Voorstonden

Plaats
Buurtschap
Brummen
Veluwe
Gelderland

Voorstonden

Terug naar boven

Status

- Voorstonden is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Brummen.

- De buurtschap Voorstonden valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Brummen (in tegenstelling tot buur-buurtschap Tonden, die wél een eigen postcode en postale plaatsnaam in het postcodeboek heeft).

- Buurtschap Voorstonden heeft witte plaatsnaamborden en ligt buiten de bebouwde kom.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1305 Vorstonden, 1323 in Vorstunde(n), 14e eeuw in Vorstoenden, 1405 Voerstonden.

Naamsverklaring
Ten noordwesten ligt Tonden en ten noorden Voorst, hetgeen aanleiding is de naam Voorstonden te scheiden in Voorst-Tonden. Zie verder bij Voorst en Tonden.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Voorstonden ligt N van Brummen, ZW van Zutphen, ZO van Tonden, rond met name de Voorstondenseweg, Voorsterweg, Windheuvelstraat, Stoeveweg, Buurtweg, Baankstraat en Vogelensank. Alles voor zover gelegen Z van de Voorstondensebeek (want N daarvan ligt de buurtschap Tonden) en N van de Oekensebeek (want Z daarvan ligt de buurtschap Oeken). In het O wordt de buurtschap doorsneden door de spoorlijn Zutphen-Arnhem en de provincialeweg N345 (Apeldoorn-Brummen). De buurtschap grenst in het W aan het dorp Hall, in het N aan de buurtschap Tonden, in het NO aan het Zutphense dorp De Hoven, in het O aan de IJssel en in het Z aan de buurtschap Oeken.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Voorstonden 48 huizen met 347 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 40 huizen met ca. 100 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Kapel en Huis
Reeds in de 10e eeuw was op de plaats waar nu Huize Voorstonden staat een kloosterkapel aanwezig. Al in de 15e eeuw is hier sprake van een omgrachte stenen bebouwing, maar pas vanaf ca. 1600 komt de havezathe als zodanig in de archieven voor. In 2010 heeft kunsthistorisch onderzoeker Joosje van Dam over de geschiedenis van de havezathe het boek Havezathe Voorstonden. Vijf eeuwen bewoners en wat zij ons nalieten gepubliceerd (144 pag., rijk geïllustreerd in kleur, genaaid gebonden). Zie ook hierna bij Bezienswaardigheden en bij Landschap etc.

Stopplaats
Van 1882 tot 1917 was hier de Stopplaats Voorstonden aan de spoorlijn Arnhem-Leeuwarden.

Kerkelijk leven
De kleine buurtschap heeft nooit een eigen kerk gekregen. De protestantse inwoners kerken in het dorp Hall. Om de kerkelijke verbondenheid van beide plaatsen te uiten, heet die gemeente Protestantse Gemeente te Hall en Voorstonden.

Markeboek
Markeboeken vormen een van de meest ondergewaardeerde informatiebronnen, met name omdat veel mensen niet in staat zijn het handschrift te ontcijferen en transcriberen een hele opgave is. Maar de boeken bieden wel heel veel informatie: niet alleen op genealogisch gebied, maar ook over de agrarische samenleving, naoberschap en rechtspraak. 3 cursisten van de Paleografiecursus 2010-2011 in het Regionaal Archief Zutphen (RAZ) hebben daarom, en om de opgedane kennis en vaardigheden toe te passen en te onderhouden, in 2012 een transcriptie gemaakt van het markeboek van de Marke Voorstonden (1597-1856).

- Boerderij Dijkzicht is in 2011 afgebrand. De schuur is blijven staan. Het volksverhaal doet de ronde dat boerenzoon Antoon Kremmer zich hier zou hebben opgehangen. Zie verder de link.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Voorsterweg 135: eenvoudig, goed bewaard gebleven Veluws boerderijtje met wolfdak, door riet en pannen gedekt (1e helft 19e eeuw).

- Verder is er uiteraard sprake van een reeks rijksmonumenten in verband met het landgoed. Het betreft Huize Voorstonden met toebehoren, tuin en park met toebehoren, en een aantal omliggende panden. Naast huis en koetshuis met direct bijbehorende zaken, betreft het de boerderij (voormalig tolhuis) op Voorsterweg 148, de dubbele boswachterswoning op nr. 142, en boerderij De Korenhoeve op Voorstondensestraat 2. Het betreft in totaal 25 van de 74 rijksmonumenten in de 'postale woonplaats' Brummen. Voor de details zie de lijst van rijksmonumenten in Brummen (plaats).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De Trage Tocht Voorstonden is een rondwandeling van 15 km door de buurtschap en haar landgoederen en door het dorp Hall. "Je wandelt in de IJsselvallei op de rand van bos en boerenland. De route start met een rondje door het parkbos van het landgoed. Het parkbos dateert van rond 1800, was flink verwaarloosd en is na een grondige opknapbeurt door Natuurmonumenten in 2012 weer opengesteld. De slingerende paden, vijvers met vloeiende vormen, boskamers en romantische bruggetjes uit het oorspronkelijke ontwerp zijn weer als vroeger. Via het zuidelijke bos van het landgoed komen we bij de Oekense Beek. Het is een belangrijke beek voor de waterbeheersing in de Zuidelijke IJsselvallei. Over een graspad langs de beek wandel je door het boerenland naar Hall. Daar is het goed rusten in picknicktuin Hendershutte. De route maakt een boog om Hall terug naar de fraaie dorpskerk. Over het Hallsepad, een oud kerkenpad, loop je naar landgoed Leusveld. Leusveld is vanouds een nat, venig gebied. Dat is nog goed te zien aan de vele rabatten in het bos: greppels die gegraven werden om het gebied te ontwateren. Langs de Oekense beek wandel je weer terug naar het startpunt."

- Sinds 1825 is met landgoed Voorstonden, na de grootscheepse verbouwing van het oorspronkelijk middeleeuwse gelijknamige Huis en na de aanleg van het bijbehorende park, een unieke buitenplaats ontstaan. De grachten zijn al gegraven in de 16e eeuw. Het Engelse park met landschappelijke vormen en grote vijvers is ontworpen door J.D.Zocher jr. De zuidtuin met buxus en rozen is geometrisch, naar een ontwerptekening van Leonard Springer, begin 20e eeuw, en recentelijk grotendeels gereconstrueerd. In de tuinen bloeien na een gevarieerde stinzenflora in de vroege lente vanaf half april vele soorten rhododendrons en azalea's.

Op het waterrijke landgoed, dat wordt doorsneden door de Voorstondense Beek, leven veel amfibieën waaronder de knoflookpad, kamsalamander en poelkikker. Er leven ook talloze insecten, die worden gegeten door 7 soorten vleermuizen. Deze wonen in de vele oude holle loofbomen van Voorstonden. In 2012 heeft de zeldzame grauwe klauwier hier gebroed en 3 jongen grootgebracht. Eén van de monumentale bomen op het landgoed is de - afhankelijk van het meetpunt - dikste of een na dikste sequoia of Mammoetboom in Nederland, uit 1865, met een dikte van ca. 7,30 meter.

Huize Voorstonden, op het gelijknamige landgoed, wordt particulier bewoond (dat geldt ook voor het Koetshuis). Huis, Koetshuis en tuinen zijn niet openbaar toegankelijk. Het naastgelegen Parkbos is opengesteld voor wandelaars. Beheerder Natuurmonumenten heeft van 2010 tot 2012 de landschappelijke kwaliteit op het landgoed verbeterd. Het parkbos is in oude glorie teruggebracht. Naast herstel van het parkbos, heeft Natuurmonumenten ook de kleinschaligheid en diversiteit van weleer teruggebracht door een netwerk van heggen en poelen op en rond het landgoed.

De vijver in het parkbos was in de loop van de tijd vervuild geraakt met zware afvalstoffen van de papiermolens die vroeger aan de beken lagen. Het vervuilde slib is uitgebaggerd, afgevoerd en verbrand. De aannemer heeft de vijver na het baggeren voorzien van een leemlaag, zodat het regen- en toevoerwater vanuit de Voorstondense Beek beter en langer kan worden vastgehouden. Voorheen stond de vijver tijdens de warme zomermaanden regelmatig droog. Vanuit cultuurhistorisch perspectief is het natuurlijk een prachtig gezicht wanneer het water permanent aanwezig is. Ook is het voor planten en dieren van belang dat de vijver weer schoon is en vol blijft staan. Verder is een oude vervallen duiker gerestaureerd.

Het oorspronkelijke ontwerp van het parkbos is zo veel mogelijk in ere hersteld. De drie belangrijkste maatregelen om dit ontwerp weer tot leven te roepen zijn het vellen van bomen die buiten de oorspronkelijke boskamers (plantvakken) staan, het aanplanten van bomen die op belangrijke lijnen stonden maar in de loop van de tijd verdwenen zijn, en het herstellen van de wegen en paden. Ook is er weer een brug geplaatst op de plek waar vroeger een brug lag. Verder is 2.000 meter haagstructuur aangeplant. In de loop der tijd waren namelijk veel hagen en heggen in de omgeving verdwenen. Verschillende grondeigenaren in de omgeving van het landgoed hebben aan het project meegedaan en hebben een inrichtingsplan voor hun erf gekregen. Door het aanleggen van hagen en heggen is de landschappelijke en cultuurhistorische relatie tussen landgoed en landschap versterkt. Bovendien hebben de hagen een ecologische meerwaarde.

Zie verder: - Nadere informatie over het landgoed op de site van beheerder Natuurmonumenten. - Impressie van het opgeknapte landgoed (filmpje van Natuurmonumenten). - Beschrijving van 7 monumentale bomen op het landgoed. - Voorstonden: overzicht en doorzicht. Historische analyse en waardering landschapsarchitectuur (2011). - Bosstructuurkartering m.b.t. het landgoed (2014). - Broedvogels van de landgoederen Leusveld, Voorstonden en Hiemberg in 2012 (Sovon). - Brochure Voorstonden. Lijnen in de tijd & lijnen in het landschap (2014) van eigenaar de fam. Hoogenberk, met foto's van verleden en heden, plattegronden en div. foto's van vervallen opstanden die zij aantroffen toen zij het landgoed in 1977 hadden gekocht.

- Voorstonden is een waterrijk gebied. Naast de Voorstondensebeek die in het N de grens vormt met Tonden, en de Oekense Beek die in het Z de grens vormt met Oeken, lopen door het gebied nog in het NW de Haarsloot en in het NO de Grindseleiding, de Suurbeek en de Wapsumsebeek.

- Inwoners van het buitengebied van de gemeente Brummen hebben eind 2016 in totaal bijna 6.000 struiken (zoals sleedoorn, meidoorn, hazelaar en Gelderse roos) en ruim 160 bomen (knotbomen, laanbomen en hoogstamfruitbomen) op hun erven geplant. De beplantingsprojecten zijn een gezamenlijke actie van de landschaps-werkgroepen uit dorp Empe en de omliggende buurtschappen, de gemeente Brummen, provincie Gelderland en Stichting Landschapsbeheer Gelderland (SLG). Bijzonder in de projecten 'Dorpen in het Groen' is de actieve inbreng van bewoners uit Empe - Tonden en Oeken - Voorstonden - Broek. Deelnemers zijn na een informatiebijeenkomst zelf aan de slag gegaan met het opstellen van een streekeigen beplantingsplan, en hebben daarnaast met hulp van SLG voor ieder erf een inrichtingsplan gemaakt dat aansluit bij het omliggende landschap. Door aanplant van streekeigen soorten wordt het erf weer aantrekkelijk voor allerlei diersoorten. Ook uit cultuurhistorisch oogpunt krijgt het erf meerwaarde wanneer er inheemse plantsoorten staan.

- In het gebied Voorstonden / Oekense Beek / Leusveld liggen diverse opgaven op waterbeheergebied. Denk aan natuurherstel door verdrogingsbestrijding, het klimaatbestendig inrichten van dit gebied en aan natte ecologische verbindingszones. Het waterschap heeft daarom in onderlinge samenhang gekeken welke maatregelen nodig zijn en gaat dat vervolgens projectmatig uitvoeren. Het project is hoofdzakelijk gericht op verbetering van de wateromstandigheden voor de natuurfuncties in dit gebied en op inrichting van de ecologische verbindingszone naast de Oekense Beek. Naast natuur houdt het waterschap bij de belangenafweging nadrukkelijk ook rekening met de andere bestaande waarden (bijvoorbeeld cultuurhistorie en landschap) en belangen (bijvoorbeeld landbouw, wonen, recreatie en gebruik).

"Het schetsontwerp WaardeVOL Brummen is klaar. WaardeVOL Brummen staat voor: samenwerken aan een waardevol gebied Voorstonden, Oekense Beek en Leusveld. Het gaat om een afwisselend gebied met coulisselandschappen, landgoederen en drie beken. Vanwege de hoge natuurwaarden maakt het gebied deel uit van het Europese Natura 2000-netwerk: een bijzonder en waardevol leefgebied voor mensen, dieren en planten. In het gebiedsproces werken de organisaties samen met inwoners en bedrijven om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen, de leefomgeving te verbeteren en de natuur te versterken. Het schetsontwerp is samen met inwoners en agrariërs tot stand gebracht. Nu breekt een nieuwe fase aan: samen oplossingen bedenken om het gebied klaar te maken voor de toekomst.

Om de nieuwe stap te bekrachtigen ondertekenden de bestuurders van provincie Gelderland, gemeente Brummen, Natuurmonumenten en Waterschap Vallei en Veluwe op 16 februari 2021 een samenwerkingsovereenkomst. Heemraad Frans ter Maten van Waterschap Vallei en Veluwe: “Gebiedsgericht samenwerken aan oplossingen met alle belanghebbenden in het gebied Voorstonden, Oekense Beek en Leusveld is een mooi voorbeeld voor hoe projecten nu en in de toekomst moeten worden vormgegeven. Grensontkennend samenwerken waarbij de kwaliteit van de leefomgeving - gebruik, toekomst en belevingswaarden - centraal staat”. Wethouder Pouwel Inberg vult aan: “Een mooi voorbeeld van participatie en een groot compliment aan de inwoners en agrariërs, die ook in deze bizarre tijden hun bijdrage leveren.”

Het schetsontwerp is onderdeel van de samenwerkingsovereenkomst, waarin de rollen en verantwoordelijkheden van de organisaties zijn vastgelegd. Ook de financiën zijn hierin opgenomen. Er is 17 miljoen euro gereserveerd voor de maatregelen om het gebied toekomstbestendig in te richten. Voor 1 januari 2026 moeten deze maatregelen uitgevoerd zijn. De organisaties bepalen in het voorjaar van 2021 samen met de inwoners en agrariërs in vijf deelgebieden de aanpak en werkwijze om inrichtingsvoorstellen te maken." (bron: Waterschap Vallei en Veluwe, februari 2021)

Terug naar boven

Beeld

- Iona Hoogenberk* in gesprek met presentator Gerard Boerkamp op radio Voorst Totaal, op 18-1-2015, n.a.v. de oprichting van een nieuwe vrijwilligerswerkgroep voor het landgoed. Voorzien van foto's van tuin, park en vrijwilligers die inmiddels meedoen.
* 2e generatie van deze familie op Havezathe Voorstonden.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Voorstonden (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisatie: - Wijkraad Oeken - Voorstonden - Broek behartigt de belangen van al deze 3 onder het dorp Brummen vallende buur-buurtschappen.

- Openbaar vervoer: - Buurtbusvereniging HTOV start in 1985, als alternatief na het wegvallen van de lijnbus door het buitengebied. De eerste buslijn, 504, rijdt dan ook vanuit Eerbeek door het prachtige buitengebied van de gemeente Brummen; door Hall, Tonden, Oeken en Voorstonden. Daar is ook de naam HTOV van afgeleid. Tegenwoordig verzorgen zij met ca. 60 vrijwilligers een tweetal buurtbusprojecten: lijn 503 Eerbeek-Brummen en lijn 504 Eerbeek-Zutphen. Op beide lijnen samen worden jaarlijks meer dan 30.000 passagiers vervoerd.

Reactie toevoegen