktober 1940 zijn de oude gemeenten Houthem, Oud-Valkenburg en Schin op Geul ter ziele en ontstaat de fusiegemeente Valkenburg, per 15-7-1941 van naam gewijzigd in Valkenburg-Houthem." (bron en voor nadere informatie zie: Frans Vanmeulebrouk, 'Het laatste jaar van de gemeente Schin op Geul', in periodiek 35 van Heemkundekring Schin op Geul, mei 2009)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van het grondgebied van de voormalige gemeente Valkenburg-Houthem, kun je terecht bij de volgende literatuur:

- "Het boek 'Geschiedenis van Valkenburg-Houthem'* (door Jan Notten en H.J.H. Schurgers, co-auteur L. Pluymaekers) geeft een beknopt overzicht van de vele uitgaven die zich hebben bezig gehouden met de geschiedenis van het Limburgse Valkenburg en zijn omgeving, van de vroegste tijd tot heden. Daarna worden de gegevens daaruit gegroepeerd en bewerkt tot een vrij uitvoerige geschiedenis in 38 hoofdstukken en enkele bijlagen. De tekst is eenvoudig en zeer vlot leesbaar en verlucht met vele foto's. Een aantrekkelijke en bruikbare uitgave." Aldus de NBD|Biblion recensie door J.J. Wijnands.
* Via de link incidenteel nog tweedehands verkrijgbaar.

Reactie toevoegen