Waarde

Plaats
Dorp
Reimerswaal
Zuid-Beveland
Zeeland

ZL gemeente Waarde in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Waarde in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Waarde in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Waarde

Terug naar boven

Status

- Waarde is een dorp in de provincie Zeeland, in de streek Zuid-Beveland, gemeente Reimerswaal. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1969.

- Wapen van de voormalige gemeente Waarde.

- Onder het dorp Waarde valt ook de buurtschap Gawege.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1219 en 1222 Ward, 1222 kopie Wilmarsward, Wulmarsward, 1223 Wardo, 1258 en 1263 Warde, 1395-1396 Weerde, 1493 Wairde, 1573 Werde.

Naamsverklaring
Waarde betekent weerd 'land aan water, riviereiland'. Wilmarsward, waarvan de exacte ligging onbekend is, lag in de omgeving van Krabbendijke. Het is mogelijk dat de huidige plaatsnaam hierop teruggaat en dan is de betekenis 'waard van de persoon Wilmar', geïdentificeerd als Wilmar van Valkenisse, die leefde aan het begin van de 13e eeuw.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Waarde ligt aan het water de Westerschelde en ligt verder Z van de A58, ZZW van het dorp Oostdijk, ZW van het dorp Krabbendijke, W van het dorp Rilland, WNW van het dorp Bath, N van het dorp Lamswaarde, NNW van het dorp Kuitaart, NO van de dorpen Walsoorden, Kloosterzande en Ossenisse, O van het dorp Hoedekenskerke, ZO van de dorpen Kruiningen, Hansweert en Schore en ZZO van het dorp Yerseke.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Waarde 96 huizen met 590 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 85/501 (= huizen/inwoners) en buurtschap Valkenisse 11/89. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 550 huizen met ca. 1.400 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

- Geschiedenis van het ontstaan van Waarde.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Waarde heeft 5 rijksmonumenten, zijnde de Hervormde kerk met toren (dat zijn er 2), Molen De Hoed, het voormalige gemeentehuis uit 1909 van architect W. Sterk op Raadhuisstraat 16, en een archeologisch monument, zijnde een terrein met bewoningssporen van het verdronken dorp Valkenisse.

- De eerste, thans Hervormde (PKN) kerk van Waarde (Raadhuisstraat 15) is gesticht tussen 1222 en 1251. De huidige kerk is in oorsprong een 15e-eeuwse hallenkerk. Na een brand in 1589 bleven alleen de zuiderbeuk, sacristie en toren gespaard. De kerk werd niet herbouwd. Er kwam een muur tussen de zuilen die eens zuiderbeuk en middenbeuk scheidden. De 14e-eeuwse toren is robuust. - Site van de lokale Hervormde Gemeente.

"Van de laat-middeleeuwse kerken op Zuid-Beveland zijn de hallenkerken veruit in de minderheid; voor zover we weten zijn dit alleen de kerken in Waarde, Baarland en Wemeldinge. Deze vorm is nooit populair geweest op het eiland. Het enige voorbeeld dat in aanleg dateert uit de eerste helft van de 15e eeuw, staat in Waarde. Direct bij de bouw van de toren, ergens rond 1400, is rekening gehouden met een tweebeukig hallenschip. Een driebeukig schip ligt meer voor de hand, vandaar waarschijnlijk dat op de meeste plaatsen waar we over deze kerk lezen, een driebeukig gebouw wordt genoemd. Hiervoor is evenwel geen enkel bewijs voorhanden, niet op grond van betrouwbare schriftelijke bronnen, niet op grond van overgebleven kenmerken aan het huidige bouwwerk en ook niet op grond van archeologische vondsten. Tenslotte is het duidelijk dat deze parochie altijd van een tamelijk bescheiden omvang gebleven is. Althans zodanig dat dit zeker geen motief voor een driebeukige kerk oplevert. De kerk was gewijd aan een tweetal heiligen: de H. Maagd Maria en de H. Jacobus de Meerdere.

De toren van Waarde geeft met zijn twee doorgangen, die oorspronkelijk zijn, alleen aanwijzingen voor twee beuken. Daarnaast verschaft de decoratie van de buitenzijde van de toren eveneens een aanwijzing in die richting. De natuursteenblokken in de steunberen zijn namelijk alleen daar aangebracht, waar de toren niet ingebouwd zou zijn in geval van een tweebeukig schip. De zuid- en oostzijde zijn tot de hoogte van de dakgoot van het schip niet van natuursteen, de noordkant is dat wel. De toren vertoont opmerkelijke bijzonderheden. Ten eerste heeft hij een opvallend kleine ingangspartij. De deur en het raam zijn wel samen in één nis geplaatst, maar de deur is nauwelijks twee meter hoog en minder dan een meter breed. Het bovenliggende raam is van bijbehorende kleine afmetingen. Dit moet haast betekenen dat de toreningang niet als hoofdingang van de kerk heeft gediend. De zuidelijke beuk heeft wellicht altijd in de westgevel een brede toegang gehad. Het ligt voor de hand dat de zuidelijke beuk dan ook als hoofdruimte dienst heeft gedaan. Het torenportaal kwam hiermee op het tweede plan te staan en hoefde dus ook niet zo groot te zijn.

Ten tweede telt de romp maar twee geledingen, hoewel de steunberen vier keer zijn versneden. De geledingen en de versnijdingen van de steunberen zijn geheel onafhankelijk van elkaar ingedeeld, iets dat ongebruikelijk is. Een derde eigenschap is dat deze toren vanaf het begin is gebouwd voor een tweebeukig hallenschip. Daartoe zijn geprofileerde doorgangen gemaakt in de oost- en zuidwand, vreemd genoeg niet in het midden van de wand, maar beide tegen de zuidoosthoek. Vanwege deze verzwakking van de torenwand rond deze hoek zijn de twee steunberen in die hoek zwaarder dan de overige steunberen. (Op de begane grond plm. 120 cm breed, tegen de overige plm. 100 cm breed.) Er is in Waarde bij de torenbouw dus duidelijk van het begin af rekening gehouden met de vorm van de kerk. Deze asymmetrische opbouw van de toren heeft tot gevolg dat de afwerking van de bovenkant enigszins rommelig aandoet. Daar komt bij dat er duidelijk is geknoeid met de bekroning. Zo is de lege ruimte tussen galmgaten en trans onverklaarbaar.

Een mogelijke verklaring voor de vele onregelmatigheden van de toren kan zijn dat er in 1427 blijkbaar nogal wat herstellingen hebben plaatsgehad. In dat jaar worden er namelijk aflaten beloofd voor wie een bijdrage geeft ten gunste van het herstel van de kerk. De natuurstenen decoratie van de toren doet vermoeden dat de werkzaamheden omstreeks 1427 grotendeels verantwoordelijk zijn voor het huidige uiterlijk van de toren. Aan de noordzijde bevindt zich aan de buitenzijde van het torenlichaam een rond gemetseld traptorentje met gemetselde spits en - vreemd aandoend - kantelen. Zes jaar nadat met de komst van ds. Guilhelmus Kamerlink de hervorming in Waarde officieel zijn intrede had gedaan, werd de kerk verwoest. Blikseminslag was op 10 april 1589 de oorzaak van een grote brand. Van de kerk werd de zuidelijke beuk als waarschijnlijk het minst beschadigde deel, weer opgebouwd en verder voor de gereformeerde eredienst gebruikt. Deze ruimte zal in die periode voor de omvang van de gemeente ook zeker ruim voldoende geweest zijn. Een reden temeer om niet te trachten de totale kerk weer te herstellen. De witte zandstenen zuilen, die vôôr de brand de scheibogen tussen de beide beuken ondersteunden, zijn bij de herbouw opgenomen in de noordwand van de zuidbeuk. Ze geven aan de buitenzijde deze wand een apart aanzien en vormen een goede herinnering aan vroeger tijden. Van de oorspronkelijke kapitelen van de zuilen is nog nauwelijks iets terug te vinden. Tegen de zuidwand is een dwarskapel gebouwd, die als consistorie dienst doet. Verder bevindt zich hier een aangebouwde grafkapel. Of er in de oorspronkelijke opzet ook sprake geweest is van een noordelijke dwarskapel is niet duidelijk.

Interieur. De in de koorsluiting geplaatste preekstoel met boogpanelen en erboven het klankbord, dateert van 1701. Dit jaartal is aangebracht in de kroonlijst van het ruggeschot. De houten lezenaar is nieuw. Aan de preekstoel hangen een tweetal met gotische letters beschilderde paneeltjes, die vroeger voor de aankondiging van te zingen psalmen en gezangen werden gebruikt. Ze wekken de indruk voor een andere preekstoel gemaakt te zijn. De kanselbijbel uit 1718 is een geschenk van de ambachtsheer van Waarde, Willem Nijssen; volgens de in de bijbel opgenomen tekst: 'tot een gedagtenisse op den 22 Augusti in het Jaar Onses Heeren Jesu Christi Anno 1763'. De toestand waarin de kanselbijbel nu verkeert maakt een deugdelijke restauratie noodzakelijk.

De Hervormde kerk van Waarde bezit een aantal waardevolle koperen voorwerpen. In de eerste plaats een tweetal zandloperhouders, één bevestigd aan de kansel. de andere op het schot voor de stoelen. Ze dateren uit de tweede helft van de 17de eeuw of mogelijk uit de 18de eeuw. Tevens een tweetal dubbele kaarsenhouders uit dezelfde periode. Ook hiervan is er één bevestigd aan de kansel, de andere op het schot voor de stoelen. Op de verschillende schotten in de kerk en op de balustrade van de orgeltribune bevinden zich verder 28 stuks enkele kaarsenhouders, voorzien van lekbakken en vastgeschroefd op de banken. De datering is 18de- eeuws.

In het midden van de ruimte hangen drie stuks achtarmige kaarsenkronen. Gezien de inscriptie op de bolvormige verzwaring van de middelste van deze kronen, is de datering eenvoudig: 'Mr. Willem Nijssen en Johanna van der Nisse Heer en Vrouw van Weerden etc. Anno 1765'. Op de kronen heeft men destijds olielampen gemonteerd, later zijn ze weer in de originele staat teruggebracht. Het is zeker niet denkbeeldig dat de bovengenoemde kaarsenhouders in 1765 ook onderdeel van de schenking van de ambachtsheer van Waarde hebben uitgemaakt.

Aan de wanden hangen een zestal olielampen uit de tweede helft van de 19de eeuw of het begin van de 20ste eeuw. De lampglazen zijn niet origineel. Tenslotte wat de koperen voorwerpen betreft de doopbekkenhouder, bevestigd aan de trappaal van de kansel. Dit voorwerp is te dateren op tweede helft 17de eeuw. Het bijbehorende doopbekken zal verloren gegaan zijn, want het nu in gebruik zijnde doopbekken is van (tweede gehalte) zilver en is gemaakt in 1906. Het deksel van het doopbekken is van zilver of mogelijk verzilverd koper. Het koper in deze kerk wordt regelmatig gepoetst met fijn zand (zonder zout) en karnemelk. Het is daardoor schoon, maar mat. Driemaal per jaar - kerstnachtdienst, kerstviering van de zondagsschool en oudejaarsavond - doet men de moeite om wat de verlichting betreft, een stap terug te doen in de tijd: kaarsen en petroleumlampen. Een goede gewoonte lijkt ons.

Van het vaatwerk zijn een tweetal zilveren avondmaalsbekers bijzonder. Ze zijn in 1658 in Middelburg vervaardigd. Het meesterteken (pentagram in vijflobbig contour) is niet geïdentificeerd. De bekers verkeren in een redelijk goede staat. Ze zijn voorzien van bandwerk en versieringen. Op de ene beker een wapenschild met twee gegolfde dwarsbalken en een vierkantje en de tekst 'Diakonije van Werde'. De andere heeft een wapenschild met twee gegolfde dwarsbalken en een ruit en de tekst 'Diaken van Waerde'. Voor het overige is het vaatwerk 18e-eeuws tin.

Het orgel is in 1957 gebouwd door Willem van Leeuwen uit Leiderdorp. Het heeft een klavier met aan gehangen pedaal. Het orgel is uitgerust met het door van Leeuwen ontdekte Veka sleepsysteem dat voor die tijd erg vooruitstrevend was. Er werden kunststof kleppen (pertinax) gebruikt in plaats van houten exemplaren. Dit alles om werking tegen te gaan wat in veel orgels tot problemen leidde. Bij de meeste van Leeuwen orgels zijn deze kleppen al weer vervangen omdat er door temperatuursschommelingen ook bij kunststof vervorming kan ontstaan. Hier is echter nog alles origineel. Het is een klein maar mooi orgel dat, omdat het zo typerend is voor de 50'er jaren, van grote Waarde is voor de Nederlandse orgelcultuur." Aldus enkele citaten uit het onder Geschiedenis gelinkte artikel van G.J. Lepoeter over de geschiedenis van dorp en kerk.

- De meerderheid van de inwoners is lid van de Gereformeerde Gemeente Waarde. Vanwege de groei van het ledenaantal werd de kerk op Havenstraat 3 te klein en is in 2010 een nieuw kerkgebouw (Meezeweg 2a) gerealiseerd, met ca. 650 zitplaatsen.

- Standerdmolen De Hoed (Havenoordseweg 2) is vóór ca. 1550 gebouwd in de Belgische stad Gent. In 1858 is de molen opnieuw opgebouwd in Kruiningen. De molen blijft hier tot 1945 in gebruik. In 1963 volgt een uitgebreide restauratie. Na het overlijden van de molenaar raakt de molen wederom in verval en wordt hij aangekocht door de toenmalige gemeente Kruiningen. De onderdelen worden voor herbouw opgeslagen. In 1991 volgt volledige herbouw in Waarde, waarbij de molen zijn oorspronkelijke uiterlijk terugkrijgt. Qua kastgrootte is het de breedste standerdmolen van Nederland. De molen is sinds 1995 eigendom van Stichting Molen De Hoed.

- Hoeve Oud-Valkenisse in Waarde (aan de Weelweg) en de O daarvan gelegen Valkenissepolder, herinneren aan het voormalige dorp en de heerlijkheid Valkenisse. De Heren van Valkenisse worden reeds in de eerste helft van de 13e eeuw vermeld. "Ook bloeide binnen de heerlijkheid Valkenisse vroeger een aanzienlijk dorp, doch hetwelk, nadat het door de watervloeden van 1530, 1532, 1542, 1551 en 1570 reeds veel had geleden, door de overstrooming van 26 januari 1682, op drie huizen na, geheel te gronde ging. Nieuw-Valkenisse is in 1694 door herdijking teruggewonnen." (Witkamp, 1877)

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Podium Reimerswaal is een stichting die, ondersteund door enthousiaste vrijwilligers, al meer dan 25 jaar regelmatig concerten, cabaret, toneel, theater e.d. organiseert in de dorpshuizen van Rilland en Waarde. Bij de meeste voorstellingen krijg je een 'pauzedrankje' aangeboden. Als er voorstellingen zijn zonder pauze kun je na afloop een drankje krijgen. Dus niet vóór aanvang van de voorstelling. Het leuke van voorstellingen in een dorpshuis is dat het ook na afloop meestal erg gezellig is. Je kunt onder het genot van een drankje en een muziekje nog even napraten en vaak komen ook de artiesten nog wat drinken. In het dorpshuis in Rilland is het mogelijk om voor aanvang van vrijwel alle voorstellingen gezellig een driegangen-verrassings-theaterdiner te gebruiken . De prijs hiervoor bedraagt € 24,50. Er kunnen maximaal 50 couverts per voorstelling verkocht worden, dus wees er op tijd bij. De gebruikers van het theaterdiner hebben ook gereserveerde plaatsen in de zaal. Aan het eind van het seizoen verloten ze onder de bezoekers van het gastenboek 3 x 2 vrijkaarten voor een voorstelling naar keuze.

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van Waarde door Kees Wittenbols uit Breda.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Waarde.

- Belangenorganisatie: - Het doel van de in 1992 opgerichte Dorpsraad Waarde is om de belangen van de inwoners, samen met de gemeente Reimerswaal, optimaal te behartigen. En het nemen van alle mogelijke initiatieven om de leefbaarheid in het dorp te behouden en waar mogelijk te verbeteren. De dorpsraad werkt nauw samen met het dorpshuis. Beide staan onder leiding van hetzelfde dagelijks bestuur.

- Dorpshuis: - "Wie iets te organiseren heeft vindt in dorpscentrum MeerWaarde in Waarde een prima locatie. Bruiloft, verjaardag, reünie, vergadering, familiedag, bedrijfsfeest: voor elk evenement is het dorpshuis geschikt. Bijvoorbeeld in de gezellig ingerichte en ruime foyer met bar. Ook zeer aantrekkelijk is onze zaal met een flexibele indeling. Een geavanceerd wandensysteem stelt ons in staat te zorgen voor een splitsing op maat. Voor grote evenementen beschikt het dorpscentrum over een gymzaal annex theaterzaal. Om van jouw evenement of feest(je) een succes te maken denken wij dat sfeer, persoonlijke aandacht en onze goede accomodatie de juiste ingrediënten zijn. Natuurlijk is dorpscentrum MeerWaarde ook de thuisbasis voor verschillende verenigingen, kerkelijke activiteiten, de permanente expositie over het verdronken dorp Valkenisse en wisselende kunstexposities."

- Onderwijs: - Openbare basisschool D'n Bogerd in Waarde is na afloop van schooljaar 2012-2013 gesloten, omdat het aantal leerlingen te klein was geworden. De ouders waren daar niet blij mee, want sindsdien is er in het dorp alleen nog de christelijke Basisschool D'n Akker. Na de sluiting van D'n Bogerd in 2013 heeft D'n Akker een deel van de vrijgekomen lokalen in gebruik genomen. Kinderopvang Kibeo nam intrek in een ander deel van het pand. "Geopend op ma, di, do van 8.30-12.00 uur. Voor kinderen van 2 en 3 jaar. Je kind speelt met leeftijdsgenootjes. Dankzij peuterstart gaat je peuter goed voorbereid naar de basisschool. Middenin het dorp gelegen in een rustige straat, in basisschool D’n Akker. Nauwe samenwerking met de school. Vaste, vertrouwde gezichten voor je kind. Overal en altijd op de hoogte via Mijn Kibeo." In 2017 heeft de gemeente budget gereserveerd voor nieuwbouw van de school in 2021. Maar grondige renovatie van de bestaande gebouwen kan ook een optie zijn.

- Sport: - Voetbalvereniging SC Waarde is opgericht in 1959. De club heeft ca. 130 leden, waarvan 45 jeugdleden. Er zijn vier seniorenelftallen, waaronder een dameselftal, en twee juniorenteams.

Reactie toevoegen