Status

Zuidwolde is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 2018 gemeente Bedum.

Naam

In het Gronings
Zuudwòl.

Bijnaam
Zuidwolde staat bekend als boeskooldorp (boeskool = witte kool), vanwege de koolsoorten die er werden en nog altijd worden verbouwd.

Oudere vermeldingen
1399 Zuytwolde, 1403 Zuedwolde, Zuetwolde, 1403 (zegel) Sutwolde, 1506 Suydtwolde, 1579 Suydwolde, ca. 1660 Suitwolde, 1781 Suidewolde.

Naamsverklaring
Betekent bij het zuidelijk gelegen wold 'moerasbos, zompig bos', ter onderscheiding van Noordwolde.(1)

Ligging

Zuidwolde grenst in het W aan Adorp, in het N aan Noordwolde en Bedum, in het O aan Thesinge en in het Z aan Noorddijk, de stad Groningen en Noorderhoogebrug, en ligt NO van Leegkerk, ONO van Dorkwerd en Aduard, ZO van Sauwerd en Winsum, ZW van Sint Annen, WZW van Ten Boer, WNW van Garmerwolde en NW van Meerstad, Middelbert en Engelbert.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Zuidwolde 61 huizen met 425 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 400 huizen met ca. 1.000 inwoners.

Bezienswaardigheden

- Zuidwolde heeft 8 rijksmonumenten, zijnde de Krimstermolen of Molen Phoenix bij Boterdiep Oz 3, de Hervormde kerk op Boterdiep Wz 43, de toren van deze kerk, de rolpaal bij Boterdiep Wz 44, de Gereformeerde kerk op Boterdiep Wz 50, Molen Koningslaagte bij Wolddijk 91, en twee archeologische monumenten, zijnde terreinen met resten van een nederzetting, uit de 3e/4e eeuw.

- De Hervormde kerk van Zuidwolde (Boterdiep Westzijde 43) behoort tot de oudste kerken in de provincie Groningen en dateert deels nog uit de 11e eeuw. Van oorsprong is het een romaans gebouw, opgetrokken in tufsteen. In de 13e eeuw is de kerk vergroot, waarbij bakstenen zijn gebruikt. Bij een verbouwing in de 16e eeuw is een deel van het tufsteen vervangen door baksteen. De toren uit de 12e eeuw is nog vrijwel geheel van tufsteen, met uitzondering van het bovenste gedeelte, dat later is gebouwd. De toren heeft een bijzondere reeks nissen. De onderste reeks bestaat uit vier grote nissen met in het midden een rondboogvenster. Daarboven komt een reeks van zeven kleinere nissen. Daar weer boven is een laag van negen, nog weer kleinere nissen te zien. Ook de kerktorens van Bedum, Doezum en Vries vertonen een dergelijk patroon.

In 1854 is de kerk ingekort om de weg langs het Boterdiep in Zuidwolde te verbreden. Ook is het gebouw toen geheel bepleisterd. De oude deels van tufsteen en deels van baksteen vervaardigde muren zijn hierdoor aan het zicht onttrokken. In 1975 is de kerk overgedragen aan Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK). Bij een restauratie in 1999 zijn 27 onbekende grafstenen ontdekt. Opmerkelijk was dat ze vrijwel gelijkvormig waren, en ten dele zonder enig opschrift. Twee van deze grafstenen zijn na de restauratie zichtbaar gehouden; de overige bevinden zich onder de nieuw gelegde vloer. De zichtbaar gebleven zerken zijn van de in 1632 overleden predikant Andreas Straetman en van de in 1646 overleden Elsien Straetmans. - Het orgel van de Hervormde kerk dateert uit 1817 en is gebouwd door N.A. Lohman en uitgebreid door de orgelbouwers Petrus van Oeckelen en Jan Doornbos. In 2010 is het orgel ingrijpend gerestaureerd.

De kerk wordt primair gebruikt voor kerkdiensten (elke 1e zondag van de maand. De andere zondagen kerkt de Hervormde Gemeente van Noord- en Zuidwolde in de Hervormde kerk van Noordwolde). Ander gebruik van de kerk moet met dit beginsel overeenstemmen. Kerkelijke bevestiging voor een huwelijk en begrafenissen vinden uitsluitend in deze kerk plaats, wanneer er sprake is van een nauwe band met kerkelijk Zuidwolde. Secundair wordt de kerk verhuurd voor concerten, vanwege de heldere akoestiek. Concerten vinden in de regel op zaterdagavond plaats.

- De Gereformeerde (PKN) kerk (Boterdiep Westzijde 50) dateert uit 1908 en heet tegenwoordig Ontmoetingskerk. De kerk is van algemeen cultuur- en architectuurhistorisch belang: als voorbeeld van gereformeerde kerkbouw in het begin van de 20e eeuw in de provincie Groningen; vanwege de vormgeving die kenmerken vertoont van de Overgangsstijl en de Art Déco en het materiaalgebruik; vanwege de hoge mate van gaafheid van in- en exterieur; vanwege de beeldbepalende ligging in het dorp Zuidwolde.

- De Krimstermolen (bij Boterdiep Oostzijde 3) is oorspronkelijk aan het Kardingermaar in de buurtschap Het Reidland gebouwd, na brand van een voorganger in 1904, en bemaalde daar de Oostelijke Bedummerpolder. Na in onbruik te zijn geraakt, wordt de molen in 1977 verplaatst naar de huidige locatie in Zuidwolde en krijgt daar een nieuwe functie als reservemaalwerktuig. De molen is gerestaureerd, is sinds 2013 weer maalvaardig en draait geregeld op vrijwillige basis. De molen wordt sinds de herbouw van 1904 ook wel de Phoenix genoemd (naar de vogel Feniks, die uit zijn as herrees). Met een vlucht (afmetingen van de wieken) van 24,25 meter is het de grootste poldermolen in de provincie Groningen. De molen is eigendom van Stichting De Groninger Poldermolens. - Nieuws van de Krimstermolen op Facebook.

- Molen Koningslaagte (bij Wolddijk 91) ligt in de gelijknamige polder in Zuidwolde. De molen is gebouwd in 1878, ter vervanging van een spinnenkopmolen. Tot eind jaren zestig is de molen hoofdgemaal van de polder. Tegenwoordig is de molen reservegemaal op vrijwillige basis. Het molenaarsechtpaar woont naast de molen in de molenaarswoning en bemaalt de polder zeer regelmatig op windkracht. De molen is in 1983 geheel gerestaureerd. Nadat de molen bij een storm in 2002 zwaar beschadigd is geraakt, is hij wederom gerestaureerd. De molen is een markant herkenningspunt aan de spoorlijnen van Groningen naar Roodeschool en Delfzijl. De molen eigendom van Stichting De Groninger Poldermolens.

- Op het markante pandje op Boterdiep Westzijde 39 bevinden zich jaartalankers met het jaartal 1774. Toch is het geen rijksmonument, en gemeentelijke monumenten heeft het dorp kennelijk niet.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Zuidwolde (online te bestellen).

Links

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool 't Groenland is in 2015 ontstaan uit samenvoeging van de OBS Venhuisschool en prot. chr. Basisschool De Akker. - Als het goed is, is nieuwbouw van de school eind 2017 van start gegaan. "Basisschool ’t Groenland in Zuidwolde is een basisschool voor christelijk en openbaar onderwijs. Een school die toegankelijk is voor alle kinderen, zonder onderscheid van godsdienst en sociale of etnische achtergrond. Basisschool ‘t Groenland besteedt veel aandacht aan de overeenkomsten en bindende factoren in de maatschappij, maar laat ook de verschillen tot hun recht komen. De missie van ’t Groenland is kinderen goed voor te bereiden op de nieuwe ‘lerende economie’ vanuit vrijheid, zelfstandigheid, dragen van eigen verantwoordelijkheid, samenwerking, open houding als ook voor de 21e-eeuwse vaardigheden. Wij zien ouders als pedagogisch partner en de opvangorganisaties zoals Kids2b als samenwerkingspartner in de gezamenlijke kindbenadering. De school vormt een ontmoetingsplaats, een kloppend hart, voor het dorp. Basisschool ’t Groenland streeft naar een geïntegreerde kindvoorziening waar het kindbelang voorop staat." - Kinderopvang Kids2b.

- Muziek: - De naam van de in 1914 als fanfare opgerichte Brassband Heman uit Zuidwolde biedt altijd veel stof tot speculatie. Vaak wordt er een link gelegd met de in de jaren tachtig populaire tekenfilmserie, wordt er gedacht dat de naam zomaar een verzinsel is, of wordt de naam gemakshalve gewijzigd naar ‘Herman’. De naam vindt echter zijn oorsprong in de bijbel. Heman was als muzikant in dienst van Koning David. Behalve als zanger, was hij ook bekend als bekken-speler en als trompettist. Bovendien was hij orkestleider. Het 288 muzikanten tellend gezelschap waarin ook zijn kinderen (14 zoons en 3 dochters) musiceerden, trad onder zijn leiding op aan het koninklijk hof. Hoe het de vereniging door de jaren heen vergaan is, kun je lezen op de pagina Geschiedenis Brassband Heman.

- "Big Band Zuidwolde is opgericht in 1995 en bestaat uit een kleine 20 enthousiaste amateurmusici in de bezetting van zang met sax-, trombone-, trompet- en ritmesectie. De actuele bezetting wisselt uiteraard door de jaren heen. De band heeft een breed repertoire aan stijlen: klassieke swing, rhythm&blues, jazz, latin, pop en funk. Tijdens een optreden kan de band gemeen hard swingen, maar ook introvert mijmeren, en vervolgens weer helemaal losgaan om de boel weer op te schudden. De zangeres heeft als handelsmerk: altijd zingen met body & soul. Dat laat ze zien en horen in haar vertolking van zwoele ballads, hartstochtelijke blues, swingende uptempo-nummers en uitnodigende danshits. Sommige bandleden zijn ook prima solisten en wisselen de bandtutti’s af met hun persoonlijke verhaal. Ons motto: Let’s Swing!"

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Zuidwolde nieuw en - idem oud.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)