Status

- Westernijtsjerk is een buurtschap* in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 2018 gemeente Ferwerderadiel.

* Hoewel Westernijtsjerk een kerk heeft, wordt het gezien de geringe grootte plus het feit dat het geen kern en voorzieningen heeft - ook voor de postadressen - niet als dorp, maar als buurtschap van het dorp Marrum beschouwd. Gezamenlijk worden ze ook wel als tweelingdorp beschouwd, wat ook in de namen van diverse lokale instellingen tot uitdrukking komt. De dunbebouwde lintbebouwing heeft ook geen 'bebouwde kom'. Daarom heeft het plaatsje witte plaatsnaamborden i.p.v. blauwe.

- Marrum en Westernijtsjerk hebben ook een gezamenlijk dorpswapen en -vlag. De bijnaam van de Marrumers is katten en voor Nijkerkers roeken. Daarom zijn deze dieren afgebeeld op het wapen. Daarnaast zijn er elementen ontleend aan de wapens van adelijke families die hier in het verleden hebben gewoond en aan de omgeving en historie van Marrum.

Naam

In het Fries
Westernijkerk. Overigens is de plaatsnaam officieel Friestalig.

Oudere vermeldingen
Westernijtsjerk heette vroeger (en op sommige plattegronden nog steeds, zoals tot voor kort ook in Google Maps) ook 'gewoon' Nijkerk. De latere toevoeging Wester- onderscheidt het van het in de gemeente Noardeast-Fryslân gelegen dorp Oosternijkerk, dat vroeger ook 'gewoon' Nijkerk heette, wat ongetwijfeld aanleiding zal hebben gegeven tot misverstanden.

Ligging

De buurtschap Westernijtsjerk ligt als lintbebouwing rond de gelijknamige weg en de Hoge Herenweg, direct W van Marrum. Parallel daarachter ligt ook nog een handvol boerderijen aan de Zeedijk. Verder liggen er nog panden aan de Hoge Herenweg, Jepmaloane, Ozingaloane en Westerhüslânne (het is ons als 'Hollanders' af en toe een raadsel waarom de Friezen soms zo oneenduidig spellen, zelfs binnen één plaats, zoals hier zowel -loane als -lânne, red.). De buurtschap wordt van Marrum gescheiden door de provincialeweg N357 (Leeuwarden-Holwerd).

Statistische gegevens

In 1840 heeft Westernijtsjerk 25 huizen met 228 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 60 huizen met ca. 150 inwoners.

Geschiedenis

In de kerk van Westernijtsjerk was in de zomer van 2018 een expositie over de kerk en de vroeger naastgelegen Jeppemastate en haar bewoners. Er was een nauwe band tussen de bewoners van Jeppema en de kerk. De kerk is waarschijnlijk zelfs gesticht door de Jeppema’s. Na de Jeppema’s is de stins/state eigendom geweest van achtereenvolgens de families Unema, Roorda en Grovestins. De familie Grovestins bouwde de state uit en legde een groot park aan. Over elke periode van Jeppemastate zijn bijzondere verhalen te vertellen. Na het overlijden van de laatste bewoonster Eduarda Lucia van Grovestins in 1764 is de state verkocht en afgebroken. De expositie bestond uit een maquette, illustraties en informatiepanelen, die samen het verhaal vertelden van de kerk en Jeppemastate. Studenten van de opleiding Bouwkunde van de NHL Stenden Hogeschool hadden een prachtige maquette vervaardigd van de kerk en de state en illustrator Skelte Braaksma uit Marrum had een zestal verhalen uit de geschiedenis in beeld gebracht. De informatie is verzameld door Titia Jippes-de Boer, die ter gelegenheid van de expositie ook een boekje heeft geschreven. In de kerk zijn nog enkele zaken zichtbaar die betrekking hebben op de bewoners van Jeppemastate, zoals een grafzerk uit ca. 1500 die bij de in 2016 uitgevoerde renovatie in de kerk is gevonden. Deze vermeldt twee namen van eigenaren van Jeppemastate. Verder de grote herenbank die in gebruik was bij latere bewoners van Jeppemastate. Het boekje 'De historie van Jeppemastate en de kerk van Westernijtsjerk' (67 pagina’s) is tijdens de openingstijden van de kerk te koop voor € 10. De opbrengst komt ten goede aan Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Recente ontwikkelingen

- Dorpsplan Marrum/Westernijtsjerk (2009).

Bezienswaardigheden

- Westernijtsjerk heeft 4 rijksmonumenten, zijnde de kerk, de molen en 2 archeologische monumenten.

- De romaanse 13e-eeuwse kerk van Westernijtsjerk, met 15e-eeuwse toren, is in 2005 overgedragen aan Stichting Alde Fryske Tsjerken. Voorheen waren er, alleen in de zomermaanden, kerkdiensten. Tegenwoordig is de kerk in de zomermaanden op de zaterdagmiddagen te bezichtigen en zijn er soms exposities. Op andere dagen kan de sleutel op het sleuteladres worden afgehaald. Het interieur van het kerkje is in 2017 grondig gerenoveerd. Tijdens de restauratie zijn onder andere de banken, herenbanken en lambrisering opnieuw geschilderd en is de vloer eruit geweest en hersteld. Hierdoor is een bijzondere grafzerk uit 1500 tevoorschijn gekomen. De grafzerk is schoongemaakt en blijft in het zicht, evenals de stenen vloer van het (verbrede) gangpad. Het interieur is het bekijken waard geworden. Er zijn zo nu en dan open dagen, concerten en exposities.

- De Kleilânsmole in Westernijtsjerk dateert uit 1865. Het is een achtkante windmolen van het type grondzeiler. De functie is poldermolen. Eigenaar is Stichting De Fryske Mole. De molen is in 1974 gerestaureerd, maar raakte in de loop der jaren in verval. Daarom is de molen in 2010 wederom maalvaardig gerestaureerd.

- Tussen 1963 en 1993 is in Fryslân 66 kilometer dijk op deltahoogte gebracht. Ter afsluiting van dit project is op de Zeedijk bij Westernijtsjerk (aan het eind van de Ozingaloane) de 'Dijktempel van Marrum' geplaatst (vervaardigd door kunstenaar Ids Willemsma uit Akkrum). Het stelt een deel van de dijk voor dat is opgetild op pilaren. Vandaar dat het dak bedekt is met gras. Ook de vorm van de pilaren is belangrijk, zij verwijzen naar de vrouw, breed in de heupen en smal in de schouders.

- Met het project Vijfhuizen 'fan swiet nei sâlt' - genoemd naar de ligging nabij o.a. de Hallumer buurtschap Fiifhuzen - geeft Wetterskip Fryslân een impuls aan de waterveiligheid, landbouw, vismigratie, natuurontwikkeling en recreatie in noord-Fryslân. Een nieuw gemaal in de Zeedijk in het verlengde van de Westerhúslânne in het ZW van buurtschap Westernijtsjerk bij Marrum verbetert straks de waterafvoer bij zware regenval, die vaker voor gaat komen als gevolg van klimaatverandering. Het extra gemaal is ook nodig omdat het door de zeespiegelstijging steeds vaker voorkomt dat het natuurlijke spuien van water op de Waddenzee bij Lauwersoog niet kan omdat de zeewaterstand hoger is dan de boezem. Dan hoopt het water zich al gauw op in het noorden en is er extra gemaalcapaciteit nodig. Het gemaal - kosten 15 miljoen euro en een capaciteit van 4,2 kuub per seconde - zal ongeveer net zo vaak draaien als het Hooglandgemaal bij Stavoren. Voor deze plek is gekozen omdat hier het Friese boezemwater het dichtst bij de Waddenzee komt. Het nieuwe ca. 5 km lange afvoerkanaal sluit aan op de Hallumerfeart.

Ook ontstaat er zo een bijzondere verbinding tussen (zoet) binnenwater en zout (zee)water in het unieke buitendijkse kwelderlandschap voor kwelderplanten en wadvogels. Zal het eigenlijke gemaal maar af en toe draaien, een kleine pomp zorgt voor een permanente afvoer van zoet water naar zee. Het zorgt zo voor een zoet lokstroompje dat jonge glasaal en volwassen stekelbaarsjes verleidt de Friese boezem in te trekken. Daardoor ontstaat in het nieuwe afvoerkanaal door de grootste kwelder van Europa een nieuw 30 ha groot zoet-zout watergebied. Het zoute zeewater komt zo via een slenk opnieuw de kwelder binnen. Samen met een nieuwe vaarroute en fietspad komt er een schitterend (natuur)gebied voor bewoners, natuurliefhebbers en recreanten langs de Friese Waddenkust.

Het project omvat: een boezemvaart die deels een verbreding is van de bestaande Hallumerhoeksterfeart en deels een nieuw te graven vaart; een Nieuwe Poldervaart aan de zuidzijde van de Westerhúslânne die aansluit op de hoofdwatergang in combinatie met een wegverbreding van de Westerhúslânne; een fietspad vanaf de Koedijk naar de Noorderleegsteroprit met een fietsbrug over de nieuwe vaart. De Noorderleegsteroprit wordt ingericht voor landbouw- en fietsverkeer; een nieuw gemaal (visueel aantrekkelijk en landschappelijk goed ingepast) in de zeedijk nabij de Westerhúslânne; een vispassage in het gemaal tussen de Friese Boezem en de Waddenzee; een afwateringsvaart buitendijks die overgaat in een slenk door een nieuw te verkwelderen gebied en zoet-zout overgang van circa 33 hectare;

nieuwe kaden aan weerszijden van de afwateringsvaart en de slenk die aansluiten op zowel de primaire kering als de bestaande Lontdijk. Via een doorbraak in de Lontdijk kan het water verder afstromen naar de Waddenzee; maatregelen in het te verkwelderen gebied vanwege het nieuwe overgangsgebied tussen zout en zoet water. Dit ten behoeve van vogels en ten behoeve van de agrarische bedrijfsvoering (veeveiligheid, drinkwatervoorziening); visdrempelconstructie tussen de slenk en de afwateringsvaart ten behoeve van de vismigratie. Het buitendijkse landbouwgebied wordt door nieuwe dijken beschermd tegen de zee. Het project is voorjaar 2017 gestart en is eind 2018 gereed gekomen. Voor wie het project wil bekijken is boven op de dijk een uitzichtbalkon aangelegd.

Landschap, natuur en recreatie

- De buitendijkse kwelders in deze omgeving overstromen niet jaarlijks, maar incidenteel, door een combinatie van noordwestenwind en springtij. In 2006 was Westernijtsjerk* even wereldwijd in het nieuws, toen de kwelders onder water kwamen te staan, en een boer zijn ca. 200 paarden niet op tijd op het droge had gehaald. De paarden stonden dagenlang vast op een stukje land omringd door water. Uiteindelijk zijn de meeste paarden gered doordat ruiters ze met hun paarden hebben 'meegelokt'. 25 paarden hebben het niet overleefd door verdrinking, onderkoeling of longontsteking. - Nog een videoreportage over de paardenredding. - En nog eentje. In 2014 was er weer soortgelijk hoogwater in het gebied. Natuurfotograaf Ruurd Jelle van der Leij heeft er toen hazen, een vos en muizen gefotografeerd die zich al dan niet succesvol uit het water probeerden te bevrijden.
* Zij het onder de naam van buurdorp Marrum, omdat de buurtschap Westernijtsjerk voor de postadressen nu eenmaal 'in' dat dorp ligt. Vandaar dat deze kwestie bekend is geworden in relatie tot de plaatsnaam Marrum, maar op Plaatsengids.nl beschrijven wij gebeurtenissen waar zij zich in de geografische werkelijkheid hebben voorgedaan, vandaar dus op deze pagina en niet op de pagina van Marrum.

Op de plek waar de paarden aankwamen, direct achter de Waddenzeedijk, is in 2011 een monument geplaatst, ontworpen door kunstenaar Machiel Braaksma. Het bestaat uit tientallen hoeven op tegels en asfalt. Omwonenden kregen regelmatig vragen van toeristen die zochten naar de plek waar de dobbepaarden aan land gingen. Daarom is er in 2018 een wandelroute (5 km) gerealiseerd, langs de Ozingadobbe waar de paarden vaststonden en verder, over de uitgestrekte kwelder. Eigenaar van de grond It Fryske Gea werkte mee aan het plan en plaatste routepaaltjes, loopbruggen en klaphekken, om het gebied toegankelijker te maken. Er is ook een informatiepaneel geplaatst. Tijdens het broedseizoen, van 15 maart tot 15 juli, mogen wandelaars het gebied niet in. In de dobbe komt nog een kunstwerk: een paneel van tien bij tien meter, met daarop een foto van de redding van de paarden. Vermoedelijk wordt het na het broedseizoen van 2019 geplaatst.

- Op Zeedijk 8 bij Westernijtsjerk vind je een heel bijzondere uitkijktoren, namelijk een tot uitkijktoren omgeboiuwde voormalige voedersilo. In de silo is een trappenhuis aangebracht dat je naar het 24 meter hoge uitkijkplateau brengt. Bij mooi weer heb je een indrukwekkend uitzicht over de Waddeneilanden, het buitendijks gebied en het terpenlandschap. Voor durfals is het mogelijk om onder professionele begeleiding van de toren te abseilen.

Deze locatie is ook het startpunt van de SeedyksterToer in een heel bijzonder vervoermiddel: een overdekte panoramawagen achter een trekker, die je graag meeneemt op een reis door het onvergetelijke buitendijks gebied, over dijken, langs slenken, geulen en kwelders. Het gebied staat bekend als een van de belangrijkste broed-, fourageer- en pleisterplaatsen voor vogels in Noord-Europa. Zowel inheemse vogelsoorten als vogels op doortrek naar noordelijke of zuidelijke contreien voelen zich hier thuis en vinden voedsel in overvloed. Tijdens de rondrit krijg je uitleg over de flora en fauna en over de historie van het Noorderleegs Buitenveld. Ook wadlopen vanaf deze locatie is mogelijk.

Links

- Belangenvereniging: - Doarpsbelang Marrum-Westernijtsjerk is opgericht in 1918 en heeft dus in 2018 het 100-jarig bestaan gevierd. De vereniging behartigt de belangen van de inwoners in de ruimste zin van het woord. Zij wil bijdragen aan het scheppen van een goed woon- en leefklimaat voor jong en ouder. Ook beoogt zij de samenwerking tussen verenigingen en andere organisaties te bevorderen. Dorpsbelang houdt zich bezig met o.a. ontwikkelingsplannen voor het dorp, voorzieningen, klachten over overlast, en verkeersaangelegenheden. Voorts beslist het bestuur jaarlijks over het toekennen van bijdragen uit de ‘leefbaarheidspot’. Jaarlijks wordt een deel van de contributie van feestvereniging Marheim en van dorpsbelang aan de leefbaarheidspot toegevoegd. Ook de diverse windturbine-exploitanten geven jaarlijks een bijdrage aan de leefbaarheidspot. Verenigingen e.d. kunnen voor concrete plannen een verzoek indienen voor een bijdrage uit de leefbaarheidspot.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Westernijtsjerk, met foto's van alle grafstenen.