Status

- Zuidbroek is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Oldambt, gemeente Midden-Groningen. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30-6-1965. Per 1-7-1965 over naar gemeente Oosterbroek, in 1990 over naar gemeente Menterwolde, in 2018 over naar gemeente Midden-Groningen.

- Wapen van de voormalige gemeente Zuidbroek.

- Onder het dorp Zuidbroek vallen ook de buurtschappen Spitsbergen (grotendeels), Tussenloegen, Uiterburen, 't Veen en Westeind.

Naam

In het Gronings
Zuudbrouk.

Oudere vermeldingen
1273 Broke, 1283 kopie 16e-17e eeuw Suthabroke.

Naamsverklaring
Betekent het zuidelijk gelegen broek 'moerassig land'. Zie Noordbroek voor de onhoudbare opvatting dat Zuidbroek zou zijn ontstaan uit sûth-tha-brôke* 'bezuiden het broek'.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Zuidbroek ligt N van Veendam, W van Scheemda, O van Hoogezand en Sappemeer, en wordt doorsneden door het Winschoterdiep en de A7. Het O buitengebied wordt tevens doorsneden door de N33.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Zuidbroek 262 huizen met 1.756 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 114/748 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Tusschenloegen (achter de Wal) 27/209, Zuidbroeksterveen 3/22, Oosteinde 38/252, Spitsbergen 1/8, Uiterburen 76/505, Uiterbuursterveen 2/10 en Oudedijk 1/2. Tegenwoordig heeft het dorp (inclusief de buurtschappen) ca. 1.500 huizen met ca. 3.700 inwoners.

Geschiedenis

De nederzetting Zuidbroek is een van de oudste dorpen van het Oldambt en is na het ontstaan van de Dollard landinwaarts verplaatst. Eeuwenlang is het de hoofdplaats van het Oldambt, als centrum van de (stads)macht, omdat de hoogste vertegenwoordiger van de stad Groningen (de drost) hier woonde. Er is dan ook een gerechtsgebouw in het dorp te vinden. Als rond 1630 het Winschoterdiep en Muntendammerdiep worden gegraven, verhoogt dat de status van het dorp als centrum van handel en vervoer, en wordt het traditioneel agrarische dorp tevens een veenkolonie.

Op de historische kaart uit 1850 is te zien dat rond de kerk, aan de noordkant van het lint een kern ontstaat. Rond de kruising van het kanaal en de toen al verharde weg op de zandrug ontstaat een tweede dorpskern. In de daarna volgende decennia groeit Zuidbroek voorspoedig. De industriële revolutie en de komst van twee spoorlijnen (van Groningen naar Nieuweschans en van Delfzijl naar Veendam) en een station maken van het dorp een echt handels- en overslagcentrum. De bebouwing en het aantal inwoners nemen navenant toe, vooral rond het kanaal en de spoorlijn.

De grootste veranderingen vinden plaats in de afgelopen zeventig jaar. Meest in het oog springend is de aanleg van de snelweg A7 (voorheen rijksweg E10), van Groningen naar Duitsland. Nog meer dan het kanaal zorgt deze weg voor een deling van Zuidbroek, al moet daarbij gezegd worden dat door de verdiepte aanleg deze deling zich minder openbaart dan in de oude situatie, waarbij nog sprake was van een gelijkvloerse kruising. De twee kernen die al ontstaan waren, ontwikkelen zich nu afzonderlijk verder.

In het noordelijk deel van Zuidbroek blijven die ontwikkelingen bescheiden en beperkt tot nieuwe woningbouw op diverse locaties achter het lint. In eerste instantie wordt aan de noordzijde van het lint gebouwd. Pas daarna wordt in verschillende fasen ook het gebied tussen de Heiligelaan en de snelweg bebouwd,

Rond de zuidelijke kern van Zuidbroek zijn de ontwikkelingen veel grootschaliger, zoals ze dat ook al waren in de voorgaande twee eeuwen. Drie grote wijken achter het oude lint laten het dorp in de breedte groeien. De recentste wijk is de Boslaan, tussen het Winschoterdiep en de snelweg. Aan de andere zijde is de Gouden Driehoek als bedrijventerrein een omvangrijke uitbreiding. Tussen het kanaal en de spoorlijn zijn aan weerszijden van het lint ook twee woonwijken gerealiseerd, die aan de randen geflankeerd worden door respectievelijk een kassencomplex en een industrieterrein.

Aan de oostzijde, de oudste van de twee wijken, vindt op dit moment op verschillende plaatsen een herstructurering plaats. Voor de automobilist op de A7 wordt het beeld van Zuidbroek bepaald door de nieuwe uitbreidingen, de Boslaan en de Gouden Driehoek, het van der Valk complex, een Aldi en de oude NH Petruskerk met monumentaal groen. Het spoor is de natuurlijke grens van het dorp aan de zuidzijde. Aan de noordzijde zorgt de aanwezige beplanting voor een geleidelijker overgang naar het buitengebied. (bron: Dorpsvisie)

- Aan de Z kant van de Galgeweg* is, in ieder geval tot eind 18e eeuw, daadwerkelijk een 'gerichtsplaats' geweest met een galg. Onder de link vind je een beschrijving van de voorbereidingen voor de renovatie van de gerichtsplaats in 1764.
* Dus niet aan het brinkje aan de N kant, wat men op het eerste gezicht wellicht zou denken. Hier zit een ronde vorm in de Galgeweg, die alleen te verklaren is door vroegere bouw. Het is een strategisch punt. Wellicht heeft hier vroeger een 'steenhuis' gestaan. De gerichtsplaats bevond zich een eindje verder aan de Z kant.

Recente ontwikkelingen

- De Dorpsvisie Zuidbroek is in 2010 geactualiseerd.

- De N33 Zuidbroek - Appingedam wordt de komende jaren verdubbeld naar een weg met twee rijbanen en twee rijstroken per rijbaan. De maximumsnelheid over het gehele traject wordt dan 100 km/h. De verdubbeling van deze weg verbetert de bereikbaarheid van de regio verbeteren en geeft zo een stimulans aan de leefbaarheid en economische ontwikkeling van Noordoost-Groningen. Met de verdubbeling wordt de weg ook verkeersveiliger.

Agrarisch

- Het is interessant om te lezen hoe de melkveehouderij van Maatschap Bos in Zuidbroek (Klingenweg 3) zich sinds de jaren zeventig heeft ontwikkeld tot de huidige omvang van 250 melk- en kalfkoeien en 160 stuks jongvee. Het bijbehorende areaal grond is 120 hectare in gebruik, waarvan 87 in eigendom. De koeien produceren ca. 2.200.000 kg melk per jaar. Dit alles onder hun motto "Melkveehouden in de 21e eeuw, met oog voor Koe, Boer en Leefomgeving".

Bezienswaardigheden

- Zuidbroek heeft 16 rijksmonumenten.

- De romanogotische 13e-eeuwse Hervormde (PKN) Petruskerk (Kerkstraat 87) was oorspronkelijk gewijd aan Augustinus van Hippo. De restauratie van het kerkorgel, in 1795 gebouwd door Heinrich Hermann Freytag en Frans Casper Snitger, is in 2007 gereed gekomen. De kerk maakt onderdeel uit van PKN Zuidbroek.

De kerk heeft een vrijstaande toren. Deze toren heeft van 1709 tot 1803 als cachot gediend, 'Huis van Bewaring' zouden we nu zeggen, voor het hele Oldambt. De toren had hiertoe 4 cellen. Er zaten in principe alleen verdachten, geen veroordeelde criminelen. Daarnaast zullen er veel kwajongens een poosje in opgesloten zijn geweest wegens appelgapperij en dat soort vergrijpen. Het meest gangbaar waren echter mannen die zich schuldig hadden gemaakt aan openbare dronkenschap. De gevangenis was “van sodanige sterckte dat de gevangens met weijnige moijte secuir konden werden bewaackt ende bewaart”, aldus de resolutie van Burgemeesteren en Raad van 6 december 1709, die opdracht gaf aan een commissie om de herinrichting van de toren voor te bereiden en uit te voeren.

- Gevelstenen in Zuidbroek.

- Het Noord-Nederlands Trein & Tram Museum is gevestigd in het voormalige NS-station uit 1865, het oudste station van de provincie Groningen. Restauratie, verbouwing en herbestemming zijn in 2014 afgerond.

- De twee kleurrijke mozaïekbanken bij Spoorstraat 15 in Zuidbroek maken deel uit van een serie 'verhalenbanken', die tussen 2011 en 2015 in Oost-Groningen zijn gerealiseerd. In het glasmozaïek zijn gebeurtenissen uit de plaatselijke geschiedenis op fantasievolle wijze verbeeld. Leerlingen uit groep 7 van Basisschool De Wegwijzer hebben hiervoor in 2014 tekeningen gemaakt. Ze staan met hun initialen vermeld op het naamplaatje aan de zijkant van de bank en voor ieder kind staat er een zwaluw op de bank. Jong en ouder hebben letterlijk hun steentje aan de banken bijgedragen.

Jaarlijkse evenementen

- De Oldtimer Tweewielerbeurs (eind februari) is sinds 2007 uitgegroeid tot de grootste 1-daagse oldtimer tweewielerbeurs van Nederland. Diverse Oldtimer verenigingen showen hier hun bromfietsen en motoren. Jawa, Kreidler, Solex, Jamathi, Zundapp, Puch, Batavus, Sparta, Yamaha etc. Classic speedway, classic racers, classic cross. Tevens grote onderdelenbeurs (meer dan 160 stands) met onderdelen, brommers, motoren, gereedschappen, boutjes en moertjes etc. Er zijn ook veel particuliere stands.

- De Feestweek Zuidbroek (op een woensdag t/m zondag in juni) is naar eigen zeggen 'Het Mooiste Feest van het Noorden', met o.a. op woensdag een Jaarmarkt en alle dagen live bands.

- De Dutch Supercross (weekend eind oktober) is een weekend supercross op het hoogste niveau. Rijders van over de hele wereld komen hier aan de start en zorgen voor spannende wedstrijden. Niet alleen de wedstrijden zijn mooi om te zien, het is een echt dagje uit want voor jong en ouder is er van alles te doen..

- "De 59e editie van IICH Groningen, het meest veelzijdige indoor paardensportevenement van het Noorden, vindt plaats van ca. 20 december 2020 t/m ca. 10 januari 2021 in de Eurohal te Zuidbroek. IICH Groningen staat vooral bekend vanwege de internationale springrubrieken op CSI1* en CSI2* niveau. De Eurohal is een evenementenhal van circa 6400 m2 pal achter het Van der Valk Hotel. De Eurohal beschikt over een prachtige hoofdpiste met ruime tribunes, tevens een ruime inrijpiste, een uitstappiste en voldoende paardenboxen. Dichtbij je paard slapen? Dat is geen enkel probleem! Je kunt een hotelkamer boeken bij het Van der Valk Hotel, waardoor je op loopafstand van je paard slaapt. De Eurohal ligt aan de A7, dit maakt het evenement gemakkelijk bereikbaar voor iedereen. Parkeren kan gratis op het terrein van de Eurohal."

Landschap, natuur en recreatie

- In 2016 heeft beheerder Staatsbosbeheer het bos in het Siemenspark uitgedund. Dat is nodig om het bos nog natuurlijker te maken en gezond te houden. Door her en der bomen uit het bos te halen krijgen andere bomen meer ruimte om te groeien. Op de open plekken valt meer licht in het bos. Daar profiteren planten en struiken van en dat is weer goed voor allerlei soorten dieren zoals vlinders en vogels. Naast het bevorderen van de biodiversiteit wordt er ook gedund voor houtproductiedoeleinden.

- In 2011 is in een deel van een zandafgraving NW van Zuidbroek, genaamd Botjes Zandgat, zwemplas en dagrecreatieterrein Botjes Zwembaai gerealiseerd. Het is ook een geschikte duikplek en visplek. De zandafgraving is genoemd naar Feiko Botjes, die hier sinds eind 19e eeuw een boerderij had. Rond begin 20e eeuw was hier incidenteel al droge, handmatige zandwinning. De plas is in de jaren zestig ontstaan, nadat er vanaf de jaren vijftig op steeds grotere schaal zand werd gewonnen. Het zand wordt vooral gebruikt bij de aanleg van infrastructuur en in de bouw.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Zuidbroek (online te bestellen).

Links

- Dorpsraad: - De doelstelling van Dorpsraad Zuidbroek is het op een verantwoorde wijze bevorderen van de leefbaarheid en de ontwikkeling van het dorp. Ze houden zich bezig met onderwerpen die de gehele dorpsgemeenschap raken. De Dorpsraad is van mening dat de (economische) ontwikkeling van het dorp nog vele tientallen jaren door zal gaan. Hun rol is om ervoor te zorgen dat deze ontwikkeling op een sociaal verantwoorde, duurzame en coöperatieve wijze tot stand komt. Ze streven naar een hoge kwaliteit in alles wat ze doen, en willen ook een sterke en groeiende positie verwerven in de overlegstructuren waaraan ze deelnemen. De Dorpsraad werkt nauw samen met de inwoners en middenstanders, alsmede de gemeentelijke en provinciale overheden, zodat er op een efficiënte en duurzame wijze overleg plaats kan vinden.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool De Tandem is in 1994 ontstaan uit een fusie tussen de Jan Ligthartschool en de Beatrixschool. De Jan Ligthartschool was gevestigd aan de Heiligelaan 50 in Zuidbroek. Deze school moest in 1994 een fusie aangaan, omdat zij gedurende twee achtereenvolgende jaren minder dan 50 leerlingen had en dus onder de (lokale) opheffingsnorm zat. Ook het feit dat het schoolgebouw aan de Heiligelaan door sluiting van de openbare MAVO per 1-8-1994 grotendeels leeg kwam te staan, gevoegd bij de genoemde opheffingsnorm, pleitte voor een spoedige samenvoeging met de Beatrixschool.

De Beatrixschool aan de Prins Bernhardlaan 2 bestond al sinds 1953. In 1977 werd het bestaande gebouw uitgebreid. Men besloot op hetzelfde terrein een nieuwe kleuterschool te bouwen, bestaande uit drie lokalen en een speellokaal. In verband met de op handen zijnde integratie van lagere school en kleuterschool zijn beide delen meteen samengevoegd. In 1994 gingen de Jan Ligthart en de Beatrixschool samen verder als OBS De Tandem. De school is in 2006 verhuisd naar een nieuwe locatie. De school aan de Prins Bernhardlaan is in dat jaar afgebroken. De Tandem is nu een onderdeel van de brede school “Het Kwartet” en is gehuisvest aan De Vennen in Zuidbroek.

De Tandem is samen met de JGZ (het vroegere consultatiebureau), Peuterspeelzaal 't Hummelhof en Kindercentrum Poko Loko ondergebracht in multifunctioneel centrum MFC Het Kwartet in Zuidbroek. Het gebouw ligt aan de rand van een woon-/werkgebied. Tijdens de bouw van Het Kwartet is veel aandacht besteed aan ruimte en kleur. Zo is gekozen voor grote ruimtes. Daarnaast hebben ze getracht door kleurgebruik het gebouw een kindvriendelijke en rustige uitstraling te geven. Met de bouw is ook een nauwere samenwerking tussen de partners ontstaan.

- Muziek: - Muziekvereniging Oosterbroek is in 1977 opgericht, heeft ca. 75 leden en omvat een harmonie en slagwerk. - Shantykoor Zeemansvrouwen Zuidbroek is in 1996 opgericht. Omdat er wachtlijsten bestonden bij de al bestaande koren, besloten Zuidbroekers om dan zelf maar een koor op te richten.

- Sport: - VV ZNC betekent voetbalvereniging Zuidbroek Noordbroek Combinatie. De vereniging heet zo omdat hij in 1951 is ontstaan uit fusie van de beide lokale voetbalverenigingen.

- Energie / duurzaamheid: - "Energiecoöperatie SunBrouck is opgericht in 2017. SunBrouck heeft als doel om inwoners en organisaties in het postcoderoosgebied Zuidbroek door middel van een of meerdere opwekinstallaties in staat te stellen elektrische stroom op te wekken uit zonlicht en om hen zo in staat te stellen individueel of in gezamenlijkheid deel te nemen aan de verduurzaming van de gemeente Midden-Groningen en omgeving. Uitgangspunten hierbij zijn het bevorderen van de opwekking van energie uit andere bronnen dan fossiele brandstoffen, maatschappelijk verantwoord en transparant ondernemen, het creëren van meerwaarde voor de deelnemers, het waarborgen van de continuïteit van de coöperatie en tenslotte het bevorderen van de samenwerking tussen burgers onderling en organisaties. Het lidmaatschap van SunBrouck staat open voor: natuurlijke personen; verenigingen en stichtingen; bedrijven en instellingen; overheidsorganen, en ontstaat wanneer er tenminste één zonnepanel in ons zonnepark wordt aangeschaft. Voorwaarde om gebruik te kunnen maken van het belastingvoordeel op energie is dat de deelnemer woont of gevestigd is in het postcoderoosgebied."

- "Om de gaswinning in Groningen zo snel mogelijk terug te brengen naar nul, is uitbreiding van de stikstofinstallatie nabij Zuidbroek een noodzakelijke maatregel. Door de uitbreiding kan een reductie van ongeveer 7 miljard m3 Groningengas per jaar worden gerealiseerd. Dat is ruim 25% van het binnenlandse verbruik van laagcalorisch gas in 2017. Door stikstof bij te mengen aan (geïmporteerd) hoogcalorisch gas kan pseudo Groningengas worden geproduceerd dat geschikt is voor de cv– en kookapparatuur in huishoudens. De installatie beslaat een terrein van ongeveer 12 hectare en krijgt een capaciteit van 180.000 m3 stikstof per uur. Deze capaciteit is ruim 10 keer groter dan de bestaande stikstofinstallatie. De planning is dat de installatie in het eerste kwartaal van 2022 in gebruik wordt genomen." Voor nadere toelichting zie de Videoanimatie uitbreiding stikstofinstallatie Gasunie Zuidbroek. (bron: Gasunie)

- Genealogie: - Lidmaten Zuidbroek en Muntendam 1701-1811. - Overzicht van begravenen op de oude begraafplaats en - idem op begraafplaats Vredehof.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)