Zuid-Beveland

Streek
Zuid-Beveland
Zeeland

Zuid-Beveland

Terug naar boven

Status

- Zuid-Beveland is een schiereiland en streek in de provincie Zeeland.

- De streek Zuid-Beveland omvat de gemeenten Goes, Borsele, Reimerswaal en Kapelle. In dit artikel in de PZC d.d. december 2018 wordt aan de orde gesteld of het wellicht een goed idee zou kunnen zijn om de vijf Bevelandse gemeenten te laten fuseren tot één regionaal logisch samenhangende gemeente van ca. 100.000 inwoners, zoals de afgelopen jaren ook op veel plekken elders in het land is gebeurd.

- Het ZW van de streek, dat globaal het grondgebied van de huidige gemeente Borsele omvat, wordt De Zak van Zuid-Beveland genoemd.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
966 kopie 15e eeuw Bieuelant, 976 in pago Beuelanda, 1003 ex ditione sancti Bauonis in Beuelanda, 1040 in Beuelanda, 1147-1148 kopie 13e eeuw in utraque Beuelanda, 1148 kopie ca. 1222 in Beuelanda, 1161 in utraque Beuelanda, 1192 kopie 13e eeuw in utraque Biuilandia.

Naamsverklaring
Oudnederlands landa 'land' met onbekend eerste deel. Een vroege etymologie (begin 12e eeuw) van de abt Hariulf van Oudenburg brengt het eerste deel in verband met het werkwoord beven (voor land dat trilt onder de voeten?): in insula quae nuncupatur Bevelanda hoc est tremula terra. De verklaring uit een persoonsnaam Bive, Beve, wisselvorm van Bavo, is onwaarschijnlijk. In de 12e eeuw wordt het gebruikelijk van de twee Bevelanden ("in utraque Beuelanda") te spreken. De oudste expliciete vermeldingen van Zuid-Beveland zijn 1147 kopie 13e eeuw in Suthbeuelande, wrsch. 1177-1189 in Sudhbeuelant, 1189 kopie 1291 Zuutbeuelant, 1195-1196 in Suthbeueland, en ca. 1200 Sutbevelant.(1)

Terug naar boven

Streektaal/dialect

Het Zuid-Bevelands, dat men hier nog veel spreekt, wijkt enigszins van het andere Zeeuws af. Dit komt onder meer door de geringe verstedelijking en het relatieve isolement: de streek heeft in het verleden nauwelijks blootgestaan aan 'Hollandse' invloed. Het opvallendste verschil is de i-achtige uitspraak van de Zeeuwse ae-klank. Zelfs binnen het eiland zijn er ook nog duidelijke onderlinge verschillen; zo zijn er het Goes (uit Goes en omstreken), het Zakkers (uit de Zak van Zuid-Beveland, ruwweg gelijk aan de gemeente Borsele) en het Oost-Zuid-Bevelands.

Binnen Zeeland loopt Zuid-Beveland voorop in het zingen en schrijven in de streektaal. Boerenrockbands naar het voorbeeld van Normaal zijn Surrender en Du Driefstang (onder het motto "Degelijk Zeeuws werk, Recht Voe Je Bakkes"), bekende troubadours zijn Engel Reinhoudt en Peter Dieleman. Zij kunnen rekenen op een redelijk grote aanhang.

Terug naar boven

Ligging

Zuid-Beveland ligt in Midden-Zeeland en grenst in het W aan Walcheren, in het N aan de Oosterschelde en Schouwen-Duiveland en Tholen, in het Z aan de Westerschelde en Zeeuws-Vlaanderen en in het O aan Noord-Brabant (Woensdrecht).

Terug naar boven

Statistische gegevens

Zuid-Beveland heeft ca. 92.000 inwoners, verdeeld over de gemeenten (met de ca. inwonertallen tussen haakjes) Goes (37.000), Borsele (22.000), Reimerswaal (21.000) en Kapelle (12.000).

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Zuid-Beveland, kun je terecht bij de volgende instanties:

- Heemkundige Kring De Bevelanden.

- Historisch Museum De Bevelanden is gevestigd in een monumentaal pand in het centrum van Goes, wat ooit een klooster was en daarna een weeshuis. Het museum vertelt de geschiedenis van de voormalige eilanden Noord-Beveland en Zuid-Beveland. In het museum zijn permanente tentoonstellingen over de burgerwacht en schutterij (schuttersgilde), inpolderingen en overstromingen, het weeshuis, merklappen, de stad Goes en Bevelandse klederdracht. Daarnaast zijn er wisselexposities.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- 'Sporen van het spoor. Wandelen langs het oude bietenspoor' is een LAW (langeafstands-wandelpad) over Zuid-Beveland van in totaal 56 km, verdeeld in 10 wandelingen van 3 tot 13 km. In de via de link ook online te lezen brochure worden ze allemaal in tekst en beeld beschreven. Een citaat uit de inleiding: "Graag leiden wij je door het Zuid-Bevelandse landschap langs en over het oude bietenspoor, dat zoveel jaren dienst gedaan heeft. Een route over oude spoordijkjes. Het eerste deel van het traject is nog duidelijk te herkennen, want daar tuft in de zomermaanden het oude stoomtreintje van Goes naar Hoedekenskerke. Het traject na Oudelande is lastiger te herkennen; veel oude spoordijken hebben na de ruilverkaveling een andere functie gekregen. Gelukkig zijn er nog veel sporen van het spoor bewaard gebleven. Regelmatig kom je in dezelfde stijl gebouwde huisjes tegen, die destijds als stationnetje fungeerden. Er zijn nog weegbruggen voor de overslag van goederen te zien en coupures (= doorgang door de dijk die afgesloten kan worden met een waterkering) zijn nog royaal aanwezig. Wandelen op Zuid-Beveland is in sommige opzichten een stap terug. Terug in de tijd wel te verstaan."

- Stichting Landschapsbeheer Zeeland heeft het initiatief genomen om in 2019 een Streekeigen pad te ontwikkelen in de Zak van Zuid-Beveland. Streekeigen paden leggen een verbinding met ondernemers langs de route of in de directe nabijheid van het pad via streekproducten, horeca en overnachtingsmogelijkheden. Een Streekeigen pad is een bijzondere themaroute over het platteland, grotendeels over onverharde paden en boerenlandpaden, waarbij gebruik wordt gemaakt van het bestaande wandelnetwerk en bestaande wandelknooppunten in Zeeland. De lengte van een route varieert tussen de 10 en 15 kilometer. Onderweg komt men diverse ankerpunten tegen die nadere uitleg geven over datgene wat het agrarisch cultuurlandschap van Zeeland te bieden heeft. Dit zijn kenmerkende elementen als bakketen, welen, grenslinden, boerderijen, makelaars, akkerranden, die Zeeland hun identiteit geven.

- De Zak van Zuid-Beveland, dat globaal het grondgebied van de huidige gemeente Borsele omvat, is een Nationaal Landschap, dat wil zeggen een op nationaal niveau zodanig bijzonder landschap dat het bijzondere bescherming verdient. De Zak omvat de polders ten zuiden van de lijn 's Heerenhoek - 's Gravenpolder. Zuidelijk langs de Westerschelde liggen de oude kernpolders Borssele, Ellewoutsdijk, Baarland en Hoedekenskerke. Centraal bevindt zich een mozaïek van kleine en grotere ingepolderde op- en aanwassen. Noordelijk ligt de Poel, oorspronkelijk laaggelegen drassig oudland. Zie verder de pagina Ontstaansgeschiedenis Nationaal Landschap De Zak van Zuid-Beveland.

- De 'bloemdijken' in deze streek zijn bloemrijke dijken rond polders en voormalige getijdenkreken. Ze getuigen van de langdurige strijd tegen het water. Door opeenvolgende periodes van landwinning en overstromingen vormde zich een stelsel van binnendijken. Tussen de dijken herinneren welen (kolkgaten) aan oude doorbraken. In de Zak van Zuid-Beveland beheert Natuurmonumenten ca. 80 km 'bloemdijken'. Natuurmonumenten zorgt voor behoud en ontwikkeling van dit unieke cultuurlandschap. Onder andere door onderhoud en door aankoop van dijken of delen daarvan. Er wordt pas gemaaid als de bloemen hun zaden hebben verspreid en de vogels zijn uitgevlogen. Schapen van schapenboerderij De Schaapskooi en koeien grazen op de bloemdijken en in de tussenliggende weiden. Ze zorgen voor variatie in de vegetatie.

Geniet hier in het voorjaar van de bloeiende meidoorns. En beleef de zomerse geuren en kleuren van agrimoni, aardakker of wilde marjolein. Bijvoorbeeld met de wandelroute van 4,5 km bij het dorp Nisse. Of doe de fietsroute 'Kronkelende kreken en koele kazematten' (35,8 km) langs de mooiste plekjes in de Zak van Zuid-Beveland. Deze afwisselende fietsroute die deels langs knooppunten gaat, slingert door een lieflijk landschap van kronkeldijkjes, monumentale boerderijen, akkers, boomgaarden en langs het stoere Fort Ellewoutsdijk aan de Westerschelde.

- Stichting Behoud de Zak van Zuid-Beveland (BZZB) is opgericht in 1989. Aanleiding was het plan voor de aanleg van een Westerschelde-oeververbinding met als ontsluiting een autosnelweg van 4 stroken dwars door de Zak. Door deze tracékeus van de Provincie dreigde een onherstelbare aantasting van een bijzonder gevarieerd gebied. Uniek in Nederland. Natuurwetenschappelijk, landschappelijk en cultuurhistorisch zeer waardevol. Met oudland, kleine en grote polders, kreekresten en weeltjes. Het verzet van de mensen die zich verenigden in de BZZB is zeker (mede) van invloed geweest op het wijzigen van het plan en aanpassing van het wegtracé (langs de rand van de Zak).

Er was een voornaam doel bereikt, maar de openlijke en sluipende aanslagen op het gebied waren niet van de baan. Daarom is na het startsein voor de bouw van de Westerscheldetunnel, begin 1998, het werk van de BZZB voortgezet. De stichting voelt zich een waakhond die opkomt voor wat de Zak aan waarden omvat, die zich inzet voor de kwaliteit van de leefomgeving. De stichting heeft als doel het in stand houden en beschermen van de natuurlijke, cultuurhistorische en landschappelijke waarden van de Zak van Zuid-Beveland.

BZZB zet zich ook in voor betere bescherming van kleine landschapselementen. Dat is van belang voor het in stand houden en verbeteren van de biodiversiteit, de cultuurhistorie, aardkundige waarden en landschapsschoon. De elementen zijn belangrijk als (vaak onopgemerkte) stoffering van het landschap. Op de wensenlijst staat ook het tegengaan van versnippering van de natuur. Als natuurgebieden beter met het landelijk gebied worden verbonden, ontstaat een groter gebied met afwisselend natuurterreinen en landschapsnatuur, waarin de biodiversiteit gedijt en de beleving door de mensen groot is. Gunstig voor (verblijfs)recreatie en voor boeren die hun bedrijfsvoering willen verbreden (om nieuwe inkomensbronnen aan te boren).

ls verbindingen ofwel stapstenen valt te denken aan hagen, houtwallen, bomen, natuurvriendelijke oevers, watergangen, poelen, drinkputten. Aanleg van nieuwe elementen kan gelijk op met betere ontsluiting van het boerenland, aandacht voor onverharde paden en wegelingen. Voor Borsele geldt als grote plus dat de dijken met bomen als verbindingsroutes fungeren. Naast natuur en landschap krijgt ook het cultureel erfgoed veel aandacht. De BZZB maakt zich sterk voor behoud en herstel van waardevolle culturele elementen. Dat gaat van onverharde wegelingen en kerkepaden tot (onderdelen van) gebouwen. Er is een groot raakvlak met de bescherming van kleine landschapselementen (zie boven). Het netwerk van dijken is in feite een en al cultuurhistorie, net als de strategisch geplaatste grenslindes.

- "In ons land gaat de zomertortel zeer hard achteruit: van een algemene, wijdverspreide soort in 1975 tot nog zo’n 1.000 broedparen in 2020. Een belangrijk deel van de teruggang wordt veroorzaakt door veranderingen in het broedgebied: Nederland is steeds minder geschikt voor zomertortels. De intensiverende landbouw heeft voor een landschap gezorgd waarin de diversiteit die zomertortels nodig hebben niet meer voorhanden is. De duiven overleven op enkele plekken waar nog wat kleinschaligheid behouden is gebleven. In een van deze ‘bolwerken’ - de Zak van Zuid-Beveland - wordt gewerkt aan onderzoek om inzichten op te doen die kunnen helpen met het nemen van heel gerichte maatregelen op de plekken waar nog zomertortels leven. Met die extra kennis proberen we de zomertortel te behouden. Dat vraagt om nauwe samenwerking tussen onderzoekers, beheerders van gebieden en (deskundigheid van) Vogelbescherming. Tegelijk met deze focus op de Nederlandse broedgebieden, verzetten we ons via BirdLife, onze koepelorganisatie, al sinds jaar en dag tegen de absurde illegale én legale jachtpraktijken. Op Malta, vanouds een van de ergste ‘black spots’ van het Middellandse Zeegebied, is de illegale jacht hierdoor sterk ingeperkt. Ook op andere plekken worden successen geboekt." (bron en voor nadere informatie zie Nature Today, september 2020)

- "Natuurmonumenten en Rijkswaterstaat gaan samen getijdenatuur in de Oosterschelde herstellen door een deel van het Verdronken Land van Zuid-Beveland op te hogen met baggerslib. De slikken en zandplaten behouden daardoor hun functie als voedselgebied voor watervogels. Zonder ingrijpen verdwijnt het namelijk onder water door zandhonger. Het baggerslib dat hiervoor wordt gebruikt komt vrij bij het op diepte brengen van de vaargeul van de Zandkreek. Onderhoudsbaggerwerk wordt op deze manier slim gecombineerd met natuurherstel. Onderhoud aan Zandkreekgeul. In oktober en november 2021 pleegt Rijkswaterstaat onderhoud aan de Zandkreekgeul, een zijtak van de Oosterschelde tussen Zuid- en Noord-Beveland. Daar wordt 125.000 m3 gebaggerd om de vaargeul weer terug op diepte te brengen. Met ongeveer de helft van het baggerslib wordt een oppervlakte van zo’n 15 ha ongeveer 50 cm opgehoogd. De andere helft wordt, zoals dat normaliter gebeurt, verspreid in een diepe put in de Oosterschelde.

Natuurherstel Oosterschelde. Platen en slikken in de Oosterschelde zijn voor vogels een belangrijke bron van voedsel; zij voeden zich er dankzij het rijke bodemleven met onder andere wormen, schelp- en schaaldieren. Door de aanleg van de Oosterscheldekering is de stroming minder sterk geworden, waardoor er geen natuurlijke opbouw meer is van slikken en zandplaten. Dit wordt ook wel zandhonger genoemd. De voedselgebieden voor vogels verdwijnen hierdoor langzaam onder water. Boswachter Natuurmonumenten Paul Begijn: ‘Door platen en slikken op te hogen blijven ze behouden voor de toekomst. Rijkswaterstaat en Natuurmonumenten zetten zich al langere tijd in voor het ophogen van slikken en platen omdat deze cruciaal zijn voor de natuur. Zo hebben we eind 2019 de Roggenplaat opgehoogd.’

Innovatie met baggerslib. Door de uitvoering van dit project wordt voor het eerst ervaring opgedaan met het ophogen met baggerslib uit de Oosterschelde. In de aanloop hier naartoe is uitgebreid onderzoek verricht. Wageningen Marine Research, Deltares, Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee en HZ University of Applied Sciences onderzochten of het mogelijk was om het baggerslib te gebruiken. Districtshoofd Noord Robin Wisse van Rijkswaterstaat vertelt: ‘Normaal gesproken wordt er geen slib, maar zandrijk materiaal gebruikt voor het ophogen van platen en slikken. De uitkomst van dit onderzoek was dat het baggerslib toepasbaar is. De onderzoekers hebben ook modelstudies uitgevoerd naar de meest geschikte locatie en hoe het ontwerp eruit zou kunnen zien. Hierbij kwam het Verdronken Land van Zuid-Beveland als meest geschikt naar voren.’

Grote onderhoudsopgave. De baggerwerkzaamheden in de Zandkreekgeul zijn onderdeel van een grote onderhoudsopgave die Rijkswaterstaat de komende jaren uitvoert. Een flink aantal bruggen, sluizen, wegen en waterwerken in de provincie Zeeland wordt in de komende jaren gerenoveerd en vervangen. Rijkswaterstaat zorgt er zo voor dat weg- en vaarweggebruikers ook in de toekomst vlot en veilig op hun bestemming aankomen." (bron: Rijkswaterstaat, februari 2021)

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. op Zuid-Beveland, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Zuid-Beveland (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Sport: - Bridgeclub Zuid-Beveland is opgericht in 1938. Voor het jaarlijkse toernooi (begin april) hebben ze een wisseltrofee in de vorm van een uil, "als symbool voor dit toernooi waar wijsheid, concentratie en kracht en heel soms helderziendheid ten grondslag liggen aan goede prestaties", aldus de site.

Reactie toevoegen