Zweins

Plaats
Dorp
Waadhoeke
Fryslân

zweins_plaatsnaambord_kopie.jpg

Zweins is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

Zweins is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

zweins_op_kaart_openstreetmap.jpg

Het kleine dorp Zweins ligt W van Dronryp, tussen het Van Harinxmakanaal in het Z en de A31 in het N. Het omvat enkele handenvol huizen aan de Rijksstraatweg, enkele handenvol huizen rond de kerk, en enkele handenvol huizen in buurtschap Kingmatille.

Het kleine dorp Zweins ligt W van Dronryp, tussen het Van Harinxmakanaal in het Z en de A31 in het N. Het omvat enkele handenvol huizen aan de Rijksstraatweg, enkele handenvol huizen rond de kerk, en enkele handenvol huizen in buurtschap Kingmatille.

kingmatille_kingma_state_tekening_19e_eeuw.jpg

Tekening van de Kingma State te Zweins, door Andries van Calfsbeek (1828-1896). Vandaag de dag zijn er plannen om een moderne, maar wel landschappelijk verantwoorde versie van het landgoed te herbouwen. Zie verder het hoofdstuk 'Recente ontwikkelingen'.

Tekening van de Kingma State te Zweins, door Andries van Calfsbeek (1828-1896). Vandaag de dag zijn er plannen om een moderne, maar wel landschappelijk verantwoorde versie van het landgoed te herbouwen. Zie verder het hoofdstuk 'Recente ontwikkelingen'.

zweins_dorpshuis_1_kopie.jpg

Het dorpshuis van Zweins is er sinds 1970. Hoe het heet is niet meer te lezen, want het opschrift is inmiddels nogal verweerd...

Het dorpshuis van Zweins is er sinds 1970. Hoe het heet is niet meer te lezen, want het opschrift is inmiddels nogal verweerd...

zweins_dorpshuis_2_kopie.jpg

Zijaanzicht van het dorpshuis van Zweins

Zijaanzicht van het dorpshuis van Zweins

zweins_gebiedsontwikkeling_kopie.jpg

Ook in Zweins vindt kennelijk 'iets' plaats in het kader van de Gebiedsontwikkeling Franekeradeel - Harlingen, getuige deze foto uit augustus 2020. Wát daar gebeurt, kunnen wij op www.gofranekeradeelharlingen.frl helaas niet vinden.

Ook in Zweins vindt kennelijk 'iets' plaats in het kader van de Gebiedsontwikkeling Franekeradeel - Harlingen, getuige deze foto uit augustus 2020. Wát daar gebeurt, kunnen wij op www.gofranekeradeelharlingen.frl helaas niet vinden.

Zweins

Terug naar boven

Status

- Zweins is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

- Onder het dorp Zweins valt ook het grootste deel van buurtschap Kingmatille.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Sweins.

Oudere vermeldingen
1427 kopie Sueyns, 1433 kopie Sweynze, Suweynze, 1498 kopie Sweins.

Naamsverklaring
Betekent 'bij de lieden van de persoon Swene'.(1)

Terug naar boven

Ligging

Zweins ligt O van Franeker, W van Dronryp, en heeft 3 kerntjes: rond de Rijksstraatweg, rond de Hoofdweg en de buurtschap aan de Kingmatille. Het dorpsgebied wordt begrensd door het Van Harinxmakanaal in het Z en de A31 in het N.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Zweins 12 huizen met 113 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 50 huizen (incl. de buurtschap Kingmatille) met ca. 125 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Molen
De Molen van Izaak de Swart in Zweins is ergens voor 1832 gebouwd en ergens voor 1850 afgebroken.

Geschiedenis Kingma State
ZO van de dorpskern van Zweins, nabij Hoofdweg 24, heeft de Kingma State gestaan. Wanneer deze state is gebouwd is niet precies bekend, maar vaststaat dat in 1413 Kinghum, zoals het aanvankelijk heette, al een 'rechtvoerende' sate was. De sate was toen kennelijk eigendom van Sicka Syaerda uit Franeker, destijds een van de belangrijkste edelen van Friesland. Hij oefende de rechtspraak uit voor Kinghum. De oudst bekende bewoner van de sate was Jelle Kinghum, hij moet omstreeks 1450 geboren zijn. Een van zijn nakomelingen (uit de eerste of tweede volgende generatie) heeft het eigendom van de sate verworven. Daarna is de naam via King(h)uma veranderd in Kingma. Vanaf ca. 1600 is sprake van een state.

De laatste bewoner van de state was jhr. Julius Matthijs van Beyma thoe Kingma. Hij overleed in 1847. De state heeft daarna leeg gestaan tot 1864 en is in dat jaar verkocht en afgebroken. Er waren overigens meer staten in Zweins. De kaart van Schotanus uit 1718 vermeldt ook: Groot Heerma, Heerma State, Rinnerda en Van der Waeijen. Deze staten of saten waren blijkbaar minder belangrijk dan Kingma State en deden bijvoorbeeld ook niet mee in de rechtsomgang. Van deze buitens is in het landschap weinig tot niets terug te vinden. Het grote aantal staten betekent wel dat er ter plaatse destijds een relatief grote welvaart was. Zie verder het artikel over de geschiedenis van de Kingma State en Beschrijving van de lotgevallen van diverse Kingma's van de Kingma State door J.H. Kingma uit Makkum.

Geografische situatie rond de vroegere Kingma State
ZW van Zweins, NW van Kingmatille, ligt een ruim 2 hectare groot bebost terrein, topografisch aangeduid als ’t Hofke. Tot 1864 was hier Kingma State gelegen. De toegang tot Kingma State liep vanaf de weg langs de Trekvaart. Waar de van een bomensingel voorziene oprijlaan begon was een klein huisje gebouwd dat als ‘Zomerhuis’ staat aangegeven op een plattegrond van het State-terrein. Dit zal destijds als theehuisje aan het water gefungeerd hebben. Dit huisje bestaat nog en wordt particulier bewoond. Ook de oprijlaan (‘singel’) is nog heel duidelijk in het landschap terug te vinden. Naast de oprijlaan lag een ‘opvaart’ waardoor men per boot bij Kingma State kon komen. In het ‘kerkepad’ (van de driesprong naar de kerk) lag een stenen brug over de opvaart. De brug is weg, het kerkepad is nu een verharde weg. Van de opvaart resteert nog een smalle sloot.

De circa 2 ha grote huiskavel, waarop Kingma State was gelegen, is in de jaren zeventig van de vorige eeuw tijdens de ruilverkaveling bebost. De buitenkant van het bos wordt gevormd door een brede grasstrook. Verder loopt ongeveer midden door het terrein een breed bospad. Delen van de oorspronkelijke gracht zijn nog goed te zien, maar wel aan het dichtgroeien. (bron van het hoofdstuk Geschiedenis: Stichting Kingma State)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De in 1999 opgerichte Stichting Kingma State stelt zich ten doel om historische kennis te verzamelen over de Kingma State te Zweins en de afstammelingen van Jelle Kingum. De in 2001 opgerichte Stichting Herstel Kingma State zet zich in voor herbouw van de State. Landschapsarchitect Michael van Gessel heeft daartoe in 2008 de Visie op het herstel van Kingma State. Schetsplan en toelichting wonen op Kingma State gemaakt, in opdracht van Stichting Herstel Kingma State, die ter plekke reeds gronden heeft verworven waarop het 'nieuwe landgoed' kan worden gerealiseerd. Dit partiuliere initiatief zonder winstoogmerk beoogt aan te sluiten bij de provinciale visie op nieuwe landgoederen, en in nauw overleg met omwonenden en Staatsbosbeheer (de beheerder van het bosje ter plekke) te komen tot realisatie van een landschappelijk verantwoord en aantrekkelijk landgoed, dat een meerwaarde en nieuwe impulsen moet opleveren voor het landschap en voor kleinschalige recreatie en toerisme.

Kenmerken van het landgoed: één hoofdgebouw van allure; 4 tot 6 individuele woningen, gegroepeerd rond een gezamenlijke binnenplaats; gemeenschappelijke ruimten met o.a. gastenverblijf, toonkamer, atelierruimte; bijgebouwen met mogelijkheid voor paardenstalling; parklandschap tot aan de voordeur met bos, grachten, stinzentuin, boomweides en wandelroute; ca. 1 ha privé, van openbaar toegankelijk deel gescheiden door water. Voor nadere informatie zie de hierboven gelinkte Visie en de welstandscriteria voor het beoogde nieuwe landgoed Kingma State te Zweins, die de toenmalige gemeente Franekeradeel in relatie tot de plannen van de initiatiefnemers heeft opgesteld. Zie ook deze video waarin het nieuwe landgoed wordt gevisualiseerd.

Stand van zaken anno juli 2021, volgens een nieuwsbrief van Stichting Herstel Kingma State Zweins: "In juni 2021 is de voorverkoop van de woningen op het buitengoed gestart. Het gaat om de negen woningen in de vleugels en het oostelijk deel van het grote huis. Op dit moment hebben we meer dan 75 aanmeldingen van belangstellenden en er komen er nog dagelijks bij. Dat is boven onze stoutste verwachtingen. In overleg met onze bouwer Friso en makelaar Duinstra Melis hebben we dan ook besloten dat dit ruim voldoende interesse is om de volgende fase, de daadwerkelijke verkoop, in te gaan. Dat zal naar verwachting in september 2021 starten. We zijn nog wel afhankelijk van de voortgang van het vergunningentraject bij de gemeente. Daaraan wordt door alle partijen hard gewerkt en we zijn hierover positief gestemd.

De presentatie van onze plannen aan wethouder Nel Haarsma van de gemeente Waadhoeke om het bestuurlijk draagvlak voor de bouw opnieuw te bevestigen, is zeer goed verlopen. In augustus 2021 zullen de plannen in het college van Burgemeester en Wethouders worden besproken en dan kan het vergunningentraject van start met het vooroverleg in de welstandscommissie van Hûs en Hiem. Vanuit gemeentelijk perspectief zijn we een heel uitzonderlijk project: een woningbouwproject van bijzondere allure, zonder winstoogmerk, geïnitieerd en gedragen door de familie Kingma. Het opnieuw aan te leggen landgoed met een state die de ambitie heeft een monument van de 21e eeuw te worden, brengt de Franeker gemeenschap iets unieks, een nieuwe parel in haar buitengebied. Overeenstemming over aankoop bosperceel. Met Staatsbosbeheer hebben we overeenstemming bereikt over de aankoop van het ruim twee hectare grote bosperceel in Zweins waarop vroeger Kingma State stond. Daarmee worden we als familie weer eigenaar van de voormalige tuin van de state. Dit perceel hebben we nodig voor de aanleg van de toegangsweg naar het wooneiland en voor een deel van het noodzakelijke bosareaal op het landgoed.

Aandeelhouders. Intussen zijn we ook druk bezig met het werven van aandeelhouders voor de landgoedonderneming Kingma State die het familiehuis en het buitengoed in Zweins gaat bestieren. Die onderneming krijgt de vorm van een NSW bv met (maximaal 20) aandeelhouders. Deze bv valt onder de termen van de Natuurschoonwet, wat voor de aandeelhouders interessante fiscale voordelen meebrengt. In onze brochure en factsheet kunt u lezen welke tegenprestatie (zoals fiscale voordelen, vermelding als participant in het familiehuis, vakantieverblijf in het familiehuis) aan uw participatie is verbonden en overige benodigde informatie over aandeelhouderschap en certificaathouderschap. Daarnaast kunnen familieleden en andere geïnteresseerden certificaathouder worden voor bedragen vanaf €250. Daarmee verkrijgen zij certificaten van aandelen. Het overgrote deel van de kosten voor de aanleg en bouw van het buitengoed wordt betaald uit de opbrengsten van de verkoop van de woningen." - Hier vind je alle nieuwsbrieven met de actuele ontwikkelingen rond dit project.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Het dorpsgebied van Zweins heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de Hervormde kerk en een woning in buurtschap Kingmatille, die daarom aldaar wordt beschreven.

- De huidige Hervormde (PKN) Reginakerk (Hoofdweg 1) dateert uit 1783 en is de opvolger van een middeleeuwse voorganger. De kerk is grotendeels betaald door de adellijke familie Kingma, die onder Zweins hun landgoederen had. Bij de bouw is gedeeltelijk gebruik gemaakt van oude fundamenten. Op het dak van de kerk een koepelvormige dakruiter, met daarin het uurwerk en de luidklok uit 1471. De meubilering van de kerk is geheel in één stijl en geheel authentiek. Preekstoel, doophek, beide herenbanken en alle andere banken zijn vervaardigd door Hermanus Berkenbijl. Preekstoel en banken zijn voorzien van bladmotieven. De twee herenbanken behoorden toe aan de familie Lyclema a Nijeholt en de familie Van Beijma thoe Kingma. In de kerk liggen 3 grafzerken van Kingma’s (bewoners van de Kingma State), namelijk van Inte Jelles Kingma (achterkleinzoon van Jelle Kinghum), van zijn zoon Saeckle en zijn kleinzoon Ignatius (Inte) Kingma. De laatste was kolonel in het leger der Verenigde Nederlanden. Hij overleed in 1700 en was de laatste Kingma die de state bewoonde.

In de kerk vind je veel herinneringen aan de adellijke families. Bijzonder is het epitaaf aan de noordoost muur, herinnerend aan de vroege dood van Jaeycke van Viersen, de echtgenote van Ignatius thou Kingma. Bij deze kerk behoorde ook een bijzonder middeleeuws doopvont. In delen is deze teruggevonden op het kerkhof van Zweins. Deze delen zijn ooit verkocht of geschonken aan de kerk van Dronryp. Daar is het weer opgemetseld en staat het nu in de Alde Wite Tsjerke. Aan de kerk is als kunstwerk een uit tufsteen gemetselde kop geschonken. Een beeltenis van Sint Regina. Zonder veel moeite kan men hierin de beeltenis van koningin Beatrix herkennen.

Het kerkorgel is in 1785 gebouwd door J.F. Wenthin en is het enige orgel van zijn hand in de provincie Fryslân. Oorspronkelijk telt het orgel 13 stemmen op één manuaal en een aangehangen pedaal. In 1877 vindt een grondige vernieuwing plaats door de firma L. van Dam & Zn. Men vervaardigt een nieuwe klaviatuur met bijbehorende mechanieken, een nieuwe windvoorziening en een nieuwe windlade. De dispositie wordt geheel nieuw opgezet waarbij echter veel pijpwerk van Wenthin opnieuw is gebruikt.

In 1877 wordt de kerk ook opnieuw ingericht. De preekstoel wordt verplaatst van de zuidwand naar de oostwand, de dooptuin verdwijnt, de twee herenbanken komen tegenover elkaar te staan. De speeltafel van het orgel komt aan de zijkant. Deze nieuwe opstelling van het meubilair is een succes. Bij de restauratie in 2000 is de situatie zoals die in 1877 is ontstaan, als uitgangspunt genomen. Zie verder de beschrijving van het interieur van de Reginakerk te Zweins door D.J. van der Meer (1993). De kerk is het enige rijksmonument van het dorp en is van verre te zien, mede omdat hij op een scherp rond het kerkhof afgestoken terp ligt. De kerk valt onder de Protestantse (PKN) Gemeente Ried-Skingen c.a., maar is eigendom van Stichting Âlde Fryske Tsjerken (SAFT).

- Gevelstenen in Zweins.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In de zomer van 2018 zijn de bomen in de toenmalige gemeente Franekeradeel geïnspecteerd op hun conditie. Hieruit kwam o.a. naar voren dat veel essen in het gebied zijn aangetast door essentaksterfte, zoals het geval was met de essen aan de Salverderweg in buurtschap Salverd, en aan de Hoofdweg in het naastgelegen dorp Zweins. Bij veel essen is in de toppen dood hout aangetroffen. Dit kan ertoe leiden dat bij harde wind takken naar beneden vallen, wat gevaar kan opleveren voor automobilisten, fietsers en andere verkeersdeelnemers. Langs de Salverderweg en de Hoofdweg stonden ongeveer 700 bomen. De essen zijn rond 1980 geplant. Er was geen acuut gevaar, maar in het kader van beter voorkomen dan genezen zijn in oktober 2018 200 bomen gekapt. Naast het kappen van te zieke bomen bestond het onderhoud uit het verwijderen van overhangende takken en het uitdunnen van bomen in de kruin. Mogelijk worden op de opengevallen plekken nieuwe bomen geplant.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Zweins, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links / voorzieningen

- Dorpshuis: - Het Dorpshuis in Zweins bestaat volgens de KvK-vermelding onder de link al sinds 1970. Het dorpshuis is voor zover ons bekend niet met een website of -pagina op het internet aanwezig. Ook verder is er niets over het dorpshuis op het internet te vinden. Nou hoeft dat ook niet, want in zo'n klein dorp kent natuurlijk iedereen elkaar en weet men van elkaar wel wat er wanneer in het dorpshuis te doen is. Het dorpshuis heeft kennelijk een naam, getuige een bordje boven de ingang. Alleen is het opschrift niet meer te lezen. Dat kan wel een verfje gebruiken...

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Zweins, met foto's van de grafzerken.

Reacties

(1)

Interessant om te lezen. Leuke aanvulling voor mijn stamboom.
De vader van mijn moeder was Cornelis Kingma, en die was weer de zoon van Sybren Kingma. Van beide heb ik gelukkig een foto.
Ik schijn af te stammen van de broer van de stamvader van de Kingma familie, namelijk Gerben...

Reactie toevoegen