Status

- Ammerstol is een dorp in de provincie Zuid-Holland, in de streek en gemeente Krimpenerwaard. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1984. In 1985 over naar gemeente Bergambacht, in 2015 over naar gemeente Krimpenerwaard.

- Wapen van de voormalige gemeente Ammerstol.

Naam

Alternatieve naam
Het dorp staat ook bekend als Klein-Ammers. Zuidelijk van Ammerstol, aan de overzijde van de Lek, ligt in de Alblasserwaard het dorp Groot-Ammers.

Oudere vermeldingen
1221 kopie 1320 in theloneo de Ambers, 1233 in theloneo suo de Ammers, 1249 in thelonio nostro Ambers, 1321 " 't Dorp tote Ammers, daer onse tollen leghet", 1330 in die tolne van Ammers, 1373 tolhuus tAmmers, 1773 Ammers Tol.

Naamsverklaring
Samenstelling van tol (Middellatijns theloneo) 'tolhuis, plaats van tolheffing' en de waternaam Ammers. Aan deze waternaam herinnert ook de plaatsnaam Groot-Ammers, met groot ter onderscheiding van Klein-Ammers, zoals Ammerstol in de volksmond wordt genoemd. Een waternaam Ammers, met -s, is echter merkwaardig. Men veronderstelde aanvankelijk dat de waternaam Ammer* luidde en dat de -s- een verder onbekend plaatsnaamvormend afleidingsuffix zou zijn. Een jongere verklaring gaat uit van een etymon Ambarussa*, een afleiding van amb-* 'water' (gesteund door attestaties van de plaatsnamen met -mb-) met -r- suffix en een verkleinsuffix -issa, -ussa. De tol in kwestie is in 1401 naar Schoonhoven verlegd.(1)

Trivia
Ammer Stol is ook de naam van een personage uit een roman van Maarten ’t Hart.

Bijnaam van de inwoners
De inwoners worden door de Bergambachtenaren piepmuizen genoemd. De Bergambachtenaren waren de katten waartegen de bange piepmuizen nogal eens strijd moesten leveren. (122)

Bijnaam van het dorp
Ammerstol heeft de bijnaam Het Rode Dorp. Het werd ook Moskou aan de Lek genoemd. Dit slaat op de van oudsher politieke kleur van dit dorp. CPN en PvdA scoorden hier in het verleden namelijk relatief zeer hoog. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1972, 1977 en 1981 scoorden alle linkse partijen in het dorp gezamenlijk respectievelijk 78 / 74,3 / 74 procent, terwijl dat landelijk 42,5 / 43,5 / 45,6 procent was. (1012)

Inherent aan een dorp met arbeiders is het socialisme. Daar lag dan ook de basis voor deze bijnaam. In 1902 werd hier een afdeling van de SDAP opgericht. Velen in het dorp werden lid. Na het verdwijnen van de zalm uit de Lek (in 1921, door de vervuiling) was de toestand goed beschouwd hopeloos en uitzichtloos. Tot de Ammerstollenaren besloten de handen letterlijk uit de mouwen te steken. Zij werden grondwerkers. Ze kregen er nog meer eelt van in hun handen, maar hun geest werd er soepel door. Ze trokken door het land van maandag tot zaterdag, kromden overdag hun ruggen over de schop en de spade, maar zaten ‘s avonds bij elkaar in de keet. Daar ontmoetten zij vakgenoten uit andere delen van het land. Televisie of radio was er niet, maar er was wat anders: de bereidheid en de noodzaak tot praten. Daar in die keten hebben de Ammerstollenaren de techniek van het vergaderen geleerd en nieuwe ideeën opgedaan. Zij beoefenden daar de kunst van het debatteren. Vandaag de dag wijkt de politieke situatie in Ammerstol minder af van het landelijk gemiddelde dan voorheen, door de invloed van buitenstaanders die zich hier vestigen en door de grotere diversiteit van politieke partijen. (228, 229)

Ligging

Ammerstol ligt ZO van Bergambacht, ZW van Schoonhoven, ingeklemd tussen de Lek in het Z en de provincialeweg N210 in het N.

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Ammerstol 80 huizen met 533 inwoners.

- In 1985 is de gemeente opgeheven in het kader van de gemeentelijke herindelingen in de Krimpenerwaard en samen met de gemeente Berkenwoude opgegaan in de ‘nieuwe’ gemeente Bergambacht. Op dat moment telde de gemeente 600 huizen met 1.616 inwoners.

- De oppervlakte van de gemeente was slechts 61 hectare en besloeg dan ook alleen het gelijknamige dorp. Zij omvatte dus geen buitengebied. De gemeente grensde in het zuiden aan de Lek en was voor het overige gedeelte, als een soort ‘enclave’, geheel omsloten door de gemeente Bergambacht.

- Tegenwoordig heeft het dorp ca. 700 huizen met ca. 1.700 inwoners.

Geschiedenis

De geschiedenis van Ammerstol gaat terug tot 1221 (zie bij Naam). Aan het dorp zijn in 1322 door Graaf Willem III van Holland stadsrechten toegekend, maar het gebruikmaken van deze rechten vond men bij nader inzien een te kostbare zaak, waarna de plaats altijd een dorp is gebleven. Daardoor heeft Schoonhoven zich later tot stad kunnen ontwikkelen.

In het verleden floreerde in Ammerstol de zalmvisserij. Onder de naam 'De Snackert' werd al in de 17e eeuw vanuit het dorp op de Lek op zalm gevist. De Snackert was een visserijbedrijf, waar rond het begin van de 20e eeuw ongeveer vijftig mensen werkten, onder leiding van twee bazen. Ze werkten in twee ploegen: twaalf uur op, twaalf uur af. De werkweek liep van zondagmiddag 6 uur tot zaterdagmiddag 6 uur. Van Arbowetgeving had men in die tijd immers nog niet gehoord. Tijdens de vloed hadden de vissers enkele uren rust.

Men viste met vier netten (zegens). In het zogenoemde bazenkeetje stond een groot bord, waarop werd genoteerd hoeveel zalm en elft werd gevangen. Meegeviste bliek en ruisvoorn waren voor de vissers. De zegens waren 365 meter lang en 10,5 meter breed. Deze netten waren aan de onderkant voorzien van afgeronde stenen of metalen schijven, die over de bodem van de rivier sleepten. Door een raderstoombootje, De Snackert geheten, werd dit net over de gehele breedte van de rivier uitgezet. Zo werd de rivier overspannen met vier netten, die na een tijdje één voor één werden binnengehaald. Bij het binnenhalen van het vierde en laatste net werd de meeste zalm gevangen. Deze werd met behulp van grote schepnetten met lange stelen binnengehaald. De gevangen zalm werd direct naar de visafslag gebracht, waar hij werd verkocht. De zwaarste zalm ooit in Ammerstol gevangen, woog 57 pond.

Ook in die tijd werd de Lek al druk bevaren door zeilschepen en stoomboten. Naderde zo'n schip, dan hadden twee mannen in een roeiboot, ook wel zinkboot genoemd, de taak de bovenkant van het net met zware metalen schijven te verzwaren, waardoor het naar de bodem zonk. Als het schip voorbij was, werd het net met deze schijven weer naar boven gehaald met behulp van sterke haken. De zinkboot was altijd wit geverfd, zodat hij goed opviel. Voor passerende schepen diende de zinkboot ook als baken: op de plek die dat bootje aangaf, kon een schip veilig over het net heen varen.

Er verrezen scheepswerven en in 1880, op het hoogtepunt van de zalmvisserij en -handel, werd de '‘Zalmmart'’ gebouwd. Dit veilinggebouw is in de 20e eeuw afgebroken. Rond het jaar 1900 was de zalmvisserij nog steeds een van de belangrijkste bronnen van inkomen voor de inwoners van Ammerstol en omgeving. Al moeten we daarbij bedenken dat het maar een schamel inkomen was: in die tijd verdiende de best betaalde visser, de haalbaas, zo’n ƒ 12,00 (€5,50) per week. Als het ’s winters vroor, kon er niet worden gevist en ook in de zomer mocht er een week of zes niet gevist worden. Dan waren er dus ook geen inkomsten! De bloeiende zalmvisserij zorgde voor veel werkgelegenheid in andere bedrijfstakken. Zo werd de vis doorgaans vervoerd in manden, die werden vervaardigd in nabijgelegen mandenmakerijen. Ook aan touw was grote behoefte, waardoor ook in de touwindustrie volop werk was.

Aan de zalmvisserij op de Lek kwam een eind in de eerste jaren van de 20e eeuw. De laatste zalm uit de Lek is in 1921 boven water gehaald. Thans herinnert alleen de vis in het voormalige gemeentewapen van Ammerstol nog aan deze bezigheid.

Onder een aantal woonhuizen in Ammerstol bevinden zich nog originele ijskelders. In vroeger tijden werden namelijk in de winter ijsblokken uitgehakt en in de goed geïsoleerde kelders bewaard. Dit diende om de zalm in de zomer voor bederf te behoeden.

Het pand op Lekdijk 51 dateert uit 1913 en is een Nederlands Hervormd Evangelisatiegebouw geweest. Het pand is herbestemd tot woning, en is uiterlijk niet meer als voormalige kerk herkenbaar.

Recente ontwikkelingen

- Sinds 2011 heeft het dorp weer een buurtsuper: Spar Ammerstol (aanvankelijk Attent geheten). Daarmee komt voor het dorp na 7 jaar een einde aan een winkelloos tijdperk. In 2004 hielden de laatste twee middenstanders in het dorp - een slagerij en buurtsuper De Hoop - het voor gezien. Jaren ervoor was het dorp nog een bedrijvige gemeenschap met minimaal twee slagerijen, een bakker, twee supermarkten en twee kroegen. Gemeente Bergambacht kocht de panden in 2004 op en verkocht ze zonder winst door aan Beter Wonen. Het bijzondere van de winkel is dat zij - afgezien van de twee bedrijfsleiders - wordt gerund door personeel met een verstandelijke beperking dan wel met een dagbestedingsindicatie, dat op deze manier een zinvolle dagbesteding heeft en diverse vaardigheden leert. De winkel werkt daartoe samen met de Gemiva SVG Groep. De winkel wil naast een regulier assortiment ook streekproducten aanbieden.

Bezienswaardigheden

- Ammerstol heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de boerderij uit ca. 1800 op Lekdijk 91, en de Hervormde kerk vanwege de inventaris.

- De Hervormde (PKN) Dorpskerk (Kerkplein 4) is een eenbeukig neogotisch gebouw dat in 1880 naar ontwerp van archtect Redeker is gebouwd. In 1822 was het schip van de kruiskerk uit 1333 al vervangen door nieuwbouw en in 1878 verdween de rest van het eeuwenoude bouwwerk. Opmerkelijk is de overweging die toen werd opgetekend, omdat voor het eerst in de geschiedenis van het Nederlandse monumentenbeheer ‘kunstwaarde’ wordt betrokken bij de besluitvorming. Men schrijft dat “uit een oogpunt van Kunst en Geschiedenis het verdwijnen er van niet te betreuren is bevattende het noch in- noch uitwendig iets van eenige Kunstwaarde.” (124, 206) De kerkelijke gemeente heet Gemeente rond de kerk van Ammerstol.

"Bij funderingswerkzaamheden in 2015 was er een wettelijk voorgeschreven archeologisch onderzoek. Op de site van de kerk is daar een uitgebreide rapportage van te vinden. De kerkelijke geschiedenis van het dorp begint formeel op 22 juli 1331. Graaf Willem III van Holland had kort ervoor een kapel in Ammerstol gesticht, een kruiskerk met westtoren. De kerk stond dus achterstevoren ten opzichte van de huidige situatie. Aan de westkant van de huidige kerk staat een eikenhouten preekstoel en tegen de noordmuur een eikenhouten herenbank, beide uit de eerste helft van de 17e eeuw. Achter het orgel hangt een groot aediculavormig rouwbord met een segmentvormig fronton en twee Toscaanse zuilen voor de in 1702 overleden ambachtsheer Jacob de Cuypre. In 1885 kwam er een eenklaviersorgel in de kerk, gemaakt door L. van Dam & Zonen uit Leeuwarden.

De kerk is verbonden aan de PKN en ze wil een open en tolerante geloofsgemeenschap zijn. Men vindt in Ammerstol dat de geloofsgemeenschap en de predikant goed gehuisvest moeten zijn in een aantrekkelijk en warm huis. Links van de kerk staat de pastorie en rechts van de kerk is de begraafplaats. De pastorie is traditioneel en sober gebouwd. Ze heeft neoclassicistische kenmerken, zoals de diamantvormige sluitstenen. Tot 1880 stond hier de gemeentelijke dorpsschool, maar deze verhuisde in dat jaar naar de Lekdijk." (bron: Stichting Cultuurhistorisch Overleg Krimpenerwaard SCHOK)

- Voormalig raadhuis (Lekdijk 162).

- Kerkplein met dorpspomp en standbeeld van een Ammerstolse arbeider.

Evenementen en activiteiten

- De Lokale Activiteiten Commissie Ammerstol is een onderdeel van SWOB/V. Zij organiseren door het jaar heen tal van leuke en nuttige activiteiten, op het gebied van sport en spel, cultuur en nog veel meer.

- In Eetcafé Het Gebouw speelt onder de titel 'Cultureel Café Ammerstol' van oktober tot juni iedere 2 weken op zondagmiddag een goede live band. De entree is maar 5 euro.

- Jaarlijks nemen een aantal moedige mensen uit dit dorp een frisse Nieuwjaarsduik in de Lek.

- Feestcomité Ammerstol is al tientallen jaren de organisator van de feesten op Koningsdag. Jaarlijks wordt er een dagvullend programma gepresenteerd waar jong en ouder aan deel kunnen nemen. Bijzonder aan de organisatie is dat veel verenigingen helpen met de diverse onderdelen binnen het programma. Als tegenprestatie delen deze verenigingen mee in de opbrengst van de dag.

- Dodenherdenking op 4 mei. - Bevrijdingsdag (5 mei).

- Ammers Tentfeest (weekend in mei).

- De Rommelmarkt van Ammerstol, naar eigen zeggen de gezelligste van de Krimpenerwaard, is er jaarlijks op een zaterdag eind mei, van 09.30-13.30 uur. Behalve van het snuffelen naar koopjes kun je die dag ook genieten van live muziek van de Zalmvissers, lekker eten en drinken en het Rad van Avontuur. Mooi weer kunnen ze niet garanderen, gezelligheid wel! De opbrengst is voor het onderhoud van de kerk. Dankzij de inzet van de vele vrijwilligers die van de Rommelmarkt jaar in jaar uit een succes maken, kunnen de inwoners trots zijn op de staat van onderhoud van hun kerk!

- De gezellige en intieme Kerstmarkt Ammerstol (2e zaterdag van december) is in de loop der jaren uitgegroeid tot een begrip in de Krimpenerwaard.

- Als het in de winter hard genoeg vriest, faciliteert IJsclub Vooruitgang Ammerstol het schaatsgebeuren in het dorp. "IJsclub Vooruitgang beschikt over een combibaan bestaande uit een 200 meter en 400 meter baan. Sinds de ingebruikname van de nieuwe baan in 2013 is de ijsclub meestal een van de eerste natuurijsbanen die open kunnen voor publiek. Daarnaast is de natuurijsbaan volgens de statistieken van Stichting Schaatsseizoen de snelste natuurijsbaan van Nederland. Natuurlijk is de baan in de zomer ook uitermate geschikt om op te skeeleren."

Landschap, natuur en recreatie

Wandelen
Het Rondje Ammerstol van ca. 4 km vertelt je onder de link in tekst en beeld wat je onderweg aan bijzonderheden tegenkomt.

- Voetveer 'Af en Toe' vaart over de Lek tussen Ammerstol en Groot-Ammers.

- Het voormalige bedrijventerrein van Zanen-Verstoep aan de Lekdijk-Oost omvatte een haven met een scheepshelling en een aannemerij. In 2001 is de haven gedempt en de bebouwing afgebroken. Graafmachines hebben het terrein afgegraven en alle obstakels in het gebied verwijderd. Dit alles met als hoofddoel de Lek meer ruimte te geven bij hoge waterstanden. Nevendoel is het creëren van ‘nieuwe natuur’. Sindsdien is het gebied aan het evolueren tot een natuurgebied waar wilde bloemen groeien, zeldzame vogels broeden en kleine roofdieren zoals de hermelijn op zoek zijn naar een prooi.

- Stichting Het Zuid-Hollands Landschap heeft in 2012 in de 'Buitenlanden van Ammerstol' een voormalige hakgriend verworven van circa 1,5 hectare. Het buitendijkse terrein ligt tussen het dorp en Schoonhoven in en maakt onderdeel uit van de Ecologische Hoofdstructuur. Door de aankoop is een aaneensluitend natuurgebied ontstaan. Het Zuid-Hollands Landschap had al 10 hectare van de ‘Buitenlanden’ in handen, maar de laatste schakel ontbrak nog. Nu ook deze twee percelen aangekocht zijn, kunnen de natuurwaarden verder worden versterkt en is er ruimte voor kleinschalige recreatie.

Natuurvriendelijke oevers
"Met een bijdrage van in totaal 50.000 euro draagt het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard bij aan de aanleg van natuurvriendelijke oevers aan de Lekdijk in Ammerstol. Natuurvriendelijke oevers dragen bij aan een goede kwaliteit van het water in sloten en plassen. Om de aanleg van natuurvriendelijke oevers aan te moedigen, verstrekt het hoogheemraadschap jaarlijks maximaal 50.000 euro subsidie. Zowel particulieren als bedrijven kunnen een financiële bijdrage aanvragen. Goed voor water, planten en dieren. Het waterschap kent de financiële bijdrage toe op voorwaarde dat de oevers binnen twee jaar worden aangelegd en ten minste tien jaar als natuurvriendelijke oever worden onderhouden. Zowel bij de aanleg als bij het beheer van natuurvriendelijke oevers wordt rekening gehouden met de natuur. Bijvoorbeeld door te zorgen voor een geleidelijke overgang tussen water en land. Daar kunnen verschillende plantensoorten gaan groeien. Die begroeiing zorgt voor een fijn leefklimaat voor allerlei (water)dieren en -vogels. Zo dragen natuurvriendelijke oevers bij aan een goede waterkwaliteit, biodiversiteit én zijn ze aangenaam om naar te kijken, langs te lopen, fietsen of varen." (bron: Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, juni 2021)

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Ammerstol (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Ammerstol.

- Dorpshuis: - Het Gebouw (Lekdijk 75) is in 1927 gerealiseerd als verenigingsgebouw. Vandaag de dag biedt het pand doordeweeks nog altijd onderdak aan een reeks verenigingen zoals biljartverenigingen, de dartvereniging, de toneelvereniging, de muziekvereniging en de zangvereniging. Van donderdag t/m zondag is het een eetcafé met zaalverhuur voor zakelijke en feestelijke aangelegenheden.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool De Kromme Draai in Ammerstol in een notendop: Iedereen is welkom! Een veilig pedagogisch klimaat. Grote ouderbetrokkenheid. Veel speelmogelijkheden om de school. Goede overblijfmogelijkheden. Peuterspeelzaal, bibliotheek en gymzaal inpandig. Moderne leermethoden met eigentijdse didactiek. Moderne digitale leermiddelen. Planmatig werken aan de ontwikkeling van kinderen. Cultuureducatie vast onderdeel van het lesprogramma.

- Jeugd en jongeren: - Jeugd- en jongerencentrum Klup'72.

- Muziek: - Muziekvereniging Excelsior '64.

- Sport: - Voetbalvereniging Ammerstolse Sportvereniging.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Ammerstol, met foto's van de grafzerken.

Bekende oud-inwoner

- Politicus Max van den Berg is in 1946 in Ammerstol geboren.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)