Ymedam

Plaats
Verdwenen plaats(naam)
Súdwest-Fryslân
Fryslân

ymedam_op_kaart_ca._1850.jpg

In de jaren vijftig van de 19e eeuw ontstaat ZO van het dorp Molkwerum de buurtschap Ymedam. Op de kaarten wordt erbij vermeld dat hier o.a. sprake is van een stoomgemaal en een zaagmolen, oliemolen en runmolen. (© www.kadaster.nl)

In de jaren vijftig van de 19e eeuw ontstaat ZO van het dorp Molkwerum de buurtschap Ymedam. Op de kaarten wordt erbij vermeld dat hier o.a. sprake is van een stoomgemaal en een zaagmolen, oliemolen en runmolen. (© www.kadaster.nl)

ymedam_kadastrale_kaart_1887_kopie.jpg

Getuige deze kadastrale kaart uit 1887, het jaar van sluiting van het complex, was er in buurtschap Ymedam uiteindelijk sprake van een 5-tal fabriekspanden plus een 15-tal arbeiderswoningen. (© www.tresoar.nl)

Getuige deze kadastrale kaart uit 1887, het jaar van sluiting van het complex, was er in buurtschap Ymedam uiteindelijk sprake van een 5-tal fabriekspanden plus een 15-tal arbeiderswoningen. (© www.tresoar.nl)

Ymedam

Terug naar boven

Status

- Ymedam is een voormalige buurtschap in de provincie Fryslân. Bij het ontstaan van deze buurtschap halverwege de 19e eeuw viel zij onder de gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde, die in 1956 van naam is gewijzigd in Hemelumer Oldeferd. Deze gemeente is in 1984 opgegaan in de gemeente Nijefurd, die op haar beurt in 2011 is opgegaan in de gemeente Súdwest-Fryslân.

- De buurtschap Ymedam lag in het dorpsgebied van Molkwerum.

Terug naar boven

Naam

Uitspraak
Iemedam (voor toelichting zie hierna).

Oudere vermeldingen
De oudst bekende vermelding van deze naam is met de spelling Eme Dam, op de Schotanuskaart uit 1718. De nederzetting ontstaat vanaf ca. 1850, op kaarten vermeld met de spelling IJmedam. Een onzer (filatelistische) Friese relaties verwoordt de achtergrond hiervan als volgt: "Vroeger zijn veel Friese plaatsnamen door overijverige 'Hollandse' ambtenaren 'verknoeid'. Zo had men destijds de neiging om van de Y een ij te maken, want dat was modern. De ie-klank vond men boerig. Het vermeend betere ABN werd vanuit 'Den Haag' opgedrongen. In adresseringen van bijv. poststukken in de loop der jaren heb ik overigens alleen maar Ymedam met een Y gespeld gezien, zoals het ook altijd is uitgesproken." Rond 1950 verschijnt de plaatsnaam op de kaart met de spelling Imedam. Enkele jaren later verdwijnt de plaatsnaam geheel van de kaart.

Naam komt ook elders voor
In de regio is deze naam vooral bekend van woonzorgcentrum Ymedam in Leeuwarden.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Ymedam lag ZO van Molkwerum, rond de huidige wegen Ymedaem (die langs de noordkant van de Warnservaart / het Johan Frioskanaal loopt) en Flait, in de polders De Flait en Ymedamsterpolder. De plaatsnaam was op de kaarten gesitueerd ter hoogte van de huidige jachthaven die ligt op het punt waar de wegen Flait en Ymedaem in elkaar overgaan. De Ymedamsterpolder ligt W van de jachthaven, polder De Flait ligt O ervan.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In de Volkstelling van 1889 komt de plaatsnaam Ymedam voor als buurtschap onder het dorp Molkwerum, met 6 bewoonde en 2 onbewoonde huizen en 22 inwoners. In latere volkstellingen komt de plaatsnaam niet meer (apart) voor. Maar dat wil niet per definitie zeggen dat dan ook de plaats(naam) niet meer bestaat. Bijv. in de Volkstelling van 1899 worden helemaal geen buurtschappen vermeld in de gemeente Hemelumer Oldeferd (terwijl die er wel degelijk waren), maar die waren in dat jaar gemakshalve inbegrepen bij de dorpen.

Terug naar boven

Geschiedenis

Buurtschap
"In 1851 heeft jonkheer J.H.F.K. Gerlacius van Swinderen uit Rijs een stoomgemaal gebouwd bij de Ymedam om het ca. 100 ha grote meer It Flait / Het Flait droog te malen. Dit meer lag tussen Molkwerum, Koudum en Hemelum en was door een sloot verbonden met het Z hiervan gelegen meer De Geeuw. Het was het eerste stoomgemaal in Friesland dat voor dit doel werd gebruikt en maakte daardoor veel indruk. Toen de polder in 1853 droog was, maakten ze het nieuwe land vlak, groeven sloten en bouwden er boerderijen. Daar bleef het niet bij. De jonkheer richtte ook een eekmalerij op; dit werd gewonnen van de bast van jonge eikenstammen door het aan het einde van de 19e eeuw in de Gaasterlandse bossen bekende eikekloppen; in het voorjaar ’s morgens vroeg vooral door kinderen uitgevoerd, zodat in de verre omtrek van het bos het slaan van de hamers tegen de stammen werd gehoord. Wanneer de bast goed droog was, werd hij tot een fijn poeder vermalen. De zo gewonnen eek werd samen met urine bij het looien van leer gebruikt, maar ook voor het tanen van touw, netten en zeildoek.

Bij de Ymedam kwamen in de loop van de tijd ook nog een houtzagerij, een machinefabriek en een olieslagerij te staan, alles aangedreven door stoomkracht. Voor de benodigde arbeiders liet de jonkheer een 15-tal huisjes bouwen. Behalve Van Swinderen was Wabe de Jong uit Koudum bij de onderneming betrokken. Tezamen richtten de heren de Firma W.J. de Jong en Co. op, handelaren in gezaagde en ongezaagde houtwaren, gemalen run, raap- en lijnkoeken. Ze hadden ook een eigen kofschip, De Onderneming, met K.R. Kooiman als kapitein. Het was net alsof de oude tijden weer terug waren want net als toen werd het hout uit Scandinavië gehaald. De lijnolie, geperst uit het zaad van vlas, werd gebruikt in de industrie, onder andere voor het maken van verf. Wat van de vrucht overbleef werden lijnkoeken gemaakt voor het vee.

In het begin verliep alles voorspoedig, maar omstreeks 1875 kwam er een terugval. De eek werd door kunststof vervangen en in de landbouw kon Nederland niet op tegen de massaproductie uit Amerika; bovenal sloot Duitsland de grenzen, terwijl ons land het stelsel van vrije handel in ere hield. Daar kon de jonkheer niet tegenop. Er werd nog een ander, sterker stoomgemaal gebouwd, maar in 1887 kwam de tijding uit Rijs: ophouden. Het werk lag stil en de huizen kwamen leeg te staan. De machines van Ymedam kwamen deels te staan in De Volharding te Balk. De woningen zijn grotendeels afgebroken. Alleen het stoomgemaal - met een tweetal personeelswoningen - hield moedig stand.

In 1925 is ook dit complex afgebroken en vervangen door een elektrisch gemaal en windmotor, voor het drooghouden van de polder It Flait. Bijzonder is dat de broers Otte en Harmen Krul samen 110 jaar werkzaam zijn geweest t.b.v. het complex, waarvan de laatste decennia dus alleen nog op het stoomgemaal. Otte is in 1863 in dienst gekomen en heeft hier dus 62 jaar gewerkt! Vandaag de dag is Yacht Centre Warns op deze historische plek gevestigd." Bron en voor nadere informatie zie het artikel over de opkomst en ondergang van buurtschap Ymedam, in tekst en beeld, op de site Langs de Luts, van Johan Groenewoud. Zie op die pagina ook (de links naar) de artikelen over de geschiedenis van deze buurtschap!, in de Leeuwarder Courant (LC) d.d. 3-7-1925, LC d.d. 7-7-1925, LC d.d. 10-7-1925, en Friesche Koerier d.d. 23-5-1953 deel 1 en deel 2.

Waterschap
Er is ook nog een naar de beschreven polder genoemd waterschap geweest. Waterschap Ymedam (ook wel Ymedaem), aanvankelijk alleen op grondgebied van de gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde, met een oppervlakte van aanvankelijk 900 hectare, in 1966 op grondgebied van de gemeente Hindeloopen uitgebreid tot 1.085 hectare, heeft bestaan van 1923 tot 1972. - Inventarisatie archiefstukken m.b.t. dit voormalig waterschap op Fries Archiefnet. - Het waterschap had een eigen wapen.

Reacties

(4)

Weet u ook waarom de buurtschap Ymedam is genoemd. Bij dam kan ik me iets voorstellen maar wat is Yme?

Goede vraag. In de bestaande plaatsnaamkundige werken is deze plaatsnaam niet beschreven. Het lijkt me een persoonsnaam, wellicht van degene die destijds die dam heeft gerealiseerd. Maar wie was dat dan en is er meer bekend over de aanleg van die dam? Mocht er iemand reageren die hier meer over weet, dan laat ik het u weten.

Goedendag,
Ik ben Rosé Klijnstra, 1 van de redacteuren van onze dorpskrant te Molkwerum. Zoals wel vaker ben ik op zoek naar leuke wetenswaardigheden over ons dorp en omgeving. Zo kwam ik uw verhaal tegen over Ymedam. Zou ik deze mogen gebruiken in onze krant.
Graag zou ik van u horen.
Met vriendelijk groet

Dat is goed, mits u vermeldt dat het is ontleend aan de site www.plaatsengids.nl. Ik heb zojuist nog een uitvoerig artikel in tekst en beeld gevonden over de opkomst en ondergang van deze buurtschap! Dat heb ik nu hierboven samengevat. Op die pagina vindt u ook nog diverse links naar aanvullende krantenartikelen, dus al met al valt er toch nog veel over dit helaas maar kort bestaan hebbende, maar wel bedrijvige buurtschapje te vertellen.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen