Vóór 1949 was het 2 km lange Wylerberggebied nog Duits, als langgerekte inham tussen Beek en Berg en Dal, en daarmee kennelijk een 'verboden strook', tenzij je een speciale pas had om daar 'je ding te doen', zoals deze heer uit Beek.
De grens Nederland-Duitsland bij Beek en Berg en Dal vóór 1949. Zie de lijn met + tekens en de genummerde grenspalen (gp...). De hele strook Wylerberg tussen Rijksstraatweg en Oude Kleefsebaan, plus het Wylerbergmeer, was dus toen nog Duits grondgebied.
De grens Nederland-Duitsland bij Beek en Berg en Dal na 1963. De Wylerbergstrook, plus het Wylerbergmeer, zijn Nederlands gebleven. Het is het enige gebied dat, afgezien van nog wat marginale stukjes weiland, in 1963 niet aan Duitsland is teruggegeven.
- Wyler is een dorp in Duitsland, gemeente Kranenburg, maar/en:
- Aangezien een deel van het grondgebied van Wyler in 1949 door Nederland is geannexeerd, en een groot deel daarvan nog altijd Nederlands grondgebied is, behandelen wij deze grenscorrectie op deze pagina. Dit gebied is als Nederlandse buurtschap Wyler te beschouwen, naast het gelijknamige Duitse dorp. Informatie over het dorp als zodanig behandelen wij hier niet (omdat dat destijds Duits is gebleven). Dat kun je vinden op Wikipedia. Het Wylerberg-gebied zoals hieronder beschreven, valt onder de gemeente Berg en Dal (vóór 2015: gemeente Ubbergen), en daarbinnen grotendeels onder het dorpsgebied van Berg en Dal, deels onder het dorpsgebied van Beek.
Terug naar bovenUitspraak
Wieler.
Het Nederlandse deel van Wyler ligt rond o.a. de gelijknamige weg en de weg Duivelsberg, O van Nijmegen, ZO van Beek. Het Wylerberg-gebied zoals hieronder beschreven, valt sinds 1949 grotendeels onder het dorp Berg en Dal, deels onder het dorp Beek. Dat laatste deel betreft een NW strook tussen de weg Keteldal en het einde van de Rijksstraatweg, die ook bekend staat onder de naam Smorenhoek (zie hieronder onder Geschiedenis en grenscorrecties, Smorenhoek en Holdeurn).
Terug naar bovenHet huidige, sinds 1963 Nederlands gebleven deel van wat voorheen onder het Duitse dorp Wyler viel, omvat nog slechts een handvol panden. Bij de aanvankelijke grenscorrectie in 1949 ging het om 170 inwoners. Dat zal, gezien de gemiddelde gezinsgrootte in die tijd, ca. 30 huizen hebben betroffen.
Terug naar bovenGrenscorrecties met Duitsland na WO II algemeen
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog wil Nederland bij wijze van schadevergoeding aangrenzende delen van Duitsland annexeren. De geallieerden hebben namelijk bepaald dat 'herstelbetalingen' die van Duitsland worden geëist, niet in geld maar alleen in natura mogen worden geclaimd. Er worden diverse varianten uitgewerkt. De meest ingrijpende variant gaat om maar liefst 10.000 km2 met daarin 2 miljoen inwoners, die men dan naar elders in Duitsland wil deporteren. Historicus Veenendaal sr. stelt in 1946: "Historisch gezien komen bij een eventuele inlijving van Duits grondgebied hiertoe het meest in aanmerking: Oostfriesland en Kleef, de door Pruisen aan het Oranjehuis ontnomen graafschappen Lingen en Meurs, en het door Pruisen in 1713 van het lichaam van de Nederlanden losgescheurde Gelder." De eerste officiële claim van de Nederlandse regering komt neer op 5.000 km2.
Uiteindelijk krijgt Nederland slechts 69 km2 aan grenscorrecties toegekend, met daarin 9.553 inwoners, die er gewoon blijven wonen en dus Nederlander worden (of in ieder geval in Nederland komen te wonen). De 4 grootste annexaties betreffen Tüddern e.o. bij Sittard (41,34 km2, 5.665 inwoners), Elten bij Lobith (19,54 km2, 3.255 inwoners), Suderwick bij Dinxperlo (0,64 km2, 353 inwoners) en delen van Wyler en Zyfflich bij Beek-Ubbergen en Berg en Dal (2,52 km2, 170 inwoners). Op 23 april 1949 worden de grenscorrecties van kracht. Zie verder het artikel annexatie Duits grondgebied na WO II op Wikipedia.
Grenscorrecties Wyler en Zyfflich
1949
Bij Beek en Berg en Dal betreft de grenscorrectie dus 252 hectare met 170 inwoners. Het betreft 2 delen:
1) Een onbewoond stuk grond van 81 hectare dat voorheen onder Zyfflich valt. De grens loopt hier vóór 1949 W langs het Wylerbergmeer en verder naar het N langs het Oude Kanaal. De grens komt hier nu langs de Querdamm O van het Wylerbergmeer te liggen, waardoor dit meer geheel Nederlands grondgebied wordt.
2) De Wylerberg, een horizontaal langwerpig bosrijk gebied, dat voorheen onder Wyler valt (het betreft bijna 2/3 deel van het grondgebied van dit dorp), begrensd door de Rijksstraatweg in het N, de Oude Kleefsebaan in het Z en het Keteldal in het W. De motivatie hiervoor is dat zo het douanetoezicht beter kan worden uitgevoerd. Immers er is na de grenscorrectie nog slechts een smal grensje in het O bij Wyler in plaats van een kilometerslange grens rondom de Wylerberg, die ongetwijfeld niet makkelijk te bewaken was.
1963
Duitsland wil de geannexeerde gebieden toch wel graag terug. Na langdurige onderhandelingen wordt in 1960 een verdrag gesloten, waarbij wordt bepaald dat Duitsland 280 miljoen D-Mark betaalt, en dat de geannexeerde gebieden per 1 augustus 1963 weer Duits grondgebied worden. In principe gaan alle gebieden weer terug, behoudens enkele marginale correcties om grenzen logischer langs wegen en waterlopen te trekken. De enige uitzondering van meer dan marginale omvang zijn de in de vorige alinea reeds beschreven gebieden bij Beek en Berg en Dal. De grens blijft hier langs de Querdamm lopen, waardoor het Wylerbergmeer Nederlands blijft. Wat het Wylerberg-gebied betreft, gaat een stuk grondgebied met 68 inwoners (waarvan 46 Duitsers en 22 Nederlanders) terug naar Duitsland (en 22 Duitsers komen in Nederland te wonen, of wellicht beter: blijven in Nederland wonen). Dit moet dan een O stukje nabij de dorpskern van Wyler betreffen, want het hele bosgebied van de Wylerberg zoals hierboven beschreven, blijft namelijk Nederlands grondgebied en gaat in 1963 dus niet terug naar Duitsland. Voor de exacte loop van de huidige grens, zie de 2e kaart hieronder.
Misverstanden rond Wylerberg en Duivelsberg
Nog even 2 misverstanden uit de weg ruimen:
1) Al dan niet in het kader van de beschreven grenscorrecties, wordt nogal eens vermeld dat de Duivelsberg en de Wylerberg synoniemen zouden zijn (bijv. Wikipedia: "Duivelsberg. Duits: Teufelsberg of Wylerberg"). Dat is niet zo. De Duivelsberg is de 'berg' tegenover het Wylerbergmeer. Deze maakt onderdeel uit van het veel grotere gebied Wylerberg, het hierboven reeds beschreven bosgebied van ca. 2 bij 1 km tussen Rijksstraatweg en Oude Kleefsebaan. Zie ook de 1e kaart hieronder, waar het hele bosgebied nog Duits is en Wylerberg wordt genoemd, en de Teufelsberg wordt benoemd op de plek die nu Duivelsberg heet.
2) Diverse publicaties stellen dat in 1963 alleen de Duivelsberg Nederlands grondgebied is gebleven. Ook dat is niet juist: het hele Wylerberg-gebied is Nederlands grondgebied gebleven. Zie de 2e kaart hieronder.
Naamgevingen
Diverse namen ter plekke refereren aan het feit dat dit voorheen grondgebied van Wyler was respectievelijk de Wylerberg betreft, namelijk de weg Wyler vanuit Berg en Dal het Wylerberg-gebied in, Huis Wylerberg (hieronder beschreven) aan de Rijksstraatweg en camping De Wylerberg aan de Oude Kleefsebaan.
Smorenhoek en Holdeurn
Ook de Smorenhoek, een gebied O van de weg Keteldal en Z van de Rijksstraatweg, was voor 1949 Duits grondgebied. Kennelijk werd het Wylerberg-gebied in die tijd 'de verboden strook' genoemd. In het hieronder genoemde boek wordt nl. een 'pas voor de verboden strook' afgebeeld (zie ook de afbeelding elders op deze pagina), waarin een inwoner van Beek in 1920 'wordt vergund zich op te houden in de verboden strook', waarbij de locatie Smorenhoek met de pen is ingevuld. Smorenhoek staat vanouds bekend als buurtschap maar wordt tegenwoordig vermoedelijk niet meer als zodanig beleefd. Er is nog wel een café dat zo heet en een gelijknamige buurtvereniging.
Verder is er nog een - vanouds, maar tegenwoordig kennelijk ook niet meer als zodanig beleefde - buurtschap Holdeurn, gelegen langs de Oude Kleefsebaan tussen Wyler en Berg en Dal. Ook dit was voorheen Duits gebied voor zover gelegen N van de Oude Kleefsebaan. Z van deze weg liggen diverse panden met de naam Holdeurn of een variant daarop. Zie de 2e kaart hieronder. Een deel van Holdeurn is nog altijd Duits: vanuit Wyler heet de 1e zijweg rechts nl. Hohldörn.
(bron: o.a. Jan van Eck, Historische atlas van Ooijpolder & Duffelt. Een rivierengebied in beeld. Uitgeverij SUN, 2005 en het hierboven gelinkte artikel op Wikipedia)
- Reportage 'Eisch Duitschen grond!' (31 min., NPO, 2001) over de annexatieplannen van Nederland m.b.t. Duits grondgebied na de Tweede Wereldoorlog. Onderaan de tekst bij het artikel blijkt dat Nijmegenaar jhr. mr. Marinus van der Goes van Naters, destijds fractievoorzitter van de PvdA, succesvol heeft gepleit voor het behoud van het Wylerberg-gebied voor Nederland.
Terug naar bovenHuis Wylerberg
Een van de bekendste panden in het Wylerberg-gebied is Huis Wylerberg (Rijksstraatweg 178). De rijksmonumentale in 1924 gebouwde, door architect Otto Bartning ontworpen expressionistische villa behoort tot de belangrijkste werken van de architectuur in Duitsland in de eerste helft van de 20e eeuw (aldus Wikipedia). - Reportage over Huis Wylerberg (VPRO). - In 2007 is een boek over Huis Wylerberg verschenen. - Kritisch artikel over het natuurbeheer rond Huis Wylerberg (zie ook de link naar het filmpje onderaan het artikel).
Concerten
"Muziek en natuur horen al eeuwen bij elkaar. En kómen letterlijk bij elkaar in Huize Wylerberg, op de stuwwal bij Beek, Berg en Dal en Wyler. Het ‘hart’ van deze prachtige, witte villa uit 1920 is namelijk een muziekzaal met een buitengewoon mooie akoestiek. Ooit werden hier regelmatig concerten gegeven. Op initiatief van het platform Groene Concerten en Sovon Vogelonderzoek Nederland is deze traditie teruggekeerd."
Wandelen
"Bij de Wandeling over de Duivelsberg in het Nederlandse deel van Wyler kom je langs akkers, door loofbos en langs de Filosofenbeek. Deze route is leuk en uitdagend door de vele hellingen die bedwongen worden in het oude beukenbos, zowel over smalle bospaden als trappen. Regelmatig word je onderweg beloond met uitzichten vanaf de steilste stuwwal van Nederland, waar tegenwoordig de oehoe een broedplek heeft gevonden. Verscholen in het bos ligt een bron. Deze bron voedt de Filosofenbeek die je onderweg tegenkomt. De wandeling brengt je ook op de Motte Mergelpe, een cultuurhistorisch hoogtepunt. Rondom de Duivelsberg leven alle spechtensoorten die Nederland rijk is."
- Beek en Wyler worden wellicht wereldberoemd dankzij auteur Thomas Olde Heuvelt, die in 2013 zijn boek 'HEX' heeft gepubliceerd. "Het ogenschijnlijk pittoreske dorpje Beek is in de greep van de Wylerheks, een vrouw uit de 17e eeuw wier ogen en mond zijn dichtgenaaid. Zwijgend loopt ze door de straten en dringt ze de huizen binnen, nachtenlang staat ze aan je bed. Iedereen weet dat haar ogen nooit mogen worden geopend. De heks en de bewoners worden veelvuldig in de gaten gehouden, middels camera’s en computers, maar tegelijkertijd is de onderlinge paranoia middeleeuws te noemen. De spanning wordt vakkundig opgebouwd tot een overdonderende climax." Met HEX presenteert Thomas Olde Heuvelt (1983) zijn meest ijzingwekkende en beklemmende roman tot op heden: een non-stop achtbaanrit over menselijk kwaad. "Olde Heuvelt is een van Europa’s belangrijkste talenten op het terrein van de fantastische literatuur." (BBC Radio) In 2016 is het boek wereldwijd 'gereleased'. En Warner Bros is bezig aan de ontwikkeling van een TV- serie gebasseerd op het boek.
Reactie toevoegen