Wildervank

Plaats
Dorp
Veendam
Veenkoloniën
Groningen

wildervank_plaatsnaambord_kopie.jpg

Wildervank is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Veenkoloniën, gemeente Veendam. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1968.

Wildervank is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Veenkoloniën, gemeente Veendam. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1968.

gemeente_wildervank_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Wildervank anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Wildervank anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Wildervank

Terug naar boven

Status

- Wildervank is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Veenkoloniën, gemeente Veendam. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1968. In 1969 is het dorp met omgeving overgegaan naar de gemeente Veendam (met 2.970 hectare en 5.041 inwoners), het resterende deel van de gemeente, zijnde de huidige NW uitloper van de kern Stadskanaal, ging op in de per 1969 opgerichte gemeente Stadskanaal (met 1.231 hectare en 4.113 inwoners). Dat deel heette oorspronkelijk Nieuw-Stadskanaal, waar ook de buurtschap Bonnermond / Pekelderweg deel van uitmaakte.

- Onder het dorp vallen ook de buurtschappen Westerdiepsterdallen en Wildervanksterdallen. Voor de postadressen valt ook het Groningse deel van het dorp Bareveld onder het dorp Wildervank.

- Wapen van de voormalige gemeente Wildervank.

- Bij het ontstaan van het huidige postcodesysteem, in 1978, heeft de gemeente Veendam verzuimd voor het dorp een eigen postcode met bijbehorende postale plaatsnaam aan te vragen, waardoor het dorp sindsdien voor de postadressen 'in' Veendam lag. Dat was niet erg praktisch. Kennelijk hebben inwoners ervoor geijverd dit alsnog 'recht te breien', want later heeft het dorp alsnog een eigen postcode en plaatsnaam in het postcodeboek gekregen waardoor men ook voor de postadressen sindsdien weer in Wildervank woont. Voor de Veendammer dorpen Ommelanderwijk en Zuidwending, waar hetzelfde speelde, is dit helaas níet hersteld.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1649 de Wildervanck, 1652 kopie 1768 Wildervanks huis, ca. 1660 Wildervanck, 1668 Wildervangh, Wildervanck, 1781 de Wildervank, vanaf 1840 zonder lidwoord.

Naamsverklaring
Het dorp is genoemd naar het gebied waarin het is gelegen. Dat gebied heette Wildervanck, wat 'de in bezit genomen heide' betekent.(1) In diverse bronnen is te lezen dat het dorp naar Adriaen Geerts Wildervanck (1605-1661) genoemd zou zijn, maar in werkelijkheid is het net andersom; Adriaen Geerts heette aanvankelijk alleen zo, later met toenaam 'Paep'. Dat was eigenlijk een spotnaam, die misschien tot geuzennaam evolueerde: Adriaan mocht graag laten merken hoe vroom hij was.

Ambtenaar op het Groninger Rijksarchief Dolf Pathuis heeft in 1941 eens goed uitgezocht hoe deze vork nu in de steel zit, wat nu naar wie is genoemd of andersom. Pathuis treft de naam Wildervank niet aan in de stukken van voor 1649: niet als familienaam, noch als plaatsaanduiding. De allereerste melding van de naam is in een resolutie van GS op 14 juni dat jaar, waarna alras meerdere meldingen in rechterlijke stukken volgen. Maar in de oudste stukken is het eerder een plaatsnaam dan een persoons- of familienaam. Adriaen Geerts heet er bijvoorbeeld Adriaen Paep van Wildervanck. Cruciaal is een akte van 20 oktober 1649. De tekst spreekt van de “gemeenteveenen des carspels Suidtbroeck en Muntendam, nu de Wildervanck genaemt”. Zo’n lidwoordje ‘de’ duidt op een plaatsnaam, zo meende ook naamkundige Wobbe de Vries.

Eerst was er dus de plaatsnaam. even later wisselde Adriaen Geerts zijn bijnaam Paep in voor Wildervanck. Veelzeggend is dat de opsteller van een akte uit 1650 hem naar ouder gewoonte nog Adriaen Geerts Paep noemde, terwijl de aldus aangeduide de akte ondertekende als Adriaen Wildervanck... Pathuis’ conclusie: “Wildervank is een nieuwe naam, twee jaren na den aanvang der ontginning aan een gedeelte der boven-Muntendammervenen gegeven en kort daarop als familienaam aangenomen door Adriaen Geerts Paep”. Naderhand nam Adriaens broer, als het hem zo uitkwam, de naam Wildervanck over. Nazaten hielden deze naam ook aan; hij klonk beter dan Paep... Voor nadere details zie de link. (bron: weblog Groninganus)

Terug naar boven

Ligging

Wildervank ligt direct ten zuiden van Veendam.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Wildervank 754 huizen met 5.091 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 531/3.820 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Nieuw-Stadskanaal (deels) 200/1.191 en Borgercompagne (deels) 13/80. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.200 huizen met ca. 5.600 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De nederzetting is ontstaan sinds 1647, toen de van oorsprong Groninger koopman Adriaan Geerts, die in Amsterdam zijn zaken dreef, de exploitatie begon van de door hem aangekochte veengronden (welk gebied Wildervanck werd genoemd, waar Adriaan Geerts later zijn achternaam aan ontleende, waarvoor zie verder bij Naam > Naamsverklaring). Hierdoor ontstonden de dorpen en latere gemeenten Veendam en Wildervank. Laatstgenoemde plaats werd een dorp door de bouw van de kerk, die in 1659 startte en in 1687 gereed kwam (voor deze kerk zie verder bij Bezienswaardigheden). Door de vervening bepalen de rechte vaarten met bruggetjes hier het beeld. Lange tijd is hier alleen sprake geweest van lintbebouwing. Pas na de Tweede Wereldoorlog heeft de dorpskern zich hier ontwikkeld.

Station
De Winterwijkse fabrikant J. Willink neemt het initiatief om middels de Noord-Ooster Lokaalspoorweg Maatschappij (NOLS) een spoorlijn aan te leggen van Zwolle naar Delfzijl. De spoorlijn in het noorden betrof het traject Assen - Stadskanaal - Wildervank - Veendam - Zuidbroek - Delfzijl. In 1910 komt de lijn naar Zuidbroek gereed en wordt het station in Wildervank geopend. Het stationsgebouw is gebouwd onder architectuur van E. Cuypers. Op 17 mei 1953 wordt het station gesloten. In 1970 is het fraaie pand helaas afgebroken.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Bestemmingsplan buitengebied Wildervank.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Wildervank heeft 17 rijksmonumenten.

Gemeentelijke monumenten
- Wildervank heeft 35 gemeentelijke monumenten. - In 2016 is het neogotische houten theehuisje uit ca. 1890 op Raadhuiskade 71 hieraan toegevoegd.

Kerken
- De Gereformeerde (PKN) Grote Kerk uit 1911 valt onder de Protestantse Gemeente te Wildervank. Het orgel van de Grote Kerk is een zeer fraai laatromantisch orgel gebouwd door de beroemde orgelbouwer E.F. Walcker. De kerkelijke gemeente is er trots op dat men zo’n voor het noorden van Nederland uniek instrument heeft. Hier kun je beluisteren hoe de Duitse romantische muziek hoort te klinken, maar ook Franse en Engelse orgelmuziek in de romantische stijl zijn een lust voor het oor op dit orgel in de prachtige monumentale kerk.

- Bij de fusie tot één PKN-gemeente is besloten de Hervormde Oude Kerk of Margaretha Hardenbergkerk uit 1687 te herbestemmen tot Cultuurcentrum Margaretha Hardenberg, waarvoor zie verder bij Evenementen en activiteiten. De kerk is genoemd naar Margaretha Hardenberg, de vrouw van Adriaan Geerts Wildervanck, die - volgens een legende - op een hete zomerdag tijdens een wandeling op de heide in slaap viel. Toen zij wakker werd, zag zij tot haar schrik dat een adder zich om haar arm kronkelde. Omdat zij elk ogenblik de dodelijke beet verwachtte, legde ze in doodsangst de belofte af om op die plaats een kerk te laten bouwen, indien ze gespaard zou blijven. Het reptiel gleed vervolgens van haar arm en verdween in de heide. De bouw van de kerk is begonnen in 1659 en voltooid in 1687.

- Christelijke Gereformeerde Kerk uit 1912.

- Evangelisch-Lutherse Kerk (Sportterreinstraat 6) uit 1700, met een uitbreiding in 1760. "In 1911 is de toren gebouwd en toen is waarschijnlijk ook de rest van het exterieur aangepakt. In 1928 volgde een verdere verandering. Rond 1970 werd het interieur "gemoderniseerd', wat een zeer teleurstellende kaalslag van het nog grotendeels intacte achttiende- en negentiende eeuwse interieur ten gevolge had. Voordien hadden evenwel ook al betreurenswaardige ingrepen plaatsgevonden (vergelijk oude foto's). Resultaat is dat de kerk nu een allegaartje toont dat bovendien vloekt met het bouwwerk (aldus de in 2012 opgeheven Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland (SKKN)). Alle 10 ramen in de kerk zijn gemaakt in zuivere glas in lood-techniek door glazenier ds. P.H.G.C. Kok (1919-1981). De voorstellingen zijn sober en profetisch.Sinds 1997 wordt gebruik gemaakt van een orgel dat de firma L. Verschueren (Heythuysen) omstreeks 1960 heeft gebouwd. Het is het type "Mignon", waarvan Verschueren er tussen 1955 en 1970 veel heeft geproduceerd. De kerk valt onder de Evangelisch-Lutherse Gemeente Wildervank-Veendam.

Paardentram
- Stichting Eerste Wildervankster Paardentram is in 1997 begonnen met de bouw van een 'echte' wagon van de paardentram, zoals die tussen 1880 en 1920 heeft gereden tussen Zuidbroek en Ter Apel. De wagen wordt door het jaar heen ingezet bij feestelijke gelegenheden zoals de intocht van Sinterklaas en is ook te huur voor jouw feestelijke aangelegenheid, zoals bijv. een trouwerij.

Gevelstenen
- Gevelstenen in Wildervank.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Bij de viering van het 350-jarig bestaan van de nederzetting in 1997 is Stichting Wildervanck-Wildervank opgericht. Oorspronkelijk stelde zij zich tot doel om zaken van historisch belang betreffende het dorp en de familie Wildervanck te onderzoeken en te archiveren. Toen duidelijk werd dat de Margaretha Hardenbergkerk buiten gebruik zou raken als gevolg van het samengaan van de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk tot één PKN-gemeente, is in overleg met de kerkbesturen besloten de kerk over te dragen aan de stichting, en te herbestemmen tot Margaretha Hardenberg Cultuurcentrum. Hierbij heeft het bestuur gemeend de activiteiten van de stichting voorlopig te concentreren op het behoud van het monument en te komen tot een nieuwe invulling van het gebruik. Het pand is beschikbaar voor huwelijken, uitvaarten, tentoonstellingen, kleine concerten, lezingen, presentaties, recepties etc. Ook andere ideeën zijn van harte welkom.

- Tentfeest Wildervank (op een zaterdag eind mei of begin juni).

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisatie: - Wijk- en Buurtbeheer Wildervank is een samenwerkingsverband van inwoners met organisaties die in het dorp actief zijn.

- Onderwijs: - "Openbare academische basisschool voor daltononderwijs de Westerschool in Wildervank is een dynamische school, waar leerlingen, leerkrachten en ouders gezamenlijk garant staan voor een goed pedagogisch klimaat. In een collectieve ambitie willen we een krachtige bijdrage leveren aan de ontwikkeling van kinderen. Waarden: krachtig, eigentijds en inspirerend. De wereld heeft ‘mensen zonder vrees’ nodig. Het daltononderwijs wil kinderen opleiden tot volwassenen die een grote mate van verantwoordelijkheid voor een democratische samenleving tonen. Echt sociaal leven is samenwerken en wederzijdse beïnvloeding, waarbij elk vrij individu er bewust van gemaakt moet worden dat hij medewerker is, verantwoording schuldig is aan zijn omgeving en verantwoordelijk is voor het geheel.

Op de Westerschool wordt een goed pedagogisch klimaat gecreëerd op basis van vertrouwen tussen kinderen onderling, tussen leerkrachten onderling en tussen kinderen en leerkrachten. Er wordt met de kinderen en leerkrachten gereflecteerd op hun gedrag, de werkhouding, de inhoud van de leerstof en het hele proces daarvan. We vinden het belangrijk dat kinderen zich veilig en prettig voelen bij ons op school. Hieraan besteden we veel aandacht. De eerste 6 weken van het schooljaar staan in het teken van het maken van afspraken binnen de groep. Deze weken noemen we de Gouden Weken. Onder andere aan de hand van de methode ‘Beter omgaan met jezelf en de ander’ vinden er lessen plaats in de klas met als doel het creëren van een positief zelfbeeld van de kinderen, het leren omgaan met een ander, het leren vrijuit praten over hun gevoelens en kwetsbare ervaringen en het leren luisteren naar elkaar, waardoor het inlevend vermogen van de kinderen vergroot wordt."

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Wildervank beschikt over een ruime accomodatie met 2 voetbalvelden, 2 kunstgrasvelden (KNVB-goedgekeurd), 4 pupillenvelden en 3 trainingsvelden.

- Volleybalvereniging Set Up is opgericht in 1965. Een mooi verhaal over het onstaan en de ontwikkeling van de vereniging kun je lezen onder de link.

- Handbalvereniging Aeolus is opgericht in 1947.

- Hengelsportvereniging HSV Wildervank en Omstreken heeft hun viswater zo te zien aan hun pagina aan het Groote Gat, een meer/vijver ZO van Bareveld, Z van de K.J. de Vriezestraat, nog net op Wildervanks en daarmee Gronings grondgebied, grenzend aan het Drentse Nieuwediep.

- Tennisclub Clias.

- Zwem- en Poloclub T.H.O.R. is opgericht in 1920. Tegenwoordig heeft de vereniging geen waterpoloteams en nemen ze alleen deel aan zwemwedstrijden. T.H.O.R. stond vroeger bekend als organisator van gezellige waterpolotournooien in het dorp. Tegenwoordig trainen ze in Tropiqua te Veendam omdat Wildervank geen zwembad meer heeft. T.H.O.R. is een vereniging waar niet alleen de prestaties belangrijk zijn, maar ook de gezelligheid en het plezier aan het zwemmen. T.H.O.R. heeft niet alleen jeugdleden, die aan verschillende wedstrijden meedoen in de provincie Groningen en daarbuiten, maar ook masters die uitkomen voor de vereniging in het Zuiderzee Masters Circuit.

- Vrouwen: - Passage afd. Wildervank is een vereniging van en voor vrouwen met gevoel voor cultuur, die gezamenlijk boeken lezen, musea bezoeken, zingen, schilderen en anderszins hun creativiteit ontwikkelen. Ontmoeting en ontwikkeling zijn de kernbegrippen van Passage. Alle vrouwen zijn welkom als lid van Passage, ongeacht leeftijd of geloofsovertuiging. Ze komen elke 3e woensdag van de maand bijeen in Concordia (Torenstraat 80).

- Zorg: - Steunpunt Thuiszorg Wildervank van Zorggroep Meander.

- Welzijn: - Stichting Wildervank Fonds (die haar vermogen verkregen heeft uit de voormalige lokale Bondsspaarbank) stelt middelen beschikbaar voor maatschappelijke initiatieven 'dicht bij huis'. Steun aan projecten die gericht zijn op de verbetering van de lokale of regionale samenleving, projecten met een sociale, culturele of ideële strekking.

- Veiligheid: - "EHBO Vereniging Wildervank houdt zich al sinds 1951 op serieuze wijze bezig met EHBO (Eerste Hulp Bij Ongelukken) in de gemeente Veendam. Hierbij vervullen we een belangrijke sociaal-maatschappelijke rol in de samenleving van onze gemeente. Afgezien daarvan ervaren onze leden de vereniging als een gezellige en betrokken club van enthousiaste mensen die dit allemaal op vrijwillige basis doen. Een ongeluk zit in een klein hoekje. Je hoeft niet meteen te denken aan verfrommelde auto's en gillende sirenes. Het grootste deel van de ongelukken gebeurt gewoon thuis, op het werk of op het sportveld: een verbrande vinger, een schaafplek, een verstuikte enkel: iedereen kan helpen, als hij maar weet wat hij moet doen. Of iemand verslikt zich, of krijgt een hartaanval: geen bloed te zien, maar zonder snelle en goede hulp kan hij wel doodgaan.

Ruim 300.000 mensen in Nederland hebben al het eenheidsdiploma EHBO. Ze hebben een cursus gevolgd en een examen gedaan; door jaarlijkse vervolglessen houden zij hun kennis en vaardigheiden op peil. Als je er zeker van wilt zijn dat er een EHBO'er in de buurt is als er wat gebeurt, dan zou je ook zelf een cursus kunnen volgen. Deze site wijst je de weg naar het enige van staatswege erkende EHBO diploma, dat je kunt behalen of behouden door het volgen van een cursus bij EHBO Vereniging Wildervank."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Wildervank Dalweg en - idem Herv. - Lidmaten Hervormde Gemeente 1702-1812.

Reacties

(1)

Margaretha Jans Hardenberg was indeed married to Adriaan Geerts Wildervanck. Margarieta Wildervanck (Adriaan's Sister) married Hillebrand Van Peer, an direct Ancestor of Derk Van Peer. Derk was my two times great-grandfather...

Regards Drew McClenaghan
http://www.vanpeer.au

Reactie toevoegen