Zwammerdam

Plaats
Dorp
Alphen aan den Rijn
Groene Hart
Zuid-Holland

gemeente_zwammerdam_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Zwammerdam in ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Zwammerdam in ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Zwammerdam 1.jpg

Dorpsgezicht Zwammerdam

Dorpsgezicht Zwammerdam

Zwammerdam.jpg

De Hervormde kerk van Zwammerdam

De Hervormde kerk van Zwammerdam

Zwammerdam straatje.jpg

Een straatje in het hart van Zwammerdam

Een straatje in het hart van Zwammerdam

Dorosgezicht Zwammerdam-001.jpg

Middenin het dorp Zwammerdam

Middenin het dorp Zwammerdam

Zwammerdam

Terug naar boven

Status

- Zwammerdam is een dorp in de provincie Zuid-Holland, gemeente Alphen aan den Rijn. Het was een zelfstandige gemeente t/m 31-1-1964. Verder zijn er ook delen van de gemeente overgegaan naar de gemeenten Bodegraven, Boskoop en Reeuwijk (de buurtschap Tempel).

- Wapen van de voormalige gemeente Zwammerdam.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1165 Steckede sive Suadenburg, 1200? dammum in Suadenburch, 1255 Suademburgdam, 1286 Suadenborchdam, ca. 1305 Swadenborchdam, 1334 Zwadenburgerdamme, 1395-1396 Zwademardam, 1437-1440 Zwamerdam, 1615 Zwaden-burgerdam.

Naamsverklaring
Samenstelling van de verdwenen plaatsnaam Zwadenburg en dam 'waterkering dwars door een waterloop', naar de dam in de Oude Rijn die de graaf van Holland hier in de 12e eeuw liet leggen om zijn land te beschermen tegen wateroverlast. De dam was aanleiding tot een lange juridische strijd met het bisdom Utrecht, dat zijn overtollig water niet meer kwijt kon. Keizer Frederik Barbarossa bepaalde in 1165 dat de dam moest worden afgebroken, maar de graaf gaf hieraan geen gevolg. Het probleem is uiteindelijk opgelost door sluizen in de dam te leggen.(1)

Terug naar boven

Ligging

Zwammerdam ligt ZO van Alphen aan den Rijn, NW van Bodegraven. De dorpskern ligt ingeklemd tussen de Oude Rijn in het N en de spoorlijn Woerden-Alphen en de naastgelegen N11 (Bodegraven-Leiden). N van de Oude Rijn en Z van de N11 liggen ook nog stukken buitengebied van het dorp.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Zwammerdam 201 huizen en 1.195 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 84/496 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Binnen-Polder 32/192, Overtocht 54/307 en Tempel 31/200. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 800 huizen met ca. 1.950 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instantie en site:

- De Historische Werkgroep Zwammerdam (HWZ) is opgericht in 1985 en heeft als doel de inwoners deelgenoot te maken van de rijke historie van hun dorp in woord en beeld. Dit door middel van het uitgeven van boekjes in de historische reeks 'Ons Zwammerdam' en het organiseren van exposities met wisselende thema's. Een jaarlijks gebeuren dat niet meer is weg te denken op Koningsdag. De historische werkgroep functioneert binnen de lokale Stichting der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. Hierdoor blijven de geschonken en verworven materialen en documenten in de archiefruimten voor het nageslacht bewaard.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "In Zwammerdam is al een paar jaar geen supermarkt meer. Voor de dagelijkse boodschappen wijkt men uit naar omliggende plaatsen. Maar daar komt verandering in! Vanaf januari 2020 kun je weer je dagelijkse boodschappen doen bij de kleinschalige supermarkt in het dorp. De supermarkt is een samenwerking van Coop Rehorst Nieuwveen en Ipse de Bruggen. Gemeente Alphen aan den Rijn is ook betrokken geweest bij de ontwikkeling en sponsort de winkel een mooie bakfiets om boodschappen bij mensen thuis te brengen. De verwachte opening is op 7 januari 2020. Mensen met een verstandelijke beperking, hun begeleiders en vrijwilligers zorgen voor de dagelijkse gang van zaken. Voor een reguliere supermarkt is het dorp niet groot genoeg, maar op deze manier zijn de basisboodschappen dicht bij huis te doen en kan de winkel ook een belangrijke buurtfunctie krijgen.

Raymond van Zijl, zorgmanager van Ipse de Bruggen is laaiend enthousiast over de supermarkt: ‘Hoe tof is het om het dorp weer meer leefbaar te maken met deze supermarkt. Onze cliënten werken graag op plekken waar ze veel in contact komen met mensen; dus voor ons een supermooie kans. De supermarkt komt in het pand op Swadenburgerdam 8, waar voorheen cadeauwinkel de De Sjop gevestigd was. De Sjop is verhuisd naar een grotere locatie op het terrein van Hooge Burch en gaat daar verder onder de naam Het Knooppunt.’ ‘Samen maak je ’t verschil, dat horen we veel binnen ons bedrijf’, vertelt Rob Rehorst, eigenaar van Rehorst Supermarkten. ‘Samen bereik je immers meer dan alleen. Ook in Zwammerdam willen we samen met Ipse de Bruggen het verschil maken voor de inwoners. Heb je interesse om vrijwilliger voor de supermarkt te worden? Mail voor meer informatie hierover naar raymond.van.zijl@ipsedebruggen.nl." (bron: dorpssite)

- De vergrijzing van Zwammerdam is een groot zorgenkindje van de gemeente en het dorp. Rond 2010 zaten er nog circa 250 kinderen op de basisscholen in het dorp, anno 2018 zijn dat er nog maar rond de 100. De lokale voetbalvereniging heeft het dorp in 2018 Zwangerdam genoemd, als geintje met serieuze ondertoon, en heeft speciale rompertjes laten bedrukken voor de toekomstige leden. Het is een ludieke actie om aandacht te vragen voor de vergrijzing en voor de door het dorp gewenste woningbouw, om de bestaande jongeren in het dorp te behouden en nieuwe inwoners aan te trekken. Sinds 1984 zijn er geen nieuwbouwwijken meer gebouwd en ook nauwelijks individuele huizen gebouwd. Dat begint zich nu te wreken. De dorpsraad heeft er bij de gemeente op aangedrongen om 60 tot 100 nieuwe woningen te bouwen de komende vijf jaar voor de leeftijdscategorie 18 tot 35 jaar, om het dorp vitaal te houden. De gemeente moet daarvoor wel overeenstemming zien te bereiken met de provincie, omdat de bouw van nieuwe huizen niet ten koste mag gaan van het groene karakter van het dorp.

- Dorpsvisie Zwammerdam.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Zwammerdam heeft 6 rijksmonumenten.

- De molenromp van de Achtkante of Nieuwe Ziendemolen ligt in de bocht van de Ziendeweg, formeel net op grondgebied van Nieuwkoop (voorheen Zwammerdam).

- Het gemeentehuis van Zwammerdam is eigenlijk 'per ongeluk' tot stand gekomen. De erbarmelijke staat van het schoolgebouw is er de oorzaak van dat in 1825 plannen voor een nieuwe school werden ontwikkeld. Burgemeester Leendert Proos Hoogendijk stelt voor om bij de school dan ook maar een gemeentehuis te bouwen. In 1827 komt het pand gereed. Het gemeentehuis brandt in 1906 af, maar wordt binnen een jaar op dezelfde plaats herbouwd. Het blijft in gebruik tot de opheffing van de gemeente in 1964.

- Gevelstenen in Zwammerdam.

- Het Grootmoederstijdmuseum (direct Z van het dorp maar formeel nét in Alphen aan den Rijn gelegen) is gehuisvest in een boerderijschuur, waar nauwgezet een boerenkeuken, kruidenierswinkel, apotheek en fietsenreparatiewerkplaats uit de jaren twintig van de vorige eeuw zijn gereconstrueerd. Het beheerdersechtpaar heeft de objecten over een periode van jaren op rommelmarkten, veilingen en via het internet bij elkaar verzameld. Een feest van herkenning van het leven in de 20e eeuw. Open: tussen 1 mei en 1 oktober, alleen op afspraak. Adres: J.C. Hoogendoornlaan 28, Alphen aan den Rijn. Tel. 0172-612320.

- Op het terrein van De Hooge Burch zijn contouren van een castellum te zien, gemarkeerd in het gras en met behulp van zogenoemde belevenispoorten. Het fort, dat Nigrum Pullum (‘zwarte aarde’) moet hebben geheten, is het kleinste langs de Limes in Nederland. Het is gedeeltelijk opgegraven tussen 1966 en 1971, waarbij ook 6 scheepswrakken uit de Romeinse tijd zijn gevonden. In het Archeon in Leiden is een replica van één van die schepen te bezichtigen. Anno 2015 zijn er plannen om 5 'Romeinse Zwammerdam-schepen' voorgoed naar Alphen te halen.

Op De Hooge Burch is in 2016 een Limes Bezoekerscentrum met Grand Café De Haven (Spoorlaan 19) gerealiseerd met een Romeinse Route en een permanente tentoonstelling. Deze tentoonstelling gaat over de internationaal beroemde Romeinse Zwammerdam-schepen, fort Nigrum Pullum en het leven langs de grens van het Romeinse Rijk. Het bezoekerscentrum wordt deels gerund door cliënten en bewoners van het landgoed van zorginstelling Ipse De Bruggen. Geopend ma t/m wo 9-16 uur, do t/m zo 9-17 uur. Zie ook de (Engelstalige) videoclip over de restauratie van de schepen.

- "Sinds 2001 vind je in De Beeldentuin in Zwammerdam (Lindenhovestraat 2) een prachtige collectie beelden uit o.a. Zimbabwe. Ook zijn er wisselende exposities van Nederlandse kunstenaars. Beautiful Zimbabwe heeft in Tengenenge, Harare en in verschillende dorpen de beelden geselecteerd en ze vervoerd naar dit paradijsje op aarde. Het doel is het verwerven van gelden om een soort ambachtsschool te ondersteunen. Deze school herbergt nu meer dan 200 leerlingen. Leerlingen die daar een basis kunnen leggen voor een gelukkige toekomst. De medewerkers zijn dan ook zeer verheugd zo een steentje bij te kunnen dragen. Het mes snijdt aan twee kanten: de kunstenaars verdienen geld door de directe verkoop van hun werk en wij stimuleren de onderwijskansen in Harare.

De authentieke kunstobjecten uit de Shona-cultuur komen zeer tot hun recht in de mooie, rustieke, poldereske tuin. De objecten contrasteren fraai met het echt Hollandse landschap en ieder beeld krijgt voldoende ruimte om voor zich te spreken. Je zult verwonderd zijn. De BeeldenTuin is geopend van eind april tot eind oktober. Iedere zaterdag en zondag ben je dan van harte welkom van 14.00-17.00 uur of na telefonische afspraak (tel. 06- 11437988)."

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Vrienden van de Dorpskerk organiseert activiteiten in en rondom de Dorpskerk van Zwammerdam (zoals concerten, tentoonstellingen, trouwerijen, dineren) met de bedoeling fondsen te genereren voor het onderhoud ervan.

- Dorpsfeest (weekend in augustus).

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Toeristisch Overstappunt.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Zwammerdam, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Film over Zwammerdam (36 minuten) met gedigitaliseerde oude films uit de jaren dertig tot en met negentig.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Zwammerdam (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Zwammerdam.

- MFA: - Zwammerdam ziet met de beoogd in 2020 gereed te komen nieuwe multifunctionele accommodatie (MFA) een langgekoesterde wens in vervulling gaan. De nieuwbouw van het dorpshuis wordt gecombineerd met de nieuwbouw van de Oranje Nassauschool tot één complex. Daarbij vinden ook een gymzaal, kinderopvang en de brandweer naast het clubhuis van de voetbalvereniging aan de Spoorlaan een nieuw onderdak. De gemeente streeft met de MFA een groot aantal maatschappelijke doelen na. “Het is een nieuw soort complex waarin allerlei verenigingen, organisaties en bedrijven samenwerken,” aldus wethouder Kees van Velzen, “zo wordt het breed gedragen, is het flexibel in gebruik en heeft het een diep geworteld maatschappelijk nut.” Door de inzet van het clubhuis van VVZ en de school voor dorpshuisfuncties wordt de toekomstige MFA optimaal benut. Er ontstaat een cluster waarbij ook het sportveld van VVZ ingezet kan worden voor naschoolse opvang en basisschoolkinderen makkelijk van school naar gymnastiek en voetbaltraining kunnen. De MFA wordt een modern en toekomstbestendig gebouw met aanzienlijk lagere kosten voor exploitatie. Er is zelfs een uitgesproken ambitie om een energieneutraal gebouw te realiseren.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool Oranje Nassau in Zwammerdam heeft sinds 2017 het predicaat ‘Excellente School Primair onderwijs’, toegekend door de Inspectie van Onderwijs. Het predicaat is toegekend vanwege het profiel ‘Wetenschap en Technologie’. In dit rapport kun je de jurybevindingen nalezen.

- "Beertjes Burch bevindt zich tussen Alphen aan den Rijn en Zwammerdam aan de Steekterweg. Het is een mooi gebouw, met een huiselijke uitstraling en het grenst aan een mooie grote zonnige tuin met meer dan genoeg ruimte voor zowel de BSO als de KDV. Voor de BSO kinderen is aangrenzend een basketbalveld aanwezig. Op ons terrein is ook buitenschoolse opvang Bommelsteijn gevestigd. Bij de BSO is er na schooltijd de ruimte om te knutselen, sporten, bakken of gewoon even lekker een boekje te lezen op de bank. Soms ondernemen we een activiteit samen met het kinderdagverblijf, zodat de overgang voor de oudste peuters soepel verloopt. Bij Kindercentrum Beertjes Burch bieden we nu ook PeuterStart aan. Bij PeuterStart zijn kinderen van 2 tot 4 jaar van harte welkom om een paar uur per week met elkaar te spelen. Samen spelen is voor alle kinderen belangrijk. Spelenderwijs ontdekken zij de wereld om zich heen en leren zij ook hun eigen mogelijkheden kennen. We werken bij PeuterStart met een VVE-programma. VVE staat voor Voor- en Vroegschoolse Educatie. Het is bedoeld om alle kinderen gelijke ontwikkelingskansen te bieden. Met passende taal- en ontwikkelingsondersteuning worden de kinderen op een leuke en uitdagende manier voorbereid op de basisschool."

- Muziek: - Als grootste muziekformatie ter wereld van mensen met een verstandelijke beperking musiceert het Jostiband Orkest uit Zwammerdam al meer dan 50 jaar met groot succes. Het begon allemaal in Nieuwveen. Bij de Johannes Stichting woonden mensen met een verstandelijke beperking. In 1966 start Wim Brussen samen met Frits van der Scheer een orkest met dertig mensen en zij ontdekken de kracht van muziek. Lyan Verburg is vanaf 1979 betrokken bij de Jostiband. Van 1994 t/m 2006 is zij met Wim samen orkestleider. Sinds 2007 staat het orkest onder leiding van Lyan.

De naam komt van de eerste letters van de Johannes Stichting. Als deze stichting in 1974 naar Zwammerdam verhuist, groeit de Jostiband met zo’n 35 mensen. Met zoveel muzikanten kun je nauwelijks meer spreken van een band. Vandaar de naamsverandering naar het Jostiband Orkest. In het Jostiband Orkest leren zo’n 140 mensen met een verstandelijke beperking een instrument bespelen. Samen met anderen. Aan alles merk je dat ze veel plezier hebben. Aan de gebbetjes tussendoor, de lach op hun gezichten en stralende ogen. Het Jostiband Orkest is een sociaal gebeuren waar iedereen naar uitkijkt. De muzikanten hoeven geen moeilijke muzieknoten te kunnen lezen. Het orkest heeft een manier gevonden waarmee iedereen muziek kan maken: muziek lezen met kleuren. Inmiddels gebruiken meer dan 1.000 instellingen, orkesten en muziekscholen deze methode.

De kracht van het orkest is de verscheidenheid van instrumenten. Je kunt het zo gek niet bedenken of het Jostiband Orkest gebruikt het. Van keyboards tot accordeons, van klokkenspellen tot bekkens. Eigenlijk teveel om op te noemen. Veel muzikanten hebben ook een koffer met triangels, tamboerijnen en castagnetten. Het orkest is inmiddels uitgegroeid tot een populaire muziekformatie. Het succes hebben de muzikanten vooral aan zichzelf te danken. Elke woensdagavond oefenen zij met z’n allen hard aan het repertoire. En zaterdagochtend krijgen kleine groepjes les. En: zij laten zien dat ondanks een verstandelijke beperking veel mogelijk is. Het orkest laat zien dat het niet in beperkingen denkt, maar in mogelijkheden. Wil je ze een keer zien spelen, kijk dan in de Concertagende voor wanneer ze waar de komende tijd optreden.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Zwammerdam (VVZ).

- Zorg: - De grootste werkgever in het dorp is Landgoed Hooge Burch (onderdeel van zorginstelling Ipse De Bruggen). In een groene omgeving aan de rand van het dorp wonen hier 480 cliënten in verschillende woningen. Op het landgoed is ook een behandelkliniek voor mensen met een lichte verstandelijke handicap en een gedragsstoornis. Hooge Burch biedt volop mogelijkheden voor dagbesteding en recreatie.

- Duurzaamheid: - In 2015 heeft de gemeente inwoners, bedrijven en instellingen uitgenodigd om met "het beste idee" van Alphen te komen. SERA Business Design won met het idee om het op de biologische veehouderij van Jan van Dorp (Ekodorp, J.C. Hoogendoornlaan 42) geproduceerde biogas naar het nabijgelegen dorp Zwammerdam te leiden. Dat gas wordt nu nog omgezet in elektriciteit, waarbij een groot deel van de energie verloren gaat. De jaarproductie aan biogas van Van Dorp is ongeveer gelijk aan het gasverbruik in het dorp en daarom zou een directe levering van boer naar consument heel interessant zijn. Het zou de gemeente op de internationale kaart zetten. In de praktijk zijn er echter nogal wat technische problemen/uitdagingen, die om (te) dure oplossingen vroegen. Daarom is in 2016 onderzocht of als eerste fase zorginstelling Ipse de Bruggen in het dorp als grootverbruiker als eerste op het Bionet van Ekodorp zou kunnen gaan draaien. Uit het rapport onder de link blijkt echter dat ook dit wegens het kostenaspect en financiële risico's vooralsnog niet haalbaar is.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op begraafplaats Zwammerdam-Buitendorp.

Reactie toevoegen