Winschoterzijl

Plaats
Buurtschap
Oldambt Westerwolde
Oldambt Westerwolde
Groningen

winschoterzijl_plaatsnaambord_kopie.jpg

Dankzij een plaatsnaambordenproject van de heemkundekring van Bellingwedde, hebben alle buurtschappen in die gemeente, voor zover zij dat nog niet hadden, in 2013 plaatsnaamborden gekregen. Winschoterzijl (alleen aan de Blijhamse kant) is er daar een van.

Dankzij een plaatsnaambordenproject van de heemkundekring van Bellingwedde, hebben alle buurtschappen in die gemeente, voor zover zij dat nog niet hadden, in 2013 plaatsnaamborden gekregen. Winschoterzijl (alleen aan de Blijhamse kant) is er daar een van.

winschoterzijl_richtingbordje.jpg

In Winschoten staat wel keurig een richtingbordje dat vertelt welke kant je op moet naar buurtschap Winschoterzijl, maar ter plekke staan geen plaatsnaambordjes om aan te geven dat en wanneer je er bent aangekomen. Da's dan weer een beetje jammer...

In Winschoten staat wel keurig een richtingbordje dat vertelt welke kant je op moet naar buurtschap Winschoterzijl, maar ter plekke staan geen plaatsnaambordjes om aan te geven dat en wanneer je er bent aangekomen. Da's dan weer een beetje jammer...

Winschoterzijl straatnaambordje [640x480].jpg

Winschoterzijl, in wat nog van de buurtschap over is op grondgebied van Winschoten staan geen plaatsnaambordjes, maar je kunt gelukkig nog wel aan de gelijknamige straatnaambordjes zien dat je er bent aanbeland.

Winschoterzijl, in wat nog van de buurtschap over is op grondgebied van Winschoten staan geen plaatsnaambordjes, maar je kunt gelukkig nog wel aan de gelijknamige straatnaambordjes zien dat je er bent aanbeland.

winschoterzijl_kaart_ca._1900_kopie.jpg

Kaart uit ca. 1900 waarop de rond 1914 afgebroken houtzaagmolen van Winschoterzijl (in het Beertase deel) staat aangegeven (zie de pijl).

Kaart uit ca. 1900 waarop de rond 1914 afgebroken houtzaagmolen van Winschoterzijl (in het Beertase deel) staat aangegeven (zie de pijl).

Winschoterzijl

Terug naar boven

Status

- Winschoterzijl is een buurtschap in de provincie Groningen, in deels de streek en gemeente Oldambt, en deels in de streek en gemeente Westerwolde. Vanouds lag de buurtschap rond een driegemeentenpunt. De oorspronkelijke bebouwing viel namelijk grotendeels onder het dorp Blijham, gemeente Wedde (per 1-9-1968 over naar gemeente Bellingwedde, in 2018 over naar gemeente Westerwolde), deels onder de gemeente (en het dorp) Beerta (in 1990 over naar gemeente Reiderland, in 2010 over naar gemeente Oldambt), deels onder de gemeente (en de stad) Winschoten (in 2010 over naar gemeente Oldambt).

- De bebouwing die van Winschoterzijl tegenwoordig nog over is, valt onder de kern Winschoten. Een onbebouwd gedeelte van de buurtschap ligt in de gemeente Westerwolde, en valt onder het dorp Blijham (zie ook hierna).

- De Topografische atlas Groningen(1) vermeldt Winschoterzijl niet meer als buurtschap (wat het volgens ons nog wél is, zie bij Statistische gegevens). Zij vermeldt deze naam alleen als naam van het natuurgebiedje tussen A7 en Pekel Aa (en waar de spoorlijn dwars doorheen loopt).

- Op grondgebied van Winschoten (gemeente Oldambt) staan geen plaatsnaamborden. In 2013 is op grondgebied van Blijham (in de toenmalige gemeente Bellingwedde en de huidige gemeente Westerwolde) een plaatsnaambordje geplaatst, aan het fietspad bij gemaal Winschoterzijl.

- De buurtschap Winschoterzijl ligt buiten de bebouwde kom.

Terug naar boven

Naam

Naamsverklaring
Zijl
= sluis, bij Winschoten.

Terug naar boven

Ligging

- Op de hoek van de Wilhelminasingel met de Industrieweg in Winschoten staat een richtingbordje dat verwijst naar wat tegenwoordig nog resteert van de buurtschap Winschoterzijl op Winschoter grondgebied. Aan het eind van de Industrieweg ligt in het verlengde daarvan namelijk een gebiedje met 3 boerderijen, wat kennelijk nog het enige restant is van de oude buurtschap, genummerd Winschoterzijl 1 t/m 5. (Bij één van de boerderijen liggen een soort graancirkels. Is dat het restant van een waterzuivering?, red.) De weg genaamd Winschoterzijl die strak N langs de A7 loopt en onder Beerta valt, is - tegenwoordig - onbebouwd.

- Op de plaats van de Renselverlaat komen 3 watergangen samen: Winschoterdiep, Rensel en Pekel-Aa. Het Winschoterdiep stopt dus bij de locatie van het verlaat.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 omvat de buurtschap Winschoterzijl 6 huizen met 38 inwoners in de gemeente Wedde (kern Blijham), 2 huizen met 19 inwoners in de gemeente Beerta en 1 huis met 12 inwoners in de gemeente Winschoten. Totaal dus 9 huizen met 69 inwoners.

- Tegenwoordig omvat de buurtschap (althans voor zover het de weg Winschoterzijl betreft, wellicht vallen er nog meer wegen onder) nog slechts 3 boerderijen, die onder de kern Winschoten vallen. Wellicht vallen enkele panden aan de Tweekarspelenweg (Z van de Pekel Aa, vallend onder de kern Blijham) ook nog tot de buurtschap te rekenen. In 2013 is in de nabijheid hiervan (bij het gemaal N van de genoemde weg) namelijk een plaatsnaambordje Winschoterzijl geplaatst. Afhankelijk van de keuze zal de buurtschap een handvol of ca. 15 inwoners hebben.

Terug naar boven

Geschiedenis

Vanaf 1593 tot in de 19e eeuw lag op de plek waar de Rensel uit Winschoten in de Pekel Aa uitmondt, evenals het Winschoterdiep, de schans Winschoterzijl. Bij de sluis en schans ontstond een gelijknamige buurtschap met huizen, winkels, café's, een oliemolen, houtzaagmolen, watermolens, een woonwagenkampje met 'passanten' die er enkele dagen per jaar stonden, en een (spoor)brugwachtershuisje. Wegens verbreding van het Winschoterdiep, ter verbetering van de waterafvoer naar de vernieuwde Nieuwe Statenzijl, is deze woonkern rond 1980 grotendeels afgebroken. In 1992 is het laatste huis van de buurtschap op deze plek, waarin vroeger een kruidenierszaak gevestigd was en dat werd bewoond door de brugwachter van het van Goghbruggetje, afgebroken. Volgens oud-inwoner Rinus Staal had brugwachter Schreuder als eerste televisie in de buurtschap. Af en toe mochten de kinderen er Pipo komen kijken.

Volgens oud-inwoner Jan D. Meijer klopt het niet dat Jan Schreuder als eerste televisie had. Hij stelt, in een reactie naar Plaatsengids.nl d.d. 28-12-2017: "Dit was Keizer (oud-schipper), die ook een oliehandel erbij had voor de schepen." Verder vult hij nog aan: "Tot in de jaren zestig was hier nog een druk scheepvaartverkeer. Er was een houtvloot (boomstammen werden over water vervoerd naar zagerijen in Oude Pekela en Stadskanaal), er werden aardappelen vervoerd, en bieten, turf, stro, er voeren pramen met klei voor steenfabrieken in Winschoten en Heiligerlee etc. Ik heb zelf van 1952-1976 met mijn ouders gewoond in de eerste boerderij over het spoor."

Van ca. 1680 tot 1836 was er sprake van de Evangelisch-Lutherse Gemeente Winschoterzijl, met bijbehorende kerk. In laatstgenoemd jaar is deze kerkelijke gemeente verhuisd naar (en hernoemd in) Winschoten in verband met de bouw van een nieuwe kerk aldaar.

Enkele meters O van de sluis aan het Zijlsterdiep (waar deze uitkomt in de Pekel Aa) heeft een zaagmolen (achtkante bovenkruier / stellingmolen / windmolen) gestaan (op grondgebied van vanouds gemeente Beerta).

'Godsdienstoorlog' in Winschoterzijl
Sinds 1595 werden de katholieken vaak hardhandig 'overgehaald' om over te gaan tot de hervormde godsdienst. Het katholicisme in Groningen werd verboden. In 1753 heeft dat in Winschoterzijl nog even tot een kortstondige 'burgeroorlog' geleid: "In de 18e eeuw begon de hevigheid der vervolging af te nemen en oogluikend werd toegelaten, dat te Sappemeer (in de buurtschap Kleinemeer, red.) een katholieke kerk werd gesticht. Daarheen begaven zich de katholieken van Veendam, Pekela, Winschoten, Stadskanaal (en uit de streek Westerwolde, red.) enz. om een godsdienstoefening bij te wonen.

Hun kerkgang zat onderweg vol uitdagingen. De heer Tielemans schrijft erover: "Langs half gebaande veen- en zandwegen, zoogoed als onberijdbaar in het natte jaargetijde, langs moeilijk te passeeren voetpaden, in regen, sneeuw en storm trokken zij - in het winterhalfjaar alleen de mannen - tempelwaarts, bij uitzondering eenige jonge dochters en vrouwen. Van de laatsten verhaalt men, dat zij geschoeid waren in manslaarzen om door modder en veen te kunnen baggeren. In het korte van de dagen vertrok men uit Winschoten en Pekela lang voor zonsopgang om na zonsondergang eerst terug te zijn."

"Ook in de nabijheid van Winschoten deed men pogingen om een katholieke kerk te stichten en op 1 april 1753 werd te Winschoterzijl, met voorkennis van den drost te Wedde, een godsdienstoefening der katholieken gehouden. Nauwelijks echter was de mis geëindigd, of eenige honderden boeren en boerenknechts, gewapend met gaffels, stokken, knuppels en ander moordgeweer, vielen op het huis aan, waar de gemeente was verzameld. De geestelijke, die de godsdienstoefening had geleid en vele katholieken werden deerlijk mishandeld." (bron en bron) Pas in 1800 kon in Winschoten, na de Franse Revolutie enkele jaren daarvoor, weer een katholieke kerk worden gesticht.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Gemaal Winschoterzijl ligt aan de Z kant van de Pekel Aa, daar waar het Langediep of Hekmansdiep in de Pekel Aa uitkomt, aan het eind van de Langediepsweg. Het Zijlsterdiep, nu Zijlkerdiep, heeft nooit in verbinding gestaan met de Pekel-Aa. Het gemaal, eertijds stoomgemaal, maalde het water uit de Polder Blijham middels een grondduiker, dus onder de Pekel-Aa door, naar het Zijlkerdiep en van daaruit naar het Beertserdiep. Het huidige gemaal staat enkele tientallen meters zuidelijker dan waar het stoomgemaal heeft gestaan. De Pekel-Aa is ter plaatse verlegd. Waar de Pekela-Aa eertijds noordelijk van het stoomgemaal lag, ligt deze nu ca. 50 meter zuidelijk van deze locatie.

- De Van Gogh-brug dateert uit ca. 1870 en is een van de oudste, nog bestaande, gietijzeren ophaalbruggen van Nederland. De brug is in 1995 gerenoveerd en verplaatst van de sluis bij Winschoterzijl naar de Renselkade te Winschoten (2 km naar het W dus, O van het centrum, direct O van de Beertsterweg, nabij Leen Bakker). Volgens anderen zou de brug naar Vincent van Gogh vernoemd zijn, omdat de brug in 1928 van Veenoord (waar hij tegenover het Van Goghhuis zou hebben gestaan) naar Winschoterzijl verplaatst zou zijn. Volgens anderen zou de brug hier reeds in 1890 geplaatst zijn.