Wetsinge

Plaats
Dorp
Het Hogeland
Groningen

Klein Wetsinge kerk.jpeg

Klein Wetsinge, kerk

Klein Wetsinge, kerk

Klein Wetsinge molen.jpeg

Klein Wetsinge, Molen De Wetsinger, voorheen Molen Eureka

Klein Wetsinge, Molen De Wetsinger, voorheen Molen Eureka

Klein Wetsinge zicht op kerk en molen vanaf kerkepad te Groot Wetsinge.jpeg

Zicht op Klein Wetsinge, met kerk en molen, vanaf het Kerkepad aan de kant van Groot Wetsinge

Zicht op Klein Wetsinge, met kerk en molen, vanaf het Kerkepad aan de kant van Groot Wetsinge

Groot Wetsinge pastorie.jpeg

Groot Wetsinge, pastorie (weem)

Groot Wetsinge, pastorie (weem)

Groot Wetsinge graven in de pastorietuin.jpeg

Groot Wetsinge, graven in de pastorietuin

Groot Wetsinge, graven in de pastorietuin

Groot Wetsinge informatiepaneel.jpeg

Groot Wetsinge, informatiepaneel

Groot Wetsinge, informatiepaneel

Wetsinge oud plaatsnaambord [640x480].jpg

Wetsinge, aan de Valgeweg te Klein Wetsinge bevindt zich nog een oud plaatsnaambord Wetsinge op een pand. Tegenwoordig hebben Groot Wetsinge en Klein Wetsinge echter beide blauwe plaatsnaamborden (komborden) met hun eigen naam erop.

Wetsinge, aan de Valgeweg te Klein Wetsinge bevindt zich nog een oud plaatsnaambord Wetsinge op een pand. Tegenwoordig hebben Groot Wetsinge en Klein Wetsinge echter beide blauwe plaatsnaamborden (komborden) met hun eigen naam erop.

wetsinge_wetsingerzijl_brug.jpg

De Wetsingerzijl in Wetsinge is recentelijk gerestaureerd en heeft een nieuw bruggetje volgens 19e-eeuws model gekregen. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

De Wetsingerzijl in Wetsinge is recentelijk gerestaureerd en heeft een nieuw bruggetje volgens 19e-eeuws model gekregen. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Wetsinge

Terug naar boven

Status

- Wetsinge is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Adorp. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

- Het dorp bestaat uit twee buurten/kerntjes: Groot en Klein Wetsinge, ieder met eigen officiële blauwe plaatsnaamborden (komborden). Formeel echter, dat wil zeggen voor de postadressen en daarmee ook in de gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG), is er slechts sprake van één woonplaatsnaam Wetsinge voor beide kerntjes gezamenlijk. Er is dus sprake van een dorp, verdeeld in twee delen. Tot enkele decennia geleden hebben er overigens alleen komborden met de plaatsnaam zonder voorvoegsels gestaan. Een zo'n bord bevindt zich nog aan de muur van een pand aan de Valgeweg (zie foto elders op deze pagina).

- Onder het dorp Wetsinge valt ook de buurtschap De Raken.

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Wetsn (1), Wetsen (2).

Verklaring 'Klein' en 'Groot'
De voorvoegsels Klein en Groot slaan volgens (3) en (4) op de grootte van de respectievelijke wierden en niet op de grootte van de nederzettingen (Klein- is iets groter dan Groot Wetsinge). Volgens (5) echter zou Groot hier 'hoog' betekenen vanwege de ligging op een wierde, en zou Klein Wetsinge niet op een wierde liggen.

Oudere vermeldingen
10e-11e eeuw in UUirkingi, 1453 wetsinghe, 1465 wyrken, ca. 1475 Werschum alias Wessinge, 1506 Wetzinghe.

Naamsverklaring
Een afleiding van de persoonsnaam Werk, ontstaan uit Wirki* of van het Oudfriese wirk 'vesting' + suffix ingi. De palatalisatie van k tot ts is een Fries relict, maar de eveneens Friese ontwikkeling van ingi tot ens bleef hier achterwege.(6)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Wetsinge ligt Z van het dorp Winsum, N van het dorp Sauwerd.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Wetsinge 34 huizen met 192 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 45 huizen met ca. 110 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Oorspronkelijk is er alleen sprake van een nederzettingsnaam Wetsinge. De eerste bewoning van de wierde stamt uit de 3e eeuw v.Chr. In de wierde zijn verschillende vondsten gedaan, waaronder een aarden lampje uit de 1e eeuw. De kerk stond oorspronkelijk in het huidige Groot Wetsinge. Deze vermoedelijk 11e- of 12e-eeuwse kerk is in 1840 afgebroken en in hetzelfde jaar vervangen door een nieuwe kerk aan de Molenstreek (welke weg nog steeds zo heet), welke kerk eveneens ter vervanging diende van de ook in 1840 afgebroken kerk te Sauwerd. De nieuwe kerk lag strategisch halverwege tussen de beide dorpen. De Molenstreek is men later Klein Wetsinge gaan noemen, en de oude nederzetting ging Groot Wetsinge heten. Bij Adorp kun je op de oude gemeenteplattegrond uit ca. 1870 zien dat in die tijd de namen Wetsinge en Molenstreek nog gangbaar waren. Zie verder bij Naam.

Gezien het aangezicht en de ouderdom van de bebouwing in de beide nederzettingen lijkt Klein Wetsinge een jongere dochternederzetting als 'overloop' van (Groot) Wetsinge, omdat op die wierde maar beperkt ruimte was om te bouwen. Wat dit tevens aannemelijk maakt, is dat in 1840 de huidige kerk is gebouwd ter vervanging van de kerken te Groot Wetsinge en Sauwerd, midden tussen die twee dorpen in, en de nederzetting mogelijk rond (en pas na de bouw van) de kerk tot ontwikkeling is gekomen.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

Dorpsplan
"Sauwerd en Groot en Klein Wetsinge zijn mooie dorpen om in te wonen, te leven, te werken... Het zijn prachtige dorpen in een eeuwenoud landschap, met de grote stad Groningen op tien treinminuten om de hoek. Dat biedt het beste van twee werelden: de gemoedelijkheid en betrokkenheid van het kleine, en het bruisende en de stadse voorzieningen van het grote. Helaas is er ook een schaduwzijde: beide dorpen liggen in het aardbevingsgebied, dat als gevolg van de gaswinning is ontstaan. Gevoelens van onveiligheid en terugkerend schadeherstel gaan niet iedereen in de koude kleren zitten. Er is een actieve dorpsgemeenschap; er is van alles te doen. Dat willen we graag zo houden. We zijn trots op wat we hier samen allemaal voor elkaar krijgen! Daarom zijn plannen, wensen en ideeën om hier goed te kunnen blijven leven opgehaald, en gebundeld in dit dorpsplan.

Dorpsbelangen Sauwerd en Wetsinge heeft het initiatief genomen om een dorpsplan met visie en ambitie te maken. Voor het ontwikkelen van dit plan is gekozen voor een proces waarbij de inbreng van alle inwoners en organisaties uit de dorpen centraal staat. Daar draait het om. Op deze manier ontstaat een plan waarin staat wat de dorpsbewoners bindt, wat de visie is op leefbaarheid in de dorpen, en welke plannen we met elkaar willen gaan uitvoeren. Zo willen we betrokkenheid en enthousiasme activeren, maar ook zeker waarderen. Het belangrijkste daarbij is niet het plan zelf, het papier of de website, maar de gesprekken erover en de concrete blijvende verandering die het brengt. Het dorpsplan is een visie- en ambitiedocument, waarin acties en initiatieven voor de toekomst zijn opgenomen. Aan sommige wordt al hard gewerkt, andere liggen nog op de plank.

Het plan is het resultaat van de papieren inventarisatie in het voorjaar van 2016, van de dorpsgesprekken tijdens thema-avonden rond de zomer van 2016 en de gesprekken met sleutelfiguren in 2017. Het zijn dus de ideeën en acties van de inwoners en organisaties uit de dorpen, niet van het bestuur van dorpsbelangen. Door deze acties en ideeën in een plan op te nemen, houden we koers. Ook kunnen we hiermee onderbouwen waarom we voor sommige ideeën (financiële) ondersteuning aan anderen vragen, zoals fondsen, gemeente of provincie. Het dorpsplan heeft een looptijd van tien jaar. We realiseren niet alle acties van vandaag op morgen, en dat hoeft ook niet. Per jaar kijken we wat er al loopt, wat nog nodig is, en wat we aan kunnen, in de dorpen. Dat doen we onder andere door het dorpsplan iedere ledenvergadering van dorpsbelangen Sauwerd en Wetsinge te bespreken. Samen bekijken we waar we staan en waar we heen willen. Waar de energie zit. Zo is het dorpsplan geen dode letter, maar een levend verhaal dat de wensen en ambities uit de dorpen bundelt en bij de tijd houdt. We gaan dit vormgeven op internet, op www.ditissauwerd.nl." Aldus het Voorwoord van het Dorpsplan 2018-2028.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Wetsinge heeft 5 rijksmonumenten, zijnde de wierde met aangrenzende valgen (akkers) aan de Karspelweg, de voormalige pastorie - met mogelijk 17e-eeuwse kern, verbouwd in 1884 - met kerkhof op Karspelweg 2, de voormalige school en kosterij op nr. 3, molen De Wetsinger (Molenstreek 3), en de Hervormde kerk (Valgeweg 12).

- De Hervormde (PKN) kerk uit 1840 is gebouwd ter vervanging van de middeleeuwse kerken van Sauwerd en Groot Wetsinge, die beide in 1840 wegens bouwvalligheid zijn gesloopt. In de forse dakruiter hangt een luidklok uit 1609, afkomstig uit de kerk van Sauwerd. Waarschijnlijk is de preekstoel overgeplaatst vanuit de oude kerk van Groot Wetsinge. De kerk heeft een sobere neoclassicistische gevel. Het huidige kerkorgel van orgelbouwer Jan Doornbos stamt uit 1914 en verving een kabinetorgel, dat een tweede leven heeft gekregen in een café in het dorp. De kerk valt tegenwoordig onder de Protestantse Gemeente te Adorp-Wetsinge-Sauwerd.

In 2011 is besloten dat de kerk gerestaureerd wordt en een uitkijkcabine krijgt over het Reitdiepdal. De kerk verkeerde in slechte staat, onder meer door een lekkend dak en lekkende dakgoten. De restauratie en verbouwing, die in 2014 gereed is gekomen, is tijdens de verkiezing van BNA Beste Gebouw van 2016 verkozen tot winnaar in de categorie Leefbaarheid en Sociale Cohesie. Het gebouw is nu een van de 'Bijzondere Locaties Groningen'. Bovendien bevindt zich op de eerste verdieping het Toeristische Informatie Punt Waddenland met toeristische informatie over het gebied. Bezoekers worden gastvrij ontvangen door het beheerdersechtpaar Nicolaas en Inez Geenen. De kerk, die eigendom is van Stichting Oude Groninger Kerken, is dagelijks geopend.

- Voormalige pastorie ('weem') met kerkhof (Karspelweg 2). De oudste delen van dit pand dateren uit de 13e eeuw. De begraafplaats is van 1850 tot 1910 in gebruik geweest. "Op slechts 10 minuten van de stad en goed bereikbaar met trein en bus bevindt zich ‘T Sael. ‘T Sael is het voorhuis van de oude pastorie (Weem) op de wierde van Groot Wetsinge. Het monumentale pand is te gebruiken voor intieme concerten en bijeenkomsten. Met de mogelijkheid van catering. In 2012 zijn wij - Wilma Couprie en Wendelin Wolters, moeder en dochter - onder de naam 'T Sael begonnen met het organiseren van concerten in deze middeleeuwse pastorie. Wilma is getrouwd met Jaap Wolters en de pastorie is tevens hun woonhuis. Jaap helpt ook vaak tijdens evenementen. Sinds dat ze er zijn komen wonen wilde Wilma al iets met het pand doen: “zo’n pand mag je niet alleen voor jezelf houden”. Wendelin is getrouwd met Stefan Haan en heeft drie kinderen Toine, Lora en Fiene. Ook zij bieden vaak een “helpende hand”.

Door onze passie voor mooie muziek, lekker eten en bourgondische gezelligheid is ‘T Sael geworden wat het nu is, een plek waar je altijd gastvrij wordt ontvangen. Niet alleen worden er concerten georganiseerd maar ook vergaderingen, feestjes en trouwerijen behoren tot de mogelijkheden. Met veel plezier organiseren wij de catering, waarbij we het liefst regionale en biologische producten gebruiken. Voor al je bijeenkomsten (vergaderingen, heisessies, brainstormsessies, etc.) en concerten stellen wij onze mooie 13e-eeuwse pastorie voor je open. Het oude voorhuis is te huren voor je gezelschap, eventueel in combinatie met de stijlkamer. Een unieke locatie voor een mooie bijeenkomst. Ook worden er verschillende concerten en voorstellingen gehouden in ‘T Sael. Deze concerten zijn passend in de middeleeuwse sfeer van het pand. De gelijknamige ruimte ‘T Sael, een 13e-eeuwse ruimte met opkamer, heeft een prachtige akoestiek die zich bijzonder goed leent voor intieme concerten. Bij deze concerten serveren wij uiteraard een heerlijk bourgondisch buffet. Naast de verhuur van de verschillende ruimten kun je ook gebruik maken van onze zelfgemaakte lekkernijen om je bijeenkomst compleet te maken. Bijvoorbeeld koffie/thee met taart of koude dranken met hartige hapjes. Wij werken zoveel mogelijk met regionale en biologische producten."

- De kosterij op Karspelweg 3 heeft ook als school gefungeerd.

- Koren- en pelmolen De Wetsinger is in 1872 gebouwd en in 1952 van binnen geheel gemoderniseerd. Bij deze ingrijpende restauratie krijgt de molen pelstenen met onderaandrijving en verder een ingenieus transportsysteem en een stofafzuigingssysteem, alles op windkracht aangedreven. Toch raakt deze modern ingerichte molen in verval totdat de molen na een ingrijpende restauratie in 1988 weer op vrijwillige basis in bedrijf wordt genomen. Hierbij krijgt de molen de naam van de voormalige molen Eureka in Warffum van de toenmalige eigenaar. Later raakt de molen toch weer in vervallen staat. Eind 2013 wordt de molen overgedragen aan Molenstichting Winsum. In 2016 komt de restauratie gereed. Bij deze gelegenheid wordt de naam veranderd in De Wetsinger.

- ZW van het dorp, Z van buurtschap De Raken, ligt de Wetsingerzijl in het Sauwerdermaar, nabij de splitsing met het Reitdiep. In de tijd dat het Reitdiep nog een getijdenrivier was (vóór 1877) moest de Wetsingerzijl voorkomen dat er zout water het Sauwerdermaar instroomde. Sinds de aanleg van de zeesluis bij Zoutkamp in 1877 heeft de zijl geen functie meer. De sluis is recentelijk gerestaureerd en heeft een nieuw bruggetje volgens 19e-eeuws model gekregen.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Sinds 1991 is er de Culturele Commissie Adorp / Sauwerd / Wetsinge, die zich inzet om kunst en cultuur in de breedste zin van het woord in deze voormalige gemeente aan te bieden, waardoor de leefbaarheid van deze plattelandsgemeenschap wordt vergroot c.q. bevorderd. Dit krijgt gestalte door onder meer het exposeren van kunst van zowel jonge als meer gevestigde Nederlandse beeldende kunstenaars in het algemeen, en kunstenaars uit de noordelijke regio in het bijzonder. De Culturele Commissie organiseert ongeveer 15 activiteiten per jaar, waaronder exposities, jamsessies, concerten en kindervoorstellingen.

- De naam van Toneelvereniging Laomas staat voor 'Laat Ons Maar Schuiven'. Het is de toneelvereniging van de dorpen Adorp en Wetsinge. Ze voeren jaarlijks in januari een nieuw stuk op in het Gronings dialect.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Over het smalle Kerkepad, dat parallel aan de provincialeweg loopt, kun je wandelen of fietsen van Groot naar Klein Wetsinge v.v.

Sauwerder Ommetje
"Het Sauwerder Ommetje is zo’n 7,5 kilometer lang en voert je door Sauwerd, Klein en Groot Wetsinge, De Raken en Hekkum. Onderweg kom je over het Oude Diepje, langs het Reitdiep en passeer je veel imposante boerderijen en bijzondere huizen. In het fraai vormgegeven routeboekje met prachtige foto’s wordt behalve de route, ook veel informatie gegeven over de geschiedenis van de dorpen, buurtschappen en overige locaties langs de route.* Ervaar ook waarom zoveel mensen dit ommetje zo graag lopen. Het GPX bestand download je hier. De uitgeschreven beschrijving van het Sauwerder Ommetje kun je hier ook online bekijken (een boekje van maar liefst 68 pagina's) of koop het boekje voor een luttel bedrag in de kerk van Klein Wetsinge.

* Daarnaast geeft het boekje informatie over de organisatie ‘Kunstvloed’, de organisator van dit ommetje. Kunstvloed wil de relatie tussen het landschap, de dorpen, de boerderijen en de bewoners van het Reitdiepdal versterken en gebruikt hiervoor hedendaagse kunst als middel. Daarnaast zoekt zij vooral samenwerking met en betrokkenheid van de bewoners in dit gebied. Om de twee jaar spoelt er gedurende tien dagen een vloed aan kunst en kunstwerken over de dorpen Sauwerd en Wetsinge, waarna de vloed zich weer terugtrekt met achterlating van een blijvend buitenkunstwerk. Het is de bedoeling dit nog jaren achtereen te doen, om zo het Sauwerder Ommetje met kunstwerken te verfraaien en de route te stroomlijnen."

- "Wandelen door meer dan 2000 jaar geschiedenis in het Reitdiepdal met je smartphone in de hand. Dat kan nu met de app Waddenland Routeland. In juni 2019 is de eerste interactieve thematische wandelroute van Stichting Promotie Waddenland gelanceerd. De route is de eerste in een serie van tien nieuwe wandel-, fiets- en vaarroutes in de regio Waddenland. Thema’s. Alle routes hebben een thema dat past bij een bepaalde regio. Het thema van de eerste route is ’Wandelen door 26 eeuwen bewoningsgeschiedenis’. De route neemt wandelaars mee op een verhalende en beeldende historische tocht door het Reitdiepdal, dat al honderden jaren bewoond wordt. De route loopt van Garnwerd via Hekkum naar Klein Wetsinge. Interactief. De verhalen van de routes wordt ondersteund met de nieuwste multimediatechnieken. Met je smartphone word je langs wetenswaardigheden en bezienswaardigheden geleid. Wandelaars kunnen tijdens de route ook filmmateriaal zien en geluidsfragmenten horen. Ook kunnen verdwenen gebouwen zoals borgen en kerken met de app weer tot leven worden gebracht op de plek waar je op dat moment staat."

Terug naar boven

Eten en drinken

- "Het is misschien wel hét antwoord op het afkalven van het winkelaanbod op het platteland: de rijdende winkel. In steeds meer dorpen valt zijn toeter weer te horen. Zo ook die van de 'rijdende groenteboer' Johannes Vos uit Oldehove. Hij zegde in 2010 zijn baan als vrachtwagenchaufeur op om voor zichzelf te beginnen. En dat loopt als een zonnetje. Hij breidt zelfs uit. Vos kwam al in Oldehove, Kommerzijl en Garnwerd. Sinds 2013 rijdt hij ook door de straten van Sauwerd en Wetsinge. Volgens Vos is er veel animo voor de winkel aan huis." (bron: RTV Noord)

Terug naar boven

Beeld

- Film gemaakt door de inwoners van Sauwerd, Wetsinge en Hekkum (2016). De film biedt een mooie inkijk in het dorpsleven in deze kernen. Daarnaast kun je de prachtige omgeving van deze kernen bewonderen. De fietsbeelden zijn door Jos Ensing en Han Limburg gefilmd, zij samen hebben het idee van een fietstocht bedacht en uitgewerkt. Deze beelden zijn met een aan het stuur gemonteerde camera opgenomen. Verder zijn er ook door andere inwoners filmpjes ingezonden. Renée Ensing heeft een selectie uit alle beeldmateriaal gemaakt en tot één samenhangend geheel gemonteerd.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Sauwerd en Wetsinge.

- Beschrijving van Groot en Klein Wetsinge, door Sanne Meijer.

- Belangenorganisatie: - "Vereniging voor Dorpsbelangen Sauwerd-Wetsinge maakt zich sterk voor de leefbaarheid in haar dorpen. De vereniging beoogt een brug te vormen tussen de bewoners en de gemeente en is bijvoorbeeld een gesprekspartner voor de gemeente bij de zogeheten delegatie overleggen. Daarnaast schuift de vereniging aan tafel bij de provincie voor wat betreft ontwikkelingen m.b.t. de N361 en de fietsroute+. Thema's. Door actuele thema’s op de agenda’s van lokale overheden te krijgen en houden beoogt de vereniging de wensen van bewoners over te brengen en te verwezenlijken. U kunt daarbij bijvoorbeeld denken aan de aanpassingen aan de N361, het ontwikkelen van een dorpsvisie, het in stand houden van voorzieningen zoals de winkel en het dorpshuis, het invoeren van een 30km zone in de dorpen en het realiseren van dorpsommetjes."

Reactie toevoegen