Terug naar boven

Status

- Valkenburg is een dorp in de provincie Zuid-Holland, in de regio Bollenstreek, gemeente Katwijk. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2005.

- Wapen van de voormalige gemeente Valkenburg.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
918-948 kopie 11e eeuw Ualcanaburg, 1064 vervalst 1e helft 12e eeuw kopie Ualkenburg, 1159 Valkenburge, waarschijnlijk 1165 Falkenburc, 1246 vertaling 15e eeuw Valkenborh, 1351-1356 Valkenburg.

Naamsverklaring
Samenstelling van burg 'versterkte plaats, burcht' en valcana, genitief meervoud van de vogelnaam valk, dus 'burcht van de valken', ook wel omschreven als 'door valken bewoonde burg'. Er zijn resten van Romeinse graanschuren uit de 4e eeuw aangetroffen. In post-Romeinse tijd lijken Romeinse versterkingen, of het puin daarvan, te worden aangeduid met een naam op burg, zoals dat ook in Engeland het geval is. Valkenburg zou daar een voorbeeld van zijn.(1)

Terug naar boven

Ligging

Valkenburg ligt ZO van Katwijk, Z van Rijnsburg, ZW van Oegstgeest, NW van Leiden en grenst in het N aan de Rijn.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Valkenburg, die alleen het dorp omvat, 105 huizen met 539 inwoners. Tot voor kort heeft het dorp jarenlang ca. ca. 1.600 huizen met ca. 4.000 inwoners gehad. Door recente nieuwbouwprojecten heeft het dorp tegenwoorig (d.z.w. cijfers 2018) ca. 2.300 huizen met ca. 5.700 inwoners, en dat gaat de komende jaren nog verder doorgroeien. Zie daarvoor het hoofdstuk Recente ontwikkelingen.

Terug naar boven

Geschiedenis

Romeinse tijd
"Van vele gemeenten is het ontstaan terug te voeren tot de ambachtsheerlijkheden omdat die in zekere zin de rechtsvoorgangers van vele gemeenten zijn geweest. De geschiedenis van Valkenburg gaat echter nog verder terug in de tijd. De ligging van het dorp aan de Oude Rijn, het vroegere stroomgebied van de Rijn, uitmondend in de Noordzee bij Katwijk, was voor de Romeinen van strategische betekenis. Onder Keizer Claudius (41-54 na Christus) van het eens zo machtige Romeinse Rijk ontstond een afgebakende grenslinie langs de Oude Rijn en werden er diverse legerplaatsen aangelegd. Hiervan is die in Valkenburg wel zeer bekend geworden omdat veel opgravingen verricht konden worden en waaruit bleek dat de Romeinen een 7-tal legerplaatsen (Castella) steeds op elkaar hadden gebouwd, die bijna geheel blootgelegd konden worden.

Reeds lange tijd was bekend dat om en nabij dit dorp Romeinen hadden gewoond. Meer zekerheid daarover verkreeg prof. dr. A.E. van Giffen (1884-1973) die, van oorsprong bioloog, veel belangstelling had voor archeologie. Bij een uitstapje per fiets in 1914 van Oegstgeest over Rijnsburg, Katwijk en Valkenburg werd prof. Van Giffen getroffen door een aspect van Valkenburg dat hem in elk opzicht herinnerde aan een Fries of Groninger terpdorp. Voortbouwend op oudere meldingen voerde prof. Van Giffen met succes een kleine verkenning uit op een plek waar een timmerman bij het slaan van waterputten Romeins schervenmateriaal en bouwresten aansneed. Bij deze proefverkenning stuitte hij op het hart van een Romeins Castellum.

Pas in 1941 kon Prof. Van Giffen de Vereniging voor Terpenonderzoek bewegen gelden beschikbaar te stellen voor onderzoek te Valkenburg. Door tragische oorlogshandelingen in 1940 ontstond de mogelijkheid tot het verrichten van grootschalig archeologisch onderzoek, waardoor het dorp internationale vermaardheid verwierf bij de beoefenaren van de provinciaal-Romeinse archeologie. Het bleek namelijk mogelijk om een Romeinse grenspost aan de Rijn, noordgrens van het continentale deel van het Imperium, vrijwel geheel op te graven en het onderzoek nationaal en internationaal te presenteren. Dit gebeurde tot 1954 door eerdergenoemde vereniging en daarna door het Instituut voor Prae- en Protohistorie te Amsterdam, later het Albert Egges van Giffeninstituut genoemd. Tijdens deze onderzoeken heeft men de overblijfselen gevonden van gedurende de periode van 40-260 na Christus in 6 à 7 bouwlagen achtereenvolgens op elkaar gebouwde legerplaatsen, Castella genaamd, waardoor het dorp ook vandaag de dag nog altijd het karakter van een terpdorp vertoont. In het straatwerk van het centrum van het dorp zijn - waar mogelijk met een gele steen - de contouren van het laatste castellum aangegeven.

Het gemeentebestuur van Valkenburg heeft in 1981 in het centrum van het dorp, op het Castellumplein, de contouren van één zijde van een poortgebouw door middel van een verhoging in het straatwerk aangebracht. Hierbij is gebruik gemaakt van door de Romeinen gebruikt en bij de opgravingen vrijgekomen tufsteen. Een bronzen plaat op dit plateau geeft de betekenis daarvan aan en bevat de plattegrond van het zesde castellum. Er wordt verondersteld dat ook nadien een zekere concentratie van bewoning rondom het dorp is gebleven. Dit is ook wel verklaarbaar. Deze regio stond bloot aan de getijdenstromingen van de Noordzee. Wateroverlast door het opstuwende water was een probleem waar ook de Romeinen in de eerste winter van hun verblijf in Valkenburg reeds kennis mee maakten door overstroming van het eerste castellum. Dit is lange tijd zo gebleven en de alhier ontstane terp bood dan bij overstromingen een veilige plaats.

Ook bij archeologische opgravingen in het voormalige Marinevliegkamp Valkenburg in 2010 zijn restanten uit de Romeinse tijd aangetroffen: een door de Romeinen aangelegde weg, een militaire barak of wachttoren uit dezelfde tijd en een spitsgracht. Bij de bouw van de even verderop gelegen woonwijk Veldzicht is destijds ook een weg uit de Romeinse tijd blootgelegd. Ook het aanpalende tuinbouwgebied de Woerd heeft een rijke historische betekenis. De aangetroffen weg zou het castellum en de Woerd verbonden kunnen hebben.

"Bij voormalig Vliegveld Valkenburg zijn in 2020 resten van een Romeins verdedigingswerk uit de vroege 1e eeuw na Chr aangetroffen. Het betreft een Romeinse spitsgracht, een verdedigingswal en meerdere houten funderingen van vermoedelijke wachttorens en/of een poortgebouw. Dit alles is waarschijnlijk onderdeel van een groot Romeins kampement of misschien zelfs een fort. De archeologische vondsten zijn spectaculair en uniek voor Nederland te noemen. De grootte en de inrichting van het kampement is nog niet precies vastgesteld, maar wordt zeer groot geschat. Archeologen durven voorzichtig te speculeren dat het gaat om een fort van grote omvang, mogelijk een legioenskamp. Het Romeinse fort Praetorium Agrippinae waarvan de resten onder de huidige kerk van Valkenburg liggen, was het hoofdkwartier van het Romeinse leger in het westen van ons land. Deze ontdekkingen tonen aan dat in de directe omgeving van het fort kampementen lagen, waarin Romeinse troepen bivakkeerden.

Romeinse Limes. De vondst is onderdeel van de Romeinse Limes, de voormalige noordelijke rijksgrens van het Romeinse Rijk. In Zuid-Holland loopt de Limes langs de Oude Rijn van Katwijk tot voorbij Bodegraven. Langs de voormalige loop van de Oude Rijn liggen veel vindplaatsen uit de Romeinse tijd, waaronder forten, wachttorens en schepen. Veel archeologische resten in dit gebied zijn, mede door de samenstelling van onze bodem, goed bewaard gebleven en geven een zeldzaam inkijkje in hoe het leven er 2000 jaar geleden langs de grens van het Romeinse Rijk uit moet hebben gezien. De provincie werkt samen met vele partners aan het beschermen, benutten en beleven van de Limes in Zuid-Holland. Vanwege de grote archeologische betekenis is het Neder-Germaanse deel van de Limes voorgedragen voor de UNESCO Werelderfgoedlijst." (bron: Provincie Zuid-Holland, oktober 2020)

Kerk/kapel
Onder het grote aantal kerken dat na de komst van Bisschop Willibrordus gebouwd werd, mag die van Valkenburg met recht tot de oudste en voornaamste worden gerekend, zo schrijven Cornelis van Alkemade en P. van der Schelling in 1719 over de kerk, zoals die reeds in 866 aanwezig moet zijn geweest. Later wordt gesproken over de Heilige Lambertus kapel die als een Moederkerk of Parochie voor de omgeving ook van Katwijk aan de Rijn en Katwijk aan Zee wordt genoemd, maar later weer in een kapel is veranderd, totdat in 1424 op verzoek van Hendrik Baron van Wassenaar, Heer van Valkenburg, de kerk weer de waardigheid van parochiekerk heeft verkregen. Kennelijk heeft deze kerk reeds zeer snel met financiële moeilijkheden te kampen. Al spoedig na de bouw van de kapel ontstond tussen 800 en 840 een markt in het dorp, waar men vlas en linnen verhandelde, om met de inkomsten de kapel in stand te houden. Rond 840 zouden er ook al paarden aangevoerd zijn, zodat het mogelijk is om dit jaartal aan te merken als begin van de paardenmarkt (waarvoor zie verder het hoofdstuk Jaarlijkse evenementen).

Vliegveld
Vroeger werd het beeld van de gemeente bepaald door de tussen Wassenaar en Katwijk gelegen weidegebieden. Sinds 1939 is dit beeld drastisch gewijzigd door de aanleg van het vliegveld met toebehoren. Op 17 april 1939 werd begonnen met de aanleg van het militaire vliegveld Valkenburg. De aanleg ervan werd uitbesteed aan de Nederlandsche Heidemaatschappij, die uit de wijde omgeving ruim duizend, voornamelijk werkloze, arbeiders aantrok om de klus te klaren. De aanleg geschiedde in het kader van een werkverschaffingsproject. Tijdens de Duitse invasie in mei 1940 is om het vliegveld zwaar gevochten, hoewel het nog werd bemalen en nog niet vlieggereed was. Dit laatste was de Duitse plannenmakers kennelijk niet bekend. Duitse parachutisten veroverden het vliegveld op 10 mei 1940. Vervolgens strandden 57 gelande Duitse transportvliegtuigen van het type Ju 52 in de zachte grond... (voor nadere toelichting hierover en de verdere ontwikkelingen tijdens WO II zie het artikel onder de link).

In 1946 is hier de nr.1 Transport Vliegtuig Afdeling (TransVA) van de Luchtmacht opgericht. Op 15 oktober 1947 is het vliegveld door de Luchtmacht overgedragen aan de Marine Luchtvaartdienst. Na deze overdracht kreeg het vliegveld de naam Marine Vliegkamp Valkenburg (MVKV). De vliegbasis is sinds juli 2006 gesloten en wordt de komende jaren herontwikkeld tot woon-, werk- en recreatiegebied, waarvoor zie verder het hoofdstuk Recente ontwikkelingen. In 2021 is de vijfdelige documentaireserie 'Het Verdwenen Vliegveld' geproduceerd, over de rol van het vliegveld tijdens de Koude Oorlog. Via de link kun je alle delen online bekijken. En hier kun je een interview met de makers lezen.

Tweede Wereldoorlog: mei 1940
De strategisch gunstige ligging was in het verleden reeds oorzaak van woelige tijden. Ernstig werd dit in de vroege morgen van 10 mei 1940, toen vliegveld Valkenburg gebombardeerd werd en Duitse parachutisten daar neerdaalden. Zware transporttoestellen met manschappen en materieel landden op het vliegveld. De Duitse militairen zochten al snel dekking in het dorp. Zeer bange dagen braken aan voor de bevolking, omdat het artillerievuur van het Nederlandse leger ter bestrijding van het Duitse legercorps ook op het dorp werd gericht. Na de capitulatie was het dorp nagenoeg één grote puinhoop, zeker in het centrum, waar het kerkgebouw van de Nederlandse Hervormde Kerk en 35% van alle woningen totaal waren verwoest en 25% van de woningen zware schade hadden opgelopen. Het ergste was dat dit oorlogsgeweld aan 23 burgers het leven kostte en dat velen zwaar gewond werden. Een artikel over deze gebeurtenissen vind je op de pagina De hel van Valkenburg op de site 'Katwijk in oorlog'. Na de capitulatie kon langzaam de wederopbouw een aanvang nemen. (bron: Vereniging Oud Valkenburg)

Tweede Wereldoorlog: juli 1944
Ook in Valkenburg zijn er woningen onder de slopershamer verdwenen ten behoeve van - beoogde - Duitse verdedigingswerken. In juli 1944 ontvangt de gemeente een schrijven van het Duitse bestuur in Den Haag dat er binnen de gemeentegrenzen 44 woningen dienen te worden afgebroken. Het gaat om woningen aan de Katwijkerweg en aan de Rijnstroomlaan. Deze huizen blokkeren het schootsveld vanuit oostelijke richting naar het vliegveld en het strand van Katwijk. In juni 1944 was de geallieerde invasie in Normandië, dus een mogelijke aanval op de Nederlandse stranden was iets waar de Duitsers ook rekening mee hielden. De rijtjeshuizen aan de Katwijkerweg en de Rijnstroomlaan zijn begin dertig gebouwd, met op de hoek van de Rijnstroomlaan de kruidenierszaak van Mevr. Meijer en aan de overzijde het sigarenzaakje van Stien van der Marel.

Na het Duitse ontruimingsbericht had men enkele dagen de tijd om te verhuizen. De aannemer moest de bouwmaterialen bij de afbraak strikt gescheiden houden, zodat ze elders weer hergebruikt konden worden. Hiervoor zorgde het Centraal Bureau voor Sloopmaterialen. De aangewezen woningen werden vakkundig ontmanteld. De aanblik van de kaalgeslagen Katwijkerweg en Rijnstroomlaan vertoonden een dusdanige gelijkenis met het in 1925 door een stormramp deels verwoeste Achterhoekse stadje Borculo, dat dit gedeelte van Valkenburg in de volksmond al snel 'Borculo' werd genoemd. Uiteindelijk is één rijtje huizen aan de Katwijkerweg blijven staan. Ter vervanging van 'Borculo' wordt in het kader van de wederopbouw in 1947 de Burgemeester Lotsystraat gebouwd. Op de kop hiervan komen ook twee pandjes waarin Mevr. Meijer en Stien Marel zich weer met hun winkeltjes vestigen. De geschutsbunkers waar de huizen aan de Katwijkerweg en de Rijnstroomlaan voor moesten wijken zijn er overigens nooit gekomen. (bron: Katwijk in oorlog) Een straat O van de Rijnstroomlaan is, kennelijk ter herinnering aan deze gebeurtenis, Borculo genoemd.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instanties:

- "Vereniging Oud Valkenburg zet zich in: voor het verzamelen en op een zorgvuldige wijze beheren van materiaal betrekking hebbende op de historie van het dorp; om de dorpsgemeenschap bekend te maken met de lokale historie, onder meer door het verzorgen van exposities, lezingen, dia- en filmavonden, het uitbrengen van boekwerken e.d.; om alles te doen dat kan bijdragen aan het behoud van de historische waarden van het dorp. Ben je ook onder de indruk van wat onze vereniging allemaal doet? Wil je op de hoogte blijven van nieuws en activiteiten van de vereniging? Wil je onze bijeenkomsten bijwonen? Word dan lid voor maar 6 euro per jaar!"

- "Stichting Historie Vliegveld Valkenburg is opgericht in 2016, met als doelstelling het zo breed mogelijk onder de aandacht brengen van de betekenis van het voormalige vliegveld. Niet alleen de historie van het vliegveld zelf, maar ook die van de omgeving en die van het vliegveldterrein van vóór het vliegveld. Deze historie heeft een betekenis die diep geworteld zit bij mensen uit de omgeving en bij mensen die op het vliegveld hebben gewerkt en geleefd."

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Het voormalige Marinevliegkamp Valkenburg ten zuiden van de N206 (Katwijk-Leiden) is sinds medio 2006 niet meer in gebruik en wordt de komende jaren herbestemd voor woningbouw. Het gebied wordt ontwikkeld tot een aantrekkelijk en internationaal georiënteerd woongebied met ruimte voor groen, recreatie, natuur, ecologie en landbouw. Uitgangspunt is een woonwijk van ca. 5.000 woningen. Er is verder ruimte voor een werkpark voor kennisintensieve bedrijvigheid en een groen recreatiegebied. Bij de ontwikkeling van de locatie wordt rekening gehouden met de bestaande kwaliteiten in het gebied, zoals cultuurhistorie en archeologie. De Mient Kooltuin wordt in nauwe afstemming met de woningbouwlocatie tot een voornamelijk groen en recreatief gebied ontwikkeld. Een aanvulling op de eerder vastgestelde uitgangspunten is dat in lijn met het herziene Streekplan van de provincie, het gebied De Woerd in het Masterplan als woongebied wordt uitgewerkt, onder voorwaarde dat de provincie compensatie vindt voor de in De Woerd aanwezige glastuinbouw.

“Eerst bewegen, dan bouwen”, is het adagium bij de ontwikkeling van het gebied. Daar bedoelt men mee dat de ontsluiting voor autoverkeer, de fiets en het OV vanaf het begin goed moet zijn. Ook op het gebied van duurzaamheid wordt de lat hoog gelegd; de wijk wordt in principe aardgasvrij, zoveel mogelijk energie-zelfvoorzienend en ‘All Electric’. De liefde voor de luchtvaart komt terug in de ambitie om in het gebied een proefterrein voor drones te realiseren. Het moet een onderscheidende trekker voor hoogwaardige werkgelegenheid worden, waarbij men potentie ziet voor verbinding met de activiteiten van de ruimtevaarttechnologie van ESA en ESTEC in het nabijgelegen Noordwijk.

De bestaande kwaliteit van bebouwing en landschap wordt waar mogelijk behouden. Denk aan het VIP-gebouw - waar nu al een aantal startup bedrijven gebruik van maakt - en delen van de rondweg. Het is de intentie dat eind 2020 de eerste woningen worden opgeleverd. Het eindresultaat van het Masterplan levert een uitgewerkt stedenbouwkundig beeld op van het gebied. De reacties op het concept-Masterplan, en de reacties van de stuurgroep daarop, zijn gebundeld in het Reactieboek concept-Masterplan. Voor nadere informatie zie ook de site van Project Locatie Valkenburg. - Definitief Masterplan. - Artikel 'Locatie Valkenburg, een topstuk in het hart van de Randstad', door het Rijksvastgoedbedrijf (juli 2018).

Natuurlijk moest er voordat de daadwerkelijke herontwikkeling kon beginnen, het nodige worden gesaneerd, afgebroken en opgeruimd: "Na vier jaar onderzoeken, slopen, opruimen en saneren heeft Heijmans het voormalig Marinevliegkamp Valkenburg in juli 2018 opgeleverd aan het Rijksvastgoedbedrijf. Bij de ontmanteling van 250 hectare terrein stond circulariteit hoog op de agenda. Het grootste deel van de materialen is duurzaam hergebruikt op andere projecten. Met de afronding van de ontmanteling is een belangrijke stap voorafgaand aan het verdere gebiedsontwikkelingsproces gezet. Van belang voor de ontwikkeling van vliegkamp naar een hoogwaardige woon- en werklocatie met uiteindelijk 5.000 woningen.

Na selectie en aanbesteding heeft Heijmans de opdracht uitgevoerd voor het ‘opruimen’ van de voormalige start- en landingsbanen, overige infrastructuur en gebouwen. Er zijn door Heijmans grootschalige saneringen voorbereid en uitgevoerd. Het terrein is ontdaan van niet-gesprongen explosieven uit de Tweede Wereldoorlog. Diverse loopgraven, munitie, wapens en onderdelen van een gevechtsvliegtuig zijn gevonden. Tevens is een zeldzame bunker (Vf261) ontdekt; het enige exemplaar in Nederland. Het archeologisch onderzoek leverde vondsten op uit de Romeinse tijd. Ook zijn kabels en leidingen gerooid en een bouwweg en watergangen aangelegd.

Het grootste deel van de vrijgekomen materialen is hergebruikt: 120.000 ton betongranulaat wordt verwerkt in de nabijgelegen Rijnlandroute; 100.000 ton asfalt is gefreesd en gebroken teruggeleverd aan diverse asfaltmolens als grondstof voor nieuwe mengsels; 20.000 ton silex (natuursteen) is gezeefd in verschillende fracties. Grove stukken zijn gebruikt als golfbrekers in een dijkproject in de Waddenzee. Middelgrote stukken zijn gebruikt als drainage. Kleine stukken zijn gemengd tot bomengranulaat en verkocht aan een externe partij; de gesloopte gebouwen en puin zijn gebroken tot menggranulaat. Het Rijksvastgoedbedrijf gebruikt dit in de toekomst als materiaal voor de ontwikkeling van bouwwegen en ophogingen op hetzelfde terrein; vrijgekomen EPS (piepschuim)blokken zijn op diverse projecten gebruikt als ophoogmateriaal; vrijgekomen rioolbuizen zijn gebruikt bij de aanleg van tijdelijke bouwwegen op andere projecten. Met dit circulaire project levert Heijmans een bijdrage aan een duurzame leefomgeving." (bron: Heijmans) - Mooie dronefilm van het voormalige Marinevliegkamp Valkenburg anno 2015.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Valkenburg heeft 3 rijksmonumenten, zijnde 2 (ondergrondse) archeologische monumenten, en boerderij Veldzicht uit tweede helft 18e eeuw op Voorschoterweg 52.

- Valkenburg heeft 21 gemeentelijke monumenten plus nog een aantal gemeentelijke monumenten op en rond het Vliegkamp.

- De middeleeuwse Hervormde kerk van Valkenburg is begin 19e eeuw afgebroken. De opvolger dateerde uit 1844 en is in 1940 door oorlogsgeweld verloren gegaan. De huidige Hervormde (PKN) kerk (Castellumplein 1) dateert uit 1950 (in de tussengelegen jaren heeft er een noodkerk gestaan). De kerkelijke gemeente heeft in 2012 vergeefs bezwaar gemaakt tegen de benoeming van de kerk tot gemeentelijk monument, maar de afwijzing was niet om inhoudelijke, maar procedurele redenen; de brief was ingediend nadat de termijn om bewaar te maken al was verstreken... In 2017 was het orgel hoognodig aan vervanging toe. Dat is dan ook gebeurd. De kerkelijke gemeente verwoordde dat als volgt:

"Het huidige orgel piept en kraakt aan alle kanten. En er blijft nog wel eens een toontje hangen. Gelukkig zijn de organisten hier inmiddels aan gewend en zij kunnen dit goed verbloemen. Eigenlijk is het ook best vals, maar als wij maar mooi genoeg zingen, valt dat misschien nog wel mee. Toch is het nu echt tijd voor een nieuw exemplaar. Dit gaat nu ook echt gebeuren. De orgelcommissie heeft natuurlijk eerst gekeken of het oude orgel gerestaureerd zou kunnen worden. Dat bleek een te grote kostenpost te gaan worden. Bovendien is de verwachting dat dit maar een tijdelijke oplossing zal bieden. Daarom is besloten een nieuw orgel te laten bouwen, door de firma A. Nijsse & Zoon. Met het Kerstfeest van 2017 is het nieuwe orgel in gebruik genomen. Het nieuwe orgel is beter, mooier en groter! Het orgel is niet harder zijn, maar heeft wel meer klanken. Het formaat en uitstraling passen beter bij de grootte en inrichting van de kerk. Met het nieuwe orgel kunnen de organisten meer variatie in tonen en klanken laten horen. Ook andere liederen, zoals opwekkingsliederen, worden gemakkelijker om te spelen en daarbij te zingen." De kerk valt onder de Hervormde Gemeente van Valkenburg aan den Rijn.

- De Gereformeerde (PKN) kerk De Goede Herder (Hoofdstraat 35) is een traditionalistische zaalkerk uit 1948, naar ontwerp van A.T. Kraan en P. van Nieuwkoop. In 2009 heeft de kerk zijn huidige naam gekregen. Het orgel is in 1895 gebouwd door de firma Wadsworth & Co te Manchester voor de Methodist Church te Crowlas (Cornwall). In 1978 wordt het door vrijwilligers onder leiding van orgelmaker H.J. Strubbe (Vinkeveen) hersteld en in Valkenburg geplaatst.

- Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt (GKV) De Lichtbron (Lambrechtsveld 19) dateert uit 1967. Het is een kleine wederopbouwkerk met dakruiter. In 2006 heeft de kerk een Verschueren-orgel in gebruik genomen. In 1960 is dit gebouwd voor klooster Regina Coeli te Vught. In 1973 verhuist het naar Gereformeerde kerk De Burcht in Zwijndrecht. Na de sluiting van die kerk komt het orgel beschikbaar, en is het gekocht door de GKV in Valkenburg.

- "In 1939 begon Nederland met de aanleg van het militaire vliegveld Valkenburg. Na de Duitse invasie in 1940 is het in gebruik genomen door de Duitsers. Voor het onderbrengen van het personeel realiseerden zij een nieuw gebouwencomplex: het zogeheten Barakkenbos. De barakken liggen op enige afstand N van het vliegveld, aan weerszijden van de weg tussen Wassenaar en Katwijk (Wassenaarseweg), op grondgebied van Katwijk (maar we vermelden ze toch hier, omdat ze bij het vliegkamp horen). De barakken zijn zodanig gesitueerd, dat ze vanuit de lucht gezien als het ware een landelijk opgezet dorp vormen. De architectuur werd landelijk gehouden om deze suggestie te versterken. Ook de groenaanleg rondom de barakken, met onder andere een kapelletje, vijvers en een centraal plein, verstevigde deze indruk. De camouflage heeft gewerkt, want het barakkenbos is nooit gebombardeerd." (bron en voor nadere informatie zie de website Herbestemming in Zuid-Holland) In 2008 heeft de gemeente Katwijk de 32 barakken van het voormalige Marinevliegkamp Valkenburg aangemerkt als gemeentelijk monument. 15 barakken zijn eigendom van het Rijksvastgoedbedrijf. Drinkwaterbedrijf Dunea is eigenaar van de 17 barakken die aan de kant van het duin liggen.

"Rijksvastgoedbedrijf (RVB) heeft anno 2015 nog een aantal terreinen in eigendom gelegen aan de Wassenaarseweg bij Valkenburg/Katwijk. Op de terreinen bevinden zich de barakken die daar in de Tweede Wereldoorlog zijn gebouwd in opdracht van de Duitse bezetter. Het RVB is voornemens de terreinen te verkopen (waar het - in de volgende alinea nader beschreven - burgerinitiatief Buurschap Berkhey niet blij mee is). Hierbij hoort dat er nieuwe kabels en leidingen worden gerealiseerd die zullen aansluiten op het gemeentelijk nutsvoorzieningennet gelegen langs de Wassenaarseweg. Doel van het in 2015 uitgevoerde Archeologische bureauonderzoek is het verwerven van informatie over bekende en/of te verwachten archeologische waarden. Dit gebeurt aan de hand van bestaande bronnen en omvat de aan- of afwezigheid, het karakter en de omvang, de datering, gaafheid en conservering en de relatieve kwaliteit van de archeologische waarden, en aardwetenschappelijke gegevens. Het resultaat van het bureauonderzoek is een gespecificeerde archeologische verwachting voor het gebied. Tevens worden de mogelijke gevolgen van de voorgenomen bodemverstorende werkzaamheden geïnventariseerd." (bron en voor nadere informatie zie het rapport onder de link)

"Begin 2019 heeft de COUP Group een intentieovereenkomst afgesloten met Buurschap Berkhey, een burgerinitiatief rondom herontwikkeling van het Barakkenbos bij Valkenburg. “Het barakkenbos sluit eigenlijk aan op alle thema’s die wij als COUP belangrijk vinden”, aldus Gijs Schuurhuis van COUP. “Het is een prachtig stukje cultureel erfgoed met een verhaal dat de moeite waard is om te vertellen. Buurschap Berkhey is een mooi voorbeeld van het concreet invulling geven aan een nieuwe collectiviteit. Een hoge duurzaamheidsambitie is voor ons de norm en aangezien een gedeelte van de barakken in waterwingebied staat hier ook een must!”

Toen COUP aan het project begon zijn eerst alle eerdere plannen die in de loop der tijd zijn voor het gebied zijn gemaakt als het ware op elkaar gelegd en hieruit is een rode draad gefilterd. Deze rode draad is herontwikkeling van het ensemble en dan specifiek van de ‘dorpskern’ met de grootste concentratie barakken. Gijs gaat verder: “In de kern willen we beginnen met de aankoop van 12 barakken. Hiervan transformeren we er 4 naar wonen. Deze 4 barakken zijn door hun locatie in mindere mate onderdeel van het ensemble. In het hart van het 'dorp' transformeren we de overige 8 naar sociaal-maatschappelijke functies in combinatie met woonzorg. Verder lijkt het ons ontzettend leuk om samen met Dunea een watereducatie concept te bedenken, zodat de generaties na ons kunnen leren over het verleden maar vooral ook over het belang van dit waterwingebied. En in het licht van de toekomstige herontwikkeling van het vliegkamp Valkenburg tot woon-/werkgebied kan het barakkenbos een waardevolle schakelfunctie hebben tussen die mega-gebiedsontwikkeling en het natuurlijke duinlandschap erachter." " (bron en voor nadere informatie zie het artikel over de beoogde herbestemming van het Barakkenbos op de site van de COUP Group)

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- "Stichting Castellumpop heeft als doel muziekevenementen te organiseren in Valkenburg. Het belangrijkste evenement van het jaar is het festival tijdens Koningsdag en de daaraan voorafgaande Koningsnacht. Ook tijdens de ‘mart’, de 2e woensdag in september, is Castellumpop graag van de partij! De stichting werkt zoveel mogelijk met vrijwilligers. Daarmee kunnen we ons doel waar blijven maken: een gratis toegankelijk tentevenement tijdens het Koningsdag-feest! Daarmee is Castellumpop een van de zeer weinige tentevenementen in de omgeving die gratis toegankelijk zijn. Ook proberen we de consumptieprijzen zo laag mogelijk te houden. Castellumpop vindt altijd plaats op het Castellumplein, in het hart van het dorp."

- "Eén week per jaar is het groot feest in Valkenburg. Elke Valkenburger kijkt het hele jaar uit naar de 2e woensdag in september, als het tijd is voor de Paardenmarkt. Of in goed Valkenburgs: 'de mart'. Al spoedig na de bouw van de kapel ontstond tussen 800 en 840 een markt in het dorp, waar men vlas en linnen verhandelde om met de inkomsten de kapel in stand te houden. Rond 840 zouden er ook al paarden aangevoerd zijn, zodat het mogelijk is om dit jaartal aan te merken als begin van de paardenmarkt. Het is daarmee de Oudste Paardenmarkt van Nederland. Deze markt zou in de loop der jaren steeds meer in betekenis gaan toenemen, waarschijnlijk door de gunstige ligging van het dorp aan de Oude Rijn. De markt strekte zich in die tijd uit over een terrein gelegen tussen de kerk en de Torenvlietslaan. Al snel kreeg het terrein de naam Marktveld.

Er zijn jaren geweest dat er meer paarden in Valkenburg aanwezig waren dan het dorp inwoners telde. Dan stonden de paarden tot aan de Achterweg en de Hoofdstraat aan toe. Dat is tegenwoordig wel anders. De laatste jaren is de aanvoer van paarden en pony’s steeds rond de tachtig tot honderd stuks geweest. Valkenburgers zijn paardenminnend en menig Valkenburger zet zijn paard dan ook op de markt. Om het evenement in stand te houden, maar natuurlijk ook om de aanvoerpremie te incasseren! In het verleden werden paarden voornamelijk verhandeld voor het werk op de landerijen. Daarna werden het meer en meer paarden voor sport en recreatie. De laatste jaren zie je een toename van het aantal Shetlandpony’s, Haflingers en Fjordenpaarden. De mensen hebben het druk met hun werk. Dan is het makkelijk wanneer je een paard hebt dat minder hoge eisen stelt aan het onderhoud.

De Oranjefeesten rondom de paardenmarkt zijn minstens net zo belangrijk voor het feest als de paardenmarkt zelf. Oranjevereniging Wilhelmina is verantwoordelijk voor de organisatie van talrijke festiviteiten rondom de paardenmarkt. De Oranjevereniging organiseert altijd een flink aantal spelen, waaraan in principe iedereen kan meedoen. Vast onderdeel is altijd het volleybaltoernooi, waarmee de festiviteiten van de Oranjevereniging op de vrijdagavond voor de ‘mart’ worden geopend. Een populair onderdeel is de kinderoptocht op donderdagochtend. De optocht kent altijd een bepaald thema. De kinderen van de twee basisscholen en de twee peuterspeelzalen doen er altijd graag aan mee. En de optocht oogst altijd veel waardering van het publiek. De onderlinge saamhorigheid van de Valkenburgse bevolking is altijd geweldig tijdens de paardenmarkt. Alles kan en niets moet. Mensen versieren hun straten samen met alle buren, organiseren buurtbarbecues en noem maar op."

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je in Valkenburg schaatsen op de ijsbaan van IJsvereniging Nooitgedacht.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Al sinds de 14e eeuw vaart er een pont over de Oude Rijn tussen Valkenburg en Rijnsburg. Het huidige pontje 'Rijnvalk', in de praktijk kennelijk het Valkenburgs Pontje genoemd, is een kabelveer met een elektromotor. Het wordt bediend door medewerkers van de Maregroep en (op zon- en feestdagen) vrijwilligers. Letterlijk daarnaast is er ook nog de voorganger, het monumentale handbediende pontje uit 1938, dat bij bijzondere gelegenheden zoals Open Monumentendag wordt ingezet. Sommigen waren even bevreesd dat de in april 2019 gereedgekomen fietsbrug Joop van der Reijdenbrug tussen de Valkenburgse nieuwbouwwijk Duyfrak - in het O uiteinde van het dorp - en Oegstgeest een negatieve invloed zou hebben op de overzet-aantallen van het pontje, maar als ze drie maanden later een balans opmaken blijkt dat gelukkig niet het geval. Integendeels zelfs.

Een verklaring daarvoor is dat de brug veel wordt gebruikt voor het fietsverkeer van Valkenburg naar Oegstgeest v.v. (vooral naar het nieuwe winkelcentrum) en Leiden en de pont populair is bij mensen die naar Rijnsburg v.v. gaan. Zeker als je niet in de Valkenburgse nieuwbouwwijk 't Duyfrak woont, is de brug dan een behoorlijk eind om. Bovendien trekt de pont ook nieuw publiek, want vrijwel dagelijks komen er tegenwoordig fietsers en wandelaars die de Limes-route afleggen, die hier begint en ruwweg loopt tot Nijmegen. De route voert, net als de populaire fietsknooppuntenroute, over het pontje. En de vaartocht voegt, hoe kort ook, altijd iets extra's toe aan het vakantieplezier. Tenslotte levert ook de nieuwbouw in met name Oegstgeest nieuwe klandizie op, onder meer van wandelaars en fietsers die een 'rondje brug-pontje' doen. Wellicht was dat vooraf niet voorzien, dat mensen het aantrekkelijk zouden vinden om de pont én de brug te nemen en zo een nieuw wandel- en fiets'ommetje' te creëren. Ook dat wordt steeds populairder.

- "Met de onthulling van een informatiepaneel en een korte fietstocht door de wethouders Wassenaar (Wassenaar) en Knape (Katwijk) en burgemeester De Lange als voorzitter van Erfgoedlijn Atlantikwall is in september 2020 de Herinneringsroute Vliegveld Valkenburg geopend. De route voert de fietser ruim 14 kilometer langs historische plaatsen en cultureel erfgoed zoals de tankgracht, het barakkendorp en een restant van de Atlantikwall, de verdedigingslinie die door de Duitsers is gebouwd en loopt van Noorwegen tot aan de Spaanse grens. Onderdeel van de route is ook het bezoekerscentrum Vliegveld Valkenburg. Hier is het roemruchte verleden van het vliegveld te bewonderen. Van de bezetting door de Duitsers in 1940, het Vrouwen Vredeskamp in 1982 tot aan de permanente sluiting in 2006.

Wethouder Kees Wassenaar (Cultureel Erfgoed) benadrukte in zijn openingstoespraak de bijzondere aspecten van het gebied. “We staan hier in een gebied met een rijke historie, maar tegelijk ook in een heel dynamisch gebied. Aspecten als natuur, milieu, woningbouw en verkeer spelen hier een belangrijke rol. Een aspect wat er tot nu toe wat bekaaid is afgekomen, is het erfgoed, de historie van dit gebied, maar daar is inmiddels verandering in gekomen. Het vormt de aanleiding waarom wij hier nu staan.” De fietsroute is tot stand gekomen met steun van de provincie Zuid-Holland en de Erfgoedlijn Atlantikwall. Hierdoor is het mogelijk geworden onderzoek te doen naar de rijke cultuurhistorie van het gebied en wat daar van over is. De gemeenten Katwijk en Wassenaar hebben samen het initiatief genomen om het erfgoed beter voor het voetlicht te brengen. De route voert door het Nationaal Park Hollandse Duinen, dat als doel heeft waardevol landschap te verankeren." (bron: gemeente Wassenaar) Iemand die de route al gefietst heeft, is zo vriendelijk geweest er een video van te maken, zodat je de route vanuit je luie stoel virtueel kunt meefietsen.

- Een van de hangaars van het vroegere vleigveld is verbouwd en herbestemd tot Theaterhangaar, waar inmiddels al miljoenen mensen de musical Soldaat van Oranje hebben gezien.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Valkenburg, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Oude ansichtkaarten van Valkenburg.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Valkenburg (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Dorpsraad: - "Wijkraad Valkenburg is opgericht in 2007, en is benoemd door het bestuur van de gemeente Katwijk. Het doel is de afstand tussen de inwoners en de in 2006 nieuw gevormde fusiegemeente Katwijk te verkleinen. De wijkraad onderhoudt contacten met de gemeente en met de inwoners, en is niet gebonden aan politieke partijen. Ook de andere dorpen of wijken binnen de gemeente hebben een wijkraad. De wijkraad is een onafhankelijk adviesorgaan dat het College van Burgemeester en Wethouders gevraagd en ongevraagd adviseert op het gebied van leefbaarheid en de leefomgeving. Dit kan over allerlei onderwerpen gaan, zoals wonen, werken, welzijn, verkeer en vervoer, recreëren en veiligheid, dus over alles wat de openbare ruimte en de leefbaarheid in het dorp betreft.

Elke inwoner van het dorp kan de wijkraad aanspreken, bijvoorbeeld om aandacht te vragen voor bepaalde zorgen, of met suggesties voor verbeteringen. Ook als een inwoner geen afdoende gehoor vindt bij de gemeente kan de wijkraad mogelijk bemiddelen. De wijkraad beschikt over een subsidiebedrag waarmee initiatieven vanuit het dorp kunnen worden ondersteund of gerealiseerd." Wat ons (de redactie van Plaatsengids.nl) betreft zou het handiger zijn om bij dorpen altijd van een Dorpsraad te spreken en alleen bij 'echte wijken' (= wijken die dus onderdeel zijn van een stads- of dorpskern) te spreken van een Wijkraad. Want in dit geval suggereert de naam Wijkraad Valkenburg voor een argeloze buitenstaander dat het dorp een wijk van iets (Katwijk?) zou zijn, en dat is het niet; het is nog altijd een heus dorp met alles erop en eraan.

- Dorpshuis: - "In 2015 is het voormalige sport- en recreatiecentrum De Terp verbouwd tot het multifunctionele centrum Het Dorpshuis Valkenburg. Naast de sportzaal zijn onder andere een bibliotheek, diverse zorgfaciliteiten, maatschappelijke functies en als middelpunt een gezellige brasserie toegevoegd. Het Dorpshuis is een plek waar inwoners elkaar kunnen ontmoeten en kunnen genieten van een lekkere kop koffie, een smakelijke lunch of sfeervol diner. In de brasserie, theaterzaal en sportzaal worden regelmatig activiteiten georganiseerd voor jong en ouder. Het Dorpshuis is tevens een ideale locatie voor feesten, partijen en zakelijke of informele bijeenkomsten, zoals verjaardagen, jubilea, vergaderingen of presentaties. In de zorgvleugel van Het Dorpshuis zijn diverse gezondheidsinstellingen gevestigd, waaronder een podoloog, fysiotherapeut, diëtist en kinderpsycholoog. Naast al deze faciliteiten is in het Dorpshuis de Bibliotheek gevestigd. Het Dorpshuis beschikt over ruime parkeergelegenheid en is toegankelijk voor minder validen."

- Sport: - "Landelijke rijvereniging en ponyclub LR en PC Castellumruiters is in 1977 opgericht en telt rond de 50 leden. De vereniging is aangesloten bij de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie (KNHS), het overkoepelende orgaan voor de paardensport in Nederland. De accommodatie is gelegen aan de Torenvlietslaan in Valkenburg. De grond wordt gehuurd van de Provincie Zuid-Holland. Alles wat zich op het terrein bevindt, is eigendom van de vereniging. Op onze website houden wij je op de hoogte van alle leuke en serieuze dingen die wij op de club doen. Hierbij moet je denken aan wedstrijden (officieel en onderling) en de uitslagen hiervan, de oefenparcoursen met foto’s, de menwedstrijden en alle andere activiteiten die we organiseren."

- Zorg: - "Eind 2012 bezoekt de huidige eigenaar van Herberg Welgelegen, Cees van der Meij, een familielid tijdens een dagbesteding voor mensen met dementie. De bedompte sfeer, de matige faciliteiten en de passiviteit van de betrokkenen maken diepe indruk. Thuis bespreekt hij zijn ervaring en het gevoel dat dit hem geeft. Vanuit een christelijke overtuiging en een verlangen naar herstel van de samenleving, bezoekt hij diverse pioniersprojecten voor de zorg en groeit het idee: zorg kan veel beter en ik ga mij daarvoor inzetten! Na een korte zoektocht naar een geschikte locatie, valt zijn oog op het voormalige gemeentehuis van Valkenburg ('t Boonrak 21). Cees, in het dagelijks leven directeur van Royal Lemkes, raakt enthousiast over deze locatie. Welgelegen bevindt zich op zijn geboortegrond, heeft uitzicht over de Rijn en is een monumentaal pand met potentie.

Daarnaast past de locatie bij zijn ambitie: het ontwikkelen van een concept, waarbij op een ondernemende en innovatieve manier zorg wordt ingevuld en commerciële activiteiten bijdragen aan kwalitatief hoogwaardige zorg. Met tijd, aandacht en liefde voor ieder individu. Cees van der Meij besluit daarop de locatie te kopen en het gebouw te renoveren tot Herberg Welgelegen. Sinds april wordt er ruim een half jaar met man en macht gewerkt aan een grondige renovatie van het pand. Alles moet worden opgeknapt om aan de maatstaf van dit concept te voldoen: een sfeer met faciliteiten, waarin je zelf ook zou willen wonen en verblijven. ‘Het beste na thuis’. Op 2 Maart 2015 is het dan zover en opent Herberg Welgelegen met trots zijn deuren."

- Veiligheid: - "Brandweerpost Valkenburg heeft als taken het redden van mens en dier, het voorkomen en bestrijden van brand, en het verlenen van hulp bij ongevallen. De brandweerpost is sinds 2014 onderdeel van Brandweer Hollands Midden en telt 23 vrijwillige leden. De post beschikt over een tankautospuit (1630) en een dienstbus (1600) die dient voor de uitruk van onze WVD/meetploeg."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)