Waterland

Gemeente en streek
Waterland
Waterland
Noord-Holland

waterland_kaart_werkgebied_waterlands_archief.jpg

Kaart van het werkgebied van het Waterlands Archief. Ook het Waterlandse deel van Amsterdam-Noord hoort nog bij de streek Waterland, wat hier net niet op staat (= Z van Broek in Waterland). Op de kaart hieronder zie je dát deel. © www.waterlandsarchief.nl

Kaart van het werkgebied van het Waterlands Archief. Ook het Waterlandse deel van Amsterdam-Noord hoort nog bij de streek Waterland, wat hier net niet op staat (= Z van Broek in Waterland). Op de kaart hieronder zie je dát deel. © www.waterlandsarchief.nl

amsterdam-noord_stedelijk_en_landelijk_noord_kopie.jpg

Het gekleurde deel op deze kaart, plus linksonder ervan Schellingwoude, is wat in Amsterdam bekend staat als 'Landelijk Noord', oftewel het landelijke, Waterlandse deel van de gemeente Amsterdam. (© Ruud Slagboom/www.geschiedenis-van-amsterdam-noord.nl)

Het gekleurde deel op deze kaart, plus linksonder ervan Schellingwoude, is wat in Amsterdam bekend staat als 'Landelijk Noord', oftewel het landelijke, Waterlandse deel van de gemeente Amsterdam. (© Ruud Slagboom/www.geschiedenis-van-amsterdam-noord.nl)

zaanstreek-waterland_kaart_kopie.jpg

De provincie Noord-Holland heeft de provincie ingedeeld in een aantal regio's. Een daarvan is Zaanstreek-Waterland, die de gemeenten Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Oostzaan, Purmerend, Waterland, Wormerland en Zaanstad omvat. (© www.noord-holland.nl)

De provincie Noord-Holland heeft de provincie ingedeeld in een aantal regio's. Een daarvan is Zaanstreek-Waterland, die de gemeenten Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Oostzaan, Purmerend, Waterland, Wormerland en Zaanstad omvat. (© www.noord-holland.nl)

Waterland

Terug naar boven

Status

- Waterland is een streek en gemeente in de provincie Noord-Holland.

- De streek omvat de huidige gemeenten Waterland, Edam-Volendam, Landsmeer, Wormerland, Beemster en Purmerend, en het landelijke Waterlandse deel van de gemeente Amsterdam (oftewel zoals het lokaal heet: 'Landelijk Noord' = de dorpen Durgerdam, Holysloot, Ransdorp, Schellingwoude en Zunderdorp).

- De gemeente Waterland is in 1991 ontstaan uit samenvoeging van de gemeenten Broek in Waterland, Katwoude, Marken, Monnickendam en delen van de gemeenten Ilpendam en Landsmeer.

- De gemeente omvat de stad Monnickendam, de dorpen Broek in Waterland, Ilpendam, Katwoude, Marken, Uitdam, Watergang en Zuiderwoude, en de buurtschappen Achterdichting, Grotewerf, Het Schouw (grotendeels), Moeniswerf, Overleek, Purmer (deels), Rozewerf, Wittewerf en Zedde. In totaal zijn dit 1 stad, 7 dorpen en 9 buurtschappen.

- Wapen van de gemeente Waterland.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente.

- Verder heeft de Provincie Noord-Holland de provincie uit bestuurlijk oogpunt ingedeeld in een aantal regio's. Eén daarvan is Zaanstreek-Waterland, die de gemeenten Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Oostzaan, Purmerend, Waterland, Wormerland en Zaanstad omvat (zie de kaart elders op deze pagina). De kleine gemeenten in de regio oriënteren zich al een aantal jaren op samenwerking dan wel herindeling met omliggende gemeenten. Besloten is dat de gemeenten Beemster en Purmerend in 2022 gaan fuseren. De gemeenten Oostzaan en Wormerland werken al een aantal jaren samen en wensen vooralsnog zelfstandig te blijven. Voor nadere informatie zie de pagina Regionale bestuurskracht Zaanstreek-Waterland op de site van de provincie.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1275 Terre Aquoze, 1280-1287 van den lande van waterlant, 1296 Aquosa Terra, 1304 Waterland.

Naamsverklaring
Streek tussen het IJ, de Zaanstreek en de Zeevang. Het Middelnederlandse waterlant betekent 'drassig, waterig, waterrijk land', identiek met de op meerdere plaatsen voorkomende veldnaam voor land dat te kampen heeft met veelvuldige of langdurige wateroverlast, als gevolg van een slechte afwatering, of bij een niet meteen herstelde dijkdoorbraak.(1)

Terug naar boven

Ligging

- De streek Waterland ligt tussen de steden Amsterdam in het Z en Hoorn in het N, en grenst in het O aan het Markermeer en in het W aan de Schermer en de Zaanstreek.

- De gemeente Waterland ligt in het O van de provincie Noord-Holland en aan (en deels in) het Markermeer en ligt verder NO van de stad Amsterdam, O van het dorp Landsmeer en de stad Zaandam, Z en ZO van de stad Purmerend, Z van het dorp Volendam en de stad Edam en NW van de stad Almere.

Terug naar boven

Statistische gegevens

De gemeente Waterland omvat ca. 7.000 huizen met ruim 17.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van de kernen van de regio dan wel gemeente Waterland, kun je terecht bij de volgende instanties:

- Het Waterlands Archief is opgericht in 1979 als Streekarchief Waterland, toen de gemeenten in de regio overeenkwamen om hun historische archieven, en de wettelijke taken ten aanzien van het beheer daarvan, over te dragen aan de gezamenlijke archiefdienst. Het archief is een zogeheten gemeenschappelijke regeling van de gemeenten in de regio. Bij de verhuizing naar de nieuwe archiefbewaarplaats in 2003 is de naam gewijzigd in Waterlands Archief. Sinds 2018 is het Waterlands Archief een zelfstandige gemeenschappelijke regeling van de zes aangesloten gemeenten: Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Purmerend, Waterland en Wormerland.

Het Waterlands Archief is het betrouwbare geheugen van de regio Waterland, met ruim vier kilometer archieven, een uitgebreide bibliotheek, een rijke verzameling historische kaarten, prenten, foto’s, kranten, tijdschriften en documentatie van en over de regio. Je vindt er de archieven van de gemeenten Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Purmerend, Waterland en Wormerland en hun voorgangers. Ook de archieven van de waterschappen uit de regio, van notarissen en particuliere instellingen, zoals kerken, bedrijven en verenigingen, en van families en personen kun je bij hen vinden. Ze bewaren de archieven en collecties en maken deze toegankelijk, zodat ze door iedereen zijn in te zien. Bovendien maken zij steeds meer documenten raadpleegbaar via hun website. Dat betekent dat je een deel van je historisch onderzoek thuis kunt doen. Documenten die niet gedigitaliseerd zijn, kun je (kosteloos) inzien in de studiezaal van het archief.

- In het kader van de dijkversterking Hoorn-Amsterdam zijn in 2014 de rapporten 'Een spiegel van water, dijk en land. Archeologisch bureauonderzoek ten behoeve van de Milieueffectrapportage (M.E.R.) van de dijkversterking Hoorn-Amsterdam' (364 pag.) en 'Dijkversterking Hoorn-Edam. Archeologisch Bureauonderzoek land- en waterbodem' (82 pag.) verschenen. De rapporten bevatten o.a. uitvoerige beschrijvingen in tekst en beeld van verleden en heden van de bebouwing aan de dijk in alle kernen langs het Markermeer in West-Friesland en Waterland.

- Waterlandsmuseum De Speeltoren in Monnickendam is in 2012 van start gegaan. Het museum geeft een gevarieerd beeld van de cultuur en natuur van de gemeente Waterland en haar kernen. Het museum maakt de bezoeker bewust van de unieke geschiedenis van het Waterlandse landschap maar ook van de kwetsbaarheid ervan. Je krijgt een levendig beeld van de tijden van weleer zoals scheepsbouw, visserij en visverwerking en de unieke tegelcollectie vertelt het verhaal over de mensen, handel en geloof.

De Speeltoren is na 5 eeuwen voor een deel weer toegankelijk voor het publiek. Via de Carillonzaal staat de bezoeker in de Speeltoren oog in oog met de enorme speeltrommel, een machtig mechaniek dat draait, ratelt en een veelheid aan kabels in beweging brengt. Ook kan men met bestuurbare camera’s de niet toegankelijke delen van de toren bekijken om te ontdekken hoe de bazuin van de faam werkt en hoe de riddertjes ronddraaien. Tenslotte kunnen de kinderen zich uitleven in de Juniorzolder. Spelen in het Ontdekhuis ‘In het Bonte Kalfje’, verboden voor volwassenen. Kinderen kunnen zelf in de put als een echte archeoloog opgravingen doen. En een memoryspel spelen maar dan wel helemaal anders...

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Regiovisie Waterland tot 2040.

- De Ministeries van VROM en LNV en de provincie Noord-Holland hebben in 2009 een akkoord gesloten over de verbetering van de groene en (dag-)recreatieve kwaliteiten van het landelijke gebied tussen Amsterdam en Purmerend, een zogeheten Rijksbufferzone. Bestuurders, bewoners, ontwerpers en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties ontwikkelen in een 'ontwerpateliers' plannen om de groene en recreatieve kwaliteiten van het landelijke gebied verder te verbeteren. Concreet is o.a. overeengekomen een pilot Waterlands Wonen te starten. Milieufederatie Noord-Holland gaat een toekomstbeeld van de Rijksbufferzone schetsen, inclusief de marsroute ernaartoe.

Onderdeel van de afspraken is dat de provincie een planologisch regime vaststelt dat de bufferzone van verdere verstedelijking vrijwaart. Dat is conform het huidige Rijksbeleid. Hierbij geldt dat nieuwe bebouwing (ook financieel) bijdraagt aan de recreatieve functie van het gebied en past bij de identiteit van de omgeving. De woningbouwplannen van de regio mikken op de bouw van 1.700 woningen binnen de bufferzone. Het akkoord maakt de realisering van 35 terpwoningen op Marken mogelijk, evenals de bouw van nog eens in totaal 100 woningen op een aantal kleinschalige locaties in het gebied. De bouw van 740 woningen op de lokatie Lange Weeren (aansluitend op de kernen Edam en Volendam) levert 10 miljoen euro op voor verbetering van de groene en recreatieve kwaliteiten van het gebied. Per saldo zal de groene en recreatieve waarde van de Rijksbufferzone Amsterdam-Purmerend daarom substantieel toenemen. (bron: Ministerie van VROM, 7-1-2009)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Het boek 'De monumenten van geschiedenis en kunst. Waterland en omstreken' (298 pag., J.F. van Agt, 1953) is via de link ook online te lezen. Het boek beschrijft in tekst en beeld de monumentale panden e.a. objecten in de genoemde regio plus de regio Zaanstreek.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Nieuws m.b.t. 'dingen te doen' in de kernen van de gemeente Waterland van de VVV.

- Stichting Locatietheater De Plomp speelt 1 of 2 keer per jaar een theaterstuk 'op locatie' in Waterland, o.a. in kerken en in Het Hart van Katwoude.

- Gedurende 2 weekenden in juni is er het evenement Waterland-Kerkenland (in 2019 voor de 24e keer). De fietsroutes voeren je door het prachtige Waterlandse landschap, naar kerkjes waar je op muzikale intermezzo’s wordt getrakteerd. Er is een gevarieerd aanbod: van klassiek tot zigeunermuziek en van chansons tot brass-music. In totaal zijn er ca. 60 optredens van ca. 15 ensembles, orkesten, koren en bands. Vooral de combinatie van een mooie omgeving, de 8 kerkjes en de uiteenlopende muziek staan garant voor een mooie zomermiddag. Er is een Zuidroute langs de kerken van Zunderdorp, Durgerdam, Ransdorp en Holysloot (gezamenlijk ook bekend staand als het gebied 'Landelijk Noord' in de gemeente Amsterdam) en een Noordroute we langs de kerkjes van Zuiderwoude, Uitdam, Broek in Waterland en de RK Kerk van Monnickendam. Beide routes zijn ca. 18 km. De afstand tussen de kerken - tussen de 3 en 5 km - maakt het heel goed mogelijk om van kerk tot kerk te fietsen.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Waterland wordt wel de ‘achtertuin van Amsterdam’ genoemd, maar daarmee doe je de streek eigenlijk tekort. Dit is een groene, waterrijke wereld meteen ten noorden van het IJ. Met lage weilanden, plassen en lange sloten, slingerende dijkjes, bruggetjes, koeien, riet, boerderijen en oude dorpjes. In de wind, onder zware wolkenluchten en met heel veel vogels. Waar je zomers vaart en ’s winters schaatst. Dit is Holland zoals de hele wereld het kent.

Waterland laat zich het beste vanuit een kano ontdekken. Peddelend door een doolhof van slootjes en hoog riet zie je koeien aan de waterkant. Een jong fuutje lift op de rug van zijn moeder mee over het water. Boven je buitelen kieviten en tureluurs door de lucht. Al varend ontdek je hier Holland op z’n best. Wat er zo bijzonder is aan natuur en landschap in deze regio, kun je lezen en zien op de site van Staatsbosbeheer.

- IVN Waterland is onderdeel van de landelijke organisatie IVN, het Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid. Het IVN brengt op een enthousiaste, deskundige en bij doelgroepen passende wijze de mens dichterbij de natuur in al haar aspecten. Hierbij maken zij mensen bewuster van het effect van het handelen op natuur, milieu en landschap nu en in de toekomst. Het werkgebied wordt grofweg begrensd door Amsterdam-Noord / Zunderdorp, Marken, Oosthuizen, Graft-De Rijp, de Eilandspolder en het Noordhollands Kanaal via Purmerend terug naar Amsterdam-Noord. Het Twiske en het Ilperveld behoren niet tot het werkgebied.

Jaarlijks wordt er een activiteitenprogramma samengesteld, dat in de regio wordt verspreid en ook op de site is te vinden. De activiteiten omvatten excursies (al dan niet vooraf gegaan door een theorie-avond), lezingen, workshops en korte en lange cursussen. Ze voeren ook veldonderzoek uit in de vorm van langjarige inventarisaties van vogels, planten en insecten en kleine zoogdieren zoals muizen. Ook verzorgen ze op aanvraag activiteiten voor derden. Denk hierbij aan excursies voor schoolklassen, of een lezing voor een specifieke doelgroep.

- IVN Waterland voert sinds 1989 het beheer over de 2 ha grote Heemtuin De Dwarsgouw in Purmerend. De heemtuin is in 1965 aangelegd ter compensatie van het groen dat verdween bij de aanleg van de wijk Wheermolen. Heemtuin De Dwarsgouw geeft een beeld van de in Waterland voorkomende landschappen. Wat er allemaal in deze streek groeit, bloeit en leeft, kun je in deze heemtuin op kleine schaal zien. Er zijn verschillende biotopen: weiland, bos, moeras, plas-drasoevers, verlandingszones, waterpartijen, kronkelende slootjes en amfibieënpoelen. De variatie in deze biotopen en de afwisseling in hoge en lage vegetatie zijn van groot belang voor het leven van planten en bomen, paddenstoelen, amfibieën, (trek)vogels, insecten, kleine zoogdieren etc.

De specifieke flora en fauna in de heemtuin vraagt daarom om een zorgvuldig beheer. Als alles op zijn beloop zou worden gelaten, groeit alles dicht en hebben kwetsbare soorten geen kans meer en verdwijnt de diversiteit aan soorten. Het beheer voor weiland en plas-drasbermen is verschralen: maaien en het maaisel afvoeren zodat deze bloemrijker worden. De algemene doelstelling voor de heemtuin is dan ook de kenmerkende Waterlandse natuur in stand te houden en de biodiversiteit te vergroten en te verbeteren waar dat mogelijk is.

De heemtuin is altijd open voor publiek, dat kan genieten van een stil stukje natuur. De heemtuin heeft een belangrijke educatieve functie: er worden diverse educatieve activiteiten georganiseerd zoals publieksrondleidingen en ook onderwijs- en jeugdactiviteiten. De activiteiten hebben tot doel de mensen te laten genieten van de natuur in de eigen omgeving, meer te betrekken bij de natuur en meer betrokken en bewust te maken van de unieke Waterlandse natuur. De werkgroep Heemtuin is elke derde zaterdag van de maand van 8.45 uur tot 12.15 uur aan het werk. Ze bestaat uit mannen en vrouwen van verschillende leeftijden; ook kinderen zijn welkom en kunnen meehelpen.

- "Boeren in het voor weidevogels belangrijke Waterland-Oost kunnen volledig schadeloos worden gesteld bij verkoop of omvorming van hun percelen. De provincie helpt daarmee natuur en boeren om het Natuurnetwerk Nederland te realiseren. Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) beschermt natuur die waardevol is voor mens, plant en dier. De grenzen ervan zijn al in 1990 getekend. 994 hectare in dit gebied is inmiddels al ingericht en beheerd als natuur. Voor 2027 komt daar nog 250 hectare bij. Dit gebeurt met een aanpak waarbij natuur, waterkwaliteit, en gezonde agrarische bedrijven elkaar versterken. Grondeigenaren kunnen het Natuurnetwerk op verschillende manieren realiseren, van natuur aanleggen en beheren met subsidie tot uitruil van gronden elders. De nu ingezette volledige schadeloosstelling maakt dat ook financieel interessant.

Strikte voorwaarden. Grondeigenaren in Waterland-Oost kunnen dus in aanmerking komen voor volledige schadeloosstelling. Daar gelden wel strikte voorwaarden voor. Uit een ecologische beoordeling moet blijken dat de aankoop noodzakelijk is voor het behalen van de geldende ecologische doelstellingen. In dat geval wordt met individuele grondeigenaren gezocht naar een passende oplossing op basis van volledige schadeloosstelling. Zorgvuldig traject. Een ultieme consequentie van deze vorm van schadeloosstelling is de kans op onteigening. Dit is ingegeven vanuit de Europese regelgeving rond staatssteun. Als er na de ecologische noodzaak en een zorgvuldig meerjarig traject met de desbetreffende grondeigenaar geen zicht komt op de beschikbaarheid van specifieke gronden, zal de provincie overwegen onteigening in te zetten." (bron: Provincie Noord-Holland, april 2021)

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Waterland (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Waterland.

- Bestuurlijk regio: - Het Intergemeentelijk Samenwerkingsorgaan Waterland (ISW) is een samenwerkingsverband van de 6 Waterlandse gemeenten Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Purmerend, Waterland en Wormerland. Het ISW heeft zoals dat in de Gemeenschappelijke Regeling staat verwoord tot doel "een harmonische ontwikkeling van de daaraan deelnemende gemeenten te bevorderen als bijdrage aan het welzijn van de Waterlandse bevolking". Vertaald naar de praktijk betekent dit dat het ISW zich vooral richt op de beleidsmatige (politiek-bestuurlijke) samenwerking tussen de Waterlandse gemeenten. Dit houdt o.a. in dat het ISW: beleidsvoorbereiding, verslaglegging en uitvoering verzorgt van de portefeuillehoudersoverleggen en het ambtelijk overleg; de wensen inbrengt van de Waterlandse gemeenten in grotere verbanden (Metropoolregio Amsterdam, Provincie Noord-Holland), vooral op het gebied van ruimtelijke ordening, verkeer en vervoer, economische zaken; inbreng vanuit grotere verbanden vertaalt naar wat dat inhoudt voor de Waterlandse gemeenten.

- Media / nieuws: - PIM is de lokale omroep voor de gemeente Waterland.

- Nieuwssite voor de kernen van de gemeenten Edam-Volendam en Waterland.

- Weekblad Prettig Weekend voor de regio Waterland is via de link ook online te lezen (ook oudere nummers).

- Lezen: - Op de site van Bibliotheek Waterland kun je vinden welke bibliotheken er in de regio zijn, wat hun aanbod is, en welke activiteiten er zijn.

- Taal: - Het Meertens Instituut doet sinds 2014 onderzoek naar de dialecten in Waterland. Hiervoor worden nog informanten gezocht. Dus ben je een Waterlander en kun je hierbij behulpzaam zijn, meld je dan aan.

- Zorg en welzijn: - Het door vrijwilligers opgerichte en gerunde Mannen Kom Op biedt ondersteuning aan mannen in de regio Zaanstreek - Waterland die, als slachtoffer of als dader, te maken hebben met huiselijk geweld. Onafhankelijke vertrouwenspersonen staan voor je klaar. Desgewenst kun je anoniem blijven.

- Vrijwilligerswerk is hard nodig en levert veel op. Niet alleen voor de mensen die hulp nodig hebben, maar ook voor de vrijwilligers zelf. Op de website Vrijwilligers Waterland kun je vrijwilligerswerk vinden of aanbieden m.b.t. de kernen in deze gemeente. Er is vast iets voor je bij. Kijk rustig rond in de Vacaturebank. Waarom vrijwilliger worden?: je bent nodig en je krijgt er veel voor terug; je draagt een steentje bij in je eigen omgeving; het bezorgt je nieuwe ervaringen en waardering; het is een persoonlijke verrijking en geeft een goed gevoel; vrijwilligerswerk is contact hebben met mensen, echt mensenwerk.

Reactie toevoegen