Viane

Plaats
Verdwenen plaats(naam)
Schouwen-Duiveland
Schouwen-Duiveland
Zeeland

viane_boek_via_viane_-_dijk_van_een_geschiedenis_in_zeeland_kopie.jpg

Van alle dorpen en steden zijn ooit wel een of meer boeken verschenen. Bij buurtschappen is dat nog lang niet altijd het geval. Sinds 2020 heeft ook Viane met het boek 'Via Viane. Dijk van een geschiedenis in Zeeland' van Anton Stig zijn eigen naslagwerk.

Van alle dorpen en steden zijn ooit wel een of meer boeken verschenen. Bij buurtschappen is dat nog lang niet altijd het geval. Sinds 2020 heeft ook Viane met het boek 'Via Viane. Dijk van een geschiedenis in Zeeland' van Anton Stig zijn eigen naslagwerk.

Viane ZL kleinrondstempel [640x480].jpg

Het nietige Viane was, met slechts een paar handenvol panden, toch belangrijk genoeg om tot begin 20e eeuw een postkantoor te hebben. Dat had onder meer te maken met de veerdiensten die hier waren.

Het nietige Viane was, met slechts een paar handenvol panden, toch belangrijk genoeg om tot begin 20e eeuw een postkantoor te hebben. Dat had onder meer te maken met de veerdiensten die hier waren.

viane_weegbrug_en_weegbrughuisje_kopie.jpg

Viane, voormalige weegbrug uit 1917, met weegbrughuisje uit 1957, anno 2010

Viane, voormalige weegbrug uit 1917, met weegbrughuisje uit 1957, anno 2010

viane_1_kopie.jpg

Het enige huis dat nog over was van het plaatsje Viane, het markante groene en van verre al herkenbare pand op Viane nr. 1, is in 2013 verkocht, afgebroken en vervangen door een nieuw huis. Op de foto het oude huis uit ca. 1930.

Het enige huis dat nog over was van het plaatsje Viane, het markante groene en van verre al herkenbare pand op Viane nr. 1, is in 2013 verkocht, afgebroken en vervangen door een nieuw huis. Op de foto het oude huis uit ca. 1930.

Viane

Terug naar boven

Status

- Viane is een voormalige buurtschap* in de provincie Zeeland, op het schiereiland en in de gemeente Schouwen-Duiveland. T/m 1960 gemeente Ouwerkerk. In 1961 over naar gemeente Duiveland, in 1997 over naar gemeente Schouwen-Duiveland.

* In de Topografische atlas Zeeland(1) komt de plaatsnaam niet meer voor. In de editie 1990 wordt het nog slechts genoemd als veld- of streeknaam. Aan de weg Viane ligt nog slechts 1 pand. De locatie heeft ook geen plaatsnaamborden (meer). In 1975 verzocht de regionale historische Vereniging Stad en Lande van Schouwen-Duiveland aan de gemeente Duiveland om hier plaatsnaambordjes te plaatsen, om zo doende de plaatsnaam te visualiseren en 'levend' te houden. Burgemeester en Wethouders wezen dat verzoek af. Zij schreven: "Aangezien Viane in feite nog slechts bestaat uit één woning, zijn wij van mening dat niet meer kan worden gesproken van een gehucht."

- Viane viel, ook voor de postadressen, onder het dorp Ouwerkerk.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1840 Vianen.

Terug naar boven

Ligging

Buurtschap Viane lag rond de gelijknamige weg, ZO van Ouwerkerk, aan de Oosterschelde.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Viane 11 huizen met 80 inwoners, in 1947 nog maar 6 huizen met 23 inwoners. Vandaag de dag resteert er - als gevolg van de watersnood van 1953 - van de nederzetting nog maar 1 huis (aan de gelijknamige weg, met huisnummer 1).

Terug naar boven

Geschiedenis

Haven
Reeds in de middeleeuwen is het haventje van Viane ontstaan. Tot in de 19e eeuw was het een belangrijke aanlegplaats voor veer- en beurtschippers. Er waren 2 veerdiensten: 1) naar Sint-Maartensdijk en Scherpenisse en 2) naar Stavenisse, Dordrecht en Rotterdam. De aanlegplaats is later verlegd naar 'de Hoek van Ouwerkerk' om de lange toegangsgeul naar de haven van Viane te vermijden.

Neergang door opkomst tram
Tevens fungeerde het haventje als postroute voor Schouwen-Duiveland. De post kwam, en ging vervolgens via Stavenisse en dan naar Bergen op Zoom, waar hij verder werd uitgesorteerd. Toen in 1900 een tramlijn van Zijpe naar Brouwershaven, via Zierikzee, werd aangelegd, nam Zijpe de functie van doorvoerhaven over en werden de veerdiensten alhier opgeheven (met dien verstande dat er voor fietsers en voetgangers tot 1968 nog wel een veer in functie bleef). Wat dat betreft was het toen gedaan voor Viane. Wat overbleef was een landbouwhaventje dat alleen tijdens de oogst werd gebruikt voor afvoer van landbouwprodukten.

Van dhr. Henk Stapel ontvingen wij de volgende reactie over het postvervoer alhier: "In de notulen van de Zuid-Hollandsche Reddingmaatschappij voor Schipbreukelingen (ZHMRS) las ik dat postschipper G. van den Berg samen met nog een aantal anderen op 29 januari 1901 dertien opvarenden van het Duitse stoomschip Léonore heeft gered. Het was een stoutmoedige redding, waarvoor G. van den Berg een grote zilveren medaille van de reddingmaatschappij ontving. Zijn broer M. van den Berg ontving een kleine zilveren medaille en J. Berrevoets, P. Berrevoets, M. van den Berg Gzn en J. van den Berg Mzn ieder een bronzen. Enkele maanden later vragen de gebroeders Van den Berg een bijdrage aan bij de ZHMRS voor het onderhoud van hun boot, 'omdat de postdienst voor hen aanzienlijk minder opbrengt door de verbeterde communicatiemiddelen en zij met hun vaartuig vaker reddingen hebben verricht.' Opzichter Idema van de ZHMRS gaat zich in Viane op de hoogte stellen, met als gevolg dat de ZHMRS met 125 gulden bijdraagt aan het onderhoud van hun boot en hun zeil voor 139 gulden laat vernieuwen. In 1907 biedt G. van den Berg zijn hoogaars te koop aan. Hij heeft het schip niet meer nodig, omdat de post inmiddels met de Rotterdamsche Tram wordt vervoerd, zoals hij aan de ZHMRS schijft."

Verdere neergang door en na de Watersnood / scheepssloperij / maritiem museum
Ook deze buurtschap is getroffen door de Watersnood van 1953, waardoor de meeste woningen moesten worden afgebroken en nog slechts 1 woning - het voormalige veerhuis - resteerde. In 1954 wordt hier de scheepssloperij van Marinus van der Marel gevestigd, waar afgedankte schepen tot schroot worden verwerkt. De scheepssloperij is tot 1985 in bedrijf geweest. Vervolgens heeft zijn zoon Joop van der Marel met zijn vrouw Rini hier het Mini Maritiem Museum Viane geëxploiteerd. Interview met Joop van de Marel over het ontstaan van het Mini Maritiem Museum. In 2013 hebben ze het pand verkocht en zijn ze - met hun museum - verhuisd naar het Noord-Duitse Westerende-Kirchloog. Hun markante groene woonhuis (zie foto) is door de nieuwe eigenaar in 2013 afgebroken en vervangen door een nieuw pand. Het oude huis stond gezien de opvallende kleur bekend als het Groene Huis. Het nieuwe pand staat bekend als het Glazen Huis of de Oosterscheldevilla.

Postkantoortje
Kennelijk was het nietige Viane vanwege de veerdiensten strategisch genoeg om er in 1876 een hulppostkantoor te vestigen. Vermoedelijk is er toch maar weinig gebruik van gemaakt, dan wel zijn er weinig stukken van bewaard gebleven, want een postale afstempeling (voor de insiders; we doelen hier op het - sinds 1893 - kleinrondstempel (zie afbeelding), voorheen had het een langstempel) met deze plaatsnaam is schaars. Het kantoortje is in 1910 gesloten, wat ongetwijfeld te maken zal hebben met de afname van het verkeer door het kort ervoor opheffen van de veerhaven.

- Begin 2020 is het boek 'Via Viane - Dijk van een geschiedenis in Zeeland' van publicist Anton Stig verschenen. Stig heeft zich door archief- en krantenonderzoek verdiept in de geschiedenis van deze ooit zo bedrijvige mininederzetting. Gemeentearchivaris Huib Uil (van het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland) recenseert het boek als volgt: "Auteur Anton Stig heeft als zeevisser en zeiler een band met het water. Dat bracht deze Hagenees op Schouwen-Duiveland. Via kennissen kwam hij in deze buurtschap terecht en daar kreeg hij een klik. Als publicist schreef hij over uiteenlopende onderwerpen. Ze hebben echter het water gemeen. Op de dijk van deze vroegere nederzetting zag hij het bord dat daar in 2017 is geplaatst. Die informatie was het startpunt voor een tocht door archieven, kranten en beeldbanken. Het resultaat is een boek over een plaats die nu nog minder dan een gehucht is. Slechts een woning rest er nog van deze door de Watersnoodramp van 1953 weggevaagde nederzetting.

Dat dit vroeger een plaats van betekenis was, maakt het boek van Anton duidelijk. Deze locatie vormde lange tijd de belangrijkste verbinding van het vasteland naar ons eiland. Zo liep de postroute via Stavenisse en de veerboot naar Viane, waarna de brieven en pakketten via het postkantoor in Zierikzee werden gedistribueerd. En wie zou raden dat het uitgerekend dit plaatsje is geweest dat aantrekkingskracht had op schilders. Willem Delsaux, een Belgische zeeschilder, koos deze buurtschap uit om zich er rond 1900 te vestigen. Een van de vijftien hoofdstukken is aan hem gewijd.

Anton Stig legde waardevolle contacten om zo meer te weten te komen over het gehucht met zijn destijds 10 huizen en 80 inwoners. De leukste ontdekkingen vormden de twee marsen die C.A. Swenne over Viane componeerde. Dit hoofd van de school in Ouwerkerk was de oprichter en eerste dirigent van het muziekkorps Nieuw Leven. Swenne heeft ook veel betekend voor het muziekleven op Schouwen-Duiveland. Jo Hage en Peter Vijverberg, samen met kleinzoon Kees Swenne, konden Anton Stig aan veel informatie helpen over de 'Sukerpeemars' en 'De Wacht', het motto van de toenmalige nederzetting. Kees Swenne heeft een aantrekkelijke theorie over het ontstaan. Het trouwe lid van de harmonie Jan Dorst woonde in de buurtschap en speelde aanvankelijk mee in de muziekvereniging van Oosterland. Na de oprichting van Nieuw Leven ging hij meeblazen in Ouwerkerk. Maar dat betekende dat hij met zijn zware Es-bas verder moest lopen en zonder fiets was dat geen pretje. Kees vermoedt dat zijn opa Jan Dorst als inspiratie heeft gebruikt voor het componeren van deze 'Hulde aan Viane'. Kees Swenne: 'Grootvader Swenne hield wel van een geintje'."

"Waarom ligt Viane op Schouwen-Duiveland er aan het einde van de 19e eeuw zo dapper en zo schilderachtig bij? Is het vanwege zijn heroïsche veerlieden die door manmoedig handelen op de kolkende zeearm vele drenkelingen hebben weten te onttrekken aan de kaken des doods? Of is het louter vanwege zijn ligging in een hoekje van een verloren dijk? Dankzij het veer naar het eiland Tholen heeft deze nederzetting vele overstekers een omweg bespaard. Het plaatsje is groot en klein tegelijk. Welke plaats in Nederland kan zich erop beroepen dat er een suikerbietenmars over is geschreven? Het is ook een ‘verdronken dorp’. Misschien omdat er altijd wel wat loos was met de vloedplanken, die het achterland hadden moeten beschermen.

Maar Viane kwam worstelend weer boven. Badgasten waanden zich er zelfs in de badplaats Nice aan de Franse Riviéra! Totdat het de laatste rustplaats werd van beroemde en minder beroemde schepen, die tot de slopershamer veroordeeld waren. Het ‘Panorama Mesdag van Schouwen-Duiveland’ heeft hoe dan ook een dijk van een geschiedenis." Aldus de flaptekst van het boek. Het boek (128 pagina's in hard-cover) kost 24,95 euro en is verkrijgbaar bij de lokale boekhandels in onder meer Zierikzee en Tholen, het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk, het Watersnoodhuis in Stavenisse, en bij de auteur zelf.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Het voormalige Stoomgemaal Viane, ook wel Vianegemaal genoemd (Beijerseweg 1), is in 1878 gebouwd in neoclassicistische rondboogstijl, in opdracht van het toenmalige Waterschap Oosterland en Sir Jansland. Het Vianegemaal was bedoeld voor de afwatering van de polders Oosterland en Sirjansland naar de Oosterschelde, toen de Vierbannenpolder in het noorden een groot stoomgemaal kreeg aan de Grevelingen. Het had een spuibekken, dat nog steeds zichtbaar is en onaangetast. De locatie biedt mede daardoor een prachtig uitzicht op de omgeving. In 1921 is de stoommachine vervangen door een Deutz zuiggasinstallatie en het scheprad door een centrifugaalpomp, en is de fabrieksschoorsteen afgebroken.

Het voormalige Stoomgemaal Viane is tot 1957 in gebruik geweest. In dat jaar is het gemaal vervangen door een nieuw elektrisch gemaal bij Ouwerkerk, ca. 500 meter westelijker. Het oude gemaal is toen in handen gekomen van Jan Ringelberg, die rond het gemaal schapen liet lopen. Na jarenlange verwaarlozing - hoewel het door de Provincie is aangewezen als "cultuurhistorisch waardevol object, gelegen in een belangrijk natuurgebied" - is het object in vervallen staat geraakt. In 2010 is het gemaal aangekocht door fruitteler Senny Capelle en zijn vrouw Jeannette uit Nieuwerkerk geheel gerestaureerd, verbouwd en herbestemd tot woonhuis. Dat was een zeer arbeidsintensief project, maar het resultaat is er dan ook naar: "Het was een krot. Met kapotte ramen, gebroken muren en een ingestort dak. Overwoekerd door bomen en struiken - misschien maar goed ook, zo vervallen als het was.

Maar wie nu vanaf de Zuiddijk naar beneden rijdt, wordt overvallen door een wauw-effect. Het bouwval is omgetoverd tot een paleis. Het lijkt wel een kerkje, midden in het paradijs", aldus een citaat uit het artikel onder de link. Senny en Jeannette Capelle zijn er zelf gaan wonen. "Ik woon nu dus niet meer bij mijn werk. Dat is fijn. En als ik hier dan om me heen kijk, kom ik helemaal tot rust", aldus Senny. De gemeente heeft daartoe de bestemming gewijzigd zodat een woonfunctie mogelijk werd. Waardoor - in deze tijden van 'krimp', o.a. in Zeeland - het woonhuizental van Viane in één klap is verdubbeld van 1 naar 2 ;-) En daarmee is wellicht ook het inwonertal verdubbeld.

- De voormalige weegbrug uit 1917 met weeghuisje is eigendom van de bewoners van het pand Viane nr. 1. De weegbrug is een herinnering aan de bietencampagnes van destijds. De boeren brachten de bieten, lange tijd nog met paard en wagen, de bieten werden gewogen en vervolgens per boot vervoerd naar hun eindbestemming, doorgaans naar de suikerfabriek in Dinteloord. Het huidige weegbrughuisje dateert uit 1957. De voorganger stond meer naar het water; die is met een storm in 1956, toen er ook een stuk dijk is weggeslagen, naar beneden gestort.

Een artikel over de lotgevallen van de weegbrug en het weeghuisje is verschenen in het tijdschrift van Vereniging Stad en Lande (van Schouwen-Duiveland), 53e jaargang, nr. 147, oktober 2016: Jan de Jonge, 'Het weeghuisje van Viane' (pag. 5-9).

Reactie toevoegen