Wittelte is een dorp in de provincie Drenthe, gemeente Westerveld. T/m 1997 gemeente Diever. Het dorp is zodanig dunbebouwd dat de gemeente er geen 'bebouwde kom' voor heeft toegekend. De plaats heeft daarom witte plaatsnaamborden (met 60-km-zone).
Wittelte ligt ZW van Dieverbrug, WZW van Dwingeloo, en ligt grotendeels W van Rijksweg N371 en deels O ervan. (© www.openstreetmap.org)
- Wittelte is een dorp* in de provincie Drenthe, gemeente Westerveld. T/m 1997 gemeente Diever.
* Gezien de geringe omvang van de bebouwing, en het ontbreken van een kerk en een kern van meer dan marginale omvang, zouden wij geneigd zijn deze nederzetting als buurtschap te kwalificeren, maar de aanduiding dorp voor deze nederzetting is het gangbaarst, dus conformeren wij ons daaraan.
- Onder het dorp Wittelte valt ook de buurtschap Het Moer.
- Wittelte is zodanig dunbebouwd dat de gemeente er geen 'bebouwde kom' voor heeft toegekend. De plaats heeft daarom witte plaatsnaamborden (met 60-km-zone), in plaats van de voor een dorp gebruikelijker blauwe plaatsnaamborden (komborden).
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1040 kopie 12e eeuw Withelte, ca. 1232 kopie 17e eeuw Wiltholte, 1298-1304 Withalte, 1298-1304 en 1410 kopie 1632 Wittelte, 1574 Wittelt, ca. 1660 Witholte.
Naamsverklaring
Samenstelling van wit 'met een witte kleur' en holt 'hoogopgaand loofbos', of helte, ontstaan uit hultiþja-* 'plaats waar hout groeit, bos'. Het Middelnederduitse witholt betekent overigens 'woudbomen (m.n. beuken), brandhout'. Vergelijk -elte.(1)
Wittelte ligt Z van Diever, WZW van Dwingeloo en wordt doorsneden door rijksweg N371 (Assen-Meppel). De oostgrens van het dorp loopt door de Oude Vaart, die O langs de weg Witteltermade stroomt.
Terug naar bovenWittelte heeft ca. 50 huizen met ca. 130 inwoners.
Terug naar bovenArcheologie
Diana Spiekhout kwam er tijdens haar promotieonderzoek aan Rijksuniversiteit Groningen in 2020 achter dat in Drenthe en Overijssel in de middeleeuwen veel meer kastelen hebben gestaan dan gedacht. In totaal vond zij in dit gebied 134 burchten, adellijke huizen en versterkingen. Wittelte sprong eruit, omdat ze hier niet een, maar twee kastelen vond. "Er is hier iets heel bijzonders aan de hand. Hier lagen twee verdedigingswerken die ook nog samen een grote wal vormden. Eigenlijk werd het hele dorpje beschermd", aldus Spiekhout. Zij onderzocht luchtfoto's en hoogtekaarten en zag daarop bepaalde structuren in het landschap. Zo zag ze op de kaarten duidelijk de ronde vorm van de reeds bekende - hierna in het hoofdstuk Landschap etc. beschreven - Wittesheuvel.
Maar ook aan de zuidwestkant van Wittelte vond ze een verdedigingswal en een gracht waar tot dan vrijwel niemand nog iets van wist. Weliswaar heeft dr. L.J.F. Janssen uit 1848 in een boekje genaamd Drentsche Oudheden geschreven over twee versterkingen in deze omgeving, maar dat is later weer in de vergetelheid geraakt. De zogeheten mottekastelen die hier stonden waren eenvoudige opgeworpen heuvels met een gracht eromheen en daarbovenop waarschijnlijk een houten toren. In andere delen van het land waren die torens soms van baksteen of natuursteen, maar in Drenthe waren ze vaak van hout. Om de geschiedenis van de mottekastelen te ontrafelen is archeologisch onderzoek nodig. Daarvoor zouden archeologen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kleine gaten moeten graven in de grond. Als dat gebeurt zou het tweede kasteel, net als Wittesheuvel, een archeologisch rijksmonument kunnen worden.
Terug naar boven- Wittelte heeft 3 gemeentelijke monumenten.
Terug naar boven- De Wittesheuvel, ook Wittelterberg genoemd, is het restant van een motte (kasteelberg) gelegen in Wittelte tussen de Wittelterweg, Mr. Broerweg en Tolhuisweg. De heuvel is bij de ruilverkaveling in de jaren zestig door de eigenaar voor totale vernietiging behoed. De Wittesheuvel is nooit archeologisch onderzocht. Wel is er een steengoedkannetje gevonden uit de tweede helft van de 13e eeuw. Als archeologisch belangwekkend terrein met daarin de sporen van een laatmiddeleeuws mottekasteel met omgrachting is het sinds 2002 een beschermd rijksmonument.
In 1987 is een standbeeld van de legendarische edelman Witto op de Wittesheuvel geplaatst, vervaardigd door Jacob Snoeken, destijds boer en eigenaar van het land waarop deze heuvel ligt. Hij noemde zijn boerderij "Witto's Veurhof" ter herinnering aan Witto. Volgens vage bronnen zou hij daar gewoond hebben. Geograaf Lex Ritman had hem in 1983 op de burchtheuvel gewezen na een onderzoek ter plaatse. Jacob Snoeken bleek zich echter reeds bewust te zijn van het historisch belang van "zijn" berg. Hij heeft een diepgaand onderzoek gedaan naar de historische achtergronden en beschouwde zich als de beschermheer van de Wittesheuvel (Witto's heuvel). In 1990 is op zijn initiatief het 950-jarig bestaan van Wittelte op grootse wijze gevierd. Als herinnering aan het roemruchte verleden is toen de brink (het plein) ingericht met drie zwerfstenen voorzien van de namen van de drie broers Witto, Uffo en Peelo. In 2010 vierde men het 970-jarig bestaan.
De persoonsnamen Witto en Peelo zijn echter aan de fantasie van latere historici ontsproten; alleen Uffo wordt in 1040 daadwerkelijk genoemd. In een oorkonde van 21 mei 1040 had koning Hendrik III (Goslar, Duitsland) een einde gemaakt aan de macht van Uffo en zijn broers wegens een schandelijke misdaad, waarbij hij hen alle bezittingen in Wittelte, Uffelte en Peelo (Withelte, Uphelte en Pithelo) had ontnomen. In 1040 zijn hen ook goederen te Leermens (Lintherminge) en Eenum (Enon) ontnomen. Hij schonk alles aan bisschop Bernold van Utrecht, die uiteindelijk in 1046 de grafelijke macht in geheel Drenthe in handen kreeg. Op 16 mei 2018 overleed Jacob Snoeken, beschermheer van de Wittesheuvel. De fakkel is overgenomen door zijn zoon Jacco. Door het standbeeld op de kasteelberg en de drie zwerfstenen op de brink met de namen van de drie gebroeders, wordt de herinnering aan Jacob Snoeken levend gehouden. De reeds genoemde hoeve blijft Witto's Veurhof heten.
Reactie toevoegen