Wânswert

Plaats
Dorp
Noardeast-Fryslân
Fryslân

wanswert_plaatsnaambord_1_kopie.jpg

Wânswert is een dorp in de gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 2018 gemeente Ferwerderadiel. (© Jan Dijkstra, Houten)

Wânswert is een dorp in de gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 2018 gemeente Ferwerderadiel. (© Jan Dijkstra, Houten)

wanswert_en_wanswerd_aan_de_streek_kaart_ca._1981.jpg

Op deze kaart van vlak voor de herindeling van 1984 is de voorheen buurtschap, inmiddels het dorp Wanswerd aan de Streek nog als zodanig te zien. In 1984 is het dorp toegevoegd aan het dorp Burdaard. (© Jan Dijkstra, Houten)

Op deze kaart van vlak voor de herindeling van 1984 is de voorheen buurtschap, inmiddels het dorp Wanswerd aan de Streek nog als zodanig te zien. In 1984 is het dorp toegevoegd aan het dorp Burdaard. (© Jan Dijkstra, Houten)

wanswert_petruskerk_en_molen_victor.jpg

Wânswert, de twee rijksmonumentale gebouwen van het dorp staan vlakbij elkaar: de Petruskerk en Molen Victor. (© Jan Dijkstra, Houten)

Wânswert, de twee rijksmonumentale gebouwen van het dorp staan vlakbij elkaar: de Petruskerk en Molen Victor. (© Jan Dijkstra, Houten)

wanswert_petruskerk.jpg

Wânswert, het oudste pand in het dorp is de 16e-eeuwse Petruskerk, met opvallend brede zadeldaktoren. (© Jan Dijkstra, Houten)

Wânswert, het oudste pand in het dorp is de 16e-eeuwse Petruskerk, met opvallend brede zadeldaktoren. (© Jan Dijkstra, Houten)

wanswert_molen_victor.jpg

Wânswert, Molen Victor is een van de twee rijksmonumentale gebouwen in het dorp (© Jan Dijkstra, Houten)

Wânswert, Molen Victor is een van de twee rijksmonumentale gebouwen in het dorp (© Jan Dijkstra, Houten)

wanswert_molen_victor_detail.jpg

Wânswert, bij Molen Victor kun je op een informatiepaneeltje lezen over de bijzonderheden van deze molen (© Jan Dijkstra, Houten)

Wânswert, bij Molen Victor kun je op een informatiepaneeltje lezen over de bijzonderheden van deze molen (© Jan Dijkstra, Houten)

wanswert_kunstwerk_wanswerter_acht_bij_de_molen.jpg

Wânswert, kunstwerk en zitbankje Wânswerter Acht is bewust zo ontworpen dat je uitgenodigd wordt om van alle kanten van het uitzicht op en rond het dorp te genieten. (© Jan Dijkstra, Houten)

Wânswert, kunstwerk en zitbankje Wânswerter Acht is bewust zo ontworpen dat je uitgenodigd wordt om van alle kanten van het uitzicht op en rond het dorp te genieten. (© Jan Dijkstra, Houten)

wanswert_boerderij.jpg

Een van de monumentale boerderijen in Wânswert (© Jan Dijkstra, Houten)

Een van de monumentale boerderijen in Wânswert (© Jan Dijkstra, Houten)

wanswert_dorpscentrum.jpg

Wânswert, dorpscentrum met o.a. de Petruskerk (© Jan Dijkstra, Houten)

Wânswert, dorpscentrum met o.a. de Petruskerk (© Jan Dijkstra, Houten)

wanswert_mooie_pandjes_aan_smal_straatje.jpg

Wânswert is een van de vele kleine dorpjes in Fryslân met monumentale pandjes in smalle straatjes. (© Jan Dijkstra, Houten)

Wânswert is een van de vele kleine dorpjes in Fryslân met monumentale pandjes in smalle straatjes. (© Jan Dijkstra, Houten)

Wânswert

Terug naar boven

Status

- Wânswert is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 2018 gemeente Ferwerderadiel.

- Onder het dorp Wânswert valt ook een klein deel van de buurtschap Bartlehiem en het grootste deel van de buurtschap Tergrêft.

Terug naar boven

Naam

In het Nederlands
Wanswerd. Overigens is de plaatsnaam sinds 1999 formeel Friestalig. De Nederlandse spelling staat ook niet meer op de plaatsnaamborden (erbij).

In de volksmond
Lyts Brussel.

Oudere vermeldingen
13e eeuw Wandelswert, 1335 Wandelsweert, 1470 Wanswert, 1489 Wanswird, 1502-1508 Wansward, 1502-1508 Waenswirt, 1504 Wanswart, 1665 Wanswerdt.

Naamsverklaring
Betekent wert, wird, werd 'terp, bewoonde hoogte' van de persoon Wandilo.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Wânswert ligt NO van Stiens, O van Hallum, ZO van Marrum en Ferwert, en NW van Burdaard.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat het dorp Wânswert 55 huizen met 343 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 80 huizen met ca. 200 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Doeke Wijgers Hellema
Doeke Wijgers Hellema (1766-1856) is geboren in Wânswert, als oudste zoon van de schoolmeester en organist. Als Doeke 12 jaar is overlijdt zijn vader aan longvliesontsteking. Moeder is radeloos en zwanger. Alle hoop is op hem gericht en binnen 4 jaar wordt hij klaargestoomd om de rol van zijn vader over te nemen. In de tussentijd betaalt moeder uit eigen zak een vervanger. Doeke bespeelt het orgel vanaf zijn 13e en op zijn 16e wordt hij onderwijzer in het dorp. De jaren die volgen noemt hij de Gouden Eeuw van zijn leven. Tien jaar later wordt hij in Wirdum aangesteld tot onderwijzer, organist en koster. Zijn jongere broer Lykle neemt zijn werk in het dorp over. Via de link is de autobiografie van de 90 jaar geworden Doeke Wijgers Hellema ook online te lezen.

'Aan de Streek'
Oorspronkelijk was er ook nog sprake van een buurtschap Wanswerd aan de Streek, ZO van het dorp gelegen aan de Dokkumer Ee. Door die strategische ligging groeide het in de loop van de 20e eeuw al snel uit tot een dorp, dat beduidend groter werd dan het moederdorp Wânswert. In de praktijk vormde het een tweelingdorp met het aan de overzijde van de Dokkumer Ee gelegen dorp Burdaard. Omdat ze in de praktijk al als één dorp werden beschouwd, en Burdaard een uithoek van de gemeente Dantumadeel was, is Burdaard bij de gemeentelijke herindelingen in Fryslân van 1984 als grenscorrectie overgegaan naar de gemeente Ferwerderadeel, en is Wanswerd aan de Streek aan het dorp toegevoegd en daar een integraal onderdeel van geworden. De totale grenscorrectie van de gemeente Dantumadel naar de gemeente Ferwerderadeel betrof 667 ha met 202 huizen en 590 inwoners, waar ook het dorpje Jannum (met ca. 25 huizen en destijds ca. 75 inwoners) onderdeel van uitmaakte, dat als uithoek van Dantumadeel ook naar Ferwerderadeel is gegaan. De delen aan beide zijden van de Dokkumer Ee, de oorspronkelijke dorpen Burdaard en Wanswerd aan de Streek dus, zijn nog te herkennen aan een eigen postcode (9111-9112).

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Wânswert heeft 4 rijksmonumenten, zijnde de Petruskerk, Molen Victor, en twee archeologische monumenten, zijnde de kerkterp en de terp aan de weg Wirdsterterp.

- De Petruskerk in Wânswert (Tsjerkepaed 6) is een eenbeukige kerk - met een zadeldaktoren - uit de 16e eeuw, oorspronkelijk gewijd aan de apostel Petrus. De kerk is gelegen op een hoge terp, die enkele eeuwen voor onze jaartelling is ontstaan. De terp is aan het eind van de 19e eeuw vooral aan de zuidzijde voor een belangrijk deel afgegraven. Een keermuur behoudt het kerkhof en de kerk voor verzakking. Het kerkhof is aan de zijde van het dorp afgescheiden door een ijzeren hek. De kerk bestaat uit een schip met een versmald en vijfzijdig gesloten koor. In de 18e eeuw kreeg de kerk een nieuwe kap met tongewelf. Aan de westzijde bevindt zich een zware toren met zadeldakbekroning. Opvallend is dat de kerk en toren nagenoeg even breed zijn. Het mechanisch sleepladenorgel is in 1877 gebouwd door Willem Hardorff, als opvolger van een orgel uit 1674. De firma Nijsse heeft het instrument in 2013/2014 gerestaureerd. Deze firma heeft het orgel ook uitgebreid met een vrij pedaal. De kerk valt onder de Protestantse Gemeente Wânswert/Jislum. Volgens hun site waren er in 2018 nog wekelijks kerkdiensten, en zijn er per 2019 geen kerkdiensten meer. De reden daarvan, waar men nu kerkt, en of de kerk een herbestemming krijgt, is op hun site helaas niet te vinden.

- Molen Victor in Wânswert (gelegen aan het Tsjerkepaed) is in 1867 gebouwd voor de bemaling van de polder Ald Piip, als vervanging van zes kleinere poldermolens en drie tjaskers. Sinds 1975 is de molen eigendom van Stichting De Fryske Mole, die hem in 1977 heeft laten restaureren. De molen bemaalt de Wanswerderpolder en is tevens in gebruik als lesmolen voor het Gild Fryske Mounders. De molen is bovendien in 2006 door Wetterskip Fryslân aangewezen als reservegemaal in geval van wateroverlast. In 2012 is de molen wederom gerestaureerd.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Op 1 januari 2018 is een oude traditie in Wânswert in ere hersteld: het ter gelegenheid van het nieuwe jaar luiden van de klokken van de Petruskerk.

- Toneelvereniging De Trochsetters is een oude en kleine vereniging, die elk jaar weer een leuke nieuwe voorstelling op de planken brengt. De voorstellingen zijn altijd in de Friese taal en hebben altijd een komisch tintje. Al vele jaren is het traditie dat tijdens de voorstelling er een loterij wordt gehouden. Nieuwe leden zijn van harte welkom. Heb je interesse? Neem dan contact op met Geert Tolsma.

- Muziekvereniging Concordia organiseert jaarlijks op een zaterdag begin februari een Bazar, met rad van avontuur, verkoop bij opbod en natuurlijk een hele gezellige avond. De opbrengst komt ten goede aan de vereniging, t.b.v. uniformen en instrumenten.

- Doarpsfeest (gedurende 4 dagen in augustus) met allerlei sport- en spelactiviteiten, waaronder Toulûken (Touwtrekken), met 's avonds feest met live bands.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Wânswert.

- Nieuws: - De Facebookpagina van Wânswert is een digitale 'buorren' waar (oud)Wânswerters foto's van en herinneringen aan het dorp en ook actuele zaken kunnen delen.

- Belangenorganisatie: - Dorpsbelang Wânswert behartigt al decennialang de belangen van de inwoners van het dorp. Bijna elke familie in het dorp en omstreken is lid van de vereniging. Het doel van de vereniging is het verbeteren van het leefklimaat in het dorp. Elk jaar organiseert Dorpsbelang ook enkele activiteiten voor de inwoners.

- Dorpshuis: - In het centrum van het dorp staat het voormalige schoolgebouw uit 1896. De christelijke school is in 1983 bij de invoering van de Wet op het Basisonderwijs opgeheven. Sindsdien is hier Dorpshuis Eldorado gehuisvest. Het dorpshuis is in 2004 gerenoveerd en is te huur voor verenigingen en particulieren. In de zaal kunnen ruim honderd personen. Er is een toneel, een bar en een keuken. Veel verenigingen hebben hier op vaste avonden hun thuisbasis. Door de verschillende activiteiten die in Eldorado georganiseerd worden neemt het dorpshuis al jaren een niet meer weg te denken functie voor de gemeenschap van Wânswert in.

- Muziek: - "Muziekvereniging Concordia is opgericht in 1924 en is tegenwoordig een brassband, met ca. 25 leden. Onder leiding van dirigent Gouke Gerben Wielenga wordt iedere week op maandagavond gerepeteerd in dorpshuis Eldorado. De brassband begeleidt jaarlijks meerdere kerkdiensten in zowel Burdaard als Wânswert. We begeleiden ook ieder jaar de tentdienst die de feestweek in Burdaard afsluit. Daarnaast organiseren we ieder jaar een koffieconcert en een donateursconcert. En ieder jaar komen we voor Moederdag bij u aan de deur met de ‘blomme-aksje’. Dit is altijd weer een groot succes.

Je kunt onze leden/leerlingen ieder jaar zien en horen tijdens het solistenconcours van Muziekfederatie Ferwerderadiel (laatste zaterdag in maart). ‘s Avonds is Concordia aanwezig voor het federatiefestival van Muziekfederatie Ferwerderadiel. We doen ook eens in de twee jaar mee aan het Bondsconcours. In 2009 heeft Concordia voor de eerste keer in haar bestaan meegedaan aan de Nederlandse Brassband Kampioenschappen (NBK) in Groningen. Dit is ons goed bevallen en het is de bedoeling dat we hier een keer in de twee jaar naartoe gaan."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Wânswert.

Terug naar boven

Trivia

- De in Wânswert geboren Wijtske van Dijk-Meindersma (1902-2010) was van 16 oktober 2009 tot haar overlijden de (voor zover bekend) oudste levende inwoner van Nederland. Ze heeft die titel 1 jaar en 25 dagen gedragen en is 108 jaar en 272 dagen oud geworden.

Reactie toevoegen