Velp is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Rheden.
Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Velp, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper
Het bekendste monumentale object van Velp is landgoed Biljoen, met maar liefst 25 rijksmonumenten. Afbeelding: brief van Nigtevecht naar (Klein) Biljoen, 1833. (© René Hillesum Filatelie / www.filatelist.com)
- Velp is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Rheden.
- De gemeente Velp is vermoedelijk in 1812 van de gemeente Rheden afgesplitst tot een zelfstandige gemeente, en in 1818 daar weer in opgegaan.
Terug naar bovenVelp ligt direct NO van Arnhem en wordt van Arnhem gescheiden door de A12.
Terug naar bovenIn 1840 omvat het dorp Velp 300 huizen met 2.446 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 7.000 huizen met een kleine 18.000 inwoners.
Terug naar bovenGeërfden
"Al in de middeleeuwen was er in Velp sprake van een gezamenlijk gebruik en beheer van de 'woeste gronden' (bos, heide, moeras, grasland) door de boerengemeenschap. De heide werd geplagd en begraasd. Het plagsel werd gebruikt voor de stallen en later met de mest vermengd als bemesting voor de akkers. Deze gemeenschappen vormden een eigen dorpsbestuur: de buurschap (ook: boerschap). In delen van de huidige provincies Drenthe, Overijssel en Gelderland ontwikkelden zich hieruit ‘marken’. De gebruiksrechten op de gemeenschappelijk grond in een buurschap en een marke was gekoppeld aan het eigen bezit: het erf. Daar komt dus het begrip ‘geërfde’ vandaan.
In Velp was geen sprake van een marke, althans: er is nooit een markeboek aangetroffen waaruit dat onomstotelijk bleek. Maar vanaf 1795 zijn er wel notulen in de vorm van zogeheten boerboeken van de Geërfden, die gewoonlijk eenmaal per jaar bijeen kwamen en in vergadering besloten in welke delen van het bos bomen gekapt zouden worden, waar men zou beginnen met maaien van heide voor in de potstal, van gras voor het vee en welke dijken, wegen, bruggen en sluizen moesten worden gecontroleerd. De Geërfden kennen een roerig verleden, waarin zij vaak hun eigen belangen moesten verdedigen. Maar het is ook een gezelschap dat steeds meer blijk gaf van zijn sociale verplichtingen ten aanzien van de gehele Velpse gemeenschap.
Vanuit de historie is het gemeenschappelijk bezit (het bezit van ‘wilde’ gronden etc.) een van de belangrijkste taken van de Geërfden van het dorp Velp. Hieruit voortkomend geldt momenteel (in hoofdlijnen) het huidige beleid, zijnde: behoud en beheer van (weide)gronden in ons dorp en in andere plaatsen. We streven ernaar om meer grond te verkrijgen in ons dorp, dit eventueel tegen ruiling van grond die in het bezit is van de Geërfden in andere plaatsen; toezicht op de aan de gemeente Rheden geschonken (heide)gronden; de eventuele baten beschikbaar stellen aan goede doelen ten gunste van de inwoners van ons dorp door middel van onze Beslisboom."
Dorp 'op de kaart'
Rheden op de Kaart is een prachtige en gebruikervriendelijke website, waar je in een aantal menus's kunt selecteren op de canon van de gemeente (= de chronologische geschiedenis van de gemeente, beschreven in een 40-tal onderwerpen) of op een van de dorpen, zoals Velp. Bij een dorp kun je op de kaart inzoomen op een schat aan informatie m.b.t. verleden en heden van een aantal thema's, met name bedrijvigheid, dorpsleven, films, groen erfgoed, kunstwerken, landgoederen en buitenplaatsen, monumenten, onderwijs, openbaar vervoer, religie, straten, weg en water, en zorg, die per object binnen dat thema in tekst en beeld worden beschreven.
- Heet hangijzer in Velp is momenteel het gebied RiverStone, het terrein van de in onbruik geraakte steenfabriek. Er zijn plannen om hier 130 tot 140 woningen te bouwen. Andere partijen willen het terrein herbestemmen voor recreatie en toerisme. Uit de winst van het project moet ca. 3,5 miljoen euro in een zogenoemd groenfonds worden gestort. Uit dat fonds kan natuurontwikkeling in en rondom RiverStone worden bevorderd. De PvdA wil ook dat het terrein een openbare functie krijgt. Niets doen met RiverStone zou volgens de PvdA betekenen dat de rommel blijft liggen of dat er opnieuw (ongewenste) industriële bedrijvigheid ontstaat. (dec. 2009)
Terug naar boven- Velp heeft 61 rijksmonumenten, waarvan er 25 betrekking hebben op landgoed Biljoen.
- Velp heeft 237 gemeentelijke monumenten.
- De Hervormde (PKN) kerk De Oude Jan in Velp (Kerkstraat 56) is in de richting Oost-West gebouwd, oorspronkelijk van tufsteen, in romaanse stijl. In haar oudste vorm bestond de kerk alleen uit het schip (voor de gelovigen) en het koor (voor de priesters). Van dit oorspronkelijke romaanse koor, dat met het schip dateert van omstreeks 1100, is niets meer over. Van het eveneens verdwenen, maar omstreeks 1396 gebouwde gotische koor kunnen we buiten nog de fundamenten zien, die tevoorschijn kwamen bij een eerste restauratiepoging in 1933. Aan de oostkant van het schip zien we nog de daklijn van het eerste, romaanse koor. Aan de zuidkant is in het metselwerk nog een vroegere manneningang herkenbaar, en aan de noordkant een ingang voor vrouwen en kinderen. De muren van de kerk zijn 82 cm. dik.
In het laatst van de 15e eeuw is aan de noordkant een bakstenen gotische kapel gebouwd; een kapel is een kleine kerkruimte met een afzonderlijk altaar. Het altaar stond tegen de muur van het schip. Pas later is de muur tussen schip en kapel doorgebroken. Aan de buitenkant zien we nog een vroegere ingang van de kapel (nu dichtgemetseld), terwijl de huidige deur er ook vanaf het begin is geweest. De vierkante, dichtgemetselde raampjes in de oost- en westmuur van de kapel zijn vermoedelijk hagioscopen (sacramentsvensters) geweest. Gelovigen met een besmettelijke ziekte, die niet in de kapel mochten komen, konden door het venster de dienst aan het altaar zien en het sacrament ontvangen. De toren is omstreeks 1200 gebouwd, geheel los van de kerk, aan de westzijde. De muren zijn beneden 120 cm dik en aan de trans 70 cm. Het onderstuk vertoont romaanse stijl (rondbogen) en is van tufsteen. Na de grote brand van 1629 is de toren hoger opgetrokken in baksteen, in gotische stijl (zie de spitsbogen). De toren is 35 m hoog."
- De Van Lennepsmolen in Velp (Hendrikus Avelinghstraat 154) is een bovenslagwatermolen. In 1924 werd de gemeente Rheden eigenaar van de molen. In 1961 is de molen door een brand grotendeels verwoest. In 1967 is de molen weer gerestaureerd. In 1982 is de molen verkocht aan een particulier, die ook eigenaar werd van restaurant en zalencentrum De Gildebroeders. In 1993 is de watermolen wederom door brand getroffen. De molen is snel hersteld en is sinds 1994 weer open als restaurant.
- Het Gelders Geologisch Museum in Velp is ontstaan uit particulier initiatief en geopend in 1995. De basis van de vaste collectie is een grote privéverzameling mineralen, gesteenten en fossielen. Sinds de opening is de vaste collectie uitgebreid met enkele complete verzamelingen, losse stukken en kleine collecties, aan het museum geschonken door een aantal verzamelaars. De gesteenten werden in het verleden meegvoerd door de grote rivieren uit het Oosten en het Zuiden. Ook de gletsjers transporteerden circa 100.000 jaar geleden zwerfstenen vanuit Scandinavië naar ons land. Onze fossielencollectie laat op een boeiende wijze zien welke planten miljoenen jaren geleden op aarde geleefd hebben. Er is ook een vitrine met skeletdelen van mammoeten. Enkele kasten met fossielhout behoren eveneens tot de vaste collectie.
Terug naar boven- Stichting Velp voor Oranje organiseert o.a. de jaarlijkse Koningsdag en de Dodenherdenking.
Terug naar boven- "Onder meer de stoelen in Openluchttheater de Pinkenberg waren in 2020 broodnodig aan vervanging toe. De Pinkenberg was oorspronkelijk in bezit van de Geërfden van het dorp Velp en is in 1917 geschonken aan de gemeente Rheden om ‘verdeling’ van de gemeenschappelijke gronden te voorkomen. Toendertijd was de zogeheten Voorheide nog in gebruik als wandelplantsoen en in de schenkingsakte werd bedongen dat de grond als openbaar, publiekelijk toegankelijk terrein moest blijven bestaan. De Geërfdenbank bovenaan de Pinkenbergseweg is een zichtbare dankbetuiging van de gemeente Rheden aan deze schenking. In de jaren dertig is het openluchttheater gerealiseerd. In 2006 is bij de renovatie van de Pinkenberg de Geërfdenhut geschonken, die nu nog altijd in gebruik is als horecavoorziening.
Het was voor de Geërfden ook niet meer dan logisch om in 2020 toe te zeggen 6 bankjes aan te schaffen met in totaal 24 zitplaatsen. Jaarlijks zal door RIQQ een ‘vriendenvoorstelling’ worden geprogrammeerd die gratis toegankelijk is voor alle sponsoren van deze crowdfunding actie. En aangezien alle geërfden (indirect) hieraan hebben bijgedragen stellen we alle 24 zitplaatsen tijdens die vriendenvoorstelling beschikbaar, niet alleen aan de geërfden maar aan alle inwoners van het dorp. En zo kunnen we twee keer een waardevolle bijdrage leveren. Dat betekent dat we jaarlijks 24 gratis toegangskaarten zullen weggeven aan geïnteresseerde inwoners van Velp. Wie hiervoor belangstelling heeft of misschien voor het eerst eens wil kennismaken met dit mooie openluchttheater kan zich aanmelden bij de secretaris. De exacte datum zal ook bijtijds worden gepubliceerd op de website van de Geërfden. Wil jij ook een financiële bijdrage leveren aan dit unieke theater en het culturele aanbod in ons groene dorp, ga dan voor meer informatie naar de crowdfunding pagina."
- Stichting Geldersch Landschap en Kasteelen (GLK) is sinds 2009 eigenaar van het 162 ha grote landgoed Biljoen. De organisatie heeft er nieuwe natuur ontwikkeld. Biljoen ligt in het overgangsgebied van het IJsseldal naar de Veluwe tussen Velp en Rheden. Van het kasteel achter de kwekerij langs naar landgoed Beekhuizen moet een ecologische verbindingszone komen. Door met boeren overeenstemming te bereiken over een ruil van pachtgronden heeft de natuurbeheerder daar de juiste grond voor in beheer gekregen. De verbindingszone is in 2017 ingericht als bloemrijk grasland. In januari 2021 heeft GLK het boek 'Biljoen: kasteel / bewoners / landgoed' gepubliceerd. Het naslagwerk laat de volledige geschiedenis van kasteel Biljoen zien.
Het beschrijft ook de recente ontdekking dat de wapensteen in een muur van de gracht geen betrekking heeft op een van de families die in de 19e eeuw op kasteel Biljoen woonde, wat men lange tijd gedacht heeft, maar op niemand minder dan de stichter van het kasteel. Karel van Egmond, hertog van Gelre tussen 1492 en 1538, liet Biljoen in 1531 bouwen. Twee wapens op de steen verwijzen naar zijn ouders. De andere wapens zijn van de ouders van zijn echtgenote Elisabeth van Brunswijk-Lüneburg (1494-1572). De 'Ridders van Gelre' zijn in dat kader in januari 2021 op bezoek geweest in kasteel Biljoen in Velp. Ze stapten in een bootje om de unieke wapensteen van de hertog en hertogin van Gelre nauwkeurig te bestuderen. Bekijk hier deze uitzending van Omroep Gelderland.
Een van de andere bijzonderheden die in het boek wordt beschreven is de grote zaal van Kasteel Biljoen, een unieke zaal in Gelderland en zelfs in heel Nederland. De grote zaal is volledig voorzien van stucwerk en overal zijn taferelen te zien die verwijzen naar de Romeinse Oudheid. De prachtige decoraties dateren uit het einde van de 18e eeuw. Lang is gedacht dat de zaal zelf ook uit die tijd stamt, maar nieuw onderzoek laat zien dat de grote zaal al een eeuw eerder is gebouwd en dat er veel meer symboliek verborgen zit in het stucwerk dan eerder bekend was. Conservator Jorien Jas van Geldersch Landschap en Kasteelen legt uit dat behalve de bekende Romeinse gebouwen ook andere stucdecoraties te zien zijn: "De kleine dikke mannetjes aan de bovenkant verwijzen naar de vier elementen: vuur, aarde, lucht en water. En we hebben ook taferelen van de vier seizoenen ontdekt." (bron en voor nadere informatie zie Omroep Gelderland, januari 2021)
"Op landgoed Biljoen in Velp zijn in 2021 tijdens archeologisch onderzoek resten van het eeuwenlang verdwenen Kasteel Overhagen teruggevonden. De archeologen vonden resten van 1,20 meter dikke kasteelmuren, dakpannen, scherven van kruiken en de contouren van de kasteelgracht. Allemaal sporen van Kasteel Overhagen. Begin 16e eeuw liet de hertog van Gelre Kasteel Overhagen afbreken, als straf voor het wangedrag van eigenaar Joachim van Wisch. De kloostermoppen die bij de sloop vrijkwamen, zijn later gebruikt voor de bouw van kasteel Biljoen. Het verhaal van die kloostermoppen kan nu eindelijk bevestigd worden. Er zijn namelijk grote hoeveelheden mortel gevonden. Daaraan kun je zien dat de stenen zijn schoongebikt en naar een andere plaats zijn gebracht: vermoedelijk dus naar waar nu kasteel Biljoen staat.” (bron en voor nadere informatie zie De Erfgoedstem, oktober 2021)
- Landgoed Beekhuizen, ten noordoosten van Velp, is voor veel wandelaars en fietsers een geliefde bestemming. Het is een waterrijk, gevarieerd landgoed aan de rand van Nationaal Park Veluwezoom. Een gebied met een rijke historie, die voor een deel nog te zien is, maar voor een groot deel ook niet. Beheerder Natuurmonumenten heeft daarom in 2009 laten onderzoeken hoe het landgoed in oude glorie zou kunnen worden hersteld. Uit het onderzoek blijkt dat Beekhuizen zich op 3 punten nadrukkelijk onderscheidt van andere parken en landgoederen: de Keienberg als uitzichtpunt met een pad naar boven in spiraalvorm; het dal van de Beekhuizerbeek met het spirituele wandelpark met beekloop, vijver, watervallen, paviljoens en bron van de beek; de laan over de toppen van de Ossenberg, Kamerdalseberg, Michelsberg met vergezichten naar het IJsseldal. Uiteraard gaat Natuurmonumenten met de uitkomsten van het onderzoek aan de slag om het landgoed nog mooier te maken dan het al is.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Velp, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Velp (online te bestellen).
Terug naar boven- Buurtcentrum: - "In november 2019 heeft wethouder van de gemeente Rheden mevrouw Hofstede de officiële heropening verricht van ons ontmoetingscentrum De Paperclip. De wethouder sprak met veel lof over ons initiatief, omdat wij van de Paperclip een echt ontmoetingscentrum hebben gemaakt. Naast het verzorgen van cursussen, activiteiten, film in huis en een biljartcentrum is een 'huiskamer' ingericht met een boekenkast, leestafel, TV en een gezellige bar. Hier kan een ieder vrij inlopen en contacten leggen onder genot van een kopje koffie of andere versnaperingen. Maar er is meer: ook flexwerkers kunnen bij ons terecht, er is gratis WiFi en een prettige sfeer om te werken. Al onze zalen zijn opgefrist waar ook de mogelijkheid is te vergaderen met moderne apparatuur zoals een 85 inch beeldscherm voor het verzorgen van o.a. presentaties. Wij, als Paperclippers, zijn trots op het resultaat en hopen dat jij ook de weg vindt naar ons vernieuwde buurtcentrum op Eiberstraat 14 in Velp."
- Muziek: - Drumband Velp-Zuid.
- De Velpse jurist Mr. H.M. van der Zandt stond niet alleen aan de wieg van voetbalvereniging Gelria en de hieruit voortgekomen drumband die zijn naam ging dragen, maar was tevens de grondlegger van het jeugdwerk in Velp. Eind 1952 werd in een eenvoudige bezetting en uniformering gestart. Tegenwoordig is Drum- en Showfanfare Mr. H.M. van der Zandt uitgegroeid tot een schitterend showkorps in een kleurrijk uniform en een graag geziene gast in binnen- en buitenland. De geschiedenis van de vereniging kent vele hoogtepunten, waaronder felbegeerde eerste prijzen en onderscheidingen tijdens nationale en internationale muziekconcoursen. Op de palmares prijken o.a. drie Europabokalen, vijf Nederlandse kampioenschappen en eerste prijzen behaald op het Wereldmuziekconcours (WMC) te Kerkrade.
- Sport: - VVO is een Velpse voetbalvereniging (onder de naam Olympia opgericht in 1901 en daarmee naar eigen zeggen de oudste vereniging van de gemeente), maar heeft haar accommodatie in buurdorp Rozendaal. Baron van Pallandt, destijds eigenaar en bewoner van Kasteel Rosendael, stelde namelijk een prachtig stuk grond ter beschikking waarop de vereniging kon voetballen. Als dank daarvoor koos VVO voor het tenue de kleuren van de familie van Pallandt: geel en zwart.
Reactie toevoegen