Zetten

Plaats
Dorp
Overbetuwe
Betuwe
Gelderland

Zetten

Terug naar boven

Status

Zetten is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Betuwe, gemeente Overbetuwe. T/m 2000 gemeente Valburg.

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Zetten ligt in het ZW van de provincie Gelderland, tussen de rivier de Rijn in het N, de A15 in het Z en de A50 in het O en ligt verder O van het dorp Opheusden, NO van het dorp Dodewaard, NW van de dorpen Herveld-Noord en Herveld-Zuid, WNW van het dorp Valburg, W van het dorp Elst, ZW van het dorp Heteren, Z van de dorpen Randwijk en Renkum en ZO van de stad Wageningen.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Zetten 62 huizen met 510 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.000 huizen met ca. 5.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Heldring en Zetten
Ds. Ottho Gerhard Heldring is in 1804 geboren te Zevenaar (toen nog Duits, maar sinds 1816 weer Nederlands). Zijn vader was daar predikant. Heldring studeerde van 1820-1826 theologie aan de Utrechtse Universiteit. In 1826 wordt hij predikant in Hemmen in de Betuwe, waar hij blijft tot zijn emeritaat in 1867. Heldring's naam is voor altijd verbonden aan het werk van de Heldringstichtingen in Zetten. De aanzet hiertoe begint in Gouda, waar hij in 1847 een bezoek brengt aan de vrouwengevangenis; de indrukken die hij daar ondergaat, zijn beslissend voor een nieuwe periode in zijn leven.

Hem blijkt dat er voor verwaarloosde meisjes geen opvang is, wanneer zij uit de gevangenis ontslagen worden, met als gevolg, dat zij meestal in de prostitutie terecht komen. Dankzij een grote inzamelingsactie kan hij in Zetten een bierbrouwerij kopen, die na een verbouwing in 1848 als 'asyl Steenbeek' gaat fungeren voor de opvang van verwaarloosde meisjes en ex-gevangenen. De eerste directrice is zuster Pietje Voute, die 30 jaar van haar leven benevens haar gehele vermogen aan 'Steenbeek' heeft geschonken.

Andere slachtoffers van de verpauperde maatschappij worden in de tweede Zettense inrichting opgenomen. In 1856 wordt Talitha Kumi opgericht, dat bij de opening onderdak biedt aan 100 kinderen onder de 16 jaar. In 1861 opent Bethel zijn deuren voor zedelijk gevaar lopende meisjes boven de 16 jaar. In 1864 komt de Kweekschool voor Christelijke Onderwijzeressen tot stand, waar meisjes opgeleid worden tot gouvernantes en onderwijzeressen, de eerste in het land op christelijke grondslag, die er zonder staatshulp moest zien te komen. Met al dit werk blijft Heldring als predikant van Hemmen werkzaam tot zijn emeritaat in 1867; in dat jaar krijgt hij in Zetten een eigen directeurswoning.

Zijn werk wordt bekroond met de bouw van een gestichtskerkje als middelpunt: de Vluchtheuvelkerk. De gedachte de kerk op een hoge, speciaal daartoe opgeworpen terp te doen verrijzen, gaat terug tot het jaar waarin Heldring de pastorie in Hemmen betrokken heeft en het water bij de zoveelste dijkbreuk ook de pastorie omspoelt (1827). Op de zwaar geplafonneerde zolder kan in geval van nood aan 300 mensen onderdak worden geboden. De in 1876 overleden Heldring ligt op de begraafplaats van de Vluchtheuvelkerk begraven. Door zijn opvolgers is zijn werk verder uitgebreid - Henk Pierson voorop - met observatiehuizen, internaten en scholen, waaronder een landbouwhuishoudschool (inmiddels verdwenen), een lagere school (de Dr. Lammerts van Buerenschool), een 3-jarige, later 5-jarige H.B.S, thans atheneum (het Hendrik Pierson College) en een z.m.o.k. school (de Brouwerij). (bron: Vluchtheuvelgemeente Zetten)

"Zetten ligt op een stroomrug en kent een zeer oude geschiedenis, die terug gaat naar tenminste de Romeinse tijd. Dit blijkt uit diverse archeologische vondsten, overigens ook uit eerdere en latere tijden. Al in 1005 wordt het dorp genoemd, als Sethone, in een document van het bisdom Keulen, dat toen het beheer van dit gebied had. Eeuwenlang was het een agrarisch dorp. Dat veranderde met de komst van ds. O.G. Helding, die in de 19e eeuw werkzaam was in het nabije Hemmen. Hij stichtte in het dorp de nog altijd bestaande Heldringgestichten (die hierboven verder zijn beschreven, red.). Deze instellingen, er waren er verschillende met steeds een iets andere doelgroep, bekommerden zich om het lot van met name vrouwen die in moeilijke omstandigheden leefden. Door de komst van die gestichten ontstond er werkgelegenheid in een andere dan de agrarische sector. Dit werd nog versterkt door de komst van ds. F.P.L.C. van Lingen rond 1860. Hij stichtte in Hemmen het eerste Christelijke gymnasium in Nederland. Deze school, samen met de door Ds. Heldring gestichte normaalschool voor onderwijzeressen, was de start van een tot op heden voortdurende traditie van onderwijscentrum. Ook dit bracht natuurlijk de nodige werkgelegenheid met zich mee. Zetten kreeg daarom aan het einde van de 19e, begin 20e eeuw een geheel eigen dorpskarakter.

Tweede Wereldoorlog
Zetten in de Tweede Wereldoorlog zeer veel geleden, samen met het naburige Hemmen. In de winter van 1944 naar 1945 is het dorp maandenlang front geweest, waarbij de vijandelijke legers letterlijk in het dorp aanwezig waren en dus dagelijks (vuur)contact hadden. Dit terwijl het dorp onder water stond, omdat de Duitsers bij Driel de Rijndijk hadden vernield. Overigens waren de bewoners in die tijd geëvacueerd naar Brabant en voor een deel naar België." (bron en voor nadere informatie over de geschiedenis van dit dorp kun je terecht bij Historische Kring Midden-Betuwe, die in 2012 is ontstaan uit de voormalige werkgroep Zetten van de Historische Kring Kesteren en omstreken)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Vereniging Duurzaam Wonen Overbetuwe zet zich in om aan de Veldstraat, aan de rand van Zetten, een duurzame, organische en energiezuinige woonwijk met betaalbare woningen realiseren. De bewoners gaan samen zorgdragen voor hun leefomgeving. Zij delen een aantal gemeenschappelijke ruimtes en voorzieningen en er is ook de mogelijkheid om werkruimtes te huren. Naast verschillende wooneenheden komt er een multifunctionele ruimte met een openbare functie, waar verschillende (buurt)activiteiten georganiseerd kunnen worden. De woningen worden van ecologische en duurzame materialen gebouwd en de bouwmaterialen kunnen bij afbraak van de woningen worden hergebruikt of gecomposteerd. De woonwijk gaat in haar eigen energiebehoefte voorzien en reinigt haar eigen afvalwater. Hemelwater komt niet in het riool, maar wordt terug gegeven aan de aarde. Het woningaanbod in de wijk, die De Groene Morgen gaat heten en in totaal 24 woningen omvat, bevindt zich voornamelijk in het sociale huur- en koopsegment. Realisatie zal vermoedelijk plaatsvinden in 2020.

- Tot 2012 was in het voormalige meisjesinternaat / gymnasium uit 1909 aan de Stationsstraat 27 het Florence Nightingale Instituut gevestigd. Het was een museum en documentatiecentrum dat een beeld gaf van 150 jaar zorg. In 2012 is het fysieke instituut gesloten. Tegenwoordig is het Florence Nightingale Instituut alleen nog een online kenniscentrum voor de geschiedenis van verpleging en verzorging. In het pand is tegenwoordig woonzorgcentrum Het Witte Huis gevestigd.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Zetten heeft 9 rijksmonumenten (in feite betreft het 3 panden met toebehoren).

- Zetten heeft 24 gemeentelijke monumenten.

- Dorpskerk van de Hervormde Gemeente Zetten-Andelst.

- Vluchtheuvelkerk (PKN) uit 1870.

- Gevelstenen in Zetten.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Zwembad Drie Essen heeft verschillende bassins. Ze bieden activiteiten aan voor alle leeftijdsgroepen en voor diverse doeleinden (leren, sporten, recreatie, revalidatie). Tevens beschikt het zwembad over een sportcafé en een grote tribune.

- Zetten heeft (gerelateerd aan het aantal inwoners) het grootste winkelaanbod van Nederland (aldus een lokale makelaar). Het dorp vervult hiermee een streekfunctie.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Zetten (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Zetten en Hemmen van de Dorpsraad op Facebook.

- Belangenorganisatie: - "Dorpsraad Zetten / Hemmen behartigt het collectieve belang van de inwoners van deze dorpen. Zij treedt op als intermediair tussen hen en de gemeente en andere publieke instanties. Op basis van ervaringen van bewoners geven wij adviezen, met als doel de leefbaarheid in de dorpen te behouden en waar mogelijk te verbeteren. Anderzijds communiceren wij gemeentelijk beleid aan de inwoners. De dorpsraad signaleert, adviseert, participeert, communiceert en vertegenwoordigt dus naar twee kanten: het publieke bestuur en de inwoners. Daarvoor heeft zij het recht van informatie, overleg en advies als het gaat om bestuurlijke zaken die rechtstreekse gevolgen hebben voor de leefbaarheid van het dorp. Daarnaast worden de vijf eerder genoemde instrumenten ingezet om de betrokkenheid bij het bestuur en de saamhorigheid in het dorp te bevorderen."

- Onderwijs: - Basisschool De Okkernoot. - Dr. Lammerts van Buerenschool. - Ds. Van Lingenschool. - Het Hendrik Pierson College biedt vwo, havo, mavo en vmbo, en heeft daarmee het breedste onderwijsaanbod uit de regio.

- Zorg: - De Heldringstichting behandelt kinderen en jongeren met ontwikkelingsproblemen en (ernstige) gedragsstoornissen, in veel gevallen gerelateerd aan trauma, vanuit een beschermde setting naar open voorzieningen (transmurale zorg). Of weer naar huis, indien er een veilige thuissituatie is. Ook biedt Ambulatorium, de polikliniek van de Heldringstichting Multi Systeem Therapie, een opnamevermijdende behandeling, die direct thuis in het gezin wordt ingezet.

Reactie toevoegen