Status

- Akkrum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Heerenveen. T/m 1983 gemeente Utingeradeel (waar het de hoofdplaats van was). In 1984 over naar gemeente Boarnsterhim, in 2014 over naar gemeente Heerenveen.

- Akkrum werkt op veel gebieden samen met het kleinere buurdorp Nes. Zo is er bijvoorbeeld een gezamenlijk Plaatselijk Belang. Gezamenlijk worden zij dan ook wel als tweelingdorp beschouwd.

- Onder het dorp Akkrum vallen ook de buurtschappen Jinshúzen, Meskenwier en Oude Schouw (deels).

Naam

Oudere vermeldingen
1315 Ackrom, 1447 Ackerem, 1450 Ackrim, 1579 Ackrum.

Naamsverklaring
Etymologie onbekend. Oudere verklaringen zijn heem 'woonplaats, woning' van de persoon Akker uit Agihar-* (geen Friese persoonsnaam!), een datief meervoud met als betekenis 'op de akkers' en 'heem bij de akker' (akker zou in het Fries ekker, eker moeten luiden). Ten slotte is de naam ook geduid als Ak-wera-hêm* 'woonplaats van degenen die aan het water de Ake wonen'. Mogelijk schuilt hierin ake 'visdam'. Akkrum is ontstaan op een hoogte aan de zuidzijde van de Boarn.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Legende over de naamsoorsprong
Zie het hoofdstuk Bezienswaardigheden.

Ligging

Het dorp Akkrum ligt Z van het dorp Grou en NW van het dorp Heerenveen en grenst in het O aan de A32.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Akkrum 165 huizen met 1.121 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp circa 1.300 huizen met circa 3.300 inwoners.

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp kun je terecht bij Stichting Akkrum Ald en Nij (AAN). Op hun Facebookpagina stellen ze zich in het Fries voor, maar ook een niet-Fries met enig taalgevoel komt daar wel uit: "De stifting hâldt him benammen dwaande mei it ferline fan ús doarp en it doarp Nes, mar it nije hat ek ús omtinken. We hawwe ús bestjoers- en stipersgearkomsten yn de ynspirearjende omjouwing fan de regintekeamer fan Coopersburg, dy’t we ek iepenstelle foar ekskurzjes. Yn 'e rin fan 'e jierren hat AAN in respektabele samling foto- en filmmateriaal garre. Dêrnjonken sit yn it argyf in grutte mannichte oar materiaal dat mei de skiednis fan ús gebiet te krijen hat. Likegoed wolle wy graach noch mear materiaal. Hawwe jo wat nijsgjirrichs? Dan krije we graach in e-mail op stiftingakkrumaldennij@gmail.com. Op dat adres kinne jo ek fragen stelle oer de skiednis fan ús doarpen."

Recente ontwikkelingen

- Om het centrum van Akkrum te ontlasten van het drukke verkeer wordt een rondweg om de wijk Sinnebuorren aangelegd. Ook de ontsluiting van deze woonwijk wordt daarmee sterk verbeterd. Een brug over de Polsleat, die beide gedeeltes van de Ulbe Twijstrawei met elkaar verbindt, zit ook in de plannen. (2011)

- Dorpsvisie Akkrum-Nes 2011-2020.

- Bestemmingsplan Akkrum-Nes (2009) omvat de regeling van het gebruik van gronden en opstallen die in de kernen zijn gelegen. Het plan vervangt geheel of gedeeltelijk een 16-tal voorheen vigerende bestemmingsplannen. Het bestemmingsplan is grotendeels consoliderend van aard, wat betekent dat het is gericht op het regelen van de bestaande functies in het plangebied. Daarbij is rekening gehouden met de wijzigingen die zijn opgetreden sinds het van (rechts)kracht worden van de diverse plannen.

Bezienswaardigheden

- Akkrum heeft 24 rijksmonumenten.

- De Hervormde (PKN) Terptsjerke (Om 'e Toer 6) dateert uit 1759. De zaalkerk is gebouwd op het hoogste punt van de terp van Akkrum ter vervanging van een eerdere, afgebroken kerk. De windvaan boven het koor is een meerman. De kerktoren is in 1882 ommetseld en het zadeldak is vervangen door een ingesnoerde torenspits. Van de twee klokken uit 1698 is de kleinste, die gescheurd was, in 1950 vervangen door een nieuw exemplaar. De kerk heeft vier ramen van gebrandschilderd glas met wapens gemaakt door Thomas en Tjalling Gonggrijp. Sinds de laatste restauratie in 2000 vormen de grafzerken uit de 16e en 17e eeuw weer het middenpad in de kerk. De kerk had een orgel dat in 1821 gemaakt was door J.A. Hillebrand. Dit is in 1856 verhuisd naar de Koepelkerk in Veenhuizen. De Terptsjerke kreeg toen een nieuw orgel van Petrus van Oeckelen, die zich bij het maken van de orgelkas baseerde op het ontwerp van het Hillebrandorgel.

"De restauratie van de toren bij de Terptsjerke is in augustus 2020 afgerond. De haan en de bol zijn door restaurateur Klaes Posthuma uit Akkrum opnieuw verguld. Hij deed ook de ontdekking van de bijzondere teksten in de pijnappel, die bij de herbouw van de toren in 1882 zijn genoteerd: "Van buiten goud, van binnen hol, Ben ik toch Akkrums grootste bol." "Al ben ik van binnen niet gevuld, Van buiten ben ik door M. Bakker verguld." "17 juli 1882 kwam de haan boven op mij te staan, Dat heeft Jan Sjoukes Hidma gedaan." Monumentenstichting Boarnsterhim heeft gemeend ter gelegenheid van de restauratie in dit bijzondere jaar opnieuw een notitie in de bol te plaatsen: "Maitiid 2020. Troch it koronafirus is de hiele wrâld oerstjoer, Yn dy dagen komme der nije laaien op de toer."

Het spitse dak van de toren vertoonde de laatste jaren op de hoeken flinke lekkages, waardoor het achterliggende houtwerk was gaan rotten. Verschillende balken uit de spantconstructie zijn hersteld en meer dan de helft van het dakhout is vervangen. Ook is de leibedekking op de torenspits geheel vernieuwd. Gelijktijdig met deze restauratie is tevens het voegwerk hersteld, alle houtwerk geschilderd en de stilstaande klok aan de noordkant gerepareerd. De opdrachtgever van de werkzaamheden is Monumentenstichting Boarnsterhim. De restauratie is voorbereid en begeleid door Stichting Beheer Kerkelijke Gebouwen Noord-Nederland en is uitgevoerd door Bouwbedrijf Swart uit Eastermar, Schildersbedrijf Wits Noord en Marcel Hendriks Leidekkersbedrijf.

Het werk is financieel mede mogelijk gemaakt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de Provincie Fryslân, de gemeente Heerenveen, de PKN gemeente Akkrum, de Gravin van Bylandt Stichting, de Meindersma-Sybenga Stichting, het Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Dr. Hendrik Muller's Vaderlandsch Fonds, het Dinamo Fonds en Stichting Bouwcultuurfonds Friesland. Sinds eind 2010 is Monumentenstichting Boarnsterhim, naast nog 7 andere rijksmonumenten, eigenaar van de kerktoren. De afgelopen jaren heeft deze stichting veel onderhouds- en restauratiewerk aan haar eigendommen laten uitvoeren. Veel achterstallig onderhoud is inmiddels weggewerkt. Op de website van Monumentenstichting Boarnsterhim is nadere informatie te vinden over deze stichting en over de geschiedenis van de kerktoren." (bron: Monumentenstichting Boarnsterhim, augustus 2020)

- De Doopsgezinde kerk (Buoren 1) is een neoclassicistische zaalkerk uit 1835, naar een ontwerp van J. Romein, in samenwerking met zijn zoon Thomas A. Romein. De westgevel heeft een dorische ingangspartij en is voorzien van een lantaarn. Het orgel uit 1871 is gemaakt door L. van Dam en Zonen. De kerk bevindt zich in het centrum van het dorp, schuin tegenover en op enige afstand van de Hervormde kerk. Links van de kerk bevindt zich een smalle steeg, de Formanjestege (formanje = vermaning). Aan de rechter zijkant is in 1991 een afdakje gebouwd met een leugenbank waarboven een spreukbord met Friese tekst die in vertaling luidt: 'zitten in een rij... en dan maar liegen'. De bank wordt in het wintreseizoen elders opgeslagen. De inmiddels verkochte, eveneens rijksmonumentale pastorie (Dringelstrjitte 3) is een herenhuis uit ca. 1890. De eerste pastorie staat (in verbouwde toestand) een paar huizen voorbij de kerk (Heechein 8). Daar is tegenwoordig een schoenwinkel in gevestigd. De kerk is sinds 2007 buiten gebruik.

- Spinnenkopmolen de Mellemolen is gebouwd in 1849 onder de naam Polslootpoldermolen en stond in Akkrum. In 2004 is de molen verplaatst naar de weg Nije Skou, in het uiterste Z puntje van het dorpsgebied. Bij de herbouw aan de oostelijke oever van het Deel bij het veerpontje is de molen gedeeltelijk gewijzigd. Ook heeft de molen toen zijn huidige naam gekregen, naar een van de vroegere poldereigenaren, Melle Sjoukes Hylkema. De andere molen aan het Deel, twee kilometer zuidelijker en op de westelijke oever, is de Grevensmolen, die beschreven wordt op de pagina van buurtschap Tweehuis.

- De in Akkrum geboren Folkert Harmens Kuipers emigreert in 1866 op 22-jarige leeftijd naar Amerika en laat zich daar als Frank Cooper naturaliseren. Hij wordt een succesvol zakenman en geeft The American Dream daarmee een Fries gezicht. In 1896 laat hij op Sixth Avenue in New York warenhuis The Big Store bouwen, op dat moment het grootste warenhuis ter wereld. Maar Kuipers laat zijn geboortedorp ook in zijn welvaart delen: in 1900 laat hij daar naar ontwerp van gemeentearchitect F. Hoekstra Coopersburg (Ljouwerterdyk 6-48) bouwen, een tehuis voor arme ouderen. Zij kregen er gratis kost en inwoning en wekelijks ook nog zes gulden zakgeld. Mienskip avant la lettre. Het gebouw heeft een middenpartij met twee woningen en een regentenkamer en twee rijen van elk tien woningen aan weerszijden. Na het overlijden van Frank Cooper (1843-1904) is in 1906 in de tuin een mausoleum gebouwd, naar ontwerp van beeldhouwer Johan Schröder.

Gedurende twee weekends in juni 2018 was de straat Heeichein, de hoofdstraat van Akkrum, veranderd in het New York van 1896, tijdens het theaterspektakel 'Meet me at the fountain' - een evenement in het kader van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa 2018 - dat het stormachtige leven van Folkert Kuipers in beeld bracht. Als onderdeel daarvan is het hiervoor genoemde New Yorkse warenhuis, inclusief de fontein als ontmoetingspunt, op schaal (1 op 3) nagebouwd. Binnen is het warenhuis met de modernste audiovisuele middelen tot leven gewekt. Met holografische projecties is Frank Cooper digitaal driedimensionaal neergezet. Maar liefst 600 acteurs en figuranten uit het dorp brachten het warenhuis en het straatbeeld er omheen tot leven. Theateracts, zangkoren, muzikanten en tal van andere bijzondere acts van solo-artiesten en groepen kwamen voorbij. Bezoekers kwamen ogen en oren tekort. Elke vereniging en bijna elke dorpeling, van pasgeboren tot hoogbejaard, was bij het spektakel betrokken. De bewoners van het huidige Coopersburg hulden zich in lompen en speelden de onderklasse van de samenleving. Het straatbeeld, de terrassen, het fruit en de bloemen: alles ademde de sfeer van 120 jaar geleden. Elk detail moest kloppen. Zelfs de lantaarns waren door gaslantaarns vervangen.

- Legende over de naamsoorsprong van het dorp: De twee reuzen Manke Meine en Kromme Knilles zouden omstreeks 1300 een sloot hebben gegraven die de verschillende nederzettingen met elkaar moest verbinden. Tijdens de werkzaamheden ontdekte Knilles een enorme bocht in de vaart ter hoogte van het huidige Akkrum en riep tegen Meine: "Ach, Krom!" De boeren in de nederzetting hoorden dit en vonden dit een mooie naam voor hun dorp. Een in 1997 geplaatst beeld van de reuzen - twee plaatstalen silhouetten op een schiereiland in de omgelegde Boarne tussen spoorlijn en rijksweg - houdt de legende levend. Plaatselijk Belang en de ondernemers willen van het beeldmerk het boegbeeld van het dorp maken. Ze gaan dit thema daarom steeds verder doorvoeren. Zo zijn in 2010 de informatieborden bij de drie entrees van het dorp vervangen door borden met het silhouet van de reuzen. En eerder al is de feestverlichting van het dorp in de vorm van de reuzen gegoten.

- De gemeente Heerenveen wilde het hefbruggetje over de Trigreppel in Akkrum niet behouden. Daarop kwam dermate veel weerstand vanuit de bevolking dat het bruggetje in 2014 alsnog is gerestaureerd.

- Gevelstenen in Akkrum.

Jaarlijkse evenementen

- Reuzedei (op een zaterdag eind mei of begin juni) is een themadag in Akkrum rondom duurzaamheid. Hier komen bedrijven, organisaties, stichtingen, scholen en bezoekers samen die alles weten of willen weten over duurzaam wonen, werken en leven. Met jaarlijks ca. 7.000 bezoekers is het het grootste evenement op dit gebied in Noord-Nederand. Er worden pleinen ingericht, met ieder een eigen thema: energie, groen rijden, elektrisch varen, voedsel en recycle. Ook worden er lezingen gegeven door een 'duurzame reus'. Daarnaast is er jaarlijks het NK Zonnebootrace. Dit brengt veel gezelligheid en spektakel op het water. Met de Young Solar is het NK compleet. Young Solar is ontsproten uit de 'grote' race en laat middelbare scholieren kennismaken met de techniek van zonnebootracen, met een eigen zelfbouwpakket: de V5 klasse.

Jaarlijks maakt de organisatie het thema duurzaamheid toegankelijk voor een zo breed mogelijk publiek. Bezoekers kunnen ook zelf aan allerlei attracties meedoen. Zo is er het bouwen van mini-solarbootjes voor kinderen. Zij ontvangen een bouwpakket waarmee ze hun eigen mini-solarbootje kunnen bouwen. Afsluiter van de Reuzedei is het onderdeel waterspektakelmuziek. Dat vindt plaats van 19.30 tot 21.30 uur. Deelnemers varen dan een route door Akkrum en kunnen op elf plekken luisteren naar muziekstukken van groepen, die dat kosteloos doen. Wel krijgen zij jaarlijks een duurzame attentie van de Reuzedei. De dag wordt georganiseerd door ruim 60 vrijwilligers. De naam Reuzedei komt van de ongeveer 15 meter hoge reus die bij de spoorbrug aan It Stalt staat. Overigens wil de organisatie vanaf 2020 verder onder een andere naam, die de lading beter dekt. Ideeën daarvoor zijn welkom.

- Trimloop de Lus van Akkrum (op een woensdag begin juni, in 2020 voor de 37e keer) is een voor Akkrumer begrippen groot evenement dat in 2013 de grens van 750 deelnemers is gepasseerd. Lopers kunnen kiezen uit een korte lus van 7,7 km en een lange lus van 12 km. Wandelen of hardlopen is allebei mogelijk. De start vindt plaats bij de sporthal en voert langs de Birstumerdyk via de Leppedyk terug naar het dorp. Om de korte lus te maken kun je bij de familie Snoek gebruikmaken van een speciale overzet over de Nesser Zijlroede. Daar zorgt de praam van de Kameleon uit Lenten voor! Circa 50 vrijwilligers zorgen ervoor dat alles op rolletjes loopt.

De Lus van Akkrum is in 1983 voor het eerst georganiseerd, door Stichting Sport Real. Sport Real was destijds een initiatief van Shell om Nederland op een alternatieve manier in beweging te krijgen. In dit dorp is dit voortvarend opgepakt, niet in het minst door toedoen van advocatentweeling Wim en Hans Anker. De eerste lopen, met circa 100 deelnemers, hadden het karakter van een prestatietocht. Het (wandelend) uitlopen van de tocht was de hoofddoelstelling. In 1989 is de organisatie overgegaan naar Stichting Sport- en Activiteitenhal Utingeradeel. Het aantal deelnemers groeide gestaag, met als voorlopig hoogtepunt 750 deelnemers in 2013. Hoewel het een echte trimloop is gebleven, is het winnen van de Lus belangrijker geworden. De snelste man die het parcours heeft afgelegd was A. Visser uit Leeuwarden. In 2001 deed hij 36 minuten en 11 seconden over de afstand van 11,6 km. In 2000 is een record gevestigd door L. Klessens, die als vrouw in 46 minuten en 43 seconden de afstand heeft afgelegd.

- De Vuurwerkshow op oudejaarsmiddag aan de Polsleatwei (in 2019 voor de 14e keer) is altijd een groot succes. Ruim een kwartier lang genieten honderden mensen van het spectaculaire siervuurwerk. Men is er destijds mee begonnen omdat de gemeente het individuele carbidschieten in de dorpen verbood. Vandaar dat het nu in Akkrum op één centrale plek is. Team Houwitzer begon aanvankelijk met melkbussen, maar heeft inmiddels de beschikking over 15 zeventigliterkanonnen waarmee de ballen worden geschoten. Ronduit spectaculair is het nieuwe (sinds 2017) twaalfloopscarbidkanon dat dankzij elektronische ontsteking als een mitrailleur werkt. Er is ook een clinic carbidschieten voor kinderen. Na een korte theorieles kan de jeugd zelf met verfblikken schieten.

Doorgewinterde carbidschieters van Team Houwitzer geven tekst en uitleg en doen ook voor hoe de eeuwenoude traditie werkt: carbid in het blik doen, met een plantenspuit water toevoegen, snel het blik met plastic en een elastiekje afdekken en dan met een aansteker via het gaatje in de bodem het carbidgas tot ontsteking brengen. Bezoekers kunnen uitgebreid genieten van een scala aan bier en frisdrankjes, vlees van de barbecue en andere hapjes. Team Houwitzer stelt alles gratis beschikbaar, maar stelt een vrijwillige bijdrage wel op prijs. Het bedrag dat overblijft wordt in de volgende vuurwerkshow geïnvesteerd. Team Houwitzer bestaat uit een 12-tal dorpelingen. Elk van de leden doet vanuit zijn eigen specialisme mee. Daardoor lukt het om er elk jaar weer een grandioos feest van te maken. (bron: Akkrum.net)

Natuur en recreatie

- Al vanaf ongeveer 1750 is er op Nije Skou een pont in de vaart, over It Deel, tussen Akkrum en het buitengebied van het huidige Vegelinsoord. Op initiatief van de adelijke familie Vegelin van Claerbergen is er een pont in de vaart gebracht, als destijds snelle verbinding tussen Joure en Leeuwarden. Daar er in die tijd nog geen directe verbinding was tussen Joure en Terherne, groeide de pontverbinding uit tot een van de belangrijkste uit die tijd. In de loop van de 20e eeuw verloor de pont door de steeds betere wegverbindingen zijn nut. In 1971 is de pont uit de vaart genomen. 35 jaar later is door het oprukkende fietstoerisme de vraag om oude pontverbindingen te herstellen groter dan ooit. Mede door de inspanning van Stichting Akwaseum is ook pont Nije Skou in 2006 in ere hersteld. - Interview uit 1965 met de op dat moment 64-jarige pontbaas van Vegelinsoord Tite Slof.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Akkrum, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Akkrum.

Links

- Algemeen: - Site van en over Akkrum en buurdorp Nes.

- Nieuws: - Nieuws uit Akkrum en Nes op Facebook.

- Dorpsraad: - Plaatselijk Belang Akkrum/Nes e.o. is opgericht in 1950. "Plaatselijk Belang (PB) is een vereniging van vrijwilligers die zich inzet voor het algemene belang van de inwoners, en stelt zich ten doel om het woon-, leef- en werkklimaat binnen de dorpsgrenzen te bevorderen, voor zover dit in haar vermogen ligt. PB is het aanspreekpunt van de gemeente (B en W, commissies en raad), provincie en andere organisaties. PB houdt zich bezig met vele zaken die onze bewoners en het dorp bezighouden. Denk hierbij aan: veiligheid, leefbaarheid, sport, recreatie, voorzieningen, jeugd- en ouderenbeleid, dorpsvernieuwing en verkeersveiligheid."

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool Akkrum. - Kleinschalig kinderdagverblijf ‘t Giraffe Hûske.

- Muziek: - Shantykoor De Kromme Knilles Sjongers is opgericht in 1997. De 'sjongers’ zingen in de winterperiode elke donderdagavond uitbundig shanty's en zeemansliederen. In de zomerperiode kiezen velen van hen zelf het ruime sop.

- Sport: - Bij de in 1913 opgerichte Gymvereniging GV Hercules, met locaties in Aldeboarn en Akkrum, kun je terecht voor turnen, streetdance, seniorengym en seniorenjazz.

- Tennisvereniging Akkrum is opgericht in 1977. Hoe het de vereniging sindsdien is vergaan, kun je lezen onder de link. Volgens hun site hebben ze "de gezelligste tenniskantine van Fryslân!".

- Zorg en welzijn: - De doelen van Stichting Mienskipssintrum Leppehiem in Akkrum zijn: huisvesting, zorg en ondersteuning bieden aan ouderen uit de regio; cliënten uit de regio ondersteunen bij het zelfstandig wonen en het bijdragen aan het maatschappelijk welbevinden van cliënten uit de regio. Leppehiem is een regionaal multifunctioneel centrum voor zorg, wonen met zorg, zorg thuis, huishoudelijke hulp, dienstverlening, maaltijdservice, sociale aspecten, culturele activiteiten en ontspanning.

- Bekende inwoners: - Het dorp is onder meer landelijk bekend vanwege de eeneiige tweelingbroers Wim en Hans Anker (1953), die beiden advocaat zijn geworden en daarmee landelijk bekend zijn geworden vanwege de vele strafzaken die zij hebben gedaan die landelijk in het nieuws zijn geweest. Toen zij in 1953 geboren werden, was hun vader Jacobus Anker burgemeester van Schiermonnikoog. In 1956 werd hij burgemeester van de gemeente Utingeradeel, waardoor het gezin naar Akkrum verhuisde. De broers hebben daar gedurende 60 jaar allebei gewoond. Hans woont er nog altijd met zijn gezin. Wim is in 2016 met zijn vriendin Jantien verhuisd naar Skingen. Zie ook de reportage van deVolkskrant over Wim en Hans Anker d.d. 24-2-2021 n.a.v. hun 68e verjaardag. Per 1-1-2022 stoppen Wim en Hans als advocaat. Hun advocatenkantoor Anker en Anker in Leeuwarden blijft wel bestaan. Hans blijft na zijn pensionering als voorheen zeer actief in het Akkrumse verenigingsleven. Wim en Hans Anker zijn ook graag geziene gasten in het Zuid-Limburgse Slenaken, waar ze anno 2021 al gedurende 60 jaar jaarljiks met vakantie heen gaan (en ook nog in hetzelfde hotel).

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Akkrum en - idem kerk.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)