Status

- Nietap is een dorp in de provincie Drenthe, gemeente Noordenveld. T/m 1997 gemeente Roden.

- Onder het dorp Nietap valt ook de buurtschap Terheijl en een klein stukje van de buurtschap Oostindie, dat geografisch gezien eigenlijk aan de buurtschap Terheijl valt toe te rekenen.

Naam

Lokale schrijfwijze en uitspraak
De Nijtap. Inwoners heten Nijtapsters, of Nietapsters in het Nederlands.

Oudere vermeldingen
In 1685 duikt de naam Nye Tap op, vanaf 1693 is er sprake van een plaats met die naam. In de loop der eeuwen treffen we varianten aan zoals Nyetap, de Nije Tap en Nijtap. Uiteindelijk wordt Nietap de officiële schrijfwijze, hoewel in de streektaal nog altijd sprake is van De Nijtap. De naam komt meer voor in Nederland, o.a. bij de buurtschap Nijtap net buiten Drachten en buurtschap Nijentap nabij Ruinerwold.

Naamsverklaring
Vrijwel zeker is de naam afgeleid van een alhier gelegen herberg met die naam (‘de Nieuwe Tap’); het kan eventueel ook nog verband houden met een sluisje in de vorm van een verticale schuif, een ‘tap’ geheten. Gezien de historie van het dorp lijkt de café-variant toch het meest waarschijnlijk.

Ligging

Nietap ligt NW van Roden, N van Terheijl en ZO van het Leekstermeer of Zulthemeer, en is een grensdorp, dat een tweelingdorp vormt met het Groningse Leek, waarmee het aan de noordwestzijde is verbonden. Vaak wordt het dorp tezamen met Terheijl genoemd (zo heet de dorpsvereniging ook 'Buurtschap Nietap-Terheijl').

Statistische gegevens

In 1742 telt Nietap 19 huishoudens, waarvan 13 middenstanders. In 1840 staan er 28 woningen met maar liefst 189 bewoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 450 huizen met een kleine 1.100 inwoners.

Geschiedenis

Nietap is nog een betrekkelijk jong dorp, waarvan de geschiedenis typisch is voor een grensdorp. Toen in vroeger tijden de belastingstelsels in de Nederlandse provinciën verschilden, bracht dat allerlei handel met zich mee en zodoende ook verkeer. Niet zozeer vanwege smokkelaars, maar des te meer vanwege het feit dat het oversteken van de grens meer voeten in de aarde had dan thans dikwijls het passeren van landsgrenzen. Daardoor ontstonden er wachttijden bij de grensposten en kon men vaak ook niet ’s nachts de grens oversteken. Zulke plaatsen boden een geschikte locatie voor een herberg en eind 17e eeuw werd de eerste hiervan gebouwd op de plaats van wat nu Nietap is.

Al snel kwamen er nog een paar bij, later gevolgd door een paar andere middenstanders en Nietap bestond lange tijd uit niet meer dan deze verzameling panden in het eerste deel tot aan de bocht van de weg vanaf Leek richting Roden en daarvandaan verder Drenthe in, tussen de uitgestrekte veenmoerassen door. In de 16e eeuw was op deze zandrug reeds een steenhuis gebouwd, de Thedemaborg, doch deze werd al snel na de stichting van de nederzetting, vermoedelijk in de 17e eeuw, afgebroken. De historie is nog duidelijk herkenbaar in de rooilijn van de bebouwing. Het eerste deel van de J.P. Santeeweg is opvallend breed voor een dorpsstraat. Dit hield verband met de ruimte voor paarden en wagens, die moesten wachten voor de grens en die gestald stonden bij de logementen. In mei 2009 zijn tijdens archeologisch onderzoek ter plekke oude fundamenten van de Thedemaborg aangetroffen, wat mogelijk aanleiding vormt voor verder onderzoek.

Aan de overkant van de grens lag Leek, dat profiteerde van dezelfde gunstige ligging. Deze nederzetting was echter ouder en ontstaan aan het riviertje De Leecke. Het had met name aanzien gekregen door de ontginning van de veenderijen door de op Landgoed Nienoord wonende jonkers. Rond 1550 legden zij, parallel en vrijwel op de provinciegrens het Leekster Hoofddiep aan, dat diende ter afwatering van het gebied en voor de afvoer van het turf vanuit de streek rond het huidige Zevenhuizen richting Leekstermeer en zo naar Groningen. Het deel ten zuiden van Nietap werd ontgonnen door kloosterlingen uit Aduard, vanuit hun uithof in Terheijl (zie aldaar).

De plaats waar de weg het diep kruiste bij de provinciegrens trok veel handel aan. Ook Nietap profiteerde hier later van en al snel ontstond een tweelingdorp. De haven lag in Leek, maar sommige schepen voerden als thuishaven ‘Nietap’. Er werden rond het diep, ook aan de Drentse zijde diverse molens gebouwd, die inmiddels allemaal zijn afgebroken. De ontwikkeling leidde ertoe dat beide dorpen in een adem als Leek-Nietap werden genoemd en die naam leeft o.a. nog voort in de plaatselijke handelsvereniging en het spraakgebruik.

Smokkelen
In de oude landschap Drenthe waren genotsmiddelen als jenever, brandewijn, tabak, koffie en thee veel lager belast dan in Stad en Lande. Daarom werd er vanuit Drenthe veel van dat spul naar Groningerland gesmokkeld. Dit gebeurde vooral vanuit plaatsen dichtbij de grens, zoals Eelderwolde, Roderwolde en Zuidlaarderveen. Nietap bij Leek spande echter de kroon. Niet alleen mensen uit het zuidelijke deel van het Westerkwartier kwamen hier contrabande halen, maar ook mensen uit het aanpalende deel van de Friese Woudstreek, die dan een route door het Westerkwartier namen. In een enkel geval trad er zelfs bendevorming op van min of meer professionele smokkelaars. Deze sluikten niet slechts voor eigen gebruik, maar deden dat grootschalig voor de verkoop. Desnoods verdedigden ze de spullen gewapenderhand. Zo werd in 1756 de bende van Heere Boon opgerold.

20e eeuw
Het deel aan de Drentse kant is altijd kleiner gebleven, ook overvleugeld door moederdorp Roden. Toch was het een centrum van handel en middenstand aan een klein stukje weg. Pas in de 20e eeuw groeide Nietap aanmerkelijk, eerst vooral aan de wegen richting Roden en Terheijl / Nieuw-Roden. Aan de rand van het dorp stond de wasknijperfabriek van de familie Kok, die in de jaren dertig werk bood aan 500 mensen uit de wijde omgeving. Lange tijd was dit de grootste producent van het land, gaandeweg werden de houten wasknijpers van de markt verdreven door plastic exemplaren uit Azië. Het aantal arbeiders nam sterk af en toen de fabriek midden jaren tachtig gesloten werd werkte er nog maar een handvol mensen. Het voormalige fabrieksterrein is recentelijk omgebouwd tot een waterrijke luxe woonwijk.

Lokaalspoorlijn
Een andere ontwikkeling bracht de aanleg in 1913 van een lokaalspoorlijn tussen Drachten en Groningen, via Marum, Leek, Roden en Peize. In de volksmond stond hij bekend als ‘Drachtster Tram’. Nietap had een halte in de bocht van de J.P. Santeeweg, die recentelijk is afgebroken. Het personenvervoer staakte in 1948, tot het begin van de jaren tachtig reed de trein nog eenmaal daags op en neer als goederenspoor, met name voor het vervoer van goederen voor Philips. Vooral in de smalle straat op de grens van Nietap en Leek was dit een heus gemanoeuvreer, waarbij aanvankelijk ook nog een brug als hindernis genomen moest worden. Toen dit eens misging, belandde de tram boven op een passerend schip. De rails zijn inmiddels uit het dorp verwijderd.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij het boek “De rijke historie van Nietap en Terheijl”, dat in 1993 is verschenen t.g.v. het feit dat 300 jaar daarvoor de plaatsnaam voor het eerst in de archieven wordt vermeld.

Recente ontwikkelingen

Nietap groeide met name na de Tweede Wereldoorlog vrij fors, toen de plaats, pal naast het centrum van Leek, dichtbij Roden en niet ver van de stad Groningen voornamelijk forensen aantrok. Het dorp, waar vrijwel alle straten zijn vernoemd naar vaderlandse schilders, is ruim en groen van opzet. De verkeersoverlast van de drukke N372 tussen Roden en Leek is begin jaren negentig van de 20e eeuw opgelost met de aanleg van een rondweg, die ter hoogte van de provinciegrens met een tunnel langs het Landgoed Nienoord en de haven voert. De winkels zijn grotendeels uit het dorp verdwenen en meer geconcentreerd aan de andere kant van de grens.

De exacte ligging van deze scheiding wordt gevormd door het riviertje De Leeke, vandaag de dag niet meer dan een sloot. Waar Nietap en Leek samenkomen maakt het watertje een wat merkwaardige bocht. Op deze plaats lag in de Tachtigjarige Oorlog, precies op de grens, de Leekster Schans. Het water gaat hier onder de weg door met een duiker, die bekend staat als ‘t Piepke (‘t Pijpje). Zo heet ook de korte straat op de grens en in de volksmond in Noordenveld en Westerkwartier (de aangrenzende Groninger streek) zegt men nog altijd “Even ‘t Piepke oversteken”, als men bedoelt te zeggen dat men aan de andere kant van de grens moet zijn. Bij de Thedemalaan volgt de grens weer de sloot.

De provinciegrens is altijd discutabel geweest en het is grappig te constateren dat het Leekster filiaal van de HEMA precies op de grens feitelijk voor een deel op grondgebied van Nietap ligt; de grens gaat dwars door winkel en magazijn door! In sommige gevallen was een grenscorrectie nodig, zoals bij de bouw van het Leekster winkelcentrum De Liekeblom eind jaren tachtig van de 20e eeuw. In ruil hiervoor ging het laatste Groninger deel van het Leekstermeer over naar Drenthe.

In de loop der tijd zijn er diverse gesprekken geweest over het samenvoegen van beide dorpen, waarbij Nietap dan zou worden ingedeeld bij de Provincie Groningen. Dit om het knellende ruimteprobleem van het centrum van Leek, dat geheel op de grens gebouwd is, op te lossen en het mogelijk te maken dat het Groninger dorp ook aan deze kant zou kunnen groeien. Ondanks het feit dat Nietap voor veel voorzieningen grotendeels op Leek aangewezen is en veel inwoners Leekster banden hebben, is het nooit ook maar tot serieuze plannen gekomen in verband met heftig verzet.

Nietap is ontegenzeggelijk Drents, wat ook blijkt uit het lokale dialect, ook al is dat toch een mengelmoesje. Daarnaast is het een geheel eigen dorp met een eigen identiteit, dat verloren zou gaan bij samenvoeging. Ten slotte is er de groene long tussen beide dorpen, die veel bewoners, aan beide zijden van de grens, liever open houden dan dat deze wordt volgebouwd met woningen en winkels. Een wat parkachtig geheel aan de rand van het centrum is het resultaat, voorlopig naar ieders tevredenheid. De verhoudingen zijn thans goed te noemen en de meeste knelpunten zijn opgelost door goede samenwerking tussen de gemeenten Leek en Noordenveld.

De jongste uitbreiding van Nietap, Nienoordshaven, is slechts met een omweg via Leek bereikbaar, waarvoor men dus even de grens moet oversteken. Voor de komende jaren is de bouw van een aantal appartementencomplexen in het centrum gepland, alsmede de uitbreiding met een woonwijk tussen de huidige bebouwing en de rondweg. Al met al zullen er een kleine 100 woningen in het dorp bijkomen waardoor het inwonertal evenredig zal groeien.

Bezienswaardigheden

- Nietap heeft 1 rijksmonument.

- Aan de J.P. Santeeweg 16-18 bevindt zich een opvallend woonhuis in classicistische stijl uit 1850. De woning, die wat vervallen is, heeft een authentieke deur met gietijzeren bovenlicht. Ernaast bevond zich een opmerkelijk gebouwd complex dat de bocht van de weg volgde; dit was de oude tramhalte. Dit vervallen gebouw is recentelijk gesloopt om plaats te maken voor een appartementencomplex. Even verder richting Leek staat reeds een recent opgeleverd appartementencomplex.

Aan de achterkant hiervan, te bereiken via de Thedemalaan, is nog goed de historische gracht - in het dorp bekend als de ‘Kattengracht’ - zichtbaar. Hier bevond zich de 16e-eeuwse Thedemaborg, het woonhuis van de gelijknamige Groninger burgemeestersfamilie. Een ‘borg’ is een versterkt Gronings herenhuis. Het stond er dus veel eerder dan het dorp Nietap, doch werd reeds in 1730 afgebroken. De stenen werden overal elders gebruikt en behalve het grondpatroon, een lichte verhoging en de straatnaam Thedemalaan is er niets van over. Bij de aanleg van de nieuwe woonwijk wordt getracht het oude borgterrein als parkje te laten bestaan en er zijn zelfs plannen een borgachtig gebouw in het midden hiervan neer te zetten.

- Het Provinciale Waterleidingbedrijf van Groningen heeft hier aan de J.P. Santeeweg 112 een van de grootste en modernste pompstations van Nederland. Het gebouw, met een toepasselijke vijver aan de voorkant, stamt uit de jaren vijftig van de 20e eeuw. Van de twee in dezelfde stijl aan weerszijden gebouwde dienstwoningen is er een bewaard gebleven.

Jaarlijkse evenementen

- Ieder jaar op 2e Pinksterdag vindt in Leek-Nietap de traditionele Pinkstermarkt plaats. In vroeger tijden vooral een paarden- en dierenmarkt, thans een grote jaarmarkt met festivals, kermis e.d. Het unieke is dat het de enige grote jaarmarkt is in Nederland die zich in zijn geheel over twee provincies uitspreidt.

Landschap, natuur en recreatie

- Wandelroute Grote ronde Onlanden (32 km) voert je door een nieuw natuurgebied, de Onlanden. Een bijzonder gebied, want naast nieuwe natuur vervullen de Onlanden ook een rol als waterbergingsgebied. Je kunt dan ook weidse vlakten, water, riet en een diversiteit aan verschillende vogels verwachten. Zilverreigers, zwanen, meerkoeten, rietzangers en roerdompen, ze zijn hier allemaal te vinden. En sneller dan verwacht zijn er al ottersporen gevonden. Waar deze vandaan komt is onbekend. Dat kan zowel van de Groninger kant (het Zuidlaardermeer) zijn, als vanuit Friesland (natuurgebied de Oude Venen). De kans dat je een otter ziet is helaas klein, aangezien het echte nachtdieren zijn.

- Uitgestrekte fietspaden rond het dorp, o.a. door het Natuurschoonbos richting Roden en door de Leutingewolderpolder via de Meerweg (zie over deze weg verderop in deze paragraaf) richting Leutingewolde / Roderwolde. Dit pad sluit aan op een pad dat door licht glooiende weilanden over een fietsbrug naar Landgoed Nienoord in Leek voert.

- IVN afdeling Leek / Nietap.

- Voormalig hertenkamp nabij de ingang van het parkachtige Natuurschoonbos. Een mooi uitzicht heb je vanaf de aan het einde van de laan gelegen stenen bank, vernoemd naar Meester Posthuma, oud-onderwijzer aan de meer dan 125 jaar oude school net buiten het dorp. Aan de overkant bevindt zich een duiventil.

- Het Natuurschoonbos direct Z van Nietap is een afwisselend gebied met bossen (naald- en loofbos), groenlanden en water. Het terrein is aangelegd als deel van een landgoed behorende bij Huize Terheijl in de Engelse landschapsstijl en daardoor heel open, met onverwachte doorkijkjes. Er bevinden zich diverse originele houtsingels. Er groeien bijzondere planten, zoals muskuskruid, heksenkruid, bloedzuring, schildersereprijs en veel bosanemonen. Aan de Vagevuurselaan bevindt zich bij de parkeerplaats een infopaneel. De in het bos gelegen kleine camping is alleen voor leden toegankelijk. Daarbuiten kan een ieder vrij fietsen en wandelen op de uitgestrekte paden, die verrassend door het terrein kronkelen. In het bos bevindt zich, ten zuiden van het voormalige hertenkamp, een kleine vijver. Verderop ligt een bosven, het Vagevuur genaamd (zie Terheijl).

- Ten noordoosten van Nietap ligt het Leekstermeer of Zulthemeer, dat deels tot het dorp behoort. Na een grenscorrectie behoort het nu in zijn geheel tot de gemeente Noordenveld en is daarmee het grootste meer in Drenthe. Vanaf het aan de Nietapster kant gelegen Paviljoen Cnossen heb je een fraai uitzicht over het gehele meer, dat ontstaan is als oeverafslag ten gevolge van veenwinning. Op het meer kun je kanoën, zeilen en surfen. Het meer is ook bereikbaar per boot over het Leekster Hoofddiep vanaf de Nienoordshaven bij Leek-Nietap. Het Leekstermeer is een waardevol natuurgebied met een Europese status en een aantrekkelijk recreatiegebied. Het Groninger Landschap laat de bijzondere moerashooilanden bij het Leekstermeer maaien met speciaal hiervoor ontwikkelde rupsmaaiers die de zachte grond niet of nauwelijks beschadigen. Dit heeft als doel om het ook op Europees niveau sterk bedreigde ‘zegge-slaapmostrilveen' te behouden en te ontwikkelen. De vegetatie ter plaatse herbergt een schat aan bijzondere flora. Deze bijzondere moerasvegetaties vormen tevens de leefomgeving van diverse bedreigde insecten en weekdieren.

- De Meerweg, vroeger Hooilandschelaan geheten, is een traditionele klinkerweg naar het Leekstermeer, lopend door een fraai landschap. Na de dubbele bocht ligt aan de linkerhand een licht glooiend stuk land met een paar houtsingels; hier bevond zich op een zandkop tot de jaren vijftig van de 20e eeuw Huize Lindenstein. Dit herenhuis was gebouwd door een familielid van de Heren van Nienoord, die op een eigen plek, net buiten het landgoed, wilde wonen.

De latere bewoners van Nienoord, de Groninger burgemeestersfamilie Van Panhuys, lieten in 1855 naast het huis een steenfabriek bouwen, later werd hier ook nog vlas verwerkt. Na het overlijden van de familie volgde leegstand. Vermeerderd met vernielingen in de Tweede Wereldoorlog en de hoge kosten voor restauratie werd uiteindelijk overgegaan tot sloop. Aan de rand van het terrein bevinden zich nog twee woningen, waarvan een ‘Het Emmerik’ (‘het emmerrek’) geheten.

- De Knapzakroute Nieuw-Roden - Nietap - Leutingewolde is een deel uit de serie knapzakroutes (wandelroutes) door Drenthe.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Nietap, met laagsteprijsgarantie!

Links

- Algemeen: - Site van en over Nietap en Terheijl.

- Nieuws: - Nieuws uit Nietap en Terheijl op Facebook.

- Belangenvereniging: - Het bestuur van vereniging Buurtschap Nietap-Terheijl voelt zich in de eerste plaats verantwoordelijk voor het in stand houden en waar mogelijk verbeteren van de leefbaarheid van deze kernen en de directe omgeving. Dit betekent dat ze zich - naast de vele activiteiten die door het jaar heen worden georganiseerd - bezighouden met het volgen, bewaken en stimuleren van zaken die voor deze omgeving van belang zijn. Het gaat daarbij onder andere om het volgende: het volgen van planprocedures van de gemeenten Noordenveld en Leek, die direct van invloed kunnen zijn op deze omgeving, zoals het Intergemeentelijk Structuurplan (IGS) uit 2009, bestemmingsplannen, het Centrumplan Leek-Nietap, infrastructuur, onderhoud wegen, trottoirs, groen e.d., rioleringswerkzaamheden, straatverlichting, ontwikkeling landgoed Terheijl, en bomenbeleid. Het gevolg is vaak dat meegedaan wordt in werkgroepen, gesprekken met ambtenaren en/of wethouders worden gevoerd en zo nodig brieven, bezwaarschriften of visies worden geschreven.

Verder: contact onderhouden met andere kleine dorpen in Drenthe, vaak via de Brede Overleggroep Kleine Dorpen in Drenthe (BOKD) en het regulier overleg met kleine dorpen in de gemeente Noordenveld; het volgen van maatschappelijke ontwikkelingen die mogelijk invloed hebben op Nietap en Terheijl, zoals krimp, vergrijzing, wettelijke maatregelen i.v.m. festiviteiten en vergunningen; waar nodig bezoeken van informatieavonden en/of cursussen; het digitaliseren van het archief van de Buurtschap (een mega-klus). De vereniging is opgericht in 1903 en is daarmee, volgens de BOKD, de oudste dorpsbelangenvereniging van Drenthe.

- Onderwijs: - Basisschool De Flint* is de dorpsschool van Nietap en telt gemiddeld ca. 75 leerlingen. Prognoses geven aan dat dit aantal de komende jaren waarschijnlijk stabiel zal blijven. Dit aantal geeft hen de mogelijkheid om 4 groepen te vormen (1/2, 3/4, 5/6 en 7/8). Daarnaast is het vaak mogelijk om enkele uren te benutten om (groepen) leerlingen extra te ondersteunen. De school ligt aan de doorgaande weg tussen Roden en Leek, aan de rand van Nietap. De omgeving bestaat uit weilanden, boszomen en houtwallen. Dit maakt het mogelijk om regelmatig met de leerlingen de natuur in te trekken. De Flint heeft een ruim en veilig speelplein.
* Het woord 'flint' is het Drentse woord voor veldkei. Voor onze school staat een grote flint.

De informatie over deze kern is grotendeels samengesteld door en © geograaf mr. drs. Robert H.C. Kemkers.