Veenkoloniën

Streek
Veenkoloniën
GroningenDrenthe

Veenkoloniën

Terug naar boven

Status en ligging

- De Veenkoloniën is een streek in het zuidoosten van de provincie Groningen en het oosten van de provincie Drenthe. De streek wordt globaal begrensd door de Drentse Hondsrug in het westen, het Schoonebeker Diep in het zuiden, de Duitse grens in het oosten en de Groninger regio's Reiderland, Oldambt en Duurswold in het noorden.

- Grotere plaatsen in de streek zijn, van noord naar zuid: Hoogezand-Sappemeer, Veendam, Oude Pekela, Nieuwe Pekela, Stadskanaal, Nieuw-Buinen, Musselkanaal, Ter Apel, Emmer-Compascuum, Klazienaveen, Schoonebeek.

Terug naar boven

Naam

Naamgeving
'Veenkolonie' is de aanduiding voor een plaats die is ontstaan doordat arbeiders er veen afgroeven voor de productie van turf. Dergelijke 'koloniën' zijn er ook elders in het land. Dit lemma gaat echter over de streek Veenkoloniën zoals hiervoor omschreven.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van de Veenkoloniën, kun je terecht bij de volgende instantie en literatuur:

- Het Veenkoloniaal Museum te Veendam vertelt het verhaal van Oost-Groningen, de veengroei en het onmetelijke Bourtanger Moor. In het Veenkoloniaal Museum maak je kennis met de prehistorische mens, turfgravers, binnenschippers en zeelieden, maar ook met de strokartonarbeiders en de wonderlijke wereld van de productie van aardappelzetmeel. Op de site van het museum vind je ook al heel veel informatie, o.a. 40 mooie verhalen uit de geschiedenis van de gemeente Veendam (ga onderaan steeds naar 'Volgende deel').

- Representatie van de Drentse veenarbeiders (proefschrift van S.L. Siewers, 2009). Onderzoek naar de positie van de Drentse veenarbeiders aan het eind van de 19e eeuw.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Het Ministerie van VWS heeft in mei 2019 groen licht gegeven voor de derde fase van het programma “Kans voor de Veenkoloniën”. In deze fase, die tot 2023 loopt, werken inwoners, overheden, organisaties, zorgverzekeraars en bedrijven samen om gezondheidswinst in de regio te behalen. De aanleiding van het programma is het amendement van Agnes Wolbert, voormalig PvdA tweede kamerlid, die een lans brak voor extra investeringen in deze regio, waar de gezondheidsverschillen groot zijn. Dit amendement resulteerde in 2015 in een opdracht aan de regio om te komen met een breed gedragen plan waarin gewerkt wordt aan een betere gezondheid in de regio, een betere kwaliteit van zorg tegen gelijkblijvende of lagere kosten. Concreet is de afgelopen jaren sterk ingezet op factoren die de gezondheid beïnvloeden zoals armoede, laaggeletterdheid, inwonersparticipatie, ondersteuning van jongeren, eenzaamheid en het verbeteren van leefstijl en de geboortezorg. Op deze thema’s wordt al veel gedaan door allerlei partijen en gemeenten, waarvoor Kans voor de Veenkoloniën een extra impuls kan zijn, met ruimte voor vernieuwing.

In de derde fase wordt een verdere focus aangebracht; aandacht voor jeugd, de leefomgeving, betekenisvolle deelname aan de maatschappij, inwonersparticipatie en positieve gezondheid zijn hierbij de belangrijkste uitgangspunten. Met de 5,6 miljoen die VWS in de derde fase beschikbaar stelt, blijven belangrijke thema’s uit de afgelopen periode aandacht krijgen. Daarnaast vragen de Veenkoloniën een eigen aanpak waarbij inwoners prominent meedoen en meebepalen. De komende tijd wordt dit verder ontwikkeld met de Bewonersraad die in 2018 is opgericht (waarvoor zie het hoofdstuk Links). Met het programma wordt een beweging op gang gebracht die een positieve impuls geeft aan de gezondheid van iedereen die woont, werkt en leeft in de regio. Naast deze beweging wordt ook ingezet om tot manieren te komen om de zorgkosten te beteugelen. In de regio wordt, in vergelijking tot andere regio’s, ongeveer 115 miljoen per jaar extra aan zorgkosten uitgegeven. Besparingen die hierop worden bereikt, worden o.a. geïnvesteerd in preventieve programma’s voor de regio. Niet alleen mensen beter maken, maar zorgen dat zij niet ziek worden door gezondheid in brede zin te stimuleren (conform het model van positieve gezondheid Machteld Huber) is de ambitie die in de derde fase centraal komt te staan. Hierbij is het hebben van een lange adem belangrijk. In de 8 jaar looptijd van dit programma is een begin gemaakt met een beweging die na 2023 door zal moeten lopen. Met alle betrokkenen zal de uitdaging worden aangegaan om de inzet de komende jaren te borgen. Waardoor uiteindelijk een nieuwe generatie gezonder en kansrijker kan opgroeien. (bron: BOKD)

- De provincialeweg N366 loopt van Veendam naar Ter Apel, sluit daar aan op de N391 en verbindt zo de Groninger Veenkoloniën met Zuidoost-Drenthe. Jarenlang was dit een van de meest onveilige wegen in de provincie Groningen. Daarom zijn de afgelopen jaren de beide wegen verbreed, de kruisingen zijn ongelijkvloers gemaakt, en de max. snelheid is verhoogd van 80 km/uur naar 100 km/uur. Al deze factoren komen de doorstroomsnelheid en verkeersveiligheid ten goede. Het project is eind 2020 gereed gekomen. Voor de N366 betrof dit het project 'N366 Veilig - Vaart met Veiligheid'.

- Rond 1980 gaat na ca. 10 jaar voorbereiding de herinrichting van Oost-Groningen en de Groningse en Drentse Veenkoloniën feitelijk van start. De herinrichting, het grootste landinrichtingsproject ooit in Nederland die in totaal een kleine 2 miljard euro heeft gekost, is in 2012 voltooid. Er is een gebied van 130.000 hectare (vergelijkbaar met 260.000 voetbalvelden) aangepakt, wat heeft gezorgd voor een betere structuur voor landbouwbedrijven, 150 kilometer aan nieuwe wegen, een goede riolering, vele opgeknapte woningen, nieuwe recreatiegebieden en 120 nieuwe kunstobjecten. In 2012 is een boek over dit herinrichtingsproject verschenen.

- Doel van het Innovatieprogramma Landbouw Veenkoloniën 2012-2020 is om vanuit de bestaande kracht en dynamiek aan vernieuwing en versterking te werken van het gehele agro-complex in deze streek. Het Ministerie van Economische Zaken heeft dit initiatief gesteund waardoor in 2013 maar liefst 65 nieuwe innovatieprojecten in de regio van start zijn gegaan.

Wageningen UR (University & Research Centre) participeert sinds 2014 in de samenwerking voor innovatie in de veenkoloniale landbouw. Met deze samenwerking willen de betrokken partijen een extra impuls geven aan de uitvoering van het Innovatieprogramma Landbouw Veenkoloniën. Daarin zijn doelen geformuleerd voor opbrengstverhoging, vergroening en biobased toepassingen in deze streek. In 2013 is gestart met de uitvoering van het Innovatieprogramma. De gemaakte afspraken houden in dat Wageningen UR de proefboerderij ‘t Kompas in Valthermond beschikbaar stelt. Daarnaast ondersteunt Wageningen UR bij het ontwikkelen van nieuwe samenwerkingsprojecten in de regio. De locatie in Valthermond moet gaan fungeren als hét Innovatiecentrum voor de Veenkoloniale samenwerking.

De Kenniswerkplaats Veenkoloniën is een samenwerking tussen kennisinstellingen AOC Terra, van Hall Larenstein en Wageningen University, gericht op het stimuleren van innovaties in de streek. Studenten, docenten en onderzoekers van de groene onderwijs- en onderzoeksinstellingen werken samen met gebiedspartners, zoals ondernemers en overheden voor het zoeken van innovatieve oplossingen voor regionale vraagstukken. De Kenniswerkplaats sluit aan bij de thema's van de Agenda voor de Veenkoloniën met de focus gericht op landbouw, water en energie.

- De Eo Wijers-prijsvraag 2011-2012 had als thema ‘krimp, energietransitie en ruimtelijke kwaliteit in de Veenkoloniën'. De 36 deelnemende teams van professionals stonden voor de opgave om het gebied, ondanks een krimpende bevolking, nieuwe economische en maatschappelijke perspectieven te bieden, met behulp van de ‘puzzelstukjes’ bevolking, landbouw, water en energie. Bovenal hadden deelnemers de opdracht inwoners en maatschappelijke organisaties bij hun voorstellen te betrekken en voorstellen te doen voor het creëren van draagvlak om veranderingen tot stand te laten komen. Volgens de vakjury is dat goed gelukt. De winnende inzendingen geven creatieve voorstellen hoe inwoners, bedrijven, coöperaties en overheden in de regio, met inzet van bewezen succesvolle projecten, een beweging op gang kunnen brengen die aansluit bij de wensen van de bevolking en leidt tot versterking van de economische structuur en de ruimtelijke kwaliteit. Verdere details vind je in het Juryrapport Eo Wijers-prijsvraag 2011-2012 en onder de link aan het begin van deze alinea.

- De Stuurgroep Agenda voor de Veenkoloniën profileert en positioneert de streek als innovatief landbouwgebied met kansen voor water en energie als onderdeel van de biobased economy in Noord-Nederland.

- Het project Hotspot Veenkoloniën beoogt de CO2-uitstoot van de streek terug te dringen.

- Startnotitie Water voor de Veenkoloniën (2013).

- Dossier Veenkoloniën op de site van Wageningen University.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- De Grote Omloop van de Veenkoloniën (wielrennen, op een zondag eind maart) gaat van Veendam naar Ter Apel en weer terug naar Veendam (zie parcours), en heeft een lengte van ca. 170 km.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Turfvaartroute.

- IVN afd. Veenkoloniën / Stadskanaal. Het weidse veenkoloniale landschap met als kenmerk grootschalige landbouw heeft meer te bieden voor de natuurliefhebber dan je op het eerste gezicht zou denken, want in de directe omgeving zijn veel gebieden, klein en groot, waar de natuur nog de boventoon voert. Het IVN gaat daar dan ook regelmatig naar toe onder begeleiding van ervaren gidsen. Het IVN organiseert lezingen, excursies, doet aan jeugdeducatie en onderhoudt een eigen heemtuin, alles met als doelstelling natuurbeleving en natuurbehoud. Wil je meer weten, 'wandel' dan door de website en neem nader kennis van hun activiteiten in de activiteitenkalender. Je bent van harte welkom om eens een activiteit bij te wonen.

- Wandel of fiets met een landschapsgids mee door het veenkoloniale landschap. Langs oude kanalen, boerderijen, vervenersvilla’s en typische lintdorpen. Gidsen leiden je rond en vertellen over het ontstaan en de ontwikkelingen van deze streek. Maak kennis met de rijke historie van het landschap, de zeevaart en de strokarton- en aardappelzetmeelindustrie van de Veenkoloniën.

- Stichting Veenbraand organiseert culturele, literaire en muzikale activiteiten in de Drentse Veenkoloniën. De naam Veenbraand is niet toevallig gekozen. Natuurlijk refereert het aan de geschiedenis van het landschap. Maar is er is meer: een veenbrand sluimert, is altijd aanwezig en komt vol vuur aan de oppervlakte. Dat geldt ook voor (de activiteiten van) de stichting.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Veenkoloniën (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Media/nieuws: - RTV1 is de streekomroep voor de Veenkoloniën. Te beluisteren in Stadskanaal op 105.3FM, in Veendam op 106.9FM en in Borger-Odoorn op 106.0FM. Daarnaast start RTV1 binnenkort met haar eigen TV- kanaal.

- Belangenorganisaties: - De in 2018 opgerichte Bewonersraad Kracht van de Veenkoloniën verbindt en stimuleert samenwerking tussen bewonersinitiatieven in het kader van gezondheid en welzijn. Werken aan een gezonde omgeving en een gezond leven gebeurt op veel manieren, van bestrijding van eenzaamheid en armoede, burenhulp tot het gezamenlijk aanleggen van natuurspeelplaatsen en beweegtuinen. Al deze activiteiten dragen bij aan de gezondheid en dat vanuit het eigenaarschap van de bewoners zelf.

De Bewonersraad is een opvolger van het project Ruimte voor de Toekomst. Het uitgangspunt van het project is het versterken van de zeggenschap en het eigenaarschap van bewonersinitiatieven over die onderdelen van het publieke domein waarop zij zelf activiteiten ondernemen. De Werkgroep Bewonersinitiatieven wil zich verder ontwikkelen tot een platform van actieve bewoners dat zeggenschap en eigenaarschap van bewonersinitiatieven ondersteunt en begeleidt. In de toekomst wil het de werkgroep Bewonersinitiatieven een zelfstandig programma ontwikkelen voor de laatste fase van het programma Kans voor de Veenkoloniën. De bewonersraad gaat vanaf 2019 gedurende vier jaar aan de slag om het netwerk van bewonersinitiatieven te versterken en uit te breiden.

- Muziek: - Het in 2010 opgerichte Veenkoloniaal Symfonie Orkest (VKSO) oogst binnen en buiten de regio veel waardering en is mede door het hoge niveau steeds meer van betekenis voor veel liefhebbers van het klassieke alsmede het lichtere genre muziek. Geschikt bevonden amateurs kunnen een plek binnen het orkest innemen op basis van audities. Zij worden aangevuld met studenten van het conservatorium en professionele musici.

- Sport: - De Veenkoloniale Hippique Vereniging (VHV) is opgericht in 1921 en is daarmee de oudste fokvereniging van Nederland. De vereniging heeft ten doel de bevordering van de warmbloedpaardenfokkerij in de Groningse en Drentse Veenkoloniën.

- Duurzaamheid: - Natuur- en Milieufederatie Drenthe heeft in 2014 het rapport Veenergie gepubliceerd. De organisatie roept gemeentebestuurders op om samen met inwoners en bedrijven meer werk te maken van een offensieve energiestrategie voor de Veenkoloniën. In het rapport Veenenergie zijn daarvoor de eerste bouwstenen aangedragen. De federatie pleit voor het starten van een brede energiedialoog in de Drentse Veenkoloniën. Deze moet leiden tot een meer gemeenschappelijke energievisie en een investeringspakket waarin energie- maatregelen en gebiedsontwikkeling worden gecombineerd. Zo’n aanpak is niet eenvoudig, maar wel zeer kansrijk. Zelfvoorziening en een meer decentrale aanpak van de energieopwekking kunnen belangrijk uitgangspunten vormen voor een gedragen energiestrategie voor de streek. Het gebied kan op lange termijn zijn gehele energiegebruik zelf duurzaam opwekken.

- Ondernemers in de Drentse Monden en de Kanaalstreek roepen in een brief d.d. september 2016 minister Kamp nogmaals op af te zien van de bouw van een megawindpark in de Drentse Veenkoloniën. Volgens de ondernemers blijkt uit recent onderzoek van een onafhankelijk bureau dat het opwekken van energie met de zon inmiddels goedkoper is dan met behulp van wind. Ze pleiten daarom voor een zonnepark. Minister Kamp noemde eerder een zonnepark geen alternatief voor windmolens in deze regio, omdat zo'n park duurder zou zijn en minder stroom zou opleveren. Volgens de ondernemers gebruikt het Ministerie van Economische Zaken achterhaalde en onjuiste gegevens.

- Openbaar vervoer: - In maart 2019 is een akkoord bereikt over aanpassingen aan de museumspoorlijn tussen Veendam en Stadskanaal, zodat het spoor ook gebruikt kan worden door de personentreinen van Arriva. Het is de bedoeling dat reizigers in 2024 van de treinverbinding tussen Groningen en Stadskanaal gebruik kunnen maken. Door het spoor aan te passen, zal er in 41 minuten een stoptrein kunnen rijden van Groningen naar Stadskanaal. Daarnaast kijken de betrokken partijen nog naar de mogelijkheid om op werkdagen een sneltrein naar Emmen te laten rijden. De provincie trekt hiervoor 62,8 miljoen euro uit en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat draagt ook 5 miljoen euro bij. De ambitie is om de bereikbaarheid en leefbaarheid van de regio Veenkoloniën hiermee te verbeteren.

In Groningen wordt al enkele jaren ingezet op het verbeteren van de bereikbaarheid per spoor. In dat kader is in 2011 de spoorlijn Zuidbroek-Veendam aangepast, die goed wordt gebruikt: ruim 1.900 passagiers op een gemiddelde werkdag. Voor Stadskanaal is minimaal hetzelfde aantal te verwachten. Hiermee wordt station Stadskanaal een van de meest gebruikte stations van de provincie Groningen. Het nieuwe OV-station van Stadskanaal komt nabij de huidige STAR-locatie. De Arriva-treinen bij de STAR laten stoppen zou te veel aanpassing van het station en de perrons vergen, waardoor het historische karakter zou verdwijnen. Uiteraard blijven na de aanpassingen aan het spoor ook de stoomtreinen van de STAR nog rijden tussen Stadskanaal en Veendam. Dat Arriva en STAR samen gebruik gaan maken van de spoorlijn is wel een unieke situatie: elders in ons land is er geen andere museale club waarbij de regionale vervoerder op hun hele spoorlijn rijdt, of andersom.

Reactie toevoegen